Table Of Contentقارپۇت كىلتەملۇز
)مىخيەش(شاقاراق لالۇدباجۇغ تىمىلبائ
پۇلوب داامرم اايوئ ە اىتاۈتاپ ااىلەقەۋ ا ا ااىداامور
نداڭى ېئ نەڭيەئ .ندا زېي نەسدسدئ داىاشىق زىق ىڭانىىەاش
زىگرەھ .نداڭى ېئ ەچىيوب پىلەۈ تۇژىااس ى ىىاانىئ دج
.رۇتقوي تەنقەم دقشدب
ڭەئ ددژىمد مەھ م دتااسۇئ جىۇۈ ، ڭىىىدمور جىۇۈ
!نەىيلاشىاېب داىدىدنىىرەمەق مدىدئ لديدئ غۇلۇئ
ن دروتپدئ —
ەجىرەدنۇم
1 .................................................. ى ىچزىنىەئ بدب چڭ ىب
72 ....................................... شى ېچ نا يەم ىب بدب چڭى ىئ
43 ......................................................... قىشدئ بدب چڭىچتئ
06 ................................................... شتچ ندمدي بدب چڭىۈۆۈ
06 .................................... رەل ۆك نە ۈەك قۇچوئ بدب چڭىشەب
117 ................................ قاۋۇب ندا ىنېئ ردمۇت ىۈ بدب چڭىتلدئ
131 ................................................. دىدئ ىڭىئ بدب چڭىتۈەي
121 ..................................... رە ىتك شىھدۇم بدب چڭ زى كەس
762 ............................ شىتيدق ن ىا موى دىوك بدب چڭ ۇققوۈ
732 ....................................... تىماردك ىڭڭ زڭىب بدب چڭىىوئ
721 .............................................. ىى دلا ۋ بدب چڭ ىب نوئ
466 .......................................... گەبىدھروب بدب چڭى ىئ نوئ
442 .................................. قدپىتتىئ رە كرتۈ بدب چڭىچتئ نوئ
422 ........................................ كتۈتپ قىل ىس بدب چڭىۈۆۈ نوئ
313 ...................................... نىچلەئ متلۆئ بدب چڭىشەب نوئ
337 ............................... قىچقدچ ىى قەۈ بدب چڭىتلدئ نوئ
322 ........................................ نىسدي ەرۆس بدب چىڭىتۈەي نوئ
162 .......................................................................... ەىىۈدى
باب ىچنىرىب
كىلىچزىسنەئ
د ېمدئ ، ىي-1226
تدقىقۈەۈ يىبرەھ ا مدى– اان دب تدقىقۈەۈ رلاااشىئ يىبرەھ ن ۋا ىك
ااانىژىلدەئ پەرەۈ يىبرەھ د ېمدئ ەتۈەژىلەمەئ نە ىب ندالوب ڭىگروئ
