yüksek lisans tez özeti izmir'in işgalinden sakarya meydan

368 Pages·2008·6.68 MB·Turkish

YÜKSEK LĐSANS TEZ ÖZETĐ

ĐZMĐR’ĐN ĐŞGALĐNDEN SAKARYA MEYDAN MUHAREBESĐ SONUNA
KADAR (1919–1921) BATI CEPHESĐ ĐKMAL SĐSTEMĐ

Rasim SÜT

AFYON KOCATEPE ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
TARĐH ANABĐLĐM DALI

Eylül 2008

TEZ DANIŞMANI: Yard. Doç. Dr. Ahmet ALTINTAŞ

Milli Mücadele konusunda çok sayıda eser telif edilmiş olup, şu ana kadar
yapılan ilmi çalışmalarda umumi hatlarıyla olayların stratejik, siyasi ve taktik yönü
incelenmiş, ikmal sistemi ise çok az araştırmacının çalışma konusu olmuştur. Türk
Milli Mücadelesi’nin çok önemli bir devrini ele alan bu tez çalışmasında, Milli
Mücadele’nin her safhasındaki siyasi ve askeri durumlara da kısaca değinildikten
sonra, Batı Cephesi’ndeki Đkmal Sistemi ana konu olarak alınmıştır. Đkmal
hizmetlerinin, Batı Cephesi’nde nasıl icra edildiği, savaşın sonucuna etki edecek ne
gibi faktörleri olduğu, vatanın ve milletin imkânlarının ve yeteneklerinin seferber
edilerek harbin nasıl desteklendiği ve ne gibi zorluklar içinde bu vatanın düşman
elinden kurtarıldığı açıklanmaya çalışılmıştır.

“Đzmir’in Đşgalinden Sakarya Meydan Muharebesi Sonuna Kadar Batı
Cephesi Đkmal Sistemi” adlı tez konumuz giriş, yedi bölüm ve bir de sonuçtan
oluşmaktadır. Giriş bölümünde Milli Mücadele’den evvel Anadolu’nun durumu ve
Milli Mücadele’ye giden yol incelenmiştir. Birinci bölümde Batı Cephesinde Kuvâ-
yı Milliye ve Kuvâ-yı Milliye’nin ikmali anlatılmıştır. Đkinci bölümde Düzenli Ordu,
Yunanlılar’la yapılan mücadeleler ile ikmal sistemine umumi bir giriş yapılmıştır.
i
Üçüncü bölümde Batı Cephesi’ne Sevkıyat ve Nakliyat Genel Müdürlüğü ile MSB
tarafından yapılan ikmal hizmeti anlatılmıştır. Dördüncü bölümde Tekâlif-i Milliye
Emirleri ele alınmıştır. Milli Mücadele tarihine Tekâlif-i Milliye Emirleri adıyla
geçen bu yükümlülüklerin sebepleri, hazırlanışı ve uygulanışı kapsamlı olarak
incelenmiştir. Tekâlif-i Milliye Emirleri, Türk Ordusu’nun ihtiyacı olan nalından
çivisine, heybesinden çarığına, çorabından çamaşırına, yiyeceğinden giyeceğine
kadar hemen her türlü araç, gereç ve malzemeyi kapsayan yükümlülükleri
içermektedir. Ayrıca, Đstiklâl Mahkemeleri’nin emirlerle ilgili davaları ve sonuçları,
Türk Milleti’nin Sakarya Savaşı öncesi yapmış olduğu mitingler ve bu mitingler
sırasında yapılan bağışlar ve yardımları incelenmiştir. Beşinci bölümde Batı
Cephesine Đstanbul’dan kaçırılan silah ve cephane ele alınmıştır. Altıncı bölümde
Batı Cephesi’ne Doğu Cephesi, El-Cezire Cephesi ile 13’üncü Kolordu’dan getirilen
silah ve cephaneler anlatılmıştır. Bu bölümde genellikle Doğu Cephesi’nden getirilen
silah ve cephaneye daha fazla yer verilmiştir. Milli Mücadele'de Türk Ordusu'nun
ihtiyaç duyduğu asker, silah ve malzemelerin bir kısmı TBMM'nin ilk askeri ve
siyasi zaferini kazandığı Doğu Cephesi’nden karşılanmıştır. Batı Cephesi'nde
cereyan eden Đnönü, Kütahya - Eskişehir ve Sakarya Muharebeleri döneminde silah
ve cephaneden dikenli tele kadar ihtiyaç duyulan birçok malzeme ile asker ve subay
da Doğu Cephesi’nden temin edilmiştir. Doğu Cephesi Komutanlığı'nın sahip olduğu
ihtiyaç fazlası silah, cephane ve malzemenin Batı Cephesi'ne nakli ve bu
malzemelerin nelerden oluştuğu, miktarları ve bu nakil esnasında kullanılan ikmal
yollarının tespiti üzerinde durulmuştur. Yedinci bölümde ise Sovyet Rusya’dan
alınan para, silah, cephane, harp araç ve gereçleri ile Hint Müslümanlarının
yardımları ifade edilmiştir. Ardından sonuç, bibliyografya ve ekler kısmıyla
çalışmaya son verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Türkiye Cumhuriyeti, Batı Cephesi, Milli Mücadele, Đkmal
Sistemi.
ii
ABSTRACT

