Ьzeyir Hacıbəyli seзilmiş əsərləri 1/2 cild

408 Pages·2007·0.86 MB·Turkish

by  Üzeyir Hacıbəyli

ÖÇÅÉÈÐ ÙÀÚÛÁßÉËÈ
ÑÅ×ÈËÌÈØ
ßÑßÐËßÐÈ
ÈÊÈ ÚÈËÄÄß
I ÚÈËÄ
“ØßÐÃ-ÃßÐÁ”
ÁÀÊÛ-2005
Áó êèòàá “Öçåéèð Ùàúûáÿéîâ. ßñÿðëÿðè. Îí úèëääÿ. I, II úèëäëÿð”
(Áàêû, Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñû íÿøðèééàòû, 1964, 1965)âÿ
“Öçåéèð Ùàúûáÿéîâ. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè” (Áàêû, Éàçû÷û, 1985)
íÿøðëÿðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð
Òÿðòèá åäÿíè âÿ
þí ñþçöí ìöÿëëèôè: Àáäóëëà Àáàñîâ
782.81 - dc 21
AZE
Ùàúûáÿéëè Öçåéèð. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè.Èêè úèëääÿ. I úèëä. Áàêû,“Øÿðã-Ãÿðá”,
2005, 408 ñÿù.
×îõÿñðëèê ÿäÿáè ìÿäÿíè èðñèìèçèí èíêèøàôûíäà Öçåéèð áÿé Ùàúûáÿéëè ìèëëè
áÿäèè èñòåäàäûí, ñÿíÿòêàðûí âÿ èúòèìàè õàäèìèí òàìàìèëÿ éåíè òèïèíè èôàäÿ åäèð.
Ñþçöí ÿñë ìÿíàñûíäà õÿëãè, ìèëëè áÿäèè øöóðóí îéàíûøûíûí,ìààðèô÷èëèê âÿ èíòèáàù
åíåðæèñèíèí Öçåéèð ìèãéàñëû íàäèð âÿ óíèâåðñàë ñèìàñûíà î äþâðäÿ ÿâÿç âÿ òàé ýþñ-
òÿðìÿê ÷îõ ÷ÿòèíäèð. Áþéöê áÿñòÿêàðûí áþéöê ñþç óñòàñû èëÿ áó ñÿâèééÿäÿ âÿùäÿòè
äöíéà ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòè òàðèõèíäÿ íàäèð ùàäèñÿëÿðäÿíäèð.
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè áèð áÿñòÿêàð êèìè äàùà ÷îõ îïåðà óñòàñûäûðñà, áèð äðàìàòóðã
êèìè ìÿçùÿêÿíÿâèñäèð. Äöíéà êîìåäèéà òÿúðöáÿñè âÿ ìèëëè ÿíÿíÿ çÿìèíèíäÿ î,þç
èäåéà ìÿçìóíó, áÿäèè ÿõëàãè îâãàòû èëÿ áöñáöòöí éåíè, øóõëóüó,ìÿëàùÿò âÿ äóçëó-
ëóüó èëÿ ìèñèëñèç ìÿçùÿêÿëÿð éàðàäûáäûð. XX ÿñðèí ÿââÿëèíäÿ Àçÿðáàéúàíäà èúòè-
ìàè øöóðóí ñÿúèééÿñèíè,áÿäèè îáðàçëû òÿôÿêêöðö áóíëàðñûç òÿñÿââöð åòìÿê îëìóð.
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðèíèí áó úèëäèíäÿ áÿñòÿêàð âÿ äðàìàòóðã Öçåéèð áÿéèí õàëã
ìóñèãèñèíÿ ñÿäàãÿòèí,ìöäðèê ôîëêëîð-ìóüàì ñòèõèéàñû èëÿ ÿí éåíè äöíéà îïåðà
ÿíÿíÿñè àðàñûíäà ãàéíàüà, ãîâóøàüà äîüðó ùÿðÿêÿòèí èôàäÿñè îëàí “Ëåéëè âÿ
Ìÿúíóí”,“Øàù Àááàñ âÿ Õóðøèä áàíó”,“ßñëè âÿ Êÿðÿì”,“Ùàðóí âÿ Ëåéëà”,
“Ðöñòÿì âÿ Ñþùðàá”,“Êîðîüëó”îïåðàëàðû,“ßð âÿ àðâàä”,“Î îëìàñûí,áó îëñóí”,
“Àðøûí ìàë àëàí”êîìåäèéàëàðû èëÿ éàíàøû ñàòèðèê ùåêàéÿëÿðè âÿ ñÿùíÿúèêëÿðè
òîïëàíìûøäûð.
ISBN 9952-418-65-2
© “ØßÐÃ-ÃßÐÁ”, 2005
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè
ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ
“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû
èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”
12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû
èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà
ùÿäèééÿ åäèëèð
ÑßÍßÒÊAÐ ÞÌÐÖ
Açÿðáaéúaí xaëãû äöíéa ìÿäÿíèééÿòèíÿ ýþðêÿìëè ÿäÿáè øÿxñèééÿòëÿð
áÿxø eòìèøäèð. Xaëãûìûçûí èôòèxaðû, XX ÿñðèí ãöäðÿòëè ñÿíÿòêaðû Öçeéèð Ùaúû-
áÿéëè äÿ áeëÿ øÿxñèééÿòëÿðäÿí áèðèäèð.
Öçeéèð Ùaúûáÿéëè ÿäÿáè-áÿäèè aëÿìÿ ùÿéaòû éaxøû âÿ äÿðèíäÿí áèëÿí áèð
éaçû÷û êèìè ýÿëäè. Èëê ýöíäÿí äÿ äþâðö âÿ ÿñðè èëÿ áèð úÿðýÿäÿ aääûìëaäû.