ەتىااااساۋىب پۇلوب ەمرۇۈ يىبرەھ يىىااااسەر يىب نەگىم ىك ەگى ى ى زىۈ
ەگ» ااانىىى ھەم رلااااشىئ ە ىھلادئ« ىڭ ىل ىتااانىڭىم ەئىپادۇم تەلۆد
ۇب ندا ىااااشدئ ن درلالود دردژى ىم ەتۈەي ۈوچ مدى قى ىي . تتيارداق
ااانىجىۈەى درە ۈەمزىى كتلرتۈ ىڭىااانىىى ھەم رلااااشىئ ە ىھلادئ
ىااااشېئ ۇىڭ ىاااانىجىۈەى ىڭىاااان را ىئ تاردبىدائ زىكرەم ە ا ەب
. تۈەشتچ
»ەىى ھەم« ۇب ندالوب ىب ن ى ىداگروئ وك اىڭى ېمدائ
زىڭېد د ېمدئ - ن دب تدقىقۈەۈ رلاشىئ يىبرەھ ن ۋا ىك قى شاردق ەگ
ىڭ ۆئ ايداج ندااىىلوب نىقېي ەچىدائ داققۇ قمرۇق اى ىلەۋەۈ
ڭ تك ىڭىااااشىك نە ىب قى ىداچااااشىقېي اىڭىتىھۇم ، قى ىااااشېي
ۇب . ىئ ندقاااشلايدج داى ردئ ن ۋا ىك—لاردئ ەىدگېي ندا رۇتااشدمدق
ااىى ۋدااۋڭ زېئ ااىڭ دز ېپ ىي-1211 اااان دااب تدااقىقۈەۈ يىبرەھ
قدمردۈ ىڭىاانىىدۋىب جەۈ تدقىقۈەۈ نارۇئ اداۋېى نە ىب ااشى قىتااسەۈ
شەلتۈ مەلۆۈ رو تىيدھدى ەگ ى ىلدھدئ ىلرەي ا ىمدى اانىىدۋىب جەۈ
1
ۇب ، ااىئ ندااالمرۇق ەگى دەب شتلقرتچۆك دااايدااج دااقااااشدااب قى ىقرداائ
ن دب تدقىقۈەۈ نارۇئ ى ىلەۋەۈ پەرەۈ يىبرەھ ان دب تدقىقۈەۈ
ىسەھدس نەپ-مى ېئ د ېمدئ د ۋەد ۇاش ەتۈەژىلەمەئ ۇىىانلوب
تدااقىقۈەۈ ااىااااسەھداااااس داا ىڭۋېۈ-نەپ رلاااااشىئ يىبرەھ ۇىپۇلوب
ەب جەۈ ئ نداااىىلدااژى قدااااااس ڭى ى ۈەژااىپاىەم ااىڭا اى اىجاىۈەى
شى ىق ىەب رە ەى كتلتگ ەم ىرە ااانىاااسەىەۈۇم–مىلدئ ىۈدقىقۈەۈ
. ىئ ەمرتۈ جىۇۈ ندالمرۇق ە ىتىنىەم
ىرلاقى ااااسداااانىتۋىئ ىڭىتىمتكۆھ د ېمدئ ەگىمرتۈ ۇب ەچڭىژېك
دقااااشدب نداىىىلدى ڭااااشۇااااشوق اۋدئ دااىىلاىپ شى ىق الەج ەگ ۆئ
ىلرەۈەى ندالوب ڭىىاااشقد ىڭۈەژىىدااانڭىئ« قۇل ۇپوى درە لەئ
ۈەق ىڭىن را ىئ تاردبىدئ زىكرەم ىچىئ » ى نىەاش لىھدج
ەگى ى ى زىۈ شىڭى ېكەئ پۇۈۇۈ دااىمەئ نەگىم ىك داااىىلاىپ شىڭى اىق
ااىەب رە ەى يىپىەم ى اااانىەااااش مىھۇم متكرتۈ ىب نەگلق تگ ىك
. ىئ ندالوب ندا ىڭى ىق
دجۇالارۇۈ ىىرلاااااسۇبھەم كۇااااش ى ىھلادئ اىڭىمرتۈ ۇب
ن درلاياردس – ندى ى ىج رەد لدئ پۇلوب شىدي تىيدھدى تىئارداش
ىب رەھ ، تتيدااى ىاااانىق ەتۈەھەج كەىچىئ– كەىېي ، تتيدااىااااشى ېق