FROM THE OCCUPATION OF ĐZMĐR TO THE END OF THE BATTLE OF
SAKARYA (1919–1921) WEST FRONTIER COMPLETION SYSTEM

Rasim SÜT

AFYON KOCATEPE UNIVERSITY
THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
DEPARTMENT OF HISTORY

September 2008

Advisor: Asist.Prof. Dr. Ahmet ALTINTAŞ

There have been written myriad works on the Turkish War of Independence
so far. However, all of these works analyzed in general terms the strategic, political
and tactical perspectives of the incidents, whereas the military completion system
was studied only by few. This study, dealing with a most important period of the
war, the political and military conditions in every phase of the struggle touched first,
and then the system of completion in the West Frontier is taken basis. Besides these,
it is tried to be explained how it was exerted there, what type of role it played in
effecting the cause of the war, in what condition was the nation’s capabilities and
capacity, how the war was supported and how their land was restored from the hands
of the enemy.

Our study is named as “The Completion System from the Occupation of
Izmir to the end of the Battle of Sakarya” composes of an introduction, six chapters
and an epilogue. In the first part, the condition of Anatolia is handled. In the first
chapter, Turkish Revolutionaries in the West Frontier and the systematical military
was told, and a general introduction to the system of completion was made. The
iii
second chapter deals with the service of provision for the West Frontier by the
General Management of Dispatch and Transportation and by the Ministry of National
Security. In the third chapter, the Orders of National Charges are told. In the fourth,
the arms and arsenal escaped from Istanbul to the west frontier is handled. In the fifth
chapter, the arms and artillery brought to the West Frontier from the East Frontier,
al-Jazeera and from the 13th corps are mentioned. And in the last chapter, the
monetary supply, the artillery and the war equipments taken from Soviet Russia is
dealt with. And the help of the Indian Muslims is told. After all, with the epilogue,
bibliography and appendix the study is completed. If we could provide even such a
little to the National War of Independence encompassing the most crucial part of our
history, we consider ourselves glad and rejoiced.

Key words: Turkish Republic, West Frontier, National War of Independence,
Completion system.
iv
ÖNSÖZ

Birinci Dünya Harbiyle beraber galip devletler, Osmanlı Devleti’ni iş gö-
remez hale getirmişler, siyasetten orduya, iktisattan içtimai yapıya kadar her sahaya
ve kuruma müdahale etmişler; ordunun silah, mühimmat, her türlü harp araç ve
gereçlerine el koyarak kontrolleri altına almışlardır. Bununla da kalmayıp mütareke
şartlarını işlerine geldiği gibi yorumlayarak ülkenin birçok yerini işgal etmişlerdir.
Đşgallere karşı yurdun dört bir yanında direnişler başlamış; evvela Kuvâ-yı Milliye
birlikleri tarafından sürdürülen bu direniş, TBMM ve Hükümet kurulduktan sonra
düzenli askeri birliklerle devam ettirilmiş; Milli Mücadele büyük yokluklar ve
zorluklar içinde zaferle neticelenmiş ve Atatürk’ün ifadesiyle “makûs talih”
yenilmiştir.

