Zindînasî (biologe). Amadeyî 3

240 Pages·10.589 MB·Kurdish

by  coll.

ZINDÎNASÎ
(BIOLOGE)
AMADEYÎ
3

2019/2020
2
AMADEKAR
Ev pirtûk ji aliyê:

Komîteya Zindînasîyê ve

hatiye amadekirin.

LÊVEGER

- Komîteya Şopandinê

- Komîteya Fotoşopê

- Komîteya Redekteyê

Ev pirtûk ji aliyê Saziya Minhacan ve,

wek pirtûka wanedayînê, ji bo
dibistanan hatiye pejirandin.

3
4
Naverok
BEŞA YEKEM ......................................................................7
PERGALA SINIRÎ YA LAWIRAN .....................................8
PERGALA SINIRÎ YA MIROVAN .................................. 18
PÊKHATEYÊN PERGALA SINIRÎ .................................. 40
PERGALA SINIRÎ YA BELAVBÛYÎ .............................. 58
BEŞA DUYEM .................................................................... 75
PÊŞWAZÎKERÊN KÎMYAYÎ ........................................... 76
PÊŞWAZÎKERÊN DENG Û GERMAHIYÊ ..................... 87
PÊŞWAZÎKERÊN ........................................................... 102
ŞEWQÊ ........................................................................... 102
QATÊN RONÎ YÊN ÇAV ............................................... 114
BEŞA SÊYEM ................................................................... 123
SAZÛMANIYA HORMONÎ ........................................... 124
HORMONÊN LAWIR Û MIROVAN ............................. 134
PIRBÛNA NEZAYENDÎ ................................................ 150
PIRBÛNA ZAYENDÎ...................................................... 159
PIRBÛNA MIROVAN .................................................... 172
BERGRTIN Û DUCANÎ.................................................. 187
BEŞA ÇAREM .................................................................. 199
KROMOSOM Û ZIKMAKNASÎ ..................................... 200
ZIKMAKÎ Û ZAYEND ................................................... 211
ZIKMAKIYA MOLEKÛLÎ ............................................. 222

5
6
BEŞA YEKEM

FÎZYOLOJIYA
SINIRÎ

Armancên Beşê:

Piştî ku xwendekar xwendina vê
beşê bi dawî bike, dê fêrî van xalan

bibe:

1.Pergala Sinirî ya Lawiran.

2.Pergala Sinirî ya Mirovan.
3.Pêkhateyên Pergala Sinirî.
4.Pergala Sinirî ya Belavbûyî.

7
WANE 1

PERGALA SINIRÎ
YA LAWIRAN

 Zindî bersivdayîna bandorên derveyî dike, çawa?
Zindî bi bandorên jîngehê re reaksiyon dibe, ji bo ku
hevsengiya xwe ya hindirîn biparêze.
Her wiha ev hevsengî bi rêya pergala sinirî û hormonan
pêk tê, lê belê hevsengiya ku bi rêya siniran bi leztir e ji
hevsengiya ku bi rêya hormonan çêdibe.
Pêhesîn û Bersivdayîna Zindiyên Yekşaneyî
Pêhesîn taybetiyek ji taybetiyên protoplazmaya
zindiyan e, ji ber vê yekê di protîsta de weke; amîp
pêhesînê bi rêya protoplazimaya şaneya xwe ji bandorên
derveyî re dike.
Bi vî awayî tê xuyakirin ku amîp ber bi tîmarê ve tev
digere û ji şewqê direve.
Her wiha di protîstayên weke paramisyom de, bijankên
wê bi libikên ku di nava protoplazmaya wê de ne,
girêdayî ne.
8
Ev libkok bi rêya tayên hûr bi hev û du ve tên girêdan, bi
rêya van tayan hişyariyên pêhesînê vedughêzin libkokên
ku bi bijankan ve girêdayî ne û bi vî awayî tevgera
paramisyom pêk tê.
Ev ta bi navê tayên sinirî tên naskirin, bi vî awayî tê
xuyakirin ku pergaleke sinirî taybet li cem yekşaneyan
tune ye.
Bijank

Tayên
sinirî
Paramisyom

Pergala Sinirî ya Lawirên Bêhestî
Asta sazûmankirina sinirî li cem lawiran ji hev û du
cuda ye, lê belê ev sazûmankirin ji lawirên nizim ber bi
lawirên bilintir ve bi pêş dikeve.
9