Çaìaíûí ãaáaãúûë èäeéaëaðû ñÿâèééÿñèíäÿ äaéaíìaüa, xaëãûíûí êe÷ìèøèíÿ ùþð-
ìÿò eòìÿéÿ, oíóí ìèëëè ëÿéaãÿòèíè ãoðóìaüa, èíäèñè âÿ ýÿëÿúÿéè èëÿ éaøaìaüa
áaøëaäû. Áóíóí ö÷öí èëê íþâáÿäÿ òÿáëèü eòìÿê èñòÿäèéè èäeéaëaðûí xaëãa xeé-
ðèíè, èúòèìaè ìÿíañûíû äöøöíäö, oíëaðûí éaéûëìañû ö÷öí éeíè éoëëað, öñóëëað âÿ
ôoðìaëað òaïäû. Ìÿäÿíèééÿòÿ áèð ñûða éeíè ÷aëaðëað, æaíðëað ýÿòèðäè. Áó éoëäa
ýÿðýèí ÿçaá âÿ ÿçèééÿòëÿðÿ äþçäö, äÿùøÿòëè ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ öçëÿøìÿéÿ ìÿúáóð
oëäó. Áèð aí äa oëña ÿãèäÿñèíäÿí äþíìÿäè, èúòèìaè ìþâãeéèíäÿí ýeðè ÷ÿêèë-
ìÿäè. ßêñèíÿ, ÿñðäÿí-ÿñðÿ, èëäÿí-èëÿ óúaëäûãúa òÿðÿããèéÿ, èíêèøaôa áþéöê
eùòèéaúû oëaí ìöãÿääÿñ xaëãûía, äoüìa òoðïaüûía äaùa äÿðèíäÿí áaüëaíäû,
eëèíèí ýöúöíäÿí, âÿòÿíèíèí ãöäðÿòèíäÿí ãöââÿò aëäû, þçöíöí áþéöê äaxèëè
äöíéañûía, úoøãóí âÿòÿíïÿðâÿðëèéèíÿ, ñÿäaãÿòëè âÿòÿíäaø oëìaüûía ãÿäèðáèëÿí
xaëãûíû èíaíäûða áèëäè. Áóíóíëa äa þçöíÿ áþéöê áèð äaéaã âÿ aðxa ãaçaíäû. Xaë-
ãûía ùÿãèãè oüóëëóã eëÿäèéè ö÷öí aäû ÿáÿäèëÿøäè, ÿñðëÿðÿ âÿ íÿñèëëÿðÿ íöìóíÿ
oëäó. XX ÿñðèí òaðèxè oía þç ãûçûë ñÿùèôÿëÿðèíäÿ éeð aéûðäû. Oíó ÿñðèí áþéöê
oüëó, ìèëëè oïeðaíûí áaíèñè, ìóñèãèëè êoìeäèéa æaíðûíûí èëê éaðaäûúûñû, ìaùèð
æóðíaëèñò, éeíè ÷aëaðëû ïóáëèñèñòèê ÿäÿáèééaòûí áaíèëÿðèíäÿí áèðè, èëê ìaaðèô âÿ
ìÿäÿíèééÿò èø÷èñè, ãöäðÿòëè äðaìaòóðã âÿ ýöúëö âÿòÿíäaø éaçû÷û êèìè ãÿáóë
eòäè. Oíóí ìÿía äoëó çÿíýèí ÿäÿáè-áÿäèè èðñè, ùÿð úÿùÿòäÿí êaìèë, èíñaíè ùèññ
âÿ äóéüóëaðäaí éoüðóëìóø ìöäðèê øÿxñèééÿòè, ÿçaáëû âÿ øÿðÿôëè ùÿéaòû áþéöê
áÿäèè âÿ eëìè ÿñÿðëÿð ö÷öí çÿíýèí ìaòeðèaëäûð. Áó ãöäðÿòëè ñÿíÿòêaðûí ÿí áè-
ðèíúè oáéeêòè èíñaí, oíóí ùÿéaòû, ÿí áèðèíúè ãÿùðÿìaíû èñÿ xaëã âÿ oíóí ìö-
áaðèçÿñè oëìóøäóð. Oía ýþðÿ äÿ Öçeéèð ñÿíÿòè èíäèíèí þçöíäÿ äÿ ìöäðèê ôèêèð-
ëÿð, áþéöê ñÿúèééÿëÿð âÿ eùòèðañëað ñÿíÿòè êèìè ìöañèð ìÿäÿíèééÿòÿ èøûã ñaëûð.
Öçeéèð èðñè éaëíûç xaëãû äöøöíäöðÿí, oíóí òÿëÿá âÿ eùòèéaúëaðû èëÿ áaüëû oëaí,
áÿçÿí oíó ùÿéÿúaía ýÿòèðÿí, áÿçÿí äÿ ñeâèíäèðÿí ìÿòëÿáëÿðäÿí éaðaíäûüû
ö÷öí ùÿì ñoí äÿðÿúÿ ñaäÿ âÿ ùÿì äÿ ãöäðÿòëèäèð. Öçeéèð èðñèíèí ýöúö èíñaí
ëÿéaãÿòèíè aë÷aëäaí, oía ùÿð úÿùÿòäÿí äöøìÿí êÿñèëÿí ãeéðè-ñaüëaì øÿðaèòÿ,
ôeoäaë äöíéañûíûí ÷öðöê ãaéäa-ãaíóíëaðûía ãaðøû éþíÿëìÿñèíäÿ, úÿìèééÿòÿ
ñÿaäÿò âÿ xoøáÿxòëèê aðçóëaìañûíäa, äaèìa èðÿëèéÿ, ýÿëÿúÿéÿ ñÿñëÿíìÿñèíäÿ,
ýöúëö ùÿéaò eøãè òÿáëèü eòìÿñèíäÿäèð. Ìÿùç áóía ýþðÿ äÿ XX ÿñð ìÿäÿíèééÿ-
4
òèíè, èúòèìaè ôèêèð òaðèxèíè Öçeéèð Ùaúûáÿéëèñèç òÿñÿââöð eòìÿê ãeéðè-ìöìêöíäöð.
Êe÷ÿí ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ Ú.Ìÿììÿäãóëóçaäÿ éeíè ðeaëèñò-ñaòèðèê ïóáëèñèñòè-
êaíûí, ùeêaéÿíèí, Ì.ß.Ñaáèð éeíè øeðèí, ß.Ùaãâeðäèéeâ éeíè äðaìûí áaé-
ðaãäaðû èäèñÿ, Öçeéèð Ùaúûáÿéëè èíãèëaáè-äeìoêðaòèê ïóáëèñèñòèêaíûí éeíè
÷aëaðëaðûíûí, “ÿäÿáèééaò òaðèxèìèçäÿ ìèñëè ýþðöíìÿéÿí éeíè, ðeaëèñò ìÿçùÿêÿ-
ëÿðèí”1éaðaäûúûñû oëìóøäóð.
Áþéöê Öçeéèðèí ÷ox÷aëaðëû çÿíýèí éaðaäûúûëûüû ùÿìèøÿ ìöañèð òÿíãèä âÿ
ìóñèãè ÿäÿáèééaòøöíañëûüûíûí äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ îëìóøäóð. Oíóí ìÿôòóíeäèúè
ìóñèãèñè, ïóáëèñèñòèêañû, eòèê, eñòeòèê âÿ èúòèìaè-ñèéañè ýþðöøëÿðè, æóðíaëèñòèê ôÿaëèé-
éÿòè âÿ äðaìaòóðýèéañû ùaããûíäa Ñ.Âóðüóí, Ì.Aðèô, Ì.Ú.Úÿôÿðoâ, ß.Ñóëòaíëû,
Ì.Èáðaùèìoâ, Ô.Êþ÷ÿðëè, Ô.Ùöñeéíoâ, Ð.Íaüûéeâ, Ã.Ìÿììÿäëè, Ã.Ãañûìoâ,
E.Aááañoâa, X.Ìÿëèêoâ, Ú.Ãóëèéeâ, É.Øèðâaí âÿ ñ. êèìè ýþðêÿìëè aëèì âÿ
éaçû÷ûëað ãèéìÿòëè ôèêèðëÿð ñþéëÿìèøëÿð. Áóíäaí ñoíða äa Öçeéèð èðñè ùaããûíäa
éeíè-éeíè ÿñÿðëÿðèí éaðaíaúaüû øöáùÿñèçäèð.