Türk siyasi tarihinin önemli bir dönüm noktasını teşkil eden Milli
Mücadele’nin kazanılmasında; askeri, siyasi, diplomatik, iktisadi ve diğer unsurlar
yanında, milli şuurun da önemli bir yeri vardır. Yedisinden yetmişine, kadınından
erkeğine, topyekün bir savaş verilerek büyük bir mücadele, örneği verilmiştir. Milli
Mücadele, taşıdığı çok yönlü ve derin yanlarıyla ile birlikte, bir bütün olarak
değerlendirildiğinde yeniden doğuşun ifadesidir. Türkiye sınırlarını aşarak dünyada
da derin yankı ve hayranlık uyandıran Milli Mücadele, önce Doğu milletlerini
bilahare de dünyanın diğer bütün mazlum milletlerini uyandırmış, onlara millet
olabilme şuuru ve milli benliklerinin kazanılmasında örnek teşkil etmiştir.

Bu büyük mücadele cephede kazanılmıştır. Ancak cephe gerisinden yapılan
ikmal ve takviye çalışmaları olmasaydı bu başarı elbette ki kazanılamazdı ya da kısır
kalırdı. Savaşın akıbetini cephe gerisinde yapılan ikmal hizmetleri tayin etmiştir.
Đkmal hizmetleri hiç şüphesiz, orduların âdeta can damarını teşkil eden ve savaşların
kaderini tayin eden lojistik hizmetlerin en önemli unsurlarından birisidir. Orduların
faaliyetlerine yönelik her çeşit malzeme ve hizmet desteğini içeren ikmal hizmetleri,
muharip unsurların muharebeye hazır olmasını ve muharebenin icrasını sağlayan en
önemli faaliyetlerden biridir. Ölçeği ne olursa olsun bir askeri harekâtın başarıya
ulaşmasındaki en önemli faktörlerden birisi de ordunun ikmal sisteminin çok iyi
v
desteklenmiş olmasından geçmektedir. Ancak, vatanımızın içinde bulunduğu mali
bunalım, sağlık koşullarının meydana çıkardığı güçlükler, arka arkaya devam eden
savaşların verdiği bitkinlik ve diğer faktörler, cephelerin ikmal hizmetlerince
desteklenmesini zorlaştırmış fakat Türk Milleti’nin üstün gayret ve fedakârlıkları
sayesinde bu hizmetler aksatılmadan yürütülmüştür. TBMM kurulduktan sonra Milli
Mücadele Hareketi’nin askeri yönünün güçlendirilmesi yoluna gidildiği görülmüştür.
TBMM'nin Düzenli Ordu birliklerine ve yetişmiş subay kadrolarına şiddetle ihtiyacı
vardı. Fakat kısa sürede yeniden ordu teşkil etmek, subay kadrolarını tamamlamak ve
bu ordu birliklerine gerekli silah ve cephaneyi temin etmek oldukça zor
görünüyordu. Topyekün savaşa giren bu millete gerekli olan iaşe, giyim, silah,
cephane ve insan gücü ihtiyacının doğru mekânda ve doğru zamanda hazır bulunması
gerekmekteydi. Şartların zorluğuna rağmen adı geçen ihtiyaçlar gereken yere
gereken zamanda ulaşmıştır. Bu savaş, Türk Milleti’nin maddi ve manevi
kaynaklarıyla bütün barlığıyla ordusu için seferber olduğu ve tarihe ordu-millet
bütünleşmesinin en güzel örneği olarak geçtiği bir savaştır.

Türk tarihi içerisinde Milli Mücadele Harbi, konu itibariyle çok geniş ve
teferruata ait çalışmalar gerektiren bir dönemdir. Bugüne kadar yapılan çalışmalar
genel olarak Milli Mücadele'nin siyasi ve askeri boyutları üzerinde yoğunlaşmış,
ikmal sistemi ise yeteri kadar araştırılmamıştır. Bende bu nedenle Đzmir’in Đşgalinden
Sakarya Meydan Muharebesi Sonuna Kadar Batı Cephesi Đkmal Sistemini
araştırmayı istedim ve tez konum olarak belirledim.

