Zeven eeuwen Donkers Donckers, De Doncquers

1156 Pages·2012·11.25 MB·Dutch

January 17, 2012 15:34 DONKERS Sheet number 1 Page number 1
Zeven eeuwen
Donkers
Donckers, De Doncquers
Boeren, burgers en baronnen
1
January 17, 2012 15:34 DONKERS Sheet number 2 Page number 2
2
January 17, 2012 15:34 DONKERS Sheet number 3 Page number 1
January 17, 2012 15:34 DONKERS Sheet number 4 Page number 2
2 Historischkadervandefamilie StamboomDonkers
De kwartieren en dorpen van de meierij van ’s-Hertogenbosch. Zie voor
eenkaartvanhetlandvanRavensteinp.597.
January 17, 2012 15:34 DONKERS Sheet number 5 Page number 3
Historisch kader van de
familie
Elke familie bestaat uit een verzameling individuen met een
volstrekt eigen fortuin. Aantrekkelijk van de familie Donkers is de grote
sociale diversificatie. Daardoor geven de wederwaardigheden van hun
leden een doorsnee van het dagelijkse leven van de voorouders. Of-
schoondefamilieDonkersgeenhandelshuisoffamilieondernemingwas,
kan niettemin worden gesproken van een familiegeschiedenis-Donkers.
Ten eerste omdat verschillende leden van de familie een rol hebben
gespeeldindepolitiekeeneconomischeontwikkelingvanNoord-Brabant.
Ten tweede omdat de familie deel uitmaakte van de geschiedenis: een
samenvoeging van alle fragmentarische wederwaardigheden van de
familieleden geeft een betrouwbare indruk van de geschiedenis van de
regiodoordeeeuwenheen.
3
January 17, 2012 15:34 DONKERS Sheet number 6 Page number 4
4 Historischkadervandefamilie StamboomDonkers
De familie
Denaam
Donker, De Donker, Donkers ver-
wijst op de eerste plaats naar
donkerte, duisternis en onduide-
lijkheid.1 Ook de leden van de
Veghels-BosschefamilieDonckers
moeten daaraan hebben gedacht,
toenzijinhungeslachtswapendrie
zespuntige sterren opnamen als
even zovele lichten in hun duis-
ternis. Een Hollandse familie Don-
kers voerde op een blauw veld
rechts een zilveren ster en links
een gewende zilveren gezichts-
wassenaar: maan en ster in het
hemelsblauwe donker.2 De Gou-
wenaars Donkers hadden een ge-
WapenvanMelchiorDonckers(p.887)als
deeldschildmetinIeendwarsbalk
zwanenbroeder vandeLieve-Vrouwebroe-
vergezeldvan2en1klaverbladen, derschap te ’s-Hertogenbosch. De sterren
II een keper, vergezeld van 2 en in het wapen van hem en zijn verwante
1vijfpuntige sterren.3 Elisabethde zwanenbroeders Anthonij, Claes en Elias
Donckers (pp. 746, 794 en 843) telden
Doncker te Brussel, die in 1793
acht punten, terwijl het er zes behoorden
in de adelstand werd verheven te zijn (zie voornoemde Anthonij en Claes
door keizer Frans II, voerde in het Donckers – pp. 747 en 712 – en Maria
Angelina Doncquers – p. 895 – en Louis
schildhoofd twee zilveren,zespun-
deDoncquers–p.931).OokJanDonckers
tige sterren op een azuren veld; lijkt te hebben gezegeld met achtpuntige
hetwapenwasvoortsbeladenmet sterren(p.726).
eengoudenkeperenindevoetop
een berg een duif met een olijftak in de bek.4 Ook de Helmondse familie
1WoordenboekderMiddelnederlandsche Taal,dl.II(’s-Gravenhage,1889)285,286.
2CentraalBureauvoorGenealogiete’s-Gravenhage,CollectieMusschart.
3Een afbeelding van het wapen, zonder aanduiding van de kleuren, staat in het
wapenboekvanJanvanKuijl(p.263),berustendophetgemeentearchiefteGorinchem.
Volgensblad218vanhetzelfdeboekwerdhetwapengevoerddoormr.NicolaasJosefus
Donkers, heer van Oukoop, echtgenoot van Regina van Neercassel. Deze was een
dochter van Hendrik van Neercassel en Hendrika van Slingeland, die teGorinchem in
1648warengetrouwd.Vgl.RijksarchiefUtrecht,HofvanUtrecht,octrooinummer20218
voorNicolaesDonckerteGouda,heervanOukoop,omtemogentesteren.
4JanssensenDuerloo,WapenboekvandeBelgischeadel,I,703.
