yükselen ekonomiler üzerine ampirik bir analiz

416 Pages·2015·16.11 MB·Turkish

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Maliye Anabilim Dalı

BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİ VE YOKSUL ODAKLI
BÜYÜME: YÜKSELEN EKONOMİLER ÜZERİNE
AMPİRİK BİR ANALİZ

Ergül HALİSÇELİK

Doktora Tezi

Ankara, 2015
BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİ VE YOKSUL ODAKLI BÜYÜME:
YÜKSELEN EKONOMİLER ÜZERİNE AMPİRİK BİR ANALİZ

Ergül HALİSÇELİK

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Maliye Anabilim Dalı

Doktora Tezi

Ankara, 2015
KABUL VE ONAY
BİLDİRİM
iii

BU ESER HAYATIM BOYUNCA DESTEKLERİNİ HİSSETTİĞİM,
HAKLARINI HİÇBİR ZAMAN ÖDEYEMEYECEĞİM
SEVGİLİ ANNEME VE BABAMA ADANMIŞTIR
iv

TEŞEKKÜR
Bu tez çalışması uzun bir sürecin ve çok yoğun bir çabanın sonucu ortaya çıkmıştır. Doktoraya
başladığım ilk günden itibaren her zaman desteğini ve ilgisini esirgemeyen ve tüm idari ve
akademik çalışma yoğunluğunun arasında çalışmanın bu hale gelmesinde, büyük emeği geçen
değerli danışman hocam Prof. Dr. Necmiddin BAĞDADİOĞLU’na sonsuz teşekkürlerimi
sunarım.
Ayrıca tezin hazırlanması ve savunulması aşamalarında önerileri, yapıcı eleştirileriyle tezin
tamamlanmasına önemli katkılar sağlayan Tez İzleme Komitesi üyeleri Prof. Dr. M. Cahit
GÜRAN ve Doç. Dr. Özgür TEOMAN’a ve diğer jüri üyeleri Prof. Dr. Servet MUTLU ve
Doç. Dr. A. Tarkan ÇAVUŞOĞLU’na teşekkür ederim.
Akademik yetkinliğin ve entelektüel birikimin en son aşamalarından birisi olan doktora
sürecinde, eğitimim boyunca edindiğim bilgi birikimini yansıtmaya çalıştım. Bu nedenle,
sırasıyla Adana Sakıp Sabancı İlköğretim ve Orta Okulu, Adana Karşıyaka (Atatürk Lisesi),
Çukurova Üniversitesi İ.İ.B.F, Carnegie Mellon University Heinz College ve Hacettepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı Doktora Programı olmak üzere,
eğitim sürem boyunca kendilerinden istifade ettiğim, üzerimde emekleri olan ve bu tez
çalışmasında doğrudan ve dolaylı olarak katkıları olan tüm hocalarıma teşekkür ediyorum.
Bu tez çalışmasında farklı uygulamalara yer verilmiştir. Bu uygulamaların gerçekleştirilmesinde
katkı sağlayan Hazine Müsteşarlığı’ndan Doç. Dr. H.Murat ERTUĞRUL, Cumhur ÇİÇEKÇİ,
Ali ACU ve A.Ümit SUCU’ya, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan Leyla YILMAZ’a ve
Kalkınma Bakanlığı’ndan Ömer BİLEN’e ve burada ismine yer veremediklerime katkılarından
dolayı teşekkür ediyorum.
Hayatıma girdiğinden beri her alanda sonsuz desteğini hissettiğim, her zaman bana güç veren
sevgili eşim Aylin HALİSÇELİK’e bana bu zorlu süreçte gösterdiği anlayış, özveri ve
destekten dolayı içten teşekkür ederim. Hayatımın neşe kaynağı canım oğullarım Eray ve
Güney’e, tez süresince kendileriyle yeterince ilgilenemememi anlayışla karşılamalarından dolayı
teşekkür ederim. Destekleriyle bugünlere gelmemde büyük pay sahibi olan sevgili anneme,
babama, kardeşlerime ve büyük ailemin diğer üyelerine, bu tez çalışmasının konuya ilgi duyan
herkese faydalı olması temennisiyle, en içten teşekkürlerimi sunarım.
v