ڭىڭىاىىلوب رد ۈەمزىى ەۋ ىچلۆك شق تئ ۇااااس ن د ىب اىڭمەددائ
ۆئ ىڭىچاد ى ۈەمەشەھ ڭەئ ددژىمد دج ۇب ا ىداىىلدئ دقپدنىھ
ن درلاشىئ ددژىمد قت ىس قى ىقردئ رمز ۋې ېۈ رلاۇئ . تۈدڭى بدانېھ
ىئ ردب اانىىدۋپتۈتك اانىەااش نە ااشەل ىت ى ىئ ، تتيلادپدۈ رەۋەى
تدقىقۈەۈ ،قى ىچق زېي ، تتيەلەرۆك اد ېۈۇژىپموك ىرلالدي ىۈدم نداىلدى
ىڭېم ە كت لتگ نىژېك نىتقدمدۈ . تتيلادڭى لۇ ۇااااش نە ىب ى ااااشىئ
نە ىب دژىمد قت ىس ىىرلاسۇبھەم يدج ۇب قا ىب تتيەلە ىگەس
ڭ ىب- ىب ئۈەق ەگىتاااستئ ىڭىەگلق تئ ە ىتۈتپ ااانىقلادئ ندالوب
شۇىوۈ ەگ ۆئ ،شدااشدي ۇالدي كە ىە ىۈرتمۆئ ىب تەقەپ تتيەىلەرتك
نە ىب تدقىقۈەۈ لىى ىب مۇلەم كدي شىڭ دزىئ ە ىتااااستئ دىېۈ نداالوب
2
ا دااج ىاېئ ڭەئ نەگ ېب داا رلاۇب شىڭىلرۇبجەم دااقااااشىڭى لۇ ۇااااش
. تۈدڭى بدنېھ
ە ىئاد ىم زى گڭىئ نوئ ااىپا ۈەئ تۆۈ ااىڭى رداائ ن ۋا ىك
ن تي اۋدھ يەم نۇنلوب ن ىتسدئ ۇاس يەم ەت ىلەۋەۈ ىچىئ
رادار ردا ىئ ۇىىدجى ېب اىچىك كداي تداىداق رداچۇئ لداۈ ىب نۇاااانلوب
د پۇىۇك لا ىب ا ىدالوب رقرۆ مەھ تتيدىللاۇۈۇق ىچېق ن ىنىىىتنېس
قا ىدقرەھ ىقۇ وچ قدتلدىشدب ندالدق ىك ە ىلەۋەۈ ۇب نە ىب
ردا ىئ ندالوب رو چتك شى ىق نا يەۋ مىاااانىج زىاااانىداج– قى ىداج
. تۈدڭى ىق ندقلدۈ مۇكۇك ن ىپ رەۈ رلالارۇق
ەمرتۈ ە ىھلادئ ۇب ىچىئ ىسدھۇم يىبرەھ تدق-ۇىۈدق لاقا ىۇش
ىىرە ى ىتۈ ىااس كدي ااشىلەتېك ىچېق ن درەي ۇب ىڭ ى ااسۇبھەم
شىئ ىب ندا يدىلوب نى مۇم لاااسەئ ااشىلەتېك ىقىچ ى ېئ ىرلاۇب
. ىئ
زىنقۇيۇۈ ىۇۇې ېۈ ىڭىقى اشدب ەمرتۈ ن ۋدئۇم ا ىدالوب م ېي نتۈ
: ى ڭ ىج
سۇبھەم قۇلرۇمۇى چڭىتۈەي ىىۇيار تەڭىەج نەم ،ندتىپدك -
. . .م ىئ چكەىشقرۆك نە ىب زىس ،نەىىلوب
ن ىنى پمرۇۈ نوۇې ېۈ نۇنىوج ندتىپدك قى اشدب ەمرتۈ ن ۋدئۇم
اۋداائ ۇب شۇىۇۈدااى ىتچ ، تۈەك پۇچۇچ لاكەب ن د اۋداائ ۇب نەگلەك
پەد زىاان ىۈ لىچزىئ ندالدق ن را ىتقىئ شەل ۆااس ىب ن ىي چتئ
لدھرەد ڭىتىلدھ قۇلۇقيۇئ ۇئ . ىئ نەگلەك نىتاااسۇبھەم ىب ندالاردق
نوۇې ېۈ نەگلەك ەد يوق داىىروئ ڭىاااانى پمروۈ نوۇې ېۈ پدااااش وئ
ىشى د ىج قىتۈدق ن ىدئ تقىچ پاردق پلاىچڭىس ن ىتيدق دا رۇموى
