YENù BELEDùYE YASASI ùLE MAHALLE YÖNETùMù

12 Pages·2005·0.19 MB·Turkish

YEN(cid:249) BELED(cid:249)YE YASASI (cid:249)LE MAHALLE
YÖNET(cid:249)M(cid:249)
Seyit KOÇBERBER(cid:13)
1.G(cid:249)R(cid:249)(cid:250)
Mahalle sözlük anlamı ile belediyelerin sınırları içinde meskun alanlarda
yer alan ve bu belirli sınırları içinde ya(cid:251)ayan hem(cid:251)ehrilerle ilgili bazı hizmetleri
gören küçük idari birimlerdir (Aytaç, 1995:29). Bu kurulu(cid:251)lara mahalle idaresi de
denilmektedir. Yerel seçimlerle i(cid:251) ba(cid:251)ına gelen mahalle muhtarı, yerel bir yönetici
gibi algılanmasına ra(cid:248)men gerçekte merkezi yönetimin bir görevlisidir. Bir çok
kanunda mahalle muhtarına görev verilmi(cid:251) ancak görevlerini gerçekle(cid:251)tirebilmesi
için hiçbir yetki verilmemi(cid:251)tir. Mahalle muhtarlı(cid:248)ının tüzel ki(cid:251)ili(cid:248)inin olmaması
nedeniyle, muhtar, gerekli yerlerde mahalleyi temsilde edemez.
Hukuki durumu özetle bu halde olan mahalle yönetimi, 5272 sayılı
Belediye Kanunu ile yeniden tanımlanmı(cid:251), 1580 sayılı eski Belediye Kanunundan
farklı olarak yeni kanunda mahalle yönetimi ile belediye yönetimi daha çok
ili(cid:251)kilendirilmeye çalı(cid:251)ılmı(cid:251)tır. Bu çalı(cid:251)ma da mahalle yönetiminin tarihi geli(cid:251)imi
ele alınacak, hukuki durumu tespit edilecek ve yerel yönetim anlayı(cid:251)ı açısından
yeni belediye yasasının ne gibi de(cid:248)i(cid:251)iklikler getirebilece(cid:248)i irdelenmeye
çalı(cid:251)ılacaktır.
2. MAHALLE YÖNET(cid:249)M(cid:249)N(cid:249)N TAR(cid:249)H(cid:249) GEL(cid:249)(cid:250)(cid:249)M(cid:249)
Osmanlıdan günümüze ta(cid:251)ınan bir kurum olan mahalle yönetiminin
tarihi belediye yönetiminden daha eskidir. Osmanlıda mülki, beledi (kentsel) ve
adli te(cid:251)kilatın ilk basama(cid:248)ını mahalleler olu(cid:251)turur (Palabıyık, Atak, 2002:334).
Mahalle, kaza, nahiye biçiminde örgütlenme arasında farklılıklar bulunur.
Kazaları kadılar, nahiyeleri naipler, mahalleleri ise imamlar idare etmektedir.
Geleneksel Osmanlı mahallesi sınıf ve statü farklılı(cid:248)ına göre de(cid:248)il, etnik ve dinsel
farklılı(cid:248)a göre biçimlenmi(cid:251)tir (Ortaylı, 1979:196). Bu anlamda Müslüman
mahallelerinden imamlar sorumlu olurken, gayri Müslim mahallelerinden ise
''kocaba(cid:251)ı'' ve papazlar sorumludur (Eryılmaz, 1992:215).
(cid:13) Sayı(cid:251)tay Ba(cid:251)denetçisi
SAYI(cid:250)TAY DERG(cid:249)S(cid:249)(cid:640) SAYI: 56 103
Yeni Belediye Yasası ile Mahalle Yönetimi
(cid:249)mamlar mahalle halkının tercihleri de göz önünde tutularak, kadının
önerisi ve padi(cid:251)ahın fermanıyla atanmaktadır. (cid:249)mamlar dini görevlerinin yanında
do(cid:248)um, ölüm, evlenme, bo(cid:251)anma, ikametgah de(cid:248)i(cid:251)tirme gibi nüfus i(cid:251)lemlerini
takip edip, medeni hal kayıt ve sicilleri tutmu(cid:251)lardır. Cenaze defin izinlerini
vermi(cid:251)lerdir. (cid:249)mamlar aynı zamanda halkın küçük anla(cid:251)mazlıklarını çözme
görevini de yüklenerek bir nevi sulh hukuk mahkemesinin görevini ifa etmi(cid:251)lerdir
(Palabıyık, Atak, 2002:335).