Öçeéèð ßáäöëùöñeéí oüëó Ùaúûáÿéëè 1885-úè èë ñeíòéaáðûí 18-äÿ Açÿðáaé-
úaíûí ñÿôaëû ýöøÿëÿðèíäÿí áèðè oëaí Aüúaáÿäèäÿ aíaäaí oëìóøäóð. Aòañû
ßáäöëùöñeéí Ùaúûáÿéëè Øóøaíûí ìaaðèôïÿðâÿð çèéaëûëaðûíäaí áèðè oëìóø, aüúa-
áÿäèëè Êÿðáÿëaéû ßëÿêáÿð áÿéèí ãûçû Øèðèí xaíûìëa eâëÿíìèøäèð. ßáäöëùöñeéí
Ùaúûáÿéëè òÿxìèíÿí 1901-úè èëäÿ âÿôaò eòìèøäèð. Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí óøaãëûã âÿ
ýÿíúëèéèíèí èëê ÷aüëaðû Øóøaäa êe÷ìèøäèð. Øóøa éaëíûç þç òÿáèè ýþçÿëëèéè, òaðèxè
éaðaøûüû èëÿ äeéèë, ùÿì äÿ þçöíöí eëìÿ, ìÿäÿíèééÿòÿ, ÿäÿáèééaò âÿ èíúÿñÿíÿòÿ
âeðäèéè áþéöê øÿxñèééÿòëÿðè èëÿ íÿçÿðè úÿëá eòìèøäèð. Ïÿíaùaáaä êèìè òaðèxÿ
äaxèë oëaí, Øóøa êèìè ìÿøùóðëaøaí áó øÿùÿð Âaãèôëÿðèí, Çaêèðëÿðèí, Íaòÿâaí-
ëaðûí, Úaááað Ãaðéaüäûoüëóëàðûí, Ñeéèä âÿ Xaí Øóøèíñêèëÿðèí èëùaì ìÿíáÿéè
oëìóøäóð. Ðeñïóáëèêaìûçûí èëê ìóñèãè oúaüû êèìè øþùðÿò ãaçaíaí Øóøa Öçeéèð
Ùaúûáÿéëè ö÷öí äÿ èëê éaðaäûúûëûã ãaéíaüû èäè. Öçeéèð Ùaúûáÿéëè ùaãëû éaçûð êè,
“...Ìÿí èëê ìóñèãè òÿùñèëèìè óøaãëûã çaìaíû Øóøaäa, ÿí éaxøû xaíÿíäÿ âÿ
ñaçÿíäÿëÿðäÿí aëìûøaì. O âaxò ìÿí “Ìóüaì” âÿ “Òÿñíèô” oxóéaðäûì. Ñÿñèì
xaíÿíäÿëÿðèí xoøóía ýÿëÿðäè. Oíëað ìÿíè oxóäað âÿ þéðÿäÿðäèëÿð...”2 Öçeéèð
Ùaúûáÿéëè èáòèäaè òÿùñèëèíè Øóøaäa, Íèêoëaéeâñêè aäûía ðóñ-òaòað ìÿêòÿáèíäÿ
aëìûøäûð. Óøaãëûãäaí òÿáèÿòäÿí çþâã aëaí, eë ðóùóíäa òÿðáèéÿëÿíÿí Öçeéèð ñÿíÿòÿ
áþéöê ùÿâÿñ ýþñòÿðìèø, çÿíýèí xaëã éaðaäûúûëûüû èëÿ ìaðaãëaíìaüa áaøëaìûøäûð.
Øaýèðä èêÿí áèð íe÷ÿ êè÷èê íaüûë òoïëaìûø, öçöíö êþ÷öðìöø âÿ áèð êèòaá÷a òÿðòèá
eòìèøäèð. Öçeéèð, 1899-úóèëäÿ Øóøa ðóñ-òaòað ìÿêòÿáèíè áèòèðäèêäÿí ñoíða òÿù-
ñèëèíè äaâaì eòäèðìÿê ìÿãñÿäè èëÿ Çaãaôãaçèéa ìöÿëëèìëÿð ñeìèíaðèéañûía äaxèë
oëóð. Ñeìèíaðèéa èëëÿðè Öçeéèðèí äöíéaýþðöøöíöí èíêèøaôûíäa ìöùöì ðoë oéía-
__________
1 ß.Sultanlû. Azÿrbaycan dramaturgèyasûnûn ènkèøaf tarèxèndÿn. B., Azÿrnÿør,
1964, sÿh.276.
2 Q.Mÿmmÿdlè. Özeyèr Hacûbÿyov. 1895-1948. Hÿyatû vÿ yaradûcûlûq salnamÿsè.
B., Yazû÷û, 1984, sÿh.7.
5
éûð. Òÿëÿáÿëèê ùÿéaòû, áóðaíûí ìöxòÿëèô ìèëëÿòëÿðäÿí oëaí ãaáaãúûë äöíéaýþðöøëö
èíñaíëaðû Öçeéèðäÿ âÿòÿí ãöðóðóíó äaùa äa ãöââÿòëÿíäèðèð. O, êöòëÿâè ôÿíëÿðëÿ
éaíaøû, áèëaâañèòÿ ìóñèãè òÿùñèëè âÿ íÿçÿðèééÿñè èëÿ áaüëû oëaí eëìëÿðëÿ äÿ ìa-
ðaãëaíûð, áèð ñûða aëÿòëÿðäÿ ÷aëìaüû þéðÿíèð. Òÿëÿáÿëèê èëëÿðè ùaããûíäa Öçeéèð
Ùaúûáÿéëè éaçûð: “...Ñeìèíaðèéaäa ñêðèïêaäa, âèoëoí÷eëäÿ âÿ íÿôÿñëè aëÿòëÿðäÿ
÷aëìaüû þéðÿíäèì. Ìÿí oðaäa ìóñèãè íÿçÿðèééÿñè ùaããûíäa äa aç-ìaç ìÿëó-
ìaò aëa áèëäèì”.
Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí ñeìèíaðèéa òÿùñèëè ùaããûíäaêû ìÿëóìaòëaðäa äèããÿòè
äaùa ÷ox èêè ìÿñÿëÿ úÿëá eäèð. Oíëaðäaí áèðè Öçeéèðèí xaðaêòeðèíÿ òaì óéüóí
oëaí âÿòÿíäaøëûã áoðúó, äèýÿðè èñÿ áó áoðúó éeðèíÿ éeòèðìÿê úÿùäè. Öçeéèð
Ùaúûáÿéëè áoø éeðÿ ÿìÿê âÿ âaxò ñÿðô eòìÿìèø, ùÿð ýöíöí ãÿäðèíè áèëìèø, ùÿð
aíûí èúòèìaè äÿéÿðèíè íÿçÿðÿ aëìûøäû. Ùÿãèãè èñòeäaäûíû òaïaía, öçÿ ÷ûxaðaía
ãÿäÿð þçöíö ìöxòÿëèô ñÿíÿò ñaùÿëÿðèíäÿ éoxëaìûø, ñûíaãäaí êe÷èðìèøäèð. Ýaù
ìöxòÿëèô ìóñèãè aëÿòëÿðèíäÿ ÷aëìûø, ýaù ðÿñì ÷ÿêìèø, áÿçÿí øÿí, ýöìðaù oë-
ìóø, áÿçÿí äÿ óçóí ìöääÿò ôèêðÿ äaëìûøäûð. Áöòöí áóíëaðëa éaíaøû o, ñeìè-
íaðèéa èëëÿðèíäÿ “Øÿðã ìóñèãè âÿ íÿüìÿ ìÿñÿëÿëÿðèíäÿ... ìèñèëñèç aâòoðèòeò,
òÿíãèä÷è âÿ èúða÷û óñòaä Öçeéèð”1êèìè òaíûíìûøäûð. Áó òÿëÿáÿ ìöâÿôôÿãèééÿòè
äÿ Öçeéèðè ðaçû ñaëìûðäû. Oía ýþðÿ äÿ äaùa úèääè, äaùa ìÿùñóëäað èøëÿéèð, xaë-
ãûíûí eùòèéaúëaðûíû éöíýöëëÿøäèðìÿê ö÷öí éeíè éoëëað âÿ ôoðìaëað axòaðûðäû.
Ùÿòòa áèð äÿôÿ ñeìèíaðèéaíûí ñoí êóðñóíäa èêÿí èìòaùaí ö÷öí “Ìÿí ýÿëÿúÿê-
äÿ íÿ èø ýþðÿúÿéÿì” ìþâçóñóíäa éaçäûüû èíøaäa, “ìÿí ìÿêòÿáëÿðèìèç ö÷öí
aía äèëèíäÿ òÿäðèñ oëóíìaãäaí þòðö äÿðñ êèòaáëaðû òÿðòèá eäÿúÿéÿì” éaçìûøäû.
Áó, ÿñë âÿòÿíäaøëûã èäè. Ýÿëÿúÿêäÿ xaëãûí, Âÿòÿíèí èíêèøaôû éoëóíäa áöòöí
áèëèê âÿ áaúaðûüûíû ÿñèðýÿìÿéÿí áèð ýÿíúèí, òÿëÿáÿ Öçeéèðèí aíäû èäè.
1904-úö èëäÿ Öçeéèð Ùaúûáÿéëè Ãoðè ñeìèíaðèéañûíû áèòèðèá Øóøaíûí éaxûí-
ëûüûíäa Úÿáðaéûë óéeçäèíèí Ùaäðóä êÿíä ìÿêòÿáèíèí 3-úö ïaðaëeë ñèíôèíÿ
ìöÿëëèì òÿéèí oëóíóð. Öçeéèð Ùaúûáÿéëè éaëíûç äÿðñ äeìÿêëÿ êèôaéÿòëÿíìèð.
Áèð ñûða ìÿòáóaò oðãaíëaðû èëÿ ÿëaãÿ ñaxëaéûð. “Êañïè” ãÿçeòèíäÿ “Ó” èìçañû
èëÿ éaçûëað ÷aï eòäèðèð. Ãÿçeòèí ñeíòéaáð, oêòéaáð, íoéaáð âÿ äeêaáð íþìðÿëÿ-
ðèíäÿ ÿäèáèí áèð íe÷ÿ ìÿãaëÿñè ÷aï oëóíóð. 1905-úè èëäÿ Öçeéèð Ùaúûáÿéëè
Ùaäðóääaí Áaêûéa ãaéûäûð âÿ “Ùÿéaò” ãÿçeòèíäÿ èøÿ ýèðèð. Áó áaðÿäÿ o þçö
éaçûð êè, “...1904-úö èëäÿ ñeìèíaðèéaíû áèòèðäèêäÿí ñoíða áèð èë êÿíääÿ ìöÿë-
ëèìëèê eòäèì, oíäaí ñoíða Áaêûéa ýÿëäèì. 1905-1908-úè èëëÿðÿäÿê ïeäaãoæè
ñaùÿäÿ ÷aëûøûá Áèáèùeéáÿò ðaéoíóíäa âÿ øÿùÿðäÿ ìöÿëëèìëèê eäèá, eéíè ça-
ìaíäa ðeäaêñèéaëaðäa ÷aëûøûðäûì”.
Áaêû ùÿéaòû, èíãèëaáëað øÿùÿðèíèí èúòèìaè-ñèéañè ùaäèñÿëÿðè ýÿíú Öçeéèðÿ
òÿñèðñèç ãaëìûð. O, òeç áèð çaìaíäa èúòèìaè ùÿéaò axûíûía äöøöð, çaìaíûí ãa-
áaãúûë èäeéaëaðûíûí òÿñèðè aëòûíäa oíóí äöíéaýþðöøöíäÿ éeíè ìåéëëÿð éaðaíûð.
__________
1Q.Mÿmmÿdlè.Ýþñòÿðèëÿí ÿñÿðè, ñÿù.14.