Bu çalışmanın başlamasından sonuna kadar beni destekleyen ve yardımlarını
esirgemeyen kıymetli hocam Yrd. Doç Dr. Ahmet ALTINTAŞ’a, ayrıca
üniversiteden kıymetli bilgilerinden istifade ettiğim ve bana yardımlarıyla ışık tutan
hocalarım Prof. Dr. Sadık SARISAMAN, Yrd. Doç. Dr. Hasan BABACAN ve Yrd.
Doç. Dr. Naci Şahin’e minnet ve şükranlarımı arz ediyorum. Kütüphane ve arşiv
çalışmalarımda benden yardımlarını esirgemeyen ATASE Başkanlığından Öğretmen
Albay Mesut KIZILCA’ya, Dumlupınar Üniversitesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç Dr.
Mustafa BIYIKLI’ya, Afyon Kocatepe Üniversitesi Kütüphanesi Daire Başkanı
Abdullah KÜNDEYĐ’ye de teşekürü bir borç biliyorum. Ayrıca çalışmalarımda
vi
kıymetli yardımlarını gördüğüm, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Başbakanlık
Cumhuriyet Arşivi, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Arşivi, Kütahya Hava Er
Eğitim Tugay Komutanlığı Kütüphanesi, Genelkurmay ATASE Başkanlığı
Kütüphanesi, Bayezid Devlet Kütüphanesi çalışanlarına da teşekkür ediyorum.
Çalışmalarım esnasında bana her türlü desteği veren değerli eşime ve çocuklarıma da
teşekkürlerimi bildiriyorum.

Rasim SÜT

vii
ĐÇĐNDEKĐLER

TEZ JÜRĐSĐ VE ENSTĐTÜ MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI………………….…………i
ÖZET…………………………..…………………………………………………….ii
ABSTRACT………………………………………..………………………………..iv
ÖNSÖZ………………………………………………...……………………………vi
ĐÇĐNDEKĐLER……………………………………………………………………..ix
KISALTMALAR DĐZĐNĐ......…………………………………………................xiii

G Đ R Đ Ş……………………………………………………………………………...1

BĐRĐNCĐ BÖLÜM
BATI CEPHESĐ’NDE KUVÂ-YI MĐLLĐYE, KONGRELER VE KUVÂ-
YI MĐLLĐYE’NĐN ĐKMALĐ MESELESĐ

1. KUVÂ-YI MĐLLĐYE DEVRĐ……………………………………………..……10
2. KUVÂ-YI MĐLLĐYE KONGRELERĐ……………..…………………….……17
3. KUVÂ-YI MĐLLĐYE’NĐN ĐKMALĐ………………….……………………….25
4. KUVÂ-YI MĐLLĐYE’DEN DÜZENLĐ ORDU’YA GEÇĐŞ………………….36

ĐKĐNCĐ BÖLÜM
DÜZENLĐ ORDU DEVRĐ, MUHAREBELER VE ĐKMAL SĐSTEMĐNE
UMUMĐ BĐR BAKIŞ

1. BATI CEPHESĐ’NDE DÜZENLĐ ORDU DEVRĐ VE MUHAREBELER….43
2. DÜZENLĐ ORDU DEVRĐ ĐKMAL SĐSTEMĐNE UMUMÎ BĐR BAKIŞ……55

viii
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BATI CEPHESĐ’NE SEVKIYAT VE NAKLĐYAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
ĐLE MĐLLĐ SAVUNMA BAKANLIĞI TARAFINDAN YAPILAN ĐKMAL
HĐZMETLERĐ
1. TBMM DÖNEMĐ………………………………………………………..……..82
2. ĐNÖNÜ MUHAREBELERĐ DÖNEMĐ……………………………………….85
2.1. Sevkıyat ve Nakliyat Genel Müdürlüğü’nün Đkmal Hizmetleri………..85
2.2. Milli Savunma Bakanlığı’nca Yapılan Đkmal Hizmetleri…..…..….95
3. KÜTAHYA – ESKĐŞEHĐR MUHAREBELERĐ DÖNEMĐ……………..…112
3.1. Sevkıyat ve Nakliyat Genel Müdürlüğü’nün Đkmal Hizmetler………..112
3.2. Milli Savunma Bakanlığı’nca Yapılan Đkmal Hizmetleri….……...116
4. SAKARYA MEYDAN MUHAREBELERĐ DÖNEMĐ……….……………..127
4.1. Sevkıyat ve Nakliyat Genel Müdürlüğü’nün Đkmal Hizmetleri…………127
4.2. Milli Savunma Bakanlığı’nca Yapılan Đkmal Hizmeti………………….134