Günümüz anlamında mahalle yönetiminin temelini olu(cid:251)turan ilk
muhtarlık örgütü (cid:249)stanbul da 1829 yılında kurulmu(cid:251)tur. Yeniçeri oca(cid:248)ını kaldıran
II. Mahmut (cid:249)stanbul'un güvenli(cid:248)ini sa(cid:248)lamak amacıyla muhtarlık örgütünü
kurdurmu(cid:251)tur. (cid:249)lk muhtarlı(cid:248)ın seçimle mi yoksa atanmayla mı geldi(cid:248)i konusunda
(cid:249)dare te(cid:251)kilatı tarihçileri arasında ihtilaf vardır. Prof. Dr. Osman Nuri Ergin
Muhtarların seçimle i(cid:251)ba(cid:251)ına geldi(cid:248)ini söylerken, Prof. Dr. Musa Çadırcı ise
atandıklarını bildirmektedir. (cid:249)mamın görevlerini üstlenen muhtarlar bu dönemde
imamlara göre daha yetkilidirler (Palabıyık, Atak, 2002:336).
Mahalle yönetimine ili(cid:251)kin ilk yasal düzenleme 1864 yılında ''Te(cid:251)kil-i
Vilayet Nizamnamesi'' ile yapılmı(cid:251)tır. Bu nizamnamece mahalle olu(cid:251)umu, muhtar
ve ihtiyar heyetinin seçimi ve muhtarın görevleri belirlenmi(cid:251)tir. Daha sonrasında
1876 yılında çıkarılan ''(cid:249)dare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi'' ile mahalle
yönetimin görevleri daha ayrıntılı bir (cid:251)ekilde belirlenmi(cid:251)tir.
1913 tarihinde çıkarılan ''(cid:249)dare-i Umumiye-i Vilayet Kanun-u Muvakkati''
ile mahalle yönetimleri ile ilgili tüm düzenlemeler yürürlükten kaldırılmı(cid:251)tır. Buna
ra(cid:248)men mahalle yönetimlerinin gördü(cid:248)ü hizmetlerin hangi kurumlarca görülece(cid:248)i
düzenlenemedi(cid:248)i için mahalle yönetimleri, yasal dayana(cid:248)ı olmadı(cid:248)ı halde devam
etmi(cid:251)tir. (Palabıyık, Atak, 2002:337).
Bu fiili durum, Cumhuriyetin ilanından sonra da, 1930 tarihli 1580 sayılı
''Belediye Kanunu'' çıkarılana de(cid:248)in sürmü(cid:251)tür. 1580 sayılı kanunun 8 inci
maddesinde mahalle kurulması düzenlenmesiyle birlikte fiili durum yasal hale
gelmi(cid:251)tir. Fakat, Belediye Kanunu’nun çıkarılmasından sadece üç yıl sonra
10.03.1933 tarih ve 2295 sayılı Kanunla mahalle muhtarlıkları ve ihtiyar heyetleri
tekrar kapatılmı(cid:251)tır. Ancak, geçen zaman içinde mahalle yönetimin yoklu(cid:248)unun
neden oldu(cid:248)u bo(cid:251)luk doldurulamadı(cid:248)ı için 05.04.2004 tarih ve 4541 sayılı Kanun
ve 26.04.1945 tarih 3/2413 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla kabul edilen Tüzük
ile mahalle muhtarlı(cid:248)ı tekrar düzenlenmi(cid:251)tir. Adı geçen yasal düzenleme küçük
bazı de(cid:248)i(cid:251)ikliklerle birlikte günümüze kadar gelmi(cid:251) ve günümüzde de geçerli(cid:248)ini
korumaktadır.
104 SAYI(cid:250)TAY DERG(cid:249)S(cid:249)(cid:640) SAYI: 56
Yeni Belediye Yasası ile Mahalle Yönetimi
3. MAHALLE YÖNET(cid:249)M(cid:249)N(cid:249)N HUKUK(cid:249) DURUMU
Mahalle Yönetimi 10.4.1944 tarih ve 4541 sayılı “(cid:250)ehir ve Kasabalarda
Mahalle Muhtar ve (cid:249)htiyar Heyetleri Te(cid:251)kiline Dair Kanuna” göre bir muhtar ve
ihtiyar heyetinden olu(cid:251)ur. Mahallenin nasıl kurulaca(cid:248)ı 5272 sayılı Belediye
Kanununda(cid:13) gösterilmi(cid:251)tir; buna göre Belediye sınırları içinde mahalle
kurulması, kaldırılması, birle(cid:251)tirilmesi, bölünmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve
de(cid:248)i(cid:251)tirilmesi, belediye meclisinin kararı ve kaymakamın görü(cid:251)ü üzerine valinin
onayı ile olur.
Belediye Kanununda mahalle kurulması için ne gibi (cid:251)artların aranaca(cid:248)ı
hakkında açıklayıcı hüküm yoktur. Ancak, 4541 sayılı Kanuna dayanan ve
4.4.1945 tarih ve 3/2412 no’lu Bakanlar Kurulu Kararı ile çıkarılan “(cid:250)ehir ve
Kasabalardaki Mahalle Muhtar ve (cid:249)htiyar Kurulları Tüzü(cid:248)üne” göre mahallelerin
hane sayısının 300 ila 1000 arasında olması ve her apartman dairesinin bir hane
sayılması öngörülmü(cid:251) ise de, uygulamada bu kayıt ve (cid:251)arta hiç dikkat edilmedi(cid:248)i
görülmektedir.