6
“Ùÿéaò” ãÿçeòèíäÿ ÷aï eòäèðäèéè “Áèð xaíûì ÿôÿíäèíèí áèçëÿðÿ ùöñí-òÿâÿúúþ-
ùö”, “Ýþçöa÷ûã òaúèðëÿðèìèçÿ xèòaá” âÿ áaøãa ïóáëèñèñòèê éaçûëaðû èëÿ ÿäÿáè
èúòèìaèééÿòÿ äaxèë oëóð, þç èìçañûíû ÿñañëaíäûða áèëèð. Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí
ÿêñÿð äþâðè ìÿòáóaòäa èøòèðaêû, oíóí ìÿøùóð æóðíaëèñò âÿ áþéöê ïóáëèñèñò êèìè
éeòèøìÿñèíÿ âÿ øþùðÿò ãaçaíìañûía ñÿáÿá oëóð. 1906-úû èëäÿí áaøëaéaðaã Áaêû-
íûí âÿ öìöìÿí Çaãaôãaçèéaíûí èúòèìaè äaèðÿëÿðèíäÿ òaíûíìaüa áaøëaéûð. Äþâ-
ðöíöí Ú.Ìÿììÿäãóëóçaäÿ, ß.Ùaãâeðäèéeâ, Í.Íÿðèìaíoâ, Ù.ßðÿáëèíñêè âÿ
áaøãa ãaáaãúûë âÿòÿíäaø çèéaëûëaðû èëÿ éaxûíëûã âÿ äoñòëóã èñÿ Öçeéèð Ùaúûáÿ-
éëèíèí äeìoêðaòèê èäeéaëaða éèéÿëÿíìÿñèíÿ, ìöañèð ìèëëè ìÿôêóðÿ ñÿâèééÿñèíÿ
éöêñÿëìÿñèíÿ êþìÿêëèê ýþñòÿðèð. Áöòöí áó íaèëèééÿòëÿð âÿ óüóðëað Öçeéèð
Ùaúûáÿéëèíè èúòèìaè ìöíañèáÿòëÿð, âÿòÿíäaøëûã áoðúó âÿ âÿçèôÿëÿðèíÿ äaùa
äÿðèíäÿí áaüëaéûð. 1906-úû èëäÿ “Èðøaä” ãÿçeòèíäÿ êaòèá èøëÿäèéè âaxòäaí éeíè
áèð ñaùÿéÿ, òÿðúöìÿ÷èëèê ñaùÿñèíÿ êe÷èð. Í.Â.Ãoãoëóí “Øèíeë” ùeêaéÿñèíè
Açÿðáaéúaí äèëèíÿ òÿðúöìÿ eäèð. Áó, Açÿðáaéúaíäa òÿðúöìÿ÷èëèê èøèíèí èëê
óüóðëó âÿ ðeaëèñò íaèëèééÿòëÿðèíäÿí áèðè èäè. “Ìoëëa Íÿñðÿääèí” æóðíaëû 5 aïðeë
1909-úó èë òaðèxëè íþìðÿñèíäÿ éaçûðäû: “...Èíäè äÿ ìÿíèì ôèêðèìÿ áèð øeé ýÿëèð.
Ñþç éox, Êþ÷ÿðëè úÿíaáëaðûíûí a÷ûã âÿ ìÿíaëû ìÿãaëÿëÿðèíäÿí, Öçeéèð úÿíaá-
ëaðûíûí øèðèí òÿðúöìÿëÿðèíäÿí âÿ ãeéðè éaçû÷ûëaðûìûçûí Ãoãoë áaðÿñèíäÿ âeð-
äèêëÿðè ìÿëóìaòäaí oxóúóëaðûìûç ùaìaí éaçû÷ûíû áèð íþâ òaíûäûëað âÿ áÿëêÿ
éaxøû òaíûäûëað”1.Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí áþéöê ðóñ êëaññèêëÿðèíäÿí – Êðûëoâäaí,
Ïóøêèíäÿí, Ãoãoëäaí ìèñaëëað ýÿòèðìÿñè, oíëaðûí éaðaäûúûëûüûía ìöðaúèÿò
eòìÿñè ÿäèáèí âÿ öìóìÿí XX ÿñð Açÿðáaéúaí çèéaëûëaðûíûí ðóñ xaëãûía, oíóí
éöêñÿê ìÿôêóðÿëè, ðeaëèñò ÿäÿáèééaòûía oëaí áþéöê ìaðaüûí íÿòèúÿñè èäè.
Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí æóðíaëèñòëèê ôÿaëèééÿòè oíóí ïeäaãoæè âÿ ìeòoäèêè
xèäìÿòëÿðè èëÿ öçâè ÿëaãÿ âÿ òÿñèðäÿ èíêèøaô eäèðäè. O, 1907-úè èëäÿí áaøëaéaðaã
òÿëèì-òÿðáèéÿ âÿ ìaaðèô ñaùÿñèíäÿ áèð ñûða ìöùöì èøëÿð ýþðìöøäöð. 1907-úö
èëäÿ “Ðóñè-òöðêè âÿ òöðêè-ðóñè” ëöüÿòèíè òÿðòèá eòìèø âÿ áó ñaùÿäÿ óüóðëó
aääûì aòìûøäûð. Ïeäaãoæè ñaùÿäÿêè ôÿaë xèäìÿòëÿðèíÿ âÿ öìóìÿí ìaaðèôëÿ
ýöúëö ÿëaãÿñèíÿ ýþðÿ Öçeéèð Ùaúûáÿéëè 1907-úè èëäÿ Áaêûäa êe÷èðèëÿí ìöñÿë-
ìaí ìöÿëëèìëÿðèíèí ãóðóëòaéûía A.Øaèã, Ô.Aüaéeâëÿ áèðëèêäÿ íöìaéÿíäÿ âÿ
êaòèá ñe÷èëèð. Áó, Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí áèð ìaaðèô èø÷èñè êèìè ùÿì ùÿâÿñèíè âÿ
ùÿì äÿ ìÿñóëèééÿòèíè aðòûðûð. Ýÿðýèí ìöøaùèäÿ âÿ axòaðûøëaðäaí ñoíða Öçeéèð
Ùaúûáÿéëè xaëãûíûí áþéöê eùòèéaúûíû íÿçÿðÿ aëaðaã 1908-úè èëäÿ èáòèäaè ìÿê-
òÿáëÿðèí ë-ëë øþáÿëÿðè öúöí ùaçûðëaäûüû ùeñaá äÿðñëèéèíè úaï eòäèðèð. “Òÿðúöìaí”
ãÿçeòè ùÿìèí èëèí 28 äeêaáð íþìðÿñèíäÿ éaçûðäû: “Ùeñaá ìÿñÿëÿëÿðè” ìöÿëëèì
Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí ÿñÿðèäèð, ýþçÿë öñóë èëÿ òÿðòèá eäèëìèøäèð... Açÿðáaéúaí-
òöðê øèâÿñèíäÿ oëäóüóíäaí ìÿùÿëëè ìÿêòÿáëÿð öúöí ôaéäaëû âÿ ëaçûìäûð”2.
__________
1Q.Mÿmmÿdlè.Ýþñòÿðèëÿí ÿñÿðè, sÿh.60-61.
2“Tÿrcöman” qÿzetè, 1908, 28 dekabr.
7
1905-úè èëäÿí áaøëaéaðaã Öçeéèð Ùaúûáÿéëè äeìÿê oëað êè, ÿêñÿð äþâðè
ìÿòáóaòäa èøòèðaê eòìèø, oíëaðúa ìÿãaëÿ ÷aï eòäèðìèøäèð. “Ìoëëa Íÿñðÿääèí”,
“Ùÿéaò”, “Èðøaä”, “Òÿðÿããè”, “Ùÿãèãÿò”, “Èãáaë”, “Éeíè èãáaë”, “Êañïè”,
“Òÿðúöìaí” âÿ áaøãa ãÿçeò âÿ æóðíaëëað Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí aëoâëó ïóáëèñèñò
êèìè éeòèøìÿñèíäÿ, ùÿì äÿ xaëãûìûçûí ôèêèð oéaíûøûíäa áþéöê ðoë oéíaìûøäûð.
Áóíóíëa éaíaøû, Öçeéèð Ùaúûáÿéëè äaùa ÷ox “Èðøaä”, “Òÿðÿããè”, “Ùÿãèãÿò”
ãÿçeòëÿðè èëÿ áaüëû oëìóø, áèð æóðíaëèñò âÿ áþéöê ïóáëèñèñò êèìè äaùa ÷ox áó
ìÿòáóaò oðãaíëaðûíäa ïaðëaìûøäûð. Áeëÿ êè, 1906-úû èëÿäÿê “Èðøaä”ûí êaòèáè
oëìóø, 1909-úó èëäÿ ýöíäÿëèê “Ùÿãèãÿò” ãÿçeòèíäÿ ðeäaêòoð èøëÿìèø, éeíÿ
ùÿìèí èëäÿ, aç äa oëña, “Òÿðÿããè” ãÿçeòèíÿ ðeäaêòoðëóã eòìèøäèð. Áèðèíúè äöíéa
ìöùaðèáÿñè èëëÿðèíäÿ íÿøð oëóíaí “Áÿñèðÿò” ãÿçeòè 1914-úö èë 23 aâãóñò íþì-
ðÿñèíäÿ xÿáÿð âeðèð êè, “Ãÿçeòëÿðäÿ èíòèøað eäèëÿúÿéè xÿáÿð âeðèëÿí “Âÿòÿí
äèëè” aäûíäa òÿçÿ ýöíäÿëèê ãÿçeò éaxûí ýöíëÿðäÿ íÿøðÿ áaøëaéaúaãäûð. Ãÿçeòèí
ìöäèðè Öçeéèð áÿé Ùaúûáÿéëè oëóá, äèëè èñÿ áaøãa ãÿçeòëÿð êèìè äeéèë, ìöòëÿã
âÿòÿí äèëè èëÿ éaçûëaúaãäûð”1.Ùÿìèí ìÿëóìaòû 29 aâãóñò íþìðÿñèíäÿ “Êañïè”
ãÿçeòè äÿ ÷aï eòìèøäèð.
Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí çÿíýèí æóðíaëèñòëèê ôÿaëèééÿòè oíóí äèýÿð éaðaäûúûëûã
ñaùÿëÿðèíÿ äÿ ìöñáÿò òÿñèð ýþñòÿðìèøäèð. O, äþâðè ìÿòáóaòûí èìêaíëaðûíäaí ìÿ-
ùaðÿòëÿ èñòèôaäÿ eòìèø, xaëãûìûçûí ìaaðèô âÿ ìÿäÿíèééÿò úÿùÿòäÿí èíêèøaôû ö÷öí
áèð ñûða äÿéÿðëè èøëÿð ýþðìöøäöð. 1920-úè èëÿ ãÿäÿð ïóáëèñèñò Öçeéèð, áÿñòÿêað âÿ
éaçû÷û Öçeéèðëÿ ÷èéèí-÷èéèíÿ eéíè ñÿâèééÿäÿ èíêèøaô eòñÿ äÿ, ÿñðèí áèðèíúè
oíèëëèéèíäÿ áÿçÿí ïóáëèñèñò Öçeéèð, éaçû÷û âÿ áÿñòÿêað Öçeéèðè öñòÿëÿìèøäèð.
Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí æóðíaëèñòëèê ôÿaëèééÿòèíèí ñoí ýöíëÿðè “Éeíè èãáaë” âÿ
“Açÿðáaéúaí” ãÿçeòè èëÿ áaüëû oëìóøäóð. O, 1915-1916-úû èëëÿðäÿ (ôeâðaëûí 8-
íÿ êèìè) “Éeíè èãáaë” ãÿçeòèíäÿ ìöäèð âÿ áaø ìöùÿððèð èøëÿìèø, 1919-úó èëäÿ
èñÿ “Açÿðáaéúaí” ãÿçeòèíÿ ìöâÿããÿòè ðeäaêòoðëóã eòìèøäèð. O áèð òÿðÿôäÿí
ýöúëö ñoñèoëoã êèìè xaëã, äþâëÿò, âÿòÿí âÿ èíãèëaá, ÿxëaã âÿ ìÿèøÿò ìÿñÿëÿëÿðè
èëÿ ÿëaãÿäað úèääè æóðíaëèñòèê âÿ ïóáëèñèñòèê ôÿaëèééÿò ýþñòÿðèð, áèð òÿðÿôäÿí
çaìaíûí ãaáaãúûë ìaaðèô xaäèìè êèìè ÷ûxûø eäèð, äèýÿð òÿðÿôäÿí äÿ ãöäðÿòëè
áÿñòÿêað-éaçû÷û êèìè äþâðöí äeìoêðaòèê ùÿðÿêaòû èëÿ ñÿñëÿøÿí ÿñÿðëÿð éaçûðäû.
Oía ýþðÿ äÿ ÕÕ ÿñðèí èëê oíèëëèéè ùÿì Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí âÿ ùÿì äÿ
öìóìÿí Açÿðáaéúaí xaëãûíûí ìÿäÿíè ùÿéaòûíäa ÿí óüóðëó âÿ ÿí ÿëaìÿòäað
èëëÿð êèìè ãeéä oëóíóð. Ìèëëè oïeðaíûí ÿñañû ìÿùç áó oíèëëèêäÿ ãoéóëóð, èëê
ìóñèãèëè êoìeäèéa áó èëëÿðäÿ éaðaíûð, èëê ëöüÿò, èëê ìaaðèô äÿðñëèêëÿðè, ðóñ ÿäÿ-
áèééaòûíäaí èëê òÿðúöìÿëÿð áó èëëÿðäÿ ìeéäaía ÷ûxûá. Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí áó
ñaùÿëÿðäÿêè áþéöê xèäìÿòëÿðè éaëíûç Açÿðáaéúaí öúöí äeéèë, áöòöí Øÿðã ö÷öí
ÿëaìÿòäað ùaäèñÿ èäè. “Êañïè”ãÿçeòè 1908-úè èë 9 éaíâað òaðèxëè íþìðÿñèíäÿ
éaçûðäû: “...“Íèúaò” úÿìèééÿòè äðaì âÿ oïeða ÿñÿðè öúöí ìöñaáèãÿ eëaí eäèð.
__________
1“Bÿsèrÿt” qÿzetè, 1914, 28 avqust.
8
Úÿìèééÿò áó ýöíëÿðäÿ ýÿíú ïóáëèñèñò âÿ ìóñèãè÷è Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí òÿðòèá
eòäèéè “Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí” oïeðañûíûí íÿøðè âÿ ãóðóëóø ùaããûíû aëìûøäûð. Áó,
ìöñÿëìaí ùÿéaòûíäa èëê oïeðaäûð, þçö äÿ aéûí 12-äÿ Òaüûéeâ òeaòðûíäa oéía-
íaúaãäûð...
Ýÿíú êoìïoçèòoð, Ôöçóëè ïoeìañû ÿñañûíäa oïeða éaçìûø âÿ oíóí ÿñÿðëÿ-
ðèíäÿí oïeðaéa äaxèë eòìèøäèð. Øÿðã ìaùíûëaðû ÿñÿðÿ óñòaëûãëa ãoøäóðóëìóøäóð.
Òðóïïa òÿøêèë eäèëìèø âÿ ìöÿëëèôèí ðÿùáÿðëèéè aëòûíäa òaìaøa ùaçûðëaíûð. Oïe-
ðaéa áþéöê xÿðú ñÿðô eäèëìèøäèð”1.
ßñÿð ùÿìèí ýöí Ù.ßðÿáëèíñêèíèí ðeæèññoðëóüó âÿ ß.Ùaãâeðäèéeâèí äèðè-
æoðëóüó èëÿ òaìaøaéa ãoéóëìóø âÿ áþéöê ìöâÿôôÿãèééÿò ãaçaíìûøäûð. Äeìÿê
oëað êè, ÿêñÿð ãÿçeòëÿð Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí xèäìÿòëÿðèíè aëãûøëaìûø, ÿñÿðè ñe-
âèíúëÿ ãaðøûëaìûøëað. Áóíóíëa éaíaøû, “Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí”óí âÿ Öçeéèð Ùaúû-
áÿéëèíèí ÿëeéùèíÿ ÷ûxaíëað äa aç oëìaìûøäûð. “Òaçÿ ùÿéaò”, “Çÿíáóð”, “Ñÿäa”,
“Êÿëèíèééÿò”, “Òóòè”, “Áaáaéè-ÿìèð”, “Áÿñèðÿò”, “Ìÿçÿëè” êèìè ìÿòáóaò oð-
ãaíëaðû áó úÿùÿòäÿí äaùa ìöùaôèçÿêað ìþâãe òóòìóø, “Ùaúû Èáðaùèì Ãañû-
ìoâ”, “ßáäóëxaëûã Axóíäoâ”, “Ýÿíú-áeêað”, “Ìóxáèðèìèç Êÿëÿìáaø”,
“Ìoëëa Ñaðñaããóëó”, “Êoð Aøèã”, “Ïèéaäa çÿââað”, “Òaìaøa÷û” êèìè èìçaëað-
ëa ìöxòÿëèô ìÿçìóíëó êaðèêaòóðaëað, ùÿúâëÿð, ôeëéeòoíëað âÿ áèð ñûða äèýÿð
ãÿðÿçëè éaçûëað äÿðú eòìèøëÿð. Ëaêèí ÿñë ñþçö çÿìaíÿíèí þçö äeäè. “Ëeéëè âÿ
Ìÿúíóí”óí ìöâÿôôÿãèééÿòè ïóáëèñèñò âÿ ìaaðèô xaäèìè Öçeéèðèí øþùðÿòèíè
äaùa äa éöêñÿêëÿðÿ ãaëäûðäû. Áó áþéöê ñÿíÿòêað äþâðöíöí äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ
äóðaí áèð èúòèìaè xaäèì âÿ âÿòÿíäaø ñÿâèééÿñèíÿ éöêñÿëäè. ×öíêè “Ëeéëè âÿ
Ìÿúíóí” áÿäèè ðóùó èëÿ òÿìèç âÿ ìöãÿääÿñ xaëã çþâãö âÿ èñòÿêëÿðèíÿ óéüóí
áèð ÿñÿð èäè. Þçö äÿ áþéöê ìóüaì ñÿíÿòè öçÿðèíäÿ ãóðóëìóø, äÿðèí ìèëëè âÿ
ñoñèaë êþêëÿðÿ ìaëèê èäè. Áÿñòÿêaðûí “Øeéx Ñÿíaí”, “Ðöñòÿì âÿ Ñþùðaá”,
“ßñëè âÿ Êÿðÿì”, “Øaù Aááañ âÿ Xóðøèäáaíó”, “Ùaðóí âÿ Ëeéëa” oïeðaëaðûí-
äa äa “Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí”óí áó ýþçÿë ÿíÿíÿëÿðè ãoðóíóá ñaxëaíìûøäû. “Ëeéëè
âÿ Ìÿúíóí” ÿñðèí áèðèíúè oíèëëèéèíäÿí áoéëaíaðaã Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí 40-úû
èëëÿðÿ ãÿäÿðêè éaðaäûúûëûüûía èøûã ñaëìûøäûð. Áöòöí Øÿðã ö÷öí ÿëaìÿòäað ùaäèñÿ
oëaí áó ÿñÿð ìóüaì ñÿíÿòèíäÿí èñòèôaäÿ éoëó èëÿ äeéèë, òaì ñÿðáÿñò âÿ ìöñòÿ-
ãèë ìóñèãè äèëè èëÿ éaçûëñaéäû, áÿëêÿ äÿ áó ãÿäÿð øþùðÿò ãaçaía áèëìÿçäè.
Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí ÿí áþéöê xèäìÿòè oíäa èäè êè, o, xaëãûíû éaxøû òaíûìûø,
éaøaäûüû äþâðöí èúòèìaè, eòèê âÿ eñòeòèê çþâãöíÿ âÿ xaðaêòeðèíÿ äÿðèíäÿí
áÿëÿä oëìóøäóð. XX ÿñðèí ÿí ÷ÿòèí âÿ ìöðÿêêÿá ÷aüëaðûíäa eë ìÿùÿááÿòèíè
ãaçaíìaã öúöí ÿí äöçýöí éoë, xaëãûí çþâãöíÿ óéüóí ìóñèãè äèëè èëÿ äaíûø-
ìaã, oía þç ìÿíÿâèééaòûíû, çÿíýèí äaxèëè äöíéañûíû ýþñòÿðÿí “Ëeéëè âÿ Ìÿú-
íóí” éoëó èäè. “Êañïè” ãÿçeòè 2 äeêaáð 1909-úó èë òaðèxëè íþìðÿñèíäÿ éaçûðäû:
“Ýÿíú êoìïoçèòoð Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí èëê òÿúðöáÿñè oëaí “Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí”
__________
1“Kaspè” qÿzetè, 1906, 9 yanvar.
9
oïeðañû Øÿðãèí “Ðoìeo âÿ Úöëéeòòa”ñû èäè. Áó oïeða êöòëÿíèí ñoí äÿðÿúÿ xo-
øóía ýÿëäè âÿ ùÿð äÿôÿ ýþñòÿðèëÿðêÿí òeaòð aç ãaëa aüçûía ãÿäÿð äoëó oëóð”1.
Öçeéèð Ùaúûáÿéëè áó áþéöê øþùðÿòäÿí ìÿùaðÿòëÿ, xaëãûíûí, âÿòÿíèíèí xeéðè
öúöí èñòèôaäÿ eòäè. 1910-úó èëäÿ Açÿðáaéúaí ìóñèãèëè êoìeäèéa ìÿêòÿáèíèí
èëê ãaðaíãóøó oëaí “ßð âÿ aðâaä” ÿñÿðèíè éaçäû. Éeíÿ äÿ ùÿìèí èëäÿ Öçeéèðèí
èêèíúè oïeða ÿñÿðè “Øeéx Ñÿíaí” Açÿðáaéúaí ñÿùíÿñèíÿ âÿñèãÿ aëäû. Aðòûã
ìóñèãè aëÿìèíèí éeíè áèð äþâðö, Öçeéèð äþâðö áaøëaíäû. Áó ùaãäa áÿñòÿêað þçö
éaçûð: “...1910-úó èëäÿ òaìaìèëÿ ìóñèãè ñaùÿñèíÿ êe÷èá, Aâðoïa ìóñèãèñè íÿ-
çÿðèééÿñèíè þéðÿíìÿéÿ áaøëaäûì... Ñoíða Ìoñêâaéa ýeäèá Ìoñêâa êoíñeðâa-
òoðèéañûíûí ïðoôeññoðó Èëéèíñêèíèí êóðñóía äaxèë oëäóì. Áóðaäa ùaðìoíèéaíû
áaø ìöÿëëèì Ñoêoëoâñêèäÿí, ñoëôeúèoíó ïðoôeññoð Ëaäoãèíäÿí þéðÿíäèì...”2
ßñðèí èëê oíèëëèéè Öçeéèðèí ìöxòÿëèô òeaòð úÿìèééÿòëÿðè, äþâðöí ãaáaãúûë øÿx-
ñèééÿòëÿðè: Ú.Ìÿììÿäãóëóçaäÿ, ß.Ùaãâeðäèéeâ, Í.Âÿçèðoâ, Ù.ßðÿáëèíñêè,
Ù.Ñaðaáñêè, Í.Íÿðèìaíoâ, Ì.Ìaãoìaéeâ, Ã.Ïèðèìoâ âÿ áaøãaëaðû, ìöxòÿëèô
íÿøðèééaòëaðëa ÿëaãÿ âÿ òÿìañäa oëäóüó èëëÿð êèìè äÿ ìaðaãëûäûð.
Áeëÿ êè, XX ÿñðèí (1920-úè èëÿ ãÿäÿð) eëÿ áèð òeaòð úÿìèééÿòè, íÿøðèééaòû
âÿ ÿäÿáè êëóáó oëìaìûøäûð êè, Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí áó âÿ éa äèýÿð ÿñÿðè èëÿ
ÿëaãÿäað ôÿaëèééÿò âÿ xèäìÿò ýþñòÿðìÿìèø oëñóí. Òaüûéeâ òeaòðû, Íèêèòèí ãað-
äaøëaðû ñèðêè, ìöñÿëìaí ìaaðèô úÿìèééÿòè, Oðóúoâ ãaðäaøëaðû íÿøðèééaòû, Ìaè-
ëoâ òeaòðû, Ìóña Íaüûéeâ êëóáó âÿ áaøãaëaðû áó ñaùÿ èëÿ ÿëaãÿäað áèð ñûða èøëÿð
ýþðìöøëÿð.
Òÿùñèëÿ ýeäÿíÿ ãÿäÿð Öçeéèð Ùaúûáÿéëè áèð aí äa oëña ôÿaëèééÿòèíè äaéaí-
äûðìaìûø, ÿêñèíÿ, äaùa ìÿùñóëäað èøëÿìèø, éeíè-éeíè ÿñÿðëÿð éaðaòìûøäûð.
1910-úó èëäÿ áÿñòÿêaðûí éeíè áèð oïeðañû – “Ðöñòÿì âÿ Ñþùðaá” ìeéäaía ÷ûx-
ìûøäûð. “Ýöíÿø” ãÿçeòè ùÿìèí èë íþìðÿëÿðèíèí áèðèíäÿ éaçûð êè, “íoéaáðûí 12-äÿ
Òaüûéeâ òeaòðûíäa ÿââÿëèíúè äÿôÿ Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí òÿðòèá eòäèéè “Ðöñòÿì
âÿ Ñþùðaá” aäëû òÿçÿ oïeðañû oéíaíaúaã”3.
Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí XX ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿí aðòìaüa áaøëaéaí áÿñòÿêað
âÿ éaçû÷û ùþðìÿòè ÿñÿðäÿí-ÿñÿðÿ, èëäÿí-èëÿ äaùa äa ãöââÿòëè áèð øÿêèë aëäû.
1911-úè èëäÿ òaìaøaéa ãoéóëaí “O oëìañûí, áó oëñóí” ìóñèãèëè êoìeäèéañû
Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíè áþéöê äðaìaòóðã êèìè òÿñäèã eòäè. Ã.Øèðâaíñêè aäëû áèð
ìöÿëëèô “Çaêaâêaçée” ãÿçeòèíèí 29 èéóí íþìðÿñèíäÿ éaçûð: “...ßñÿðèí ÿäÿáè
ãèéìÿòè ùaããûíäa ìÿòáóaòäa ÷ox éaçûëìûøäûð. Oía ýþðÿ äÿ ìÿí oía òoxóí-
ìaéaúaüaì. Aíúaã oíó äeìÿëèéÿì êè, “O oëìañûí, áó oëñóí” áèçèì éeíè
äoüóëìaãäa oëaí äðaì ÿäÿáèééaòûìûça áþéöê ùÿäèééÿäèð. Oíóí ìöÿëëèôèíèí
aäû èñÿ aðòûã Axóíäçàäÿ, Âÿçèðoâ, Ùaãâeðäèéeâ êèìèëÿðèíèí ñûðañûíäa éeð òóò-
__________
1“Kaspè” qÿzetè, 1906, 2 dekabr.
2Éåíÿ îðàäà.
3Q.Mÿmmÿdlè. Ýþñòÿðèëÿí ÿñÿðè, sÿh.85.
10