يىبرەھ ىويار تەڭىەج ن ىچىئ د پۇىۇك ەچىدق ىب ىپ رەۈ لوااس
پا لدئ ڭىاااانى پۇىوك شىااااشى ىقلادئ د ىج ىڭىمتلتب قۇ لمۋاردق
: تسدب
3
. تتيدق باۋدج ن لمۋاردق ە چىئ ەقىقەد – ،!ندتىپدك تلاكود -
پا لدئ نداتىپداك - ،!نتاااانۈۆئ ە ۈەلداھ ي د اىج رلاڭىىويار -
ڭىاانى پۇىوك ىڭىاانىژىڭىل متلۆب ىىردئ چەگژىك ڭىاانىمروف يىبرەھ
قارۇااااس لدھرەد ڭىپىىردئ دم دي ىڭىتۈەي تەڭىەج – تتژىئ ىاااانېب
! ى ىكەئ ەگىيتئ
ق ىچ ااىڭىيۆئ قارۇااااس پتۈۆئ تۇڭىم ەچچەى نوئ ن اا رداائ
، قى شدب ەمرتۈ ن ۋدئۇم ە لەتااستئ قلاىمۇي ، تۈەك پمرۇي كەد ق ىتك
لۇئااااسەم ىڭىىۇيار تەڭىەج ەۋ زىكرەم قى ملا دااااس ،متلۆب ىىردئ
ىرلالدي ىۈدم ى لوق ۆئ ەتستۈ د ىج مەددئ تۆۈ يىئمەج پۇلوب
دققارۇاااس ۇب ندقۈاۋى ېب ى ېئ زىااانقۇيۇۈ ىچېك م ېي چداى قاراۋ
نۇاانىوج قى ااشدب ەمرتۈ ن ۋدئۇم نە ىب لدئ ، تۈدۈاۋى ىق قىلردژيەۈ
: ىق ۆس
ە ىھلادئ ڭەئ ىۋ ردۈ زىىىمرتۈ ەتۈەي تەڭىەج ،رە اىەپەئ -
تەلۆد ەگىتىژىىااااسەر ش ىك ەگىمرتۈ ااىىۇئ ، ىب ااىىرلاىدااىھېم
ەتىساۋىب ن را ىئ تاردبىدئ زىكرەم لاقا ىۇش ىل ىتانىڭىم ەئىپادۇم
كدي تى ىم ، ىلەۋەۈ تەلۆد ، ىنىئ ىىۇئ ا ىپىىردئ ،ندققىۈ لوق
تەقەپ نەگىى ىژېد ەىىڭچېھ ەدرە ۈەھەج پااااسەك ندا ىڭى لۇ ۇااااش
ەگ ىب نە ىب شىتىقۇي ڭىااااس ىۈدى ااااشىك ۇب« تداھازىئ رۇق ىئ
ىرە ى ۈەژىپىەم مىنىق ىب ،ندالدق ن را ىتقىئ شەل ۆس كتلتگ ەم
ەگىتىمتكۆھ د ېمدئ نتچتئ قى ىدالوب چكەىۈەۋىتېااااس ەگرە لەئۈەچ
مديدب رە ىەپەئ كەنلەك ە ۈەانىەم ندالمرم لوۈ پەد »ندالمرۇاشپدۈ
ەگ ىقەئ ۇب ، االدااق اا ىك ناۋم زىاااانقۇيۇۈ ەگاىتاۈەي تەڭاىەج
پاردق داىپىىردئ قى ملا دس دزىڭىلوق زىاس ،شىئ ىب ندا يدىاىاس
لۇئااااسەم ىڭ زىكرەم قى ملا دااااس چەگ د قا ىۇااااش ندتىپدك-؟ ىقېب
. يوق پاردق دا رۇتىود
4
نداڭى ېئ ەگىمرتۈ ەتۈەي تەڭىەج ەچىااشى ىژ د دتپىىردئ ،ندتىپدك -
ندقۈدقوي ڭىس ىۈدى ى پەۋەس نىىسۆئ رۇموتىدق ەڭېم ڭوچ لا ىتقاۋ
DNA ە يەجتھ .نە ىئ ندالدق كتلتگ ەم ن را ىتقىئ شەل ۆاااس مەھ
قى ىدالۇ ۇۈ ىتك-71 ىڭيدئ-2 ىي-1231 ىىۇئ ە ىااااشقرتااااشكەۈ
ۇىىتشتۈرتاشكەۈ ى ۈەملاداس قى ىي لدئ دئ ىب .نداىلاۈدپانىئ