ÖZET
HALİSÇELİK, Ergül, Binyıl Kalkınma Hedefleri ve Yoksul Odaklı Büyüme: Yükselen
Ekonomiler Üzerine Ampirik Bir Analiz, Doktora Tezi, Ankara, 2015.
Yoksulluğun azaltılması, sağlık, eğitim, cinsiyet eşitliği, çevre ve insan refahını etkileyen diğer
birçok konuda 60 göstergeyi kapsayan Binyıl Kalkınma Hedefleri gerek küresel düzeyde
gerekse ülkeler bazında en geniş tanımlı kalkınma ve yoksullukla mücadele göstergeleridir. Bu
çalışmada, parasal olmayan göstergelerin yanı sıra parasal göstergeden (kişi başına gelir) de
faydalanarak yoksulluk ve kalkınma olgusu çok boyutlu bir perspektifle Binyıl Kalkınma
Hedefleri ve Yoksul Odaklı Büyüme çerçevesinde analiz edilmiştir. Tezin amacı ekonomik
büyüme, gelir dağılımı, yoksulluk ve kalkınma göstergeleri arasında bir korelasyonun varlığının
yanı sıra kalkınmanın parasal ve parasal olmayan göstergeleri içinde barındıran çok boyutlu bir
kavram olduğunun ortaya konulmasıdır.
Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Binyıl Kalkınma Hedefleri ve Yoksul Odaklı
Büyüme üzerine teorik alt yapı ve kavramsal çerçeve, ikinci bölümde yapılacak uygulamalara
ilişkin yöntem belirlemesi, son bölümde ise bu hususlarda yapılan analizlerin sonuçları yer
almaktadır.
Bu çerçevede tezde üç ayrı uygulamaya yer verilmiştir. İlk olarak geliştirilen, 44 gösterge, 19
hedef ve 8 amacın ortalamaları baz alınarak, 187 ülkenin 1990-2015 dönemini kapsayan çok
boyutlu Binyıl Kalkınma Hedefleri endeksi oluşturularak ülkelerin kalkınma düzeyleri ve
hedefleri gerçekleştirme konusundaki performansları ölçülmüştür.
İkinci olarak, parasal olmayan göstergelerden oluşan Binyıl Kalkınma Hedefleri endeksi ile
parasal göstergeden oluşan gelir endeksinin ağırlıklı ortalaması ile Genişletilmiş Binyıl
Kalkınma Hedefleri endeksi oluşturulmuş ve kalkınmada parasal olmayan göstergelerin daha
fazla ağırlığa sahip olduğu tespit edilmiştir. Üçüncü ve son olarak ise; yoksulluk, büyüme,
eşitsizlik ve kalkınma arasındaki ilişki nitel ve nicel verilerle ortaya konulmuştur. Panel verileri
kullanarak, aralarında Türkiye’nin de olduğu yükselen ekonomilerde yoksul odaklı büyüme
üzerine ampirik çalışmalarda analiz edilen dönemlere bağlı olarak aynı ülkeler için farklı
sonuçlar elde edilmiştir.
Anahtar Sözcükler: Binyıl Kalkınma Hedefleri, Yoksul Odaklı Büyüme, Interpolasyon, Panel
Veri Analizi, Yükselen Ekonomiler, Kalkınma Endeksleri, Resmi Kalkınma Yardımları,
Uluslararası Kuruluşlar, Kamu Harcamaları
vi

ABSTRACT
HALİSÇELİK, Ergül, Millennium Development Goals and Pro-Poor Growth: An Empirical
Analysis on Emerging Markets, Ph.D. Dissertation, Ankara, 2015.
Millennium Development Goals covering 60 indicators related to a wide spectrum of issues such
as poverty reduction, health, education, gender equality and environment which have an impact
on prosperity of people are the most broadly defined development and fighting with poverty
indicators at both global and country level. In this study, poverty and development terms are
analyzed by using not only monetary (per capita income) but also non-monetary indicators
within a multi-dimensional perspective of Millennium Development Goals and Pro-Poor
Growth. The objective of this thesis is to evaluate the existence of a correlation among the
economic growth, income distribution, poverty and development indicators as well as to
demonstrate that development is a multidimensional concept including monetary and non-
monetary indicators.
The thesis consists of three parts. In the first part, theoretical background and the conceptual
framework on Millennium Development Goals and Pro-Poor Growth are given. While in the
second part, method for the applications are determined, in the last part of the thesis, the results
of the applications and analysis carried out in this regard are given.
In this context, three separate applications are carried out. Firstly, a multi-dimensional
Millennium Development Goals index is created by considering the average of 44 indicators, 19
targets and 8 goals related to 187 countries for the period of 1990-2015 and the development
level, the performance of countries on achieving the goals are measured.
Secondly, by taking into consideration the weighted average of Millennium Development Goals
index consisting of non-monetary indicators and Income Index consisting of monetary indicator,
an Extended Millennium Development Goals Index is created. It has been identified that the
non-monetary indicators have more weight in development than monetary indicators. On the
other hand, as third and final application, the relationship among poverty, growth, inequality and
development has been examined by using qualitative and quantitative data. Pro-Poor Growth in
emerging markets including Turkey has been analyzed by using panel data. Different results are
obtained for the same country depending on the period analyzed.
Key Words: Millennium Development Goals, Pro-Poor Growth, Interpolation, Panel Data
Analysis, Emerging Markets, Development Indexes, Official Development Assistance,
International Organizations, Public Expenditures
vii

İÇİNDEKİLER
KABUL VE ONAY ............................................................................................................... i
BİLDİRİM ............................................................................................................................ ii
ADAMA ............................................................................................................................... iii
TEŞEKKÜR ......................................................................................................................... iv
ÖZET… ................................................................................................................................. v
ABSTRACT ......................................................................................................................... vi
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................. vii
KISALTMALAR DİZİNİ .................................................................................................. xi
TABLOLAR DİZİNİ ........................................................................................................ xiii
GRAFİKLER DİZİNİ ...................................................................................................... xvi
EKLER DİZİNİ ............................................................................................................... xviii
GİRİŞ… ................................................................................................................................ 1