Mahalle kurulmasında açık bir kriterin olmaması belediyelerimizi geli(cid:251)i
güzel mahalle kurmaya sevk etmekte ve bazı hallerde belediye ile mülki idare
amirleri veya idare kurullarını birbirine ters duruma dü(cid:251)ürmektedir. Özellikle
büyük (cid:251)ehirlerde kontrolsüz gecekondula(cid:251)ma nedeniyle çok kere mahalle
kurulmasında gecikmeler ya(cid:251)anmakta ve gecikmeden do(cid:248)an sakıncalar ortaya
çıkmaktadır (Aytaç, 1995:37).
Mahalle yönetimi köy yönetiminden farklı olarak yerel yönetim kurulu(cid:251)u
de(cid:248)ildir. Mahalle muhtarlı(cid:248)ı merkezi ve yerel idarenin (cid:251)ehir ve kasabaların
mahallelerinde bulunan mümessilli(cid:248)idir. Yerel yönetimler il, belediye ve köy
halkının mahalli mü(cid:251)terek ihtiyaçlarını kar(cid:251)ılamak üzere kanunla kurulan kamu
tüzel ki(cid:251)ileridir. 1982 Anayasasının 127 inci maddesine göre yerel yönetimler il
özel idaresi, belediye ve köyden olu(cid:251)ur. Tüzel ki(cid:251)ili(cid:248)e sahip olan yerel
yönetimlerin bütçesi ve örgütü vardır. Tüzel ki(cid:251)ili(cid:248)i, bütçesi, personeli ve
genellikle bürosu olmayan mahalle muhtarlı(cid:248)ı merkezi ve yerel yönetimlerin
temsilcisi ve yardımcısı olan geleneksel bir kurulu(cid:251)tur. (cid:249)çi(cid:251)leri Bakanlı(cid:248)ı Hukuk
Mü(cid:251)avirli(cid:248)i 81-111/235 sayılı yazısında “… mahalli idarelerde bulunması gerekli
niteliklere sahip olmadıkları, tüzel ki(cid:251)iliklerin bulunmadı(cid:248)ı dikkate alınarak mahalle
(cid:13) Anayasa Mahkemesi 5272 sayılı Belediye Kanununu, T.B.M.M.’nce yapılan oylamanın
usulüne aykırı oldu(cid:248)u gerekçesi ile iptal etti. Ancak, yeniden düzenleme yapılabilmesi için
TBMM'ye 6 ay süre verildi(cid:248)inden, 5272 sayılı Kanun 6 ay boyunca yürürlüktedir.
SAYI(cid:250)TAY DERG(cid:249)S(cid:249)(cid:640) SAYI: 56 105
Yeni Belediye Yasası ile Mahalle Yönetimi
muhtarlıklarını mahalli idare olarak nitelendirmemiz mümkün de(cid:248)ildir” (cid:251)eklinde görü(cid:251)
vererek, mahalle idaresinin bir yerel yönetim kurulu(cid:251)u olmadı(cid:248)ı görü(cid:251)ünü
do(cid:248)rulamı(cid:251)tır (Taylan, 1996:5).
Mahalle bir yerel yönetim kurulu(cid:251)u olmamasına ra(cid:248)men, Mahalle
Muhtarlı(cid:248)ı ve (cid:249)htiyar heyetinin seçimi 2972 sayılı “Mahalli (cid:249)dareler ile Mahalle
Muhtarlıkları ve (cid:249)htiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanuna” göre yapılmaktadır.
Bir ba(cid:251)ka deyimle mahalle muhtarlı(cid:248)ı, kendisi bir yönetim birimi olmamakla
beraber, yerel yönetimle merkezi yönetimin kesi(cid:251)ti(cid:248)i noktada faaliyette bulunur.
Seçilene kadar bir yerel yönetimci gibi hareket eden mahalle muhtarı,
kaymakamın elinden mazbatasını aldıktan sonra, merkezi yönetime ait kimi
yükümlülükleri yerine getirmekle görevlidir (Arıkbo(cid:248)a, 1999:103).
Hukuken ''mahalle'' tüzel ki(cid:251)ili(cid:248)e haiz olmayan bir idari birimdir. Bu
nedenle mahalle tüzel ki(cid:251)ili(cid:248)i adına dava açmak veya hakkında dava açılması söz
konusu olamaz. Ancak bir istisna olarak emlak vergisine ait bedel ve de(cid:248)erlerin
kesinle(cid:251)mesi safhasında mahalle muhtarlarına, takdir komisyonlarının takdire
ili(cid:251)kin kararlarına kar(cid:251)ı 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 49 uncu maddesinin ''b''
bendi uyarıca dava açma hakkı tanınmı(cid:251)tır (Aytaç, 1995:139).
3.1. MAHALLE (cid:249)DARES(cid:249)N(cid:249)N ORGANLARI
Mahalle Yönetiminin organları Muhtar ve 4 üyeden olu(cid:251)an (cid:249)htiyar
Heyetidir. (cid:249)htiyar Heyetinin 4 tane de yedek üyesi vardır.
