Yeni Öğretim Programına Uygun

15 Pages·2017·29.85 MB·Turkish

FFeenn
BBiilliimmlleerrii
5
Yeni
Öğretim
Programına
Uygun
N IM O
A D
Z A
A
K
K L
I
Kısa Bilgi
Bol Alıştırma
Çözümlü Sorular
Yıldızlı Sorular
©Tudem Eğitim Hiz. San. ve Tic. A.Ş
1476/1 Sokak No: 10/51 Alsancak/Konak/ÝZMÝR
Yazarlar: Tudem Yazý Kurulu
Dizgi ve Grafik: Tudem Grafik Ekibi
Baský ve Cilt: Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.
Eskişehir Yolu 40. km. Başkent OSB 22. Cadde No: 6 Malıköy/ANKARA
0 312 284 18 14
ISBN: 978-605-9493-49-9
Yayýnevi sertifika no: 11945
Matbaa sertifika no: 16031
Tüm haklarý saklýdýr.
Bu yayýnýn hiçbir bölümü, telif hakký sahibinin önceden yazýlý izni
olmaksýzýn tekrar üretilemez, bir eriþim sisteminde tutulamaz, herhangi bir biçimde elektronik,
mekanik, fotokopi, kayýt ya da diðer yollarla iletilemez.
www.tudem.com
Sevgili öğrenci,
Fen, yaşamın kendisidir. Çünkü yaşamımız boyunca karşılaştığımız olay-
ların çoğu “Fen Bilimleri”nin konusudur. Uzayı, canlılar dünyasını, kuvvetin
etkilerini, doğadaki maddeleri ve bunların birbirleriyle etkileşimini, ışığı,
doğada gerçekleşen olayları, elektriği ve daha birçok konuyu inceleyen bu
bilim dalı insan yaşamını kolaylaştırıp zevkli hâle getirmeyi amaçlar. Bu
incelemeleri yaparken hayatımızı kolaylaştırıcı çeşitli buluşlar, bu buluşla-
rın herkese ulaşabilecek hâle getirilmesi de fen bilimlerinin sahasına girer.
Sizler için fen bilimlerini öğrenmeyi daha zevkli hâle getirecek, kaza-
nımlara göre düzenlenmiş, eğlenceli ve öğretici bir kitap hazırladık. Bu
kitapta konular kazanım odaklı olarak bölümlere ayrılmıştır. Her bir konu
başlığında ayrı ayrı kısa konu anlatımları, alıştırmalar, etkinlikler, kazanım
pekiştirme testleri bulunmaktadır. Her ünitenin sonunda ise farklı zorluk
derecelerinde ve tüm kazanımlara uygun kavrama testleri yer almaktadır.
Kitabınızda sırasıyla Güneş, Dünya ve Ay ile ilgili bilgiler edinecek, can-
lılar dünyasını keşfedecek, kuvvetin ölçülmesi ve sürtünme kuvvetinin
hayatımızdaki rolünü anlayacak, maddenin hâl değişimini, ısı ve sıcaklığı
günlük hayatımızdaki örneklerle öğrenecek, ışığın yayılması ile ilgili
durumları irdeleyeceksiniz. Ayrıca insanın çevreyi nasıl etkilediğini tartışa-
cak, basit elektrik devrelerinin evrensel gösterimini kavrayacak ve fen-
mühendislik uygulamaları ile öğrendiklerinizi somut objelere nasıl dönüş-
türebileceğiniz hakkında fikirler edineceksiniz.
Kitabınız sayesinde edineceğiniz, olayları bilimsel gerçeklerle değerlen-
dirme alışkanlığınızın ömür boyu sürmesi dileğimizle…
Yazı Kurulu
Kazanım Odaklı
:
Hepsi 1 Arada
KISA BİLGİ
ÇÖZÜMLÜ SORULAR
ALANLARI
Değişen tasarımı daha  işareti ile belirtilen
kolay akılda kalan özet sorular farklı düzeylerde
bilgi alanlarından seçildi ve kitabın son
oluştu. bölümünde çözüldü.
N I M O
A D
Z
A
A
K
K
L
I
Kısa bilgi,
alıştırma ve
soru alanları
kazanımlara göre
düzenlendi.
ÖRNEK SORULAR VE YILDIZLI
ÇÖZÜMLER SORULAR
Anahtar soru tiplerinde

örnek sayısı artırıldı ve
Zorluk derecesine göre
çözümler aşama aşama
düzenlenmiş sorular.
verildi.
BOL ALIŞTIRMA
Bireysel ve pekiştirici
alıştırmalar kazanımların
yerleşmesine daha fazla
katkı sağlıyor.
İÇİNDEKİLER
1 - GÜNEŞ, DÜNYA VE AY 3 - KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ VE
GÜNEŞ’İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ............8 SÜRTÜNME
Alıştırma: Alev Topu .......................................10
KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ ...............................74
Etkinlik: Güneş Lekelerini Görmek ................11
Kazanım Pekiştirme Testi - 1 .........................12 Alıştırma: İtme mi, Çekme mi? .......................76
Etkinlik: Kuvvet ve Dinamometre ...................77
AY’IN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ..................13 Kazanım Pekiştirme Testi - 1 .........................78
Alıştırma: Ay, Güneş ve Dünya’nın
Büyüklükleri ....................................................14
SÜRTÜNME KUVVETİ ..................................80
Kazanım Pekiştirme Testi - 2 .........................15
Alıştırma: Kuvvetli Cümleler ...........................81

AY’IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ ..........16 Alıştırma: Uçan Balonlar ................................82
Alıştırma: Ay Dede .........................................17 Etkinlik: Sürtünmeyi Değiştirelim ...................83
Alıştırma: Muhteşem Üçlü ..............................18 Etkinlik: Sürtünme Kuvvetini Hissedelim .......84
Alıştırma: Bilgi Kutucukları .............................19
Kazanım Pekiştirme Testi - 2 .........................85
Etkinlik: Proje Yapalım ...................................20
Kavrama Testi - 1 ...........................................87
Etkinlik: Ay’ı Gözlüyorum ...............................21
Kavrama Testi - 2 ...........................................91
Kazanım Pekiştirme Testi - 3 .........................22
GÜNEŞ, DÜNYA VE AY ................................23
Alıştırma: Kimin Etrafında Dolanır? ................25
Alıştırma: Yanıtlar ...........................................26 4 - MADDE VE DEĞİŞİM
Alıştırma: Bizim Dünyamız .............................27
Etkinlik: Ya Olsaydı? ......................................28
MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ ........................96
Etkinlik: Uzaydaki Hareketler .........................29
Etkinlik: Kavram Haritası ................................30 Alıştırma: Selin’in Yanıtları.............................98
Etkinlik: Model Yapalım .................................31 Etkinlik: Hâl Değişimleri ................................99
Etkinlik: Doğru mu, Yanlış mı? ......................32 Etkinlik: Sudaki Değişim .............................100
Etkinlik: Uzaylılar ............................................33
Etkinlik: Kutuda Neler Oluyor? ...................101
Kazanım Pekiştirme Testi - 4 .........................34
Kazanım Pekiştirme Testi - 1 ......................102

YIKICI DOĞA OLAYLARI .............................35
Alıştırma: Doğal Afetler ..................................37 MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ .104
Kazanım Pekiştirme Testi - 5 .........................38 Alıştırma: Uçuşan Kâğıtlar...........................105
Kavrama Testi - 1 ...........................................39 Etkinlik: Ne Fark Var? .................................106
Kavrama Testi - 2 ...........................................43
Etkinlik: Her Şey Karıştı ..............................107
Kazanım Pekiştirme Testi - 2 ......................108
2 - CANLILAR DÜNYASI
ISI VE SICAKLIK ........................................110
CANLILARI TANIYALIM ...............................48 Alıştırma: Nereden Nereye? ........................112
Alıştırma: Canlıları Sınıflandıralım ..................54
Kazanım Pekiştirme Testi - 3 ......................113
Etkinlik: Mikroskop Kullanımı .........................55
Etkinlik: Temizlik Robotu ...............................56
ISI MADDELERİ ETKİLER .........................114
Etkinlik: Doğadaki Canlılar .............................57
Etkinlik: Hayvan Kartları .................................58 Etkinlik: Sizce Hangisi?...............................116
Etkinlik: Bitkiler ...............................................59 Etkinlik: Isı Maddeleri Etkiler .......................117
Etkinlik: Sınıflandıralım ...................................60 Kazanım Pekiştirme Testi - 4 ......................118
Etkinlik: Mantarlar Her Yerde .........................61
Kavrama Testi - 1 ........................................119
Etkinlik: Hayvanlar Âlemi ...............................62
Kavrama Testi - 2 ........................................123
Kazanım Pekiştirme Testi .............................63
Kavrama Testi - 3 ........................................127
Kavrama Testi - 1 ...........................................65
Kavrama Testi - 2 ...........................................69 Kavrama Testi - 4 ........................................131
7 - ELEKTRİK DEVRE
5 - IŞIĞIN YAYILMASI
ELEMANLARI
IŞIĞIN YAYILMASI.....................................136
DEVRE ELEMANLARININ SEMBOLLERLE
Alıştırma: Hangisi Karşıya Geçer? ..............137
GÖSTERİMİ VE DEVRE ŞEMALARI ..........200
Etkinlik: Işık Yayılır ......................................138
Alıştırma: Devre Çiziyoruz ............................203
Kazanım Pekiştirme Testi - 1 ......................139
Etkinlik: Sembolden Resme ........................204

Kazanım Pekiştirme Testi - 1 .......................205
IŞIĞIN YANSIMASI ......................................141
Alıştırma: Yansıma Çeşitleri ..........................145
BASİT BİR ELEKTRİK DEVRESİNDE
Etkinlik: Hologram ........................................146
LAMBA PARLAKLIĞINI ETKİLEYEN
Kazanım Pekiştirme Testi - 2 ........................147
DEĞİŞKENLER ...........................................206
Alıştırma: Hangi Ampul Yanacak? ...............208
IŞIĞIN MADDEYLE KARŞILAŞMASI .........148
Etkinlik: Çalışmayan Devreler ......................209
Alıştırma: Işığı Ne Kadar Geçiriyor? ..............149
Etkinlik: Devre Elemanları ............................210
Kazanım Pekiştirme Testi - 3 ........................150
Etkinlik: Hangisi Daha Parlak Yanar? ..........211
Etkinlik: Bil Bakalım......................................212
TAM GÖLGE ................................................151
Etkinlik: Devreler ..........................................213
Alıştırma: Gölgeler ........................................154
Etkinlik: Elektronik Eşleştirme .....................214
Etkinlik: Tutulmalar .......................................155
Etkinlik: Devreler Kuralım .............................215
Etkinlik: Gölge Oyunu ...................................156
Kazanım Pekiştirme Testi - 2 .......................216
Etkinlik: Güneş Saati Yapalım ......................157
Kavrama Testi - 1 .........................................217
Etkinlik: Gölge Boyu .....................................158
Kavrama Testi - 2 .........................................222
Kazanım Pekiştirme Testi - 4 ........................159
Kavrama Testi - 1 ..........................................160
Kavrama Testi - 2 ..........................................165
Kavrama Testi - 3 ..........................................169
6 - İNSAN VE ÇEVRE 8 - UYGULAMALI BİLİM
BİYOÇEŞİTLİLİK .........................................174 UYGULAMALI BİLİM .................................228
Etkinlik: Kalem Ucunu Aydınlatıcı Olarak
Alıştırma: Kötü Haberler ..............................176
Kullanma .....................................................231
Etkinlik: Atatürk Orman Çiftliği ....................177
Kazanım Pekiştirme Testi ............................232
Etkinlik: Onlar Yok Olmak Üzere ................178
Kazanım Pekiştirme Testi - 1 ......................179
İNSAN VE ÇEVRE İLİŞKİSİ ........................180
Alıştırma: Gökten Asit Yağıyor! ....................183
Etkinlik: Önlem Alalım ..................................184
Etkinlik: Evimizin Havasını Kirletenler ..........185
Kazanım Pekiştirme Testi - 2 .......................186
YANIT ANAHTARI
Kavrama Testi - 1 .........................................187
Kavrama Testi - 2 .........................................191
Kavrama Testi - 3 .........................................195 Yanıt Anahtarı .............................................233
1
ÜNİTE
GÜNEŞ, DÜNYA VE AY
F.5.1.1. GÜNEŞ’İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
F.5.1.1.1. Güneş’in özelliklerini açıklar.
F.5.1.1.2. Güneş’in büyüklüğünü Dünya’nın büyüklüğüyle karşılaştıracak şekilde model ha-
zırlar.
F.5.1.2. AY’IN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
F.5.1.2.1. Ay’ın özelliklerini açıklar.
F.5.1.2.2. Ay’da canlıların yaşayabileceğine yönelik ürettiği fikirleri tartışır.
F.5.1.3. AY’IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ
F.5.1.3.1. Ay’ın dönme ve dolanma hareketlerini açıklar.
F.5.1.3.2. Ay’ın evreleri ile Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketi arasındaki ilişkiyi açıklar.
F.5.1.4. GÜNEŞ, DÜNYA VE AY
F.5.1.4.1. Güneş, Dünya ve Ay’ın birbirlerine göre hareketlerini temsil eden bir model hazır-
lar.
F.5.1.5. YIKICI DOĞA OLAYLARI
F.5.1.5.1. Doğal süreçlerin neden olduğu yıkıcı doğa olaylarını açıklar.
F.5.1.5.2. Yıkıcı doğa olaylarından korunma yollarını ifade eder.
GÜNEŞ’İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
GÜNEŞ’İN ÖZELLİKLERİ
Güneş, kendi adını taşıyan sistemin (Güneş Sistemi’nin)
merkezinde yer alan orta büyüklükte bir yıldızdır. Gezegenler,
gezegenlerin uyduları, kuyruklu yıldızlar, gök taşları ve diğer
gök cisimleri hep Güneş’in etrafında dolanır. Kütlesi, sistemi
oluşturan diğer gök cisimlerinin yanında o kadar büyüktür ki
tek başına Güneş, tüm sistemin kütlesinin %99,8’ini oluşturur.
Güneş Ne Kadar Büyük?
Alev topuna benzeyen bu yıldız Dünya’dan
oldukça büyüktür. Çapı, Dünya’nın çapının
yaklaşık 109 katına eşittir.
Güneş’in de Dünya gibi bir yer çekimi
vardır. Bu kuvvet, gezegenleri Güneş çevresindeki yörüngele-
rinde, Güneş’i de galaksideki mevcut yerinde tutar. Güneş’in
yoğunluğu ve büyüklüğü fazla
Ay
olduğu için çekim kuvveti de
fazladır. Güneş’in yüzeyindeki
yer çekimi Dünya’dakinden
Dünya
28 kat fazladır. O yüzden bir
cismin ağırlığı Güneş’te 28 kat
fazla ölçülür.
Güneş’in Dünya’ya uzaklığı 150 milyon km’dir. Bu
nedenle Güneş’ten çıkan bir ışık ışını Dünya’ya 8 dakika 18 sa-
Güneş
niye sonra ulaşır.
Alevler Saçan Bir Küre
Güneş çok büyük ve ışıldayan bir gaz topuna benzer. Bu nedenle
Güneş modeli hazırlarken küre biçimindeki cisimleri tercih ederiz.
Güneş’in devamlı olarak ışıldaması ve ısı yaymasının ne-
deni hiç merak ettiniz mi? Güneş’in yapısında bulunan çok
çeşitli gazlar, fiziksel hâlinin de gaz olduğunu bizlere ka-
nıtlar. Yaklaşık % 74 oranında hidrojen, % 24 oranında
helyum, % 1,5 oranında karbon, % 0,1 oranında ise
farklı elementler bulunur. Güneş’in kütle çekimi öyle
büyüktür ki, yapısında bulunan hidrojen atomlarını, ol-
dukça hızlı ve şiddetli bir biçimde çekirdeğine çeker.
Burada çarpışan hidrojen atomları, helyum atomuna dö-
nüşür. İşte bu çarpışma esnasında açığa çıkan nükleer
enerji, Güneş’in bir ısı ve ışık kaynağı olmasını sağlar.
Güneş’in yüzeyinden merkezine inildikçe sıcaklık artar.
Yüzey sıcaklığı 5500 - 6000 °C iken, çekirdek sıcaklığı 15 mil- Güneş, devamlı parlak kalmasını
yon °C’tur. içindeki patlamalara borçludur.
8 Güneş, Dünya ve Ay
GÜNEŞ’İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
Güneş’in Hareketleri
!
Güneş, her gün Dün- Unutmayın
ya’nın çevresinde dolanı-
Güneş de Dünya gibi katmanlardan oluşmaktadır. İçte bir
yormuş gibi görünür. Ger-
çekirdek, dışa doğru da üç katlı bir atmosfere sahiptir. Güneş
çekte ise Dünya kendi ek-
rüzgârları ve güneş lekeleri bu katmanlarda gözlenir. En yoğun
seni etrafında döner. Dün- ve sıcak yeri çekirdeğidir.
ya’nın ekseni, Kuzey Kut-
bu ile Güney Kutbu’nu bir-
leştirdiği varsayılan bir
Güneş tacı
doğrudur. Bir tam dönüş
Çekirdek
24 saat sürer. Dönüş yönü
Işık küre
batıdan doğuya doğru ol-
Renk küre
duğu için Güneş gün için-
de doğudan batıya gider-
miş gibi görünür.
Güneş’in iki çeşit hareketi vardır;
1. Kendi ekseni etrafında batıdan doğu-
ya doğru döner. Bu dönme hareketi
ekvatorunda 25 günde, kutuplarında
34 günde tamamlanır. Genel olarak
“Güneş’in kendi ekseni etrafında dö-
nüşü 30 günde (1 ay) tamamlanır.”
şeklinde ifade edilir. Dönme hızı orta-
lama saatte 70 000 km’dir.
2. Güneş Sistemi’nin bulunduğu Saman-
GÜNEŞ
yolu Galaksi’si etrafında ortalama sa-
atte 220 km hızla dolanır. Bu dolanma- Güneş, Samanyolu Galaksisi’nin
yı 250 milyon yılda tamamlar. kollarından birinde yer alır.
Güneş’i Gözlemlemek
Orta büyüklükte bir yıldız olan Güneş’in Dünya’ya uzaklığının 150 milyon km olduğunu
öğrenmiştiniz. Boyut olarak Dünya’dan 109 kat daha büyük olmasına rağmen, Dünya’dan çok
uzak olan Güneş, Ay ile aynı boyutta görünür.
Güneş’in merkezinde meydana gelen nükleer patlamalar
sonucunda açığa çıkan zararlı ışınlar, Dünya’mıza kadar ulaşır.
Bu nedenle Güneş teleskop, dürbün, güneş gözlüğü veya çıp-
lak gözle gözlenmemelidir. Bunun yerine güneş ışınları için
özel olarak hazırlanmış filtreli gözlükler kullanılmalı veya görün-
tüsü kaydedilerek, görsellerden incelenmelidir. Deri sağlığımız
için de güneş koruyuculardan yararlanılmalı, gerektiğinde şap-
ka kullanılmalı ve öğlen saatlerinde dışarı çıkılmamalıdır.
Güneş, Dünya ve Ay 9
Alıştırma : Alev Topu
Aşağıdaki cümlelerdeki boşluklara uygun kavramları yazın, daha sonra bu kavram-
ları bulmacaya aktararak anahtar sözcüğe ulaşın.
1
• Güneş’in şekli .............................. olup, birçok gazın bir araya gelmesiyle oluşmuştur.
2
• Güneş’ten çıkan bir ışık ışını Dünya’ya yaklaşık ............................ dakikada ulaşır.
3
• Güneş’in en sıcak olan bölgesi ....................... adını alır.
4
• Güneş’in kendi ekseni etrafındaki dönüşü ........................... ........