1. BÖLÜM
BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİ VE YOKSUL ODAKLI
BÜYÜME ÜZERİNE TEORİK ALT YAPI VE KAVRAMSAL
ÇERÇEVE
1.1. KALKINMA, BÜYÜME, YOKSULLUK VE EŞİTSİZLİK KAVRAMLARI ... 8
1.1.1. Kalkınma ............................................................................................................................ 8
1.1.2. Büyüme, Kişi Başına Gelir, Eşitsizlik ve Yoksulluk ....................................................... 11
1.1.3. Yoksulluk Kavramı ve Türleri ......................................................................................... 15
1.2. BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİ ve KALKINMANIN FİNANSMANI ...... 19
1.3. YOKSUL ODAKLI BÜYÜME .............................................................................. 30
1.4. YOKSULLUĞUN ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ VE ÇOK BOYUTLU
YOKSULLUK ENDEKSLERİ ................................................................................. 35
1.4.1. Yoksulluğun Ölçüm Yöntemleri ...................................................................................... 36
1.4.2. UNDP Tarafından Geliştirilen Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksleri ................................ 38
1.4.3. İnsani Gelişme Endeksi ve Hesaplama Yöntemindeki Değişiklikler ............................... 42
1.5. WASHINGTON UZLAŞMASI VE SONRASINDA YOKSULLUK
OLGUSUNA BAKIŞ .................................................................................................. 46
1.6. YÜKSELEN EKONOMİLER ................................................................................ 51
viii

2. BÖLÜM
BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİNDEKİ İLERLEMELER,
ENDEKS-BAŞARI DÜZEYLERİNİN ÖLÇÜLMESİ VE YOKSUL
ODAKLI BÜYÜME UYGULAMALARI ÜZERİNE YÖNTEM
BELİRLEMESİ

2.1. BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİNDEKİ İLERLEMELER ......................... 57
2.1.1. Genel Olarak Küresel Düzeydeki İlerlemeler .................................................................. 57
2.1.2. Uluslararası Kuruluşlarca Küresel Düzeyde Yapılan Değerlendirmeler .......................... 58
2.1.3. Uluslararası Kuruluşlarca Ülkelerin BKH Performanslarının Değerlendirilmesi ........... 62
2.1.4. Genel Olarak Türkiye’de Binyıl Kalkınma Hedefleri ...................................................... 63
2.1.5. Her Bir Binyıl Kalkınma Hedefindeki İlerlemeler .......................................................... 65
2.1.5.1. Aşırı Yoksulluk ve Açlığın Azaltılması ..................................................................... 65
2.1.5.2. İlköğretimin Evrensel Hale Getirilmesi ..................................................................... 67
2.1.5.3. Cinsiyet Eşitliğinin Sağlanması ve Kadının Konumunun Güçlendirilmesi ............... 69
2.1.5.4. Çocuk Ölümlerinin Azaltılması.................................................................................. 72
2.1.5.5. Annelerin Sağlık Koşullarının İyileştirilmesi ............................................................. 73
2.1.5.6. HIV/AIDS, Sıtma ve Benzeri Diğer Salgın Hastalıklarla Mücadele.......................... 74
2.1.5.7. Çevresel Sürdürülebilirliğin Sağlanması .................................................................... 75
2.1.5.8. Kalkınma için Küresel Ortaklıklar Geliştirme ........................................................... 78
2.2. BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİ ENDEKSİ OLUŞTURULMASI VE
BAŞARI DÜZEYLERİNİN ÖLÇÜLMESİNDE YÖNTEM BELİRLEMESİ ..... 83
2.2.1. Genel Olarak Yöntem Belirlenmesi ................................................................................. 83
2.2.2. Verilerin Temin Edilmesi ................................................................................................ 84
2.2.2.1. Dünya Bankası’nın Dünya Kalkınma Göstergeleri ve BKH Veri Setleri .................. 84
2.2.2.2. Göstergenin Temasına Göre İlgili Uluslararası Kuruluş Online Veri Seti ................. 85
2.2.3. Dönem ve Ülke Seçimi .................................................................................................... 86
2.2.4. Mevcut Veri Setlerinin Hazırlanması ve Analizi ............................................................. 87
2.2.4.1. Hedef Yılında Göstergenin Maksimize Edilmesi Hedeflenmişse .............................. 87
2.2.4.2. Hedef Yılında Göstergenin Minimize Edilmesi Hedeflenmişse ................................ 89
2.2.5. Eksik Verilerin Tamamlanması ve Hedef Yılının Tahmin Edilmesi ............................... 90
2.2.6. Oluşturulan Tahmini Veri Setinin Analizi ....................................................................... 94
2.2.6.1. Göstergelerden Hedef, Amaçlar ve BKH Genel Endeksinin Oluşturulması .............. 94
2.2.6.1.1. Genel Olarak ........................................................................................................ 94