ZYGMUNT BAUMAN'DA MÜPHEMLĠK VE TOPLUMSAL YAġAM Doğa BAġER Yüksek Lisans ...

172 Pages·2011·1.31 MB·Turkish

by  Doga Baser

ZYGMUNT BAUMAN’DA
MÜPHEMLĠK VE TOPLUMSAL YAġAM
Doğa BAġER
Yüksek Lisans Tezi
DanıĢman: Doç. Dr. Himmet HÜLÜR
Mayıs, 2011
Afyonkarahisar
T.C.
AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
SOSYOLOJĠ ANA BĠLĠMDALI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

ZYGMUNT BAUMAN’DA
MÜPHEMLĠK VE TOPLUMSAL YAġAM

Hazırlayan
Doğa BAġER

DanıĢman
Doç. Dr. Himmet HÜLÜR

AFYONKARAHĠSAR 2011
YEMĠN METNĠ

Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “ZYGMUNT BAUMAN’DA
MÜPHEMLĠK VE TOPLUMSAL YAġAM” adlı çalıĢmanın, tarafımdan bilimsel
ahlak ve geleneklere aykırı düĢecek bir yardıma baĢvurmaksızın yazıldığını ve
yararlandığım eserlerin Kaynakça‟da gösterilen eserlerden oluĢtuğunu, bunlara atıf
yapılarak yararlanmıĢ olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

25/05/2011

Doğa BAġER

i
ii
YÜKSEK LĠSANS TEZ ÖZETĠ

ZYGMUNT BAUMAN’DA MÜPHEMLĠK VE TOPLUMSAL YAġAM

Doğa BAġER

AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
SOSYOLOJĠ ANABĠLĠM DALI
Mayıs 2011

Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Himmet HÜLÜR
Bu çalıĢmanın amacı Zygmunt Bauman‟ın müphemlik kavramı çerçevesinde
modern ve postmodern toplumsal yaĢam biçimlerini çözümlemektir. Müphemlik
kavramı düzensizliği, çok anlamlılığı, kaosu ve belirsizliği ifade eder. Müphemlik
toplumsal yaĢamda düzen oluĢturma ile karĢıtlık içinde olması ve bireysel-toplumsal
eylemlerin değerlendirilmesi için imkan sağlaması nedeniyle önem taĢır. ÇalıĢmanın
oluĢturulmasında Zygmunt Bauman‟ın metinleri ve bu metinlerin gönderme yaptığı
metinler kapsamında eleĢtirel bir okuma yapılmıĢtır.
Bu anlamda, öncelikle modernlik ve rasyonellik iliĢkisi üzerinde durulmuĢtur.
Ek olarak Bauman‟ın metinlerinde toplumsal ötekileĢtirmeleri simgeleyen “yabancı”
kategorisi incelenmiĢ, bu kategorinin küreselleĢen dünyada etkisizleĢtiği ya da “hiç
kimseleĢme” sürecine girdiği vurgulanmıĢtır. Ayrıca özgürlük-güvenlik ve kimlik
oluĢturma unsurlarında rasyonel çözümler sunan uzmanlık ve tüketim etkinliklerinin
paradoksal süreçleri gündeme getirdiği belirtilmiĢtir. Bu çerçevede Bauman‟ın ahlak
anlayıĢının küreselleĢen dünyadaki imkânı tartıĢılmıĢtır.
Sonuç olarak küreselleĢen dünyada “hiç kimseleĢme” sürecinin ve kimlik
oluĢturma araçlarının rasyonel-kapitalist paradigma ile eklemlendiği, böyle bir
dünyada sorumluluğa yönelik bir ahlakın imkan bulamayacağı vurgulanmıĢ,
sosyolojinin rasyonelliğe yönelik eleĢtirilerinde ve günümüzün siyasal yapısında
teori-pratik sorunları olduğu belirtilmiĢ, sosyolojinin rasyonellik ve ideolojik
konumlamalarla insan ölümlerine odaklanması gerektiği vurgulanmıĢtır.
Anahtar Kelimeler: Modernlik, Postmodernlik, Müphemlik, Rasyonellik,
Ahlak-Etik.

