Žena u razvoju socijalističke samoupravne Jugoslavije

212 Pages·1981·5.132 MB·Serbo-croatian

by  Vida Tomšič

IJ RAZVOJU SOCIJALISTIČKE
SAMOUPRAVNE JUGOSLAVIJE
'/kJaTomšič
J P

VidaTotnšič
U RAZVOJU
SOCUAIIST1ČKE
SAMOUPRAVNE
JUGOSUNUE
■ ••U 0 V 'vjočtfi <0 L€ 8IU
v. — - • vec
,N. r ! m m
Izdavač: Novlnako-lzdavačka radna organizacija Jugoalovenaka stvarnost
— OOUR Jugoalovenakl pregled; Generalni direktor: Dragoljub Vullca;
Glavni I odgovorni urednik: Boildar Đurovlć; Urednik: Branka Vldas;
Jezlčkl redaktor: Mllorad Slmonovlć; Oprema: Nenad čonklć; Korektor:
Zor ka Jančlć; Štampa: Srboštampa, Dobračlna 8, Beograd 1981.
Sadržaj
Predgovor 5
Uvod 9
Istorijski koreni 15
Diskriminacija žena u staroj Jugoslaviji (1918—1941) 15
Radnički pokret i borba za ravnopravnost žena 19
Narodnooslobodilački rat i socijalistička revolucija 23
Revolucionarne promene i ostvarenja 31
Glavna obeležja razvoja socijalističkog samoupravljanja 33
Društveno-ekonomsko uređenje SFR Jugoslavije 36
Samoupravljanje i društvena svojina 36
Osnovna organizacija udruženog rada 39
Samoupravna interesna zajednica 40
Mesna zajednica 42
Planiranje razvoja 45
Od predstavničkog do delegatskog političkog sistema 46
Uloga subjektivnih društveno-političkih snaga 51
0 nekim rezultatima razvoja 55
Teorijske osnove procesa emancipacije žene 59
O teorijskim osnovama društvene akcije 59
Stvaralačka primena marksizma 63
Nosioci političke akcije 70
Uloga ženskih organizacija 75
Uloga zakonodavstva u menjanju društvenog položaja žena 85
Zapošljavanje, obrazovanje, zdravstvo 89
Industrijalizacija i urbanizacija 89
Neke karakteristike zapošljavanja žena 91
Zapošljavanje žena na privremenom radu u inostranstvu 97
Zaštita zaposlenih žer\a 98
2ene u razvoju poljoprivrede i sela 104
Obrazovanje 113
Socijalna politika I zdravstvena zaštita 120
Brak, porodica, domaćinstvo, dečja zaštita 127
Preobražaj porodice 127
Društvena zaštita dece 135
Demografska kretanja 140
Razvoj planiranja porodice 142
Ustavno pravo o slobodnom odlučivanju o rađanju dece 144
Međunarodna saradnja 149
Međunarodna aktivnost Konferencije za pitanja društvenog
položaja žena Jugoslavije 150
Svetska godina stanovništva 152
Međunarodna godina žena i Dekada UN za žene 153
Nesvrstani za uključivanje žena u razvoj 157 '
Prilozi 161
Pregled pravnog uređenja od osobitog značaja za pravni
položaj žena u Socijalističkoj Federativnoj Republici
Jugoslaviji 161
Spisak zakona od posebnog značaja za pravni položaj žena u
Jugoslaviji 173
Rezolucija Skupštine SFRJ o unapređivanju položaja
i uloga žene 177
Osnovni statistički podaci o ženi u jugoslovenskom
društvu 193
Predgovor
Publikacija koju objavljujemo pod naslovom Žena u
razvoju socijalističke samoupravne Jugoslavije jeste
prerađeno izdanje nacionalne studije koja je na tra­
ženje Sekretarijata Organizacije ujedinjenih nacija bi­
la izrađena povodom teme »Žena i razvoj« kada se
ta tema početkom sedamdesetih godina razmatrala u
Komisiji ECOSOC-a za socijalni razvoj kao prilog raz­
radi strategije Druge dekade razvoja OUN (1970—
1980). Taj jugoslovenski prilog bio je objavljen u ča­
sopisu »Žena danas« 1973. godine u broju 270, pod
naslovom »Žene Jugoslavije u privrednom i društve­
nom razvoju zem)lje«.
U toku 1975. godine, koju je Organizacija ujedinjenih
nacija proglasila Međunarodnom godinom žena, Kon­
ferencija za pitanja društvenog položaja žena Jugosla­
vije podstakla je izradu nove publikacije o društve­
nom položaju žena Jugoslavije. Ranije publikacije ove
vrste su vremenom bile prevaziđene. Interesovanje
koje je u svetu pobudila tema Međunarodne godine i
tekuće Dekade OUN za žene: »Ravnopravnost, razvoj,
mir« zahtevala je donekle nov način prikazivanja po­
ložaja žene odnosno puteva ostvarivanja njene rav­
nopravnosti u okviru razvoja zemlje. Autor pomenu-
te informacije koja je pisana za OUN zamoljen je da
pripremi novu publikaciju.
U toku rada na ovoj knjizi pokazalo se da je zadatak
osavremenjivanja ranije informacije, iako na prvi po­
gled jednostavan, u stvari prilično težak. Upitnik
OUN prilagođen potrebama uporednog prikaza raznih
zemalja prema kojem je bila rađena prva publikacija,
nije sadržao pitanja o mnogim specifičnostima naše
