Table Of Contentii
.
Mythologiae Lituanieae Monumenta.
/ /
ZRODŁA
DO
MYTOLOGII LITEWSKIEJ
od Tacyta do końca XIII wieku.
Zebrał, ocenił i objaśnił
ANTON/ MIERZYŃSKI
Członek Cesarskiego Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego,
Uczonego Estońskiego w Dorpacie i Historycznego w Petersburgu.
Wydanie z zapomogi Kasy pomocy dla osób pracujących na polu naukowem
imienia D-ra Józefa Mianowskiego.
WARSZAWA
Druk K. Kowalewskiego, Królewska Nr. 29.
1892,
^03B0JieH0 HeeaypoK).
BapuiaBa. 12 MapTa 1892 ro,na.
SPIS RZECZY.
W stęp........................................................................................ 1
I Cornelius T acitus.............................................................. 5
A estii.................................................................................... 6
Aestiorum gentęs , .................................................... 11
Mater cleorum ................................................ 11
Formae aprorum...........................................................................17
Fustes, Keyen, Klupfel, Kucen, ferrum......................................21
Zachody około ro li.....................................................................28
Bursztyn.....................................................................................30
List Theodoryka...........................................................................33
II W ulfstan...............................................................................34
III Vita I S-ti Adalberti.............................................................38
IV Vita II S-ti Adalberti B runona.....................................41
V Adam Brem eński...............................................................44
Helmold i Ernest de Kirchberg................................................45
VI Wincenty K adłubek...........................................................47
VII Innocenty I I I .....................................................................50
VIII Oliverus Scholasticus...........................................................51
Uwagi z poglądem Litwinów na przyrodę ziemską . . . 51
Drzewa i inne rośliny................................................................53
Góry, kamienie, pola, wyspy, w sie...........................................78
Wody, rzeki, źródła.....................................................................81
Zwierzęta.......................................................... 83
IX Układ z r. 1249 ............................................................... 88
X Henryk Ł o tw a k ................................................................97
XI Kronika Liwońska (Alnpeke)....................................114
XII Honoriusz I I I ....................................................................125
XIII Grzegorz I X ...............................................................125
XIV Wstawki u Jana Malali....................................................126
XV Kronika W ołyńska.........................................................137
XVI Dzierzwa............................... 152
XVII Albrecht von Bardewik...................................................154
W S T Ę P .
Mytologia litewska pomimo usilnych starań i dobrych chęci
kilku światłych a zkądinąd w literaturze poważanych mężów, jak
Naibut i Kraszewski, nie zajęła dotąd należnego miejsca w kole po
ważnych umiejętności. Przyczyną tego jest, że piszący nie obeznali
się z wielu źródłami, które bez wielkiego trudu im dostępne być
mogły; że nie zdawali sobie sprawy, o ile zasługują na wiarę źró
dła; z których pełną czerpali ręką; że pomysły i urojenia własne
i obce podawali za pewniki naukowe. Nadto nie zwracając na
leżytej uwagi na poezyą i tradycyą ludową; pozbawiali się jedy
nego żywego źródła i ważnego kryteyyum dla źródeł pisanych.
Jeżeli zaś gdzieniegdzie o to się kusili, uczynili to bez wszelkiej
ki ytyki i bez wszelkiej naukowej metody. Pracom tego rodzaju,
pozbawionym tych głównych i niezbędnych własności, naukowej
wartości przyznać nie można.
Pragnąc przyłożyć rękę do położenia fundamentu pod nau
kowe opi acowranie litewskiej mytologii, o ile do tego pisane źró
dła przyczynić się mogą: zamierzamy zebrać odpowiednie zada
niu źródła i zawrzeć w jedną księgę. Zamierzamy więc przede-
wszystkiem wydać krytycznie źródła, zajmujące się wyłącznie
opisaniem bóstw litewskich, jak dziełko Łasickiego a po części
prace dwóch Małeckich; zamierzamy zebrać opisy bóstw i obrzę
dów religijnych, wcielone do dzieł historycznych i kronik; oraz
wzmianki o wierzeniach, rozrzucone w dokumentach, rełacyach
i innych różnego nazwania pracach literackich, z wyłączeniem
jednak tak nazwanej literatury ludowej. Pod tym względem
nieocenione zasługi położyli, że wspomnę o najważniejszych, Lu
dwik z Pokiewia, Nesselmann, Juszkiewiczowie, Sprogis, Briv-
Źródła do myt. lit. -t
zemniaks (Treiland), a przedewszystkiem Wolter, który nietylko
zbiera materyały, ale nadto gruntownie je opracowywuje z me
todą iście naukową.
Zebrane zaś źródłowe wyjątki umieścimy ile możności w po
rządku chronologicznym z oznaczeniem miejscowości, której się
tyczą i opatrzymy w uwagi krytyczne co do ich wiarogodności,
oraz w kommentarz, ułatwiający zoryentowanie się i zrozumie
nie historycznych i mytologicznych szczegółów. Niekiedy wyją
tek zdawać się może dłuższym nad potrzebę, albo co gorsze zby
tecznym. Czynimy to z rozmysłem, aby uczynić go zrozumialszym,
i wykazać związek jego z całością słowami właściwego autora
a nie kommentatora.
Dobrze mi wiadomo, że nasz zbiór nie będzie zupełnym i nim
być nie może dla przyczyn odemnie nie zależnych. Istnieją bo
wiem rzadkie broszury, których nie wiadomo gdzie odszukać;
istnieją sprawozdania missyonarzy i wizytacye Kościołów, przy
syłane prowincyałom, które dotąd w archiwach krajowych i za
granicznych spoczywają w rękopisie; istnieją relacye do dworu
papiezkiego, które znalazły schronienie w bibliotece Watykań
skiej. W sprawozdaniach tego rodzaju kryje się materyał nad
zwyczaj cenny dla naszego przedmiotu, jak wnioskujemy z pism
Stanisława Rostowskiego i Argenta. Inne wreście materyały
zawdzięcza się przypadkowi w księgach, gdzie tego najmniej się
spodziewamy, jak np. w zruszczonej kopii przekładu na język
bułgarski greckiego chronografa Joanna Malali. Uzupełnień
więc będzie nie mało. Jeżeli zaś wobec wymienionych braków
przystępujemy do wydania naszego zbioru, czynimy to w chęci
przysłużenia się, chociaż w części dla ułożenia przyszłej całości.
Literatura krytyki źródeł bardzo nieznaczna.
Mannhardt przedrukował w Magazin der lettisch-litera-
risclien Gesellschaft. Bd XIV p. 82—143 dziełko Łasickiego: de
diis Samagitarum, które wyszło w osobnej odbitce w Rydze
1868 str. 66.
Celem wydania było, jak sam autor w przedmowie zazna
cza, rzadkie Łasickiego dziełko uczynić dostępniejszem dla kry
tyków; do wydania załączył nader cenne objaśnienia, z których
niektóre zawierają krytyczne uwagi. Pod tytułem: Jan Łasicki,
Źródło do mytologii litewskiej ocenił A. Mierzyński, Kraków
1870, wyszła krytyczna ocena Łasickiego, której głównym rezul
tatem, że wiadomości Łasickiego pochodzą z drugiej ręki t. j. od