January 17, 2012 15:34 DONKERS Sheet number 7 Page number 5
StamboomDonkers Historischkadervandefamilie 5
Donker, waaruit Donker Curtius stamt, was met sterren gewapend.5 En
de reclameleus van de Zaanse houthandel Donker luidde onlangs nog:
SteekuwlichtopbijDonker.
Aangezien de Veghelse familie Donckers al voor 1400 gegoed was
in de herdgang (buurtschap) van de Donk, kan worden gedacht aan
een naamsherleiding van dit toponiem.6 Tegen deze hypothese pleit de
afwezigheid in de meierij van Den Bosch van op een vergelijkbare wijze
ontstane familienamen. Wieophetzandwoonde kon zich VandeZande
noemen, bewoners aan de Aa heetten dan Van der Aa (of Tera), die in
hetveldVandeVelde,dieaandeheuvelVandenHeuvel,diebijdeakker
Akkermans,dieaandebeekVerbeekofBeekmans,dieinhetbroekVan
deBroek.WieopdeDonk(eenvruchtbareverheffingvandebodemnabij
het moeras) woonde, kon de naam Van der Donk of Verdonk aannemen
enmisschienkomtookdePeellandsefamilieDonkenszoaanhaarnaam.
DonkersisdusnietafgeleidvandeDonk.7Daarkomtbij,datdeVeghelse
familie in de oudste generaties te Zijtaart woonde en pas in de vierde,
door een erfenis van de schoonouders van Wouter die Doncker, zich op
deDonkvestigde.
Dan rest als mogelijke naamsverklaring het donkere uiterlijk van
iemand die daarom ‘de donkere’ werd genoemd. Bekende familienamen
van eenzelfde oorsprong zijn De Zwart, De Wit, De Bruin, De Rooij,
Sgrauwen, De Bont, Blankens en Witlox. Een eigenaardige naam in
een Veghelse belending uit 1680 leidt tot een vergelijkbare vaststel-
ling van de betekenis. In dat jaar verkochten de kinderen van Sijken
Donckers een perceel in de Valstraat, de eene eynde de gemeine
straat, de ander eynde donckert Teunis.8 ‘Donckert Teunis’ was Aert
Teunis Donckers en ‘donckert’ is een samentrekking van Aert en
Donckers: Donckaert. Zo zou de naam kunnen zijn ontstaan, naar
analogie van Blanckaert ← blanke Aert, Grootaert ← grote Aert en
Roijaert ← rode Aert. Er kan dus een stamvader donkere Aert →
Donckaert (Donckert) zijn geweest, wiens nakomelingen Donckaerts,
Donckerts en later Donkers heetten. Deze spellingvarianten worden
echter niet in de familie aangetroffen. De oudste vermelding van de
naam in Noord-Brabant is tot dusver van 1315 in de persoon van
5Rietstap,Armorialgénéral,I,551,552.
6Frans Donkers (1870–1940) te Beverwijk (volgt op p. 520) bracht de familienaam in
verband met het toponiem de Donken, te Rixtel nabij het ‘Donckersslotje’. Als hij had
gewetendatMelchiorDonckers(1630–1693) eigenaarwasvaneenhuizingteBeekbij
AarleopdeBeekseDonk,hadhijnogeenperceelverklaringsgrondinhandengehad.
7Wel heette te Assent de Donkerstraat in 1441 Doncstrate en in 1525 Donckerstrate
(Claes, InleidingtotdeOostbrabantsetoponymie”,52).
”
8BHIC,VeghelR69f27v,6februari1680.
January 17, 2012 15:34 DONKERS Sheet number 8 Page number 6
6 Historischkadervandefamilie StamboomDonkers
LeytadictaDonkers,LeytagenaamdDonkers.9
Zekerheidoverdeoorsprongvandenaam iser niet.Genealogisch en
historisch onderzoek kan slechts aanwijzingen geven en mogelijkheden
uitsluiten. Helderheidkannietkomenvanlinguïstischeenetymologische
interpretaties,maaralleenvanarchiefmateriaal:
Simaectededemsterheitclaer,
diehaddegheweestdonker welmenechjaer,
zoals Hadewych schreef, overigens zonder te denken aan stamboomon-
derzoekinarchieffondsen.
De mooistenaam droegde Veghelsestamvader vande Ravensteinse
tak, Adriaen Donckers, die op de Donk aan de Aa woonde. Aa betekent
waterendevoornaamAdriaanbetekent‘mandiewoontaanhetdonkere
water’.
9SAH,Tafel van de Heilige Geest, charter 93, feria quinta post festum beati Lucie 1315
(17december).