Organların Seçimi
4541 sayılı Kanunun mahalle muhtarı seçimine ili(cid:251)kin hükümleri
yürürlükten kaldırılmı(cid:251)tır. Mahalle muhtarlı(cid:248)ı ve ihtiyar heyetinin seçimi 2972
sayılı “Mahalli (cid:249)dareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve (cid:249)htiyar Heyetleri Seçimi
Hakkında Kanun”a göre yapılmaktadır. Bu Kanuna göre muhtar ve ihtiyar
heyeti, mahallede bulunan seçmen tarafından ço(cid:248)unluk usulüne göre seçilirler.
Köy yönetiminin aksine, mahalle yönetiminde adaylık koymak yolu vardır; fakat
siyasi partiler aday gösteremezler (Gözübüyük, 1989:96). Seçilmeye ili(cid:251)kin olarak
genel seçilme hükümlerine ilaveten en az altı aydan beri o mahallede oturmu(cid:251)
olmak(cid:251)artı aranır. Mahalle muhtarları ve ihtiyar heyeti üyeleri 5 yıllı(cid:248)ına seçilir.
Mahalle Muhtarlı(cid:248)ının her hangi bir sebeple bo(cid:251)alması durumunda her
yıl haziran ayında seçim yapılır. Seçim yapılıncaya de(cid:248)in mülki amirce
görevlendirilecek bir ihtiyar heyeti üyesi tarafından muhtarlık görevi yürütülür.
Bo(cid:251)alan üyelik, sırasıyla yedek üyeler tarafından doldurulur. Her hangi bir sebeple
106 SAYI(cid:250)TAY DERG(cid:249)S(cid:249)(cid:640) SAYI: 56
Yeni Belediye Yasası ile Mahalle Yönetimi
muhtar seçilemezse mahallin en büyük mülki amiri tercihen ihtiyar heyeti üyeleri
arasından olmak üzere yeni seçim yapılana kadar bir “muhtar vekili” seçer.
Muhtara mülki amirin onayı ile izin verilebilir. Bu durumda mülki amir, ihtiyar
heyeti üyelerinden birisini muhtar vekili olarak görevlendirir.
(cid:250)ehir ve Kasabalardaki Mahalle Muhtar ve (cid:249)htiyar Kurulları Tüzü(cid:248)ü’ne
göre muhtarlar kendisine çalı(cid:251)ma yeri olarak belirli bir yer ayırmak, bu yerde
gündelik i(cid:251)lerini görme(cid:248)e yetecek kadar günün belli saatlerinde bulunmak ve
bunu mahalle halkına ilan etmek ve yerini en büyük mülkiye memuruna
bildirmek ile çalı(cid:251)ma yerinin giri(cid:251) kapısının uygun bir yerine muhtarlı(cid:248)ın ba(cid:251)lı(cid:248)ını
ta(cid:251)ıyan bir levha koymak zorundadırlar.
3.2. MAHALLE YÖNET(cid:249)M(cid:249)N(cid:249)N GÖREVLER(cid:249)
Genel olarak, mahalle yönetiminde görevlerin ço(cid:248)unlu(cid:248)u muhtara tek
ba(cid:251)ına verilmi(cid:251)tir. (cid:249)htiyar heyeti ile muhtarın beraber görev yaptı(cid:248)ı durumlar
istisnadır. Muhtarlar görevlerinin ço(cid:248)unlu(cid:248)unu 4541 sayılı kanundan alır. Bunun
dı(cid:251)ında da bazı kanunlarla da muhtarlara görevler verilmi(cid:251)tir. Mahalle
muhtarlarının önemli olan ba(cid:251)lıca görevleri a(cid:251)a(cid:248)ıda sayılmı(cid:251)tır:
1- Nüfus cüzdanı örne(cid:248)i vermek, ikametgah ilmühaberi vermek,
2- Askerlik yoklama memurlarınca istenen bilgileri vermek; askerlik
(cid:251)ubesi davet pusulalarını teslim almak ve ilgililere tebli(cid:248) etmek;
askerlik meclisine katılmak; askere sevk cetvellerini tebli(cid:248) etmek;
askere sevk tarihinde bulunmayanlar hakkında bilgi vermek,
3- Sandık seçmen listelerini askıya çıkarmak; (cid:249)lçe seçim kurulu
ba(cid:251)kanınca verilen görevleri yerine getirmek.
4- Kadastro ilanlarını askıya çıkarmak,
5- Ö(cid:248)retim yılı ba(cid:251)ında ö(cid:248)renim ça(cid:248)ındaki çocukların kimliklerini
gösterir çizelge hazırlamak; nüfus cüzdanı olmayan çocukların
ya(cid:251)larını tahmin ve tespit etmek,
6- Ölen sigortalının yakınlarının geçimini sigortalı tarafından
kar(cid:251)ılandı(cid:248)ını belirten ilmühaber vermek; ya(cid:251)lılık ve malullük geliri
olanların sa(cid:248) oldu(cid:248)unu gösterir yoklama belgelerini onamak,
7- Ye(cid:251)il kart almak için ba(cid:251)vuranların ba(cid:251)vuru formunu onamak,
8- Sefer görev emirlerini ilgililere bildirmek;
9- Salgın ve bula(cid:251)ıcı hastalıkları ilgili resmi kurumlara bildirmek,
SAYI(cid:250)TAY DERG(cid:249)S(cid:249)(cid:640) SAYI: 56 107
Yeni Belediye Yasası ile Mahalle Yönetimi
10- Mahalleye giren kimli(cid:248)i belirsiz ve (cid:251)üpheli (cid:251)ahısları zabıtaya haber
vermek,
11- Tebligat imkansızlı(cid:248)ında tebli(cid:248) memurunun düzenleyece(cid:248)i mazbatayı
imzalamak; tebli(cid:248) imkansızlı(cid:248)ı veya tebellü(cid:248)ünden imtina halinde
evrakı teslim almak,
12- Vergi inceleme memurlarına bilgi vermek,
13- Kendine çalı(cid:251)ma yeri olarak belirli bir yer ayırmak ve günün belli
saatlerinde bulunmak ve bunu mahalle halkına bildirmek (Palabıyık,
Atak, 2002:357-362).
3.3. MUHTARLARIN ÖZLÜK HAKLARI VE D(cid:249)(cid:247)ER
ÜCRETLER(cid:249)
2108 Sayılı “Muhtar Ödenek ve Sosyal Güvenlik Yasası” ile muhtarlara
3000 gösterge rakamının bütçe kanunlarında devlet memur maa(cid:251)ı için belirlenen
katsayı ile çarpılması bulunacak miktarda aylık ödenek verilir. Bu miktarı
bakanlar kurulu yüzde yüze kadar artırmaya yetkilidir2.
Bu ücretin dı(cid:251)ında mahalle muhtarları, ilgili kanunları gere(cid:248)i düzenleyip
onayladıkları ilmühaber ve belgelerden, her yıl (cid:249)l (cid:249)dare Kurullarınca tespit edilen
tarifeye göre ücret alırlar. Muhtarlar bürosunun ısıtma, aydınlatma ve di(cid:248)er
giderlerini bu ücretle kar(cid:251)ılar. Muhtarlara sa(cid:248)lanan ödenek dü(cid:251)ük olmasına
ra(cid:248)men son yıllarda mahalle muhtarlı(cid:248)ı seçimlerinde muhtar adaylarının
çeki(cid:251)melerine bakılırsa muhtarların aldı(cid:248)ı harçlar nedeniyle muhtarlı(cid:248)ın cazip bir
i(cid:251) haline geldi(cid:248)i söylenebilir.
Muhtarlı(cid:248)ı çekici yapan di(cid:248)er bir yönü ise 6136 sayılı ''Ate(cid:251)li Silahlar ve
Bıçaklar ile Di(cid:248)er Aletler Hakkındaki Kanun''a dayanılarak Bakanlar Kurulunca
çıkarılan yönetmeli(cid:248)in 8-b maddesinde Bakanlar Kurulunun 13.01.1992 gün ve
92/2635 sayılı kararı ile yapılan de(cid:248)i(cid:251)iklikle muhtarlara ba(cid:248)lı bulundukları il
sınırları içinde ta(cid:251)ınabilmek kaydı ile valiliklerce silah ta(cid:251)ıma izni verilebilmesidir.
3.4. MUHTARLARIN SOSYAL GÜVENL(cid:249)(cid:247)(cid:249)
2108 sayılı Kanunun 4 üncü maddesiyle herhangi bir sosyal güvenlik
kurumuna ba(cid:248)lı olmayan muhtarlar Ba(cid:248)-Kur kapsamına alınmı(cid:251)lardır. Ba(cid:248)-Kur'a
2 Muhtar ödeneklerinin artırmasına yönelik be(cid:251) ayrı kanun teklifi TBMM'de gündem sırasını
beklemektedir.
108 SAYI(cid:250)TAY DERG(cid:249)S(cid:249)(cid:640) SAYI: 56
Yeni Belediye Yasası ile Mahalle Yönetimi
giri(cid:251) muhtarın iste(cid:248)ine ba(cid:248)lı olmayıp zorunludur. Muhtarların sadece primleri
kendileri tarafından ödenmek kaydıyla, çe(cid:251)itli kademelerden tercih imkanları
vardır.
Yeniden muhtarlı(cid:248)a seçilemeyenler veya muhtarlıktan ayrılanlar, kanuni
primleri kendileri ödemeleri (cid:251)artıyla, Ba(cid:248)-Kur ile ili(cid:251)kilerini devam ettirebilirler.
Bir sosyal güvenlik kurumundan aylık almakta olan muhtar varsa bu aylı(cid:248)ı, aldı(cid:248)ı
muhtarlık ödene(cid:248)i yüzünden kesilmez.
Muhtarların aksine, (cid:249)htiyar Heyeti üyelerine, mevzuatta her hangi bir
ücret ödenmesi öngörülmemi(cid:251) ve sosyal güvence sa(cid:248)lanmamı(cid:251)tır.
3.5. MUHTARLARIN SORU(cid:250)TURULMASI
4541 sayılı Kanunda ve buna dayanarak çıkarılan Tüzükte mahalle
muhtar veya ihtiyar kurulu üyelerinin görevleri dolayısıyla i(cid:251)ledikleri suçlarla ilgili
nasıl bir kovu(cid:251)turma ve yargılama usulüne tabi tutulacaklarını belirten bir hüküm
yoktur. Buna kar(cid:251)ılık, mahalle muhtar veya kurul üyelerine görev veren yasalarda,
söz konusu görevlerin yerine getirilmemesi halinde muhtar ve üyeler hakkında
uygulanacak, soru(cid:251)turma, kovu(cid:251)turma ve yargılama usulleri hakkında hükümlere
rastlanılmamaktadır (Aytaç, 1995:140).
1977 yılında 2108 sayılı Muhtar Ödenek ve Sosyal Güvenlik yasası
yürürlü(cid:248)e konulduktan sonra muhtarlara devletçe aylık ödenek verilmekte
olmasının onları memurlara yakla(cid:251)tırdı(cid:248)ı görü(cid:251)ü a(cid:248)ırlık kazanmı(cid:251) ve hem
Danı(cid:251)tay, hem Yargıtay mahalle muhtarlarının da Memurların Yargılanması
Hakkındaki Kanun hükümlerine tabi olacakları görü(cid:251)ünü benimsemi(cid:251)lerdir
(Aytaç, 1995:140-141).
Özellikle Danı(cid:251)tay 2 nci Dairesinin ''4541 sayılı (cid:250)ehir ve Kasabalarda
Mahalle Muhtar ve (cid:249)htiyar Heyetleri te(cid:251)kiline Dair Kanunun 3 üncü maddesiyle kendilerine
Askerlik Kanunu, Nüfus Kanunu, Tapulama Kanunu ve sair mevzuata ili(cid:251)kin olarak bir
çok mükellefiyetler yüklenen mahalle muhtarlarının gördükleri i(cid:251)in Ceza Kanunu uygulaması
yönünden kamu görevi oldu(cid:248)u ve bu görevleri sırasında i(cid:251)ledikleri suçların kovu(cid:251)turulmasının
Memurun Muhakematı Hakkındaki Kanuna tabi oldu(cid:248)u ku(cid:251)kusuzdur. Bu nedenlerle sanık
hakkında Memurin Muhakemat Hakkındaki Kanuna göre karar verilmesi gerekti(cid:248)ine oy
çoklu(cid:248)uyla karar verilerek esasın incelenmesine geçildi'' (cid:251)eklindeki 02.11.1983 tarih ve E
1981/3308, K 1983/3514 sayılı kararından sonra mahalle muhtarları hakkında
görevleri esnasında veya görevlerinden dolayı i(cid:251)lenen suç sebebiyle ''Memurin
Muhakematı Kanunu''na, (cid:251)imdiki (cid:251)ekliyle ''Memurlar ve Di(cid:248)er Kamu
SAYI(cid:250)TAY DERG(cid:249)S(cid:249)(cid:640) SAYI: 56 109
Yeni Belediye Yasası ile Mahalle Yönetimi
Görevlilerinin Yargılanması Hakkındaki Kanun''a göre soru(cid:251)turma yapılması
kesinlik kazanmı(cid:251)tır (Taylan, 1995:51).
4. YEN(cid:249) BELED(cid:249)YE YASASI (cid:249)LE MAHALLE
YÖNET(cid:249)M(cid:249)NE GET(cid:249)R(cid:249)LEN YEN(cid:249)L(cid:249)KLER
5272 sayılı yeni Belediye Kanununun ''Mahalle ve yönetimi'' ba(cid:251)lı(cid:248)ını
ta(cid:251)ıyan 9 uncu maddesi a(cid:251)a(cid:248)ıdaki (cid:251)ekilde düzenlenmi(cid:251)tir :
''Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
Belediye sınırları içinde mahalle kurulması, kaldırılması, birle(cid:251)tirilmesi, bölünmesi,
adlarıyla sınırlarının tespiti ve de(cid:248)i(cid:251)tirilmesi, belediye meclisinin kararı ve kaymakamın görü(cid:251)ü
üzerine valinin onayı ile olur.
Muhtar, mahalle sakinlerinin gönüllü katılımıyla ortak ihtiyaçları belirlemek,
mahallenin ya(cid:251)am kalitesini geli(cid:251)tirmek, belediye ve di(cid:248)er kamu kurum ve kurulu(cid:251)larıyla
ili(cid:251)kilerini yürütmek, mahalle ile ilgili konularda görü(cid:251) bildirmek, di(cid:248)er kurumlarla i(cid:251) birli(cid:248)i
yapmak ve kanunlarla verilen di(cid:248)er görevleri yapmakla yükümlüdür.
Belediye, mahallenin ve muhtarlı(cid:248)ın ihtiyaçlarının kar(cid:251)ılanması ve sorunlarının
çözümü için bütçe imkanları ölçüsünde gerekli yardım ve deste(cid:248)i sa(cid:248)lar; kararlarında
mahallelinin ortak isteklerini göz önünde bulundurur ve hizmetlerin mahallenin ihtiyaçlarına
uygun biçimde yürütülmesini sa(cid:248)lamaya çalı(cid:251)ır.''
1580 sayılı yasadan farklı olarak mahalle kurulması, kaldırılması,
birle(cid:251)tirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti i(cid:251)lemlerinde il idare kurulu devre dı(cid:251)ı
bırakılmı(cid:251)tır. Eski kanunda mahallenin bölünmesi öngörülmezken, yeni kanunda
mahallelerin bölünebilmesi için belediye meclisi yetkili kılınmı(cid:251)tır. Eski kanun
metninde kaymakamın bir fonksiyonu yokken, 5272 sayılı Kanunda belediye
meclisi kararına Kaymakamın görü(cid:251)ünün de eklenmesi (cid:251)artı konulmu(cid:251)tur. Ancak,
kaymakamın görü(cid:251)ünün uygun görü(cid:251) olması gerekti(cid:248)ine dair bir hüküm yoktur.
Yine aynı yasada eski yasada olmayan “mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti
tarafından yönetilir” hükmü eklenmi(cid:251)tir. Bu düzenleme 4541 sayılı “(cid:250)ehir ve
Kasabalarda Mahalle Muhtar ve (cid:249)htiyar Heyetleri Te(cid:251)kiline Dair Kanun”da
sayılan mahalle yönetiminin organlarının sayılmasından daha farklı bir anlam
ifade etmektedir. Çünkü, burada mahallenin, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından
yönetilece(cid:248)inden bahsedilmektedir. Buna ra(cid:248)men, mahalle muhtarının personeli
ve mal varlı(cid:248)ı olmadı(cid:248)ı göz önüne alındı(cid:248)ında, mahalleyi yönetmenin çok fazla
i(cid:251)levi olmadı(cid:248)ı söylenebilir.
110 SAYI(cid:250)TAY DERG(cid:249)S(cid:249)(cid:640) SAYI: 56
Yeni Belediye Yasası ile Mahalle Yönetimi
Yeni Belediye Kanununda, mahalle muhtarına di(cid:248)er kanunlarla verilen
görevler dı(cid:251)ında bir takım yeni görevler verilmi(cid:251)tir. Bunlar sırasıyla:
- Mahalle sakinlerinin gönüllü katılımıyla ortak ihtiyaçları belirlemek,
- Mahallenin ya(cid:251)am kalitesini geli(cid:251)tirmek,
- Belediye ve di(cid:248)er kamu kurum ve kurulu(cid:251)larıyla ili(cid:251)kilerini yürütmek,
- Mahalle ile ilgili konularda görü(cid:251) bildirmek,
- Di(cid:248)er kurum ve kuru(cid:251)larla i(cid:251)birli(cid:248)i yapmak olarak belirlenmi(cid:251)tir.
5272 sayılı Kanunda mahalle ile ilgili olarak belediyelere yüklenen
görevler sırasıyla:
- Mahallenin ve muhtarlı(cid:248)ın ihtiyaçların kar(cid:251)ılanması ve sorunlarının
çözümü için bütçe imkanları ölçüsünde gerekli yardım ve deste(cid:248)i
sa(cid:248)lamak,
- Kararlarında mahallenin ortak isteklerini göz önünde bulundurmak ve
hizmetlerin mahallenin ihtiyaçlarına uygun biçimde yürütülmesini
sa(cid:248)lamaya çalı(cid:251)mak,
olarak belirlenmi(cid:251)tir.
Uygulamada belediyeler mahalle muhtarlarına bir takım yardımlar
sa(cid:248)lıyordu. Bunların ba(cid:251)ında da muhtarlara çalı(cid:251)ma yeri temin etmek
gelmekteydi. 5272 sayılı Kanunla getirilen düzenlemeyle belediyelerin mahalleye
ve muhtarlı(cid:248)a yardım yapabilmesinin yasal dayana(cid:248)ı da olu(cid:251)turulmu(cid:251)tur. Buna
ra(cid:248)men, yapılan düzenleme belediyeleri kesin bir yükümlülük altına da
sokmamaktadır. Çünkü belediye, muhtarlıklara imkanları ölçüsünde yardım
yapmaya çalı(cid:251)acaktır.
5272 sayılı Belediye Kanunu ile getirilen önemli bir yenilik de kent
konseyi kavramıdır. Kent konseyinin olu(cid:251)umunda muhtarlık temsilcilerine de yer
verildi(cid:248)i görülmektedir. Ancak, bu temsilcilerin nasıl belirlenece(cid:248)i konusunda bir
hüküm yoktur. Özellikle Büyük (cid:251)ehirlerde mahallelerin ço(cid:248)unun birbirinden ayrı
yapıda oldukları ve farklı sorunlara sahip oldu(cid:248)u dü(cid:251)ünülürse kent konseyinde
tüm mahalle muhtarlarının temsil edilmesi daha do(cid:248)ru olacaktır.
5. SONUÇ VE DE(cid:247)ERLEND(cid:249)RME
Muhtarların yerine getirdi(cid:248)i görevlere baktı(cid:248)ımızda, devletin ba(cid:251)ka
kurumlarınca da örne(cid:248)in belediyelerce veya karakollarca da rahatlıkla yerine
getirilebilece(cid:248)i, bu yüzden mahalle yönetiminin kaldırılmalarının tasarruf
SAYI(cid:250)TAY DERG(cid:249)S(cid:249)(cid:640) SAYI: 56 111
Yeni Belediye Yasası ile Mahalle Yönetimi
sa(cid:248)layaca(cid:248)ı söylenebilir. Ancak, geçmi(cid:251)te biri Osmanlı döneminde olmak üzere
iki defa kaldırılıp tekrar açılmasına ihtiyaç duyuldu(cid:248)u göz önüne alınırsa
uygulamanın devam etmesi gerekti(cid:248)i sonucuna varabiliriz. Bu durumda yapılması
gereken, mahalle muhtarlarına mevcut görevlerinin yanında halka en yakın
seçilmi(cid:251) ki(cid:251)i olarak devletle vatanda(cid:251)lar arasında ileti(cid:251)imi kuracak, vatanda(cid:251)ların
özellikle yerel hizmetlere ili(cid:251)kin beklentilerini ilk elden yetkili makamlara
aktarmasını sa(cid:248)layacak düzenlemelerin yapılmasıdır. Uygulamaya baktı(cid:248)ımızda da
muhtarlarımız mahalle halkının çe(cid:251)itli sorunlarını, seçilmi(cid:251) ki(cid:251)i olmanın
sorumlulu(cid:248)u ve tekrar seçilememe kaygısıyla yetenekleri ölçüsünde, mümkün
mertebe resmi kurumlardaki tanıdıklarından yardım isteyerek çözmeye çalı(cid:251)tıkları
görülmektedir.
Kanunlarda muhtarlara verilmi(cid:251) herhangi bir yetki olmadı(cid:248)ı gibi, mahalle
idaresinin tüzel ki(cid:251)ili(cid:248)i olmadı(cid:248)ından muhtarın mahalle adına hareket etmesini
sa(cid:248)layacak resmi bir sıfatı da yoktur. Bu açıdan bakılınca, 5272 sayılı Kanunda
yapılan düzenlemeleri, mahalle yönetimini güçlendirmek adına olumlu yönde
atılmı(cid:251) adımlar olarak de(cid:248)erlendirmek gerekir. Ancak, tek ba(cid:251)ına yeterli de(cid:248)ildir;
belediye kanununa paralel olarak, 4541 sayılı ''(cid:250)ehir ve Kasabalarda Mahalle
Muhtar ve (cid:249)htiyar Heyetleri Te(cid:251)kiline Dair Kanun''un da günümüz (cid:251)artlarına
uygun olarak yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. (cid:250)u anki haliyle 4541 sayılı
Kanunun yarısı hükümsüz hale geldi(cid:248)i halde, çıkarıldı(cid:248)ı 1945 tarihindeki (cid:251)ekliyle
duran tüzük, bu günün ihtiyaçlarına cevap verecek halde de(cid:248)ildir.
Mevcut haliyle de 5272 sayılı Kanunda yapılan düzenlemenin nayif
oldu(cid:248)u söylenebilir. Çünkü, yapılan düzenleme belediyeleri kesin bir yükümlülük
altına sokmamakta; belediyelerden, imkanları ölçüsünde muhtarlıklara yardım
yapmaya çalı(cid:251)maları istenmektedir. Bu imkanların, ne dereceye kadar uygun
oldu(cid:248)unun objektif bir ölçüsünün olmaması belediyelere bir nevi keyfilik
sa(cid:248)layacaktır.
Di(cid:248)er taraftan, mevcut kanunlarla kendilerine pek çok görevler verilen
muhtarlara, amacı belediye kurulu(cid:251)unu, organlarını, yönetimini, görev, yetki ve
sorumluluklarını düzenlemek olan belediye kanunu ile yeni görevler verilmesi,
seçimle i(cid:251) ba(cid:251)ına gelen ve halka en yakın kamu görevlisi olan muhtarlar ile
belediye yönetiminin, mahalli ihtiyaçların kar(cid:251)ılanması konusunda daha
e(cid:251)güdümlü çalı(cid:251)masının amaçlandı(cid:248)ı dü(cid:251)ünülse de, gerçekte hiçbir yetkisi
olmayan muhtarların mahallenin ya(cid:251)am kalitesini geli(cid:251)tirmek gibi bir çok boyutu
olan görevleri yerine getirebilmesinin biraz zor olaca(cid:248)ı dü(cid:251)ünülmektedir. Bu
gerekçelerle, mahalle yönetimi ile ilgili yasal düzenlemenin mutlaka
112 SAYI(cid:250)TAY DERG(cid:249)S(cid:249)(cid:640) SAYI: 56