iii
ABSTRACT
AMBIVALENCE AND SOCIAL LIFE IN ZYGMUNT BAUMAN

Doğa BAġER

AFYON KOCATEPE UNIVERSITY
THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
DEPARTMENT OF SOCIOLOGY
May 2011

Advisor: Assoc. Prof. Dr. Himmet HÜLÜR
The aim of this study is to analyze the modern and postmodern social life
styles of the Zygmunt Bauman within the frame of the concept of ambivalence. The
concept of ambivalence comes to the meanings of ambiguity, multi-meanings, chaos
and indefiniteness. The concept of ambivalence is important because it is opposite to
the establishing order in the social life and provides the opportunity for evaluating
the individual-social activities. A critical reading was made during the forming of
this study in accordance with the texts of Zygmunt Bauman and other texts referred
by these texts.
In this context, first of all the relationship between the modernity and
rationality was stressed on. In addition to this, the “foreign” category which
symbolizes the social alienation in Bauman‟s texts was investigated and it was put
forward that this category has become ineffective in the globalizing world or
transformed into “becoming nobody” process.
Besides, it was stated that the expertise and consumption activities which
provides rational solutions in freedom-safety and identity forming issues have
brought the paradoxical process. Within this frame, the opportunity of the ethics of
Bauman in the globalizing world was discussed. Finally, it was put forward that the
“becoming nobody” process and identity forming tools in the globalizing world have
been articulated with the rational-capitalist paradigms and an ethics concept based on
responsibility has no opportunity to grow in such a world and it was stated that there
are theoretic-practical problems in the criticisms of sociology directed to rationalism
and in the political structure of today‟s world and it was stressed on that sociology
has to focus on people deaths with rationality and ideological positioning.
Keywords: Modernity, Postmodernity, Ambivalence, Rationality, Morality-Ethics.
iv
ĠÇĠNDEKĠLER
YEMĠN METNĠ .......................................................................................................... i
TEZ JURĠSĠ KARARI VE ENSTĠTÜ MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI ........................... ii
ÖZET.......................................................................................................................... iii
ABSTRACT ............................................................................................................... iv
ĠÇĠNDEKĠLER .......................................................................................................... v
ġEKĠLLER LĠSTESĠ ............................................................................................... vii
GĠRĠġ ......................................................................................................................... 1

BĠRĠNCĠ BÖLÜM
MODERNLĠK VE KESĠNLĠK
1. MODERNLĠĞĠN AHLAKĠ KRĠTĠĞĠ ................................................................. 8
2. MÜPHEMLĠK KORKUSU ................................................................................ 21
2.1. MODERN ÖNCESĠ BELĠRSĠZLĠK DENEYĠMĠ ....................................... 26
2.2. KARTEZYEN KESĠNLĠK VE KUġKU ..................................................... 31
2.3. YAPAY DÜZEN VE KÜLTÜR KAVRAMI ............................................. 35
3. MODERN DÜNYANIN RASYONEL YAġAM ALANLARI ......................... 41
3.1. BÜROKRASĠ VE ÖRGÜTLENME ........................................................... 42
3.2. MODERN KENT VE HESAPÇI ZĠHĠN .................................................... 47
3.3. PANOPTĠK DENETĠM MEKÂNLARI ...................................................... 48
4. BAUMAN’IN TEKNO-BĠLĠM ELEġTĠRĠSĠ ................................................... 52

ĠKĠNCĠ BÖLÜM
MODERN TOPLUMDA YASA KOYUCULUK ETKĠNLĠĞĠ
VE BAHÇECĠ DEVLET PRATĠĞĠ
1. YASA KOYUCULUK ETKĠNLĠĞĠ ................................................................... 60
1.1. MODERN ENTELEKTÜEL SORUNSALI ............................................... 62
1.2. MUTLAK DÜZEN VE YASAYICI ENTELEKTÜEL ROLÜ .................. 69
1.3. HAKĠKATĠN ÇOĞALMASI VE YORUMCU
ENTELEKTÜEL ROLÜ .................................................................................... 76

v
2. BAHÇECĠ DEVLET PRATĠĞĠ ......................................................................... 79
2.1. BAHÇENĠN YABANĠ OTLARI................................................................. 87
2.2. BAHÇIVAN DEVLETĠN ZĠRVESĠ OLARAK HOLOCAUST ................ 92
2.3. ÇĠTSĠZ TOPLUM: BAHÇENĠN YOK OLUġU
BAHÇIVANIN GÖZDEN DÜġÜġÜ ................................................................. 95

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ZYGMUNT BAUMAN'DA MÜPHEMLĠK VE TOPLUMSAL YAġAM
1.YABANCI .............................................................................................................. 99
1.1.BĠZ/DOST/ĠÇERĠ VE ONLAR/DÜġMAN/DIġARI AYRIMI ................... 99
1.2. YABANCI VE AYRIMLARIN YIKIMI .................................................. 105
1.3. HĠÇKĠMSELEġME SÜRECĠ: YABANCININ SĠLĠKLEġMESĠ ............ 111
2. ÖZGÜRLÜK-GÜVENLĠK KUTUPLAġMASI
VE KĠMLĠK BUNALIMI..................................................................................... 116
2. 1. BĠREYSEL KĠMLĠK ĠNġASINDA TOPLUMSAL
ONAY-BĠREYSEL FARKLILIK SORUNSALI ............................................. 118
2. 2. RASYONEL KĠMLĠK ÇÖZÜMLERĠ: UZMANLIK
VE TÜKETĠM ETKĠNLĠĞĠ ............................................................................. 123
2. 3. RASYONEL KĠMLĠK ÇÖZÜMLERĠNĠN PARADOKSLARI .............. 127
3. BAUMAN’IN MÜPHEM AHLAK ANLAYIġI VE ELEġTĠRĠSĠ ................ 133
SONUÇ .................................................................................................................... 146
KAYNAKÇA .......................................................................................................... 157

vi
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil 1: Müphemlik Kavramının Ġçeriği .................................................................. 147
ġekil 2: Rasyonel Düzen Kavramının Ġçeriği .......................................................... 148
ġekil 3: Yabancının Gruplar Arasındaki Etkisi ....................................................... 150
ġekil 4: Özgürlük-Güvenlik ve Kimlik ĠliĢkisi ........................................................ 154

vii
GĠRĠġ
Zygmunt Bauman, modernlik-postmodernlik ve küreselleĢme tartıĢmasına
yönelik analizleri olan eleĢtirel bir düĢünürdür. O, Ġkinci Dünya SavaĢı‟na tanıklık
etmiĢ, Polonya ordusunda hizmet vermiĢ, Yahudi ayrımcılığına maruz kalmıĢtır.
Entelektüel ilgisi ilk dönemlerde sınıflar, kültür ve yorumsamacı sosyoloji üzerine
Ģekillense de, 1980‟lerden sonra modernlik tartıĢmasına dâhil olmuĢ; ahlak, iktidar,
özgürlük, sorumluluk bağlamlarında modernliği incelemiĢtir. O, herhangi bir
düĢünsel-ideolojik konumlandırmadan uzak durarak, ahlaki açıdan Ġsrail Devleti‟nin
Filistinlilere yönelik eylemlerinin Nazilerin Yahudilere uyguladıklarının aynısı
olduğunu vurgulayacak kadar eleĢtirel bir analizcidir.
Bauman‟ın modernlik analizi, modernliğin rasyonellik niteliği çerçevesinde
geliĢmektedir. Burada Weber‟ci perspektifin etkisi görülmekle birlikte Bauman‟ın
sosyolojik düĢüncesi, geniĢ bir teorik çerçeve içerisinde oluĢmakta ve eklektik bir
anlayıĢı yansıtmaktadır. O, modernliğe yönelik değerlendirmelerinde Foucault‟nun
modern iktidara yönelik çözümlemelerinden, Arendt‟ın totaliterlik eleĢtirisinden,
Derrida‟nın ikili karĢıtlıklar eleĢtirisinden, Simmel‟in çatıĢmacı sosyolojisinden
Weber‟in rasyonellik ve bürokrasi analizinden, Freud‟un uygarlık eleĢtirisinden ve
Frankfurt Okulu‟nun eleĢtirel teorisinden etkilenmektedir. KoĢut olarak modernliğe
alternatif olabilecek düĢünce biçimlerinin geliĢtirilmesinde Levinas‟ın toplumsal
yaĢamda etiği merkeze alan yaklaĢımından yararlanmaktadır. Bununla birlikte onu
herhangi bir sosyolojik ya da felsefi ekolün içinde değerlendirmek mümkün değildir.
Bauman‟ın sosyolojisi, toplumsal yaĢamdaki müphemliklerin
(belirsizliklerin) ön plana çıkartılması ve anlamlandırılması perspektifinde
geliĢmektedir. Dolayısıyla o, toplumsal yaĢamın ve insan varoluĢunun herhangi bir
düzen, plan, rutin ile değil kaos ile ortaya çıktığını varsaymaktadır. Bu varsayımdan
yola çıkarak müphemlik, kaosun verili olduğu dünyada insanın mutlak bir düzen
pratiği kuramaması; kaos-düzen çatallaĢmasıyla algılanan dünyadaki kesinlik
arayıĢının sonuçlanamaması olarak değerlendirilmektedir. Onun düĢünce evreninde
gerek bireysel iliĢkiler gerekse toplumsal oluĢumlar, net ve kusursuz bir nitelik
taĢımamakta, sabit bir yapıya kavuĢmamaktadır. Bu anlamda düzenin ve kesinliğin
sağlanmasına yönelik insanın bir geç kalmıĢlığı olduğu gibi, müphemliğin önüne
1