January 17, 2012 15:34 DONKERS Sheet number 9 Page number 7
StamboomDonkers Historischkadervandefamilie 7
De oudste akte betreffende een meierijse Donkers (1315): Leyta genaamd Donkers
met haar gekozen voogd heeft aan haar schoonzoon Godescalcus een derde in een
huis en erf gegeven, staande in de straat die loopt van het eind van Hintham (het
Hinthamereind)naarhetkloostervandewilhelmietengehetenBazeldonknaasthethuis
van Johannes genaamd Nycola, welk derde deel van het huis en erf genoemde Leyta
schatopeenderdedeelvaneenhalvehofstad.Godescalcusverkoopthetderdedeelaan
Robbertus,procuratorvandeheilige-geesttafelvan’s-Hertogenbosch,endezeverkoopt
hetdooraanHenricuszoonwijlenStephani, poortervandestad,vooreenerfcijnsvan
10schellingen.Hethuisenerfisbelastmeteenderdeineenerfcijnsvan5schellingen
aanhetbegijnhofenmeteenhertogscijns.
January 17, 2012 15:34 DONKERS Sheet number 10 Page number 8
8 Historischkadervandefamilie StamboomDonkers
Despreiding
De naam Donckers, De Donker, Donker, De Donckere kwam voor in
het gebied van de grote rivieren en vooral zuidelijk daarvan, dus in
Gelderland, Brabant,Vlaanderenenhet prins-bisdom Luik. TeMechelen
woonden in het begin van de veertiende eeuw Godefridus de Doncker10
(vermeld in 1318–1344) en Egidius de Doncker11 (vermeld in 1319–
1346). In 1365–1372 trokken Aleydis, Sophia en Godefridus Donckers
een cijns uit het huis de Roode Haan te Mechelen.12 Eerstgenoemde
Godefridus had in 1361 Beatrix de Doncker als erfgename.13 Hij was
gegoed te Leest nabij Mechelen14, waar in 1458 Zeger de Doncker en
diens neef Jacob de Doncker drie dagwanden land verkochten.15 In het
Paardenstraatje kocht in 1474 Geert de Doncker twee huizen16 en voor
schepenenvanMechelenkochtenin1556HenrideDonckerenzijnvrouw
BarbaraBoykenseenrente.17
Van adel was ridder Godefroid de Dunckere, vermeld in 1355.18
Buiten Brabant verschijnen in 1331 de gebroeders Bernart en Ghuiot
de Donckuerre, die samen met andere edelen beloven af te zien van
wraakacties tegen graaf Lodewijk van Loon en Chimay.19 Vlamingen
met de naam worden al gezien 1169 in de persoon van Wilhelmus
Dunker20 en in deeerste helftvan de dertiende eeuw: BalduinusDonker
ondertekendein1239eentransactievandeGentseSint-Baafsabdij21 en
te Ieper woonden in de tweede helft van de eeuw Jehan Donker en zijn
vrouwCerstienenLambertDonker.22 InBruggewasin1303Jehans(de)
10CommissievanOpenbareOnderstandMechelen,no.312,7augustus1342;no.1961,
8 april 1318; no. 1966, 12 januari 1321, no. 4126, 26 december 1337, no. 4407,
7 augustus 1342; no. 4408, 31 oktober 1342; no. 4409, 31 oktober 1342; no. 4411,
4juli1342;no.4982,2januari1319;no.6864,8juli1344.
11Commissie van Openbare Onderstand Mechelen, no. 3291, 4 december 1346,
no.4045,10augustus1319.
12CommissievanOpenbare Onderstand Mechelen, no.3407,17maart1365; no.3462,
24oktober1372;no.5246,18april1365.
13CommissievanOpenbareOnderstandMechelen,no.4424,10november1361.
14Commissie van Openbare Onderstand Mechelen, no. 4134, 19 mei 1340. Vannérus,
DocumentsconcernantlesBogards”,223(14mei1358en5mei1361).
”
15CommissievanOpenbareOnderstandMechelen,no.1058,10februari1458.
16CommissievanOpenbareOnderstandMechelen,no.1075,16september1474.
17CommissievanOpenbareOnderstandMechelen,no.1144,13juni1556.
18Verkooren,Inventairedeschartesetcartulaires,280,no.893,17mei1355.
19Bormans en Schoolmeesters, Cartulaire de l’Église Saint-Lambert, III, 380,
no.MCXXIX,17februari1331.
20Debrabandere,Verklarendwoordenboek,I,436.
21Vleeshouwer,DeoorkondenvandeSint-Baafsabdij,II,267,no.246.
22Wyffels,Analysesdereconnaissances dedettes,50-51(no.497,23april1273),92-93
(no.979,12september1276),346-347(no.3847,november1286),488-489(no.5505,