zemlje, koje je trebalo prikazati da bi se razumela
celina.
Razmatranje činilaca i činjenica u vezi s menjanjem
položaja žene I doprinosa žene integralnom razvoj­
nom procesu zemlje složen je zadatak. Učinjen je po­
kušaj da se sažeto prikaže celokupnost društvenih I po­
litičkih odnosa, naročito u sklopu promena koje su pratile
donošenje Ustava SFRJ od 1974. godine i koje pra­
te njegovu primenu. O tome sada postoji obilje gra­
đe. Pored političkih, ima mnogo i naučnih studija, pri­
kaza, rasprava, statističkih i drugih podataka o razvo­
ju SFRJ. Zatim, obeležavanje Međunarodne godine že­
na, Dekade OUN za žene i Međunarodne godine de­
teta podstaklo je mnogobrojne nove izveštaje, anali­
ze, naučne radove, rasprave o položaju žene, porodi-
5
ce, deteta. U tom okviru značajne rasprave vođene
su u Skupštini SFRJ 1978. godine u toku donošenja
posebne Rezolucije o ostvarivanju ravnopravnosti
žena.
Iz napred iznetog istorijata nastanka ove knjige vidi
se da je autor pokušao da u njoj odgovori pre svega
na pitanja koja su postavljana u toku naše aktivnosti
u Organizaciji ujedinjenih nacija, u kojoj sve više ra­
ste interesovanje za iskustva pojedinih zemalja. Ona
je nastala i iz drugih potreba međunarodne aktivno­
sti naših društveno-političkih organizacija. Zbog toga
je ova knjiga izdata najpre na engleskom i francus­
kom jeziku. Međutim, još u toku rada na tekstu po­
kazala se potreba da se i na našim jezicima izda ova­
kav kraći prikaz položaja i uloge žene u razvitku ju-
goslovenskog društva, u kojem radnička klasa postav­
lja i rešava i žensko pitanje kao deo dubokih društvenih
pramena u procesu borbe za oslobođenje rada. Tu bor­
bu ćemo uspešnije voditi ukoliko svoja sadašnja dos­
tignuća i probleme koje ona sobom nosi shvatamo kao
plod proteklih borbi. U raspravljanjima o mnogim sav-
remenim pitanjima našeg razvoja sve više se pokazuje
potreba za dubljim poznavanjem naših dosadašnjih na­
pora i odgovora koje smo na i danas goruća pitanja već
dali u prošlosti, lako u publikaciji ima za našeg čitaoca
dosta svakako poznatih informacija, iako ona mestimič-
no uprošćeno prikazuje veoma složen i komplikovan
razvojni put nove Jugoslavije, čini nam se da ona može
poslužiti kao koristan priručnik i društveno-politlčkim
radnicima koji istupaju u međunarodnim kontaktima I
mlađim generacijama, ikoje treba da sagledaju duboke
veze između pojedinih aspekata društveno-političkog
procesa izgradnje socijalističkog samoupravnog druš­
tva i borbe za nove međuljudske odnose u našoj zemlji,
koji se ne bi mogli izgrađivati bez suštinskih pramena
u društvenim odnosima, bez prava na samoupravljanje
kao osnove svih sloboda i svih prava radnih ljudi I gra­
đana u našem socijalističkom društvu >1 bez definitiv­
nog raskida sa svim ostacima I naslagama prošlosti i
napuštanja »kraćeg puta« ostvarivanja prava I sloboda
birokratsko-tehnokratskim rešenjima.
Pošto nije bilo moguće — a nije ni zadatak ovakve pub­
likacije — da prezentiramo svu građu, 'izdvojena su samo
najvažnija pitanja da bi se globalno prikazale celina ra­
zvojnog procesa i suština jugoslovenskih nastojanja u
izgrađivanju samoupravne socijalističke društvene za­
jednice ravnopravnih naroda I ljudi.
6
U toku rada korišćen je obiman štampani materijal,
koji smo citirali kada je neposredno upotrebljen. O
tome kako treba prikazati neka pitanja vođeni su raz­
govori s društveno-političkim radnicima. Teško bi bilo
navesti sve pisane izvore i zahvaliti svima koji su ml
pomogli u izradi ove publikacije. Pristup osnovnom sa­
držaju i njegova prezentacija su takvi da je bilo neop­
hodno konsultovati širi krug drugarica i drugova. Me­
đutim, ovde se mora istaći saradnja koju su već od ra­
da na prvoj informaciji za OUN u ćelom ovom radu ne­
posredno pružale Hristina Pop-Antoska i Ika Kekić. Isto
tako, treba istaći pomoć dr Vide Čok, Dušanke Kova-
čević i Sane Salahović.
Najzad, treba pozdraviti inicijativu izdavačkih preduze-
ća »Delavska enotnost« i »Naša žena« (Ljubljana), ko­
ja su ovu knjigu izdala na slovenaćkom jeziku, i odluku
»Jugoslovenskog pregleda« (Beograd) da je izda i na
srpskohrvatskom jeziku.
Za slovenačko i srpskohrvatsko izdanje tekst je une­
koliko dopunjen novim podacima.
Autor
7