-؟ مەئ پەگ ەىېى دا ۇب .نداىىلوب شقرتگ ۆئ ا ىلاۋھەئ ى لەاانىك
ڭىنىكدمدۈ ىتىگتۈ ڭىپېگ رۇتىود لۇئاسەم زىكرەم قى ملا داس
. يوق پاروش ىب قىتۈدق
- ؟ ۇمردب زىڭ ى ىديدب دقشدب ،لۇئسەم داىۇيار ۇاش زىاس ىدڭىتژل -
.پاردق ى ىىەم داڭىىۇئ نۇنىوج ندتىپدك ېد
ااىڭىم ۇب- ،پلاقمدمد لەااااس ااىدااڭىتژل ااېد - ،ندااتىپدااك -
ەگىمرتۈ ، ىب ااىڭااااسۇبھەم ندااىلۇااااسۇم شاۋۇي ڭەئ اامۇىويار
نىتااااشقرتك بدتىك ەۋ شۇقوئ دمدى ىىۇئ نديۇب ن ىي چتئ نەگ ىك
كدي ە ىتىكرەھ ىىۇئ ۇى ىب ن ڭىقېي ،قوي شىئ قا ىدقچېھ دقاشدب
شىت تك مۇلۇق .قم ىم ەااااس اى يە ە ىب ا اىاااانى ىۋاااانىپ
.نە ىئ قا ىۇش ۇى ىس ىۈدى
- ،؟ۇىىۇاااس ىك ەتۈەي تەڭىەج دااانىىلوب پەگ دقاااشدب ەااانىمەئ -
. تتااشىڭىل ڭىااشېب كەد ىب رلاۇئ ، ردق ەگىە يەچتئ ندالدق ندتىپدك
ااىڭلمۋاردااق ىئ سۇبھەم قۇلرۇمۇى چڭىتۈەي ااى ىچېئ ااىااااشىئ
. لەك ىك ا ىقىلا مەھ
، ەك تىيدااھدااى اااان رتم دااىمەئ وب ارۇاتاۈوائ سۇاباھەم
ى ىتېئ دىۈدپ ەگىاااان ېۈ ددۇى ى ااااشۆگ ڭۇجلۇب ىڭ ى كە ىب
ىروب ،ڭلاداااش ى لدقداااس ،قدئ ىل تي ،اردق چېچ ،كە ىدا ىتىك
قى ىىيلاۇم ن ىل تك وق قى يا ىچ ، ىچىك زىاېئ ،ڭوچ لەااااس
5
پدشىوئ ەگىچۈە رەھىەۈ ىپا ۈەئ رلاشدي ۇتۈوئ ندا دمرۇۈ ىقىچ
ىب ۇئ . ىئ ىگىي ى ىەۈ قدئ نە ااااشى ېك ۇىىتىيدھدى نداا اىتىك
د ېمدئ دققدى ردق ىب ەىەي داااانلدق پدااااشىوئ ە ى ىژىىدم ېگ دققدى ردق
ى ىك داتااااسدائ داققم اىمرۇئ ۇئ ، تۈلاداق پدااااشىوئ داا ى ىدائ اڭىھ
ن ىتىكرەھ ەيدپىااس ۇب ىتاشمرۇتلوئ ىىۇئ ، درۇتلوئ ەچرەلرەۋىۈۆم
ىقىچ ى ىە ىئ رەئ ىب ندقااشىپ مەھ ى ۈەااساردپ ۇىىتىيدھدى ىىۇئ
پقرق ىب تەمرۆھ دقسۇبھەم ۇب ەچىيوب ە ىئدق لمۋاردق ىئ ، تۈارۇۈ
. تشىتىك ىقىچ ىپېي دڭى دتسدئ ڭ ىشىئ
نىقېي دامدۈ كەڭيەئ ندالدااااسدي ە ىھلادئ پمرۇۈ ن ىىروئ ندتىپدك
دا ى ت ىۈروپ دمزىس ىىرلامدنسەر قى اد ددۇى دقسۇبھەم ۇب ى ىك
: تچدئ زىاېئ ن ىدئ ىقىچ پاردق ىب ن ىتيدق كە ىدالدس نە
ىڭىنىمرتۈ يىبرەھ ن ۋا ىك ،نۇنىوج ندتىپدك نەم ،م ىەپەئ -
ندا ىتژېئ ل ىيدتااسەئ ۇب – ،ەدزىااس مىقىلۇق ڭېق ، قى ااشدب ن ۋدئۇم
ەچرەگ سۇبھەم . ىلا دائ تېپ ۆئ ەگيۆئ ندا رۇۈ سۇبھەم رەل ۆااااس
ڭىقااااشدب ن ىاااانكەئ ىڭ ۆئ ن مدۈ كەڭيەئ قۇااااسرۇۈ لدئ
كە ىەگرۆك نە ىب تك ۆئ ڭىدتىپدك ددۇى ۇئ نى ېل ۇىىااانىىلەرۆك
ا ۇپپەلەۈ د ېمدئ قىشاشىپ پمرۇۈ پاردق ە كەڭيەئ پقرتۈتك ڭىاشېب
: ىق ۆس دم لدئ
ىڭى ېمدئ ەۈەئ ،ڭق ت ۈەي دالدشردم ڭى ىل ۆاس ۇب ،ندتىپدك -
ە تااسەق ا ىاانىچوك ت ىتىااس – لاۋ را لەمەئ ى ىج رەد ىقۇي ىب
م ېي ىئ نوئ تەئداااااس شتچ مى لەب تقاۋ ،نى مۇم ااااش چۇئ
!كە ېك دنلوب ا ىپا ۈەئ
ەچىڭىقۈدااق ڭاد نۇاااانىوج ندااتىپدااك -؟ مىك زىااااس ، ااىەپەئ -
ىتچ ، ىئ ندقسدب رەۈ قۇ ۇس دتپدۈ ۇشۇم ىۇئ ، روس پۇقمدۇھ
6
تەلۆد ىڭىلراۋىۈەئ ىقااااشداۈ نىتۈەددائ رلاااااسۇبھەم اىمرتۈ ۇب
دددئ ڭ ىل ۆاااس ىىرلاۇئ نتچتئ ىىۇاااش ، تۈلا وق كە ىھۆگ
ڭىۈردااگىااااس نەگىىىگتۈ ۋېۈ ااىلۇق ۇئ . تتيدااىلوب دااقااااشاردااق
چە ۈرتاااس ڭىااانىىداااشىپ ا ىقى دي لوق ىب پۇىۇاااس ەگرە ى ىدي
. ىم تئ ڭ تك نىتسۇبھەم
ەگى سەئ قۇلوۈ ۋېۈ مە ىۈدى ،ندتىپدك نەىيەى ىب ڭىىگى ىىك -
.مدنتيدق نەم زىڭىنىىلدئ ىاېئ ، اېچ نەگىىلەك
ىزىڭ ۆس لا دھ نەم ،تەىھەر پۆك ەگزىس ،م ىەپەئ م ىلوب -
قا ىۇااش ندتىپدك-؟ۇمردب زىڭ ۆااس دقااشدب ەىەي ،نەى ت ۈەي دالدااشردم
. ىق تەردشىئ ەگرە ى ىڭېي چەگ د
ەراۋداائ ىرلاڭىۈۆۈ ە ااىچېك ۇاب ،ندااتاىپدااك قواي ەچ ا دااھ -
.نەى ىجىى ۇىىلۇۈ ن ىىڭىا ىق
ندتىپدك ېد – ى ېئ ماردئ ااشىدي ، ىەپەئ ەاانىمەئ لۇقدم -
.پۇۈۇي ە ىتۈرۇ ڭىكتپتۈ
. تۈەك ىقىچ ى ېئ ڭسۇبھەم لمۋاردق ىئ
سدق ا ىلۇق ڭوئ ندتىپدك ، تااااشە ژ د اىج نۇاااانىوج نداتىپداك
ى ىك ە ۈەكرەھ لدھرەد نە يەچتئ نداالداق اىتېق ڭاد ا ۋ ىقىچ
ىىرە شتىقرۆك نىس قىلردب دچ ندا ىق قارۇس ڭىتۈەي تەڭىەج
. تۈەۋى شدب ڭشقرتشكەۈ قىل ېۈۇژىپموك
ااىدااا ىق ۆااااس قمداايدااب ااىڭىتۈەي تەڭىەج ،ندااتىپدااك -
. . .ۇتپدىتژېئ ندالدي ا ىدا ردق ن زىلدىدئ د ىۋنىپ قىل ېۈۇژىپموك
ىااانىڭېم ڭوچ ا ىىد ىاااس دىلۇقوۈ ەڭېم ىىۇئ ،ندتىپدك -
كە ى ېي ڭەۈ ا ىدا ردق ەگى يدائ قڭ الدائ اااانىىااااسۆئ رۇموتىداق
كەتتااااسار ڭىگىىلەك ەگى ااااسەئ قۇلوۈ ااااس ىۈدااى . . .ۇتپە ىچىك
7