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TEKÂLĐF-Đ MĐLLĐYE EMĐRLERĐ

1. TEKÂLĐF-Đ MĐLLĐYE EMĐRLERĐ………………………………….......148
2. TEKÂLĐF-Đ MĐLLĐYE EMĐRLERĐ’NĐN UYGULANMASI……………..…159
3. TEKÂLĐF-Đ MĐLLĐYE EMĐRLERĐ’NĐN UYGULAMANLARINDA ÇIKAN
PROBLEMLER VE ĐSTĐKLÂL MAHKEMELERĐ’NĐN KURULMASI…....192
4. TEKÂLĐF-Đ MĐLLĐYE EMĐRLERĐ’NĐN UYGULANMALARI ESNASINDA
YAPILAN YARDIMLAR VE MĐTĐNGLER…………………………..……....194

BEŞĐNCĐ BÖLÜM
BATI CEPHESĐ’NE ĐSTANBUL’DAN KAÇIRILAN SĐLAH, CEPHANE,
ARAÇ VE GEREÇLER

1. HEYET-Đ TEMSĐLĐYE DÖNEMĐ…………………………………………....209
2. TBMM DÖNEMĐ…………………………………………………………...….211
3. ĐNÖNÜ MUHAREBELERĐ DÖNEMĐ………………………….……………223
ix
4. KÜTAHYA – ESKĐŞEHĐR MUHAREBELERĐ DÖNEMĐ………………....225
5. SAKARYA MEYDAN MUHAREBELERĐ DÖNEMĐ……………………...228

ALTINCI BÖLÜM
BATI CEPHESĐ’NE DOĞU CEPHESĐ, EL-CEZĐRE CEPHESĐ ĐLE 13’ÜNCÜ
KOLORDU’DAN GETĐRĐLEN SĐLAH, CEPHANE, ARAÇ VE GEREÇLER

1. DOĞU CEPHESĐ’NDEN BATI CEPHESĐ’NE GETĐRĐLEN SĐLAH,
CEPHANE, ARAÇ VE GEREÇLER…………………………………………...234
1.1. Đnönü Muharebeleri Dönemi…………………………………………..235
1.2. Kütahya – Eskişehir Muharebeleri Dönemi…………………………...253
1.3. Sakarya Meydan Muharebeleri Dönemi………………..……………..260
2. 13’ÜNCÜ KOLORDU’DAN BATI CEPHESĐ’NE GETĐRĐLEN SĐLAH,
CEPHANE, ARAÇ VE GEREÇLER…………………………………………...268
2.1. Heyet-i Temsiliye Dönemi…………………………………………….268
2.2. TBMM Dönemi………………………………………………………..270
3. EL-CEZĐRE CEPHESĐ’NDEN BATI CEPHESĐ’NE GETĐRĐLEN SĐLAH,
CEPHANE, ARAÇ VE GEREÇLER…………………………………………...273
3.1. Đnönü Muharebeleri Dönemi…………………………………………..273
3.2. Kütahya – Eskişehir Muharebeleri Dönemi…………………………...275
3.3. Sakarya Meydan Muharebeleri Dönemi………………..…………..…277

YEDĐNCĐ BÖLÜM

SOVYET RUSYA’DAN ALINAN PARA, SĐLAH, CEPHANE, HARP ARAÇ VE
GEREÇLERĐ ĐLE HĐNT MÜSLÜMANLARI’NIN YARDIMLARI

1. TBMM DÖNEMĐ……………………………………………..…………….….282
2. ĐNÖNÜ MUHAREBELERĐ DÖNEMĐ…………………………….…………286
3. KÜTAHYA – ESKĐŞEHĐR MUHAREBELERĐ DÖNEMĐ………………....293
4. SAKARYA MEYDAN MUHAREBELERĐ DÖNEMĐ………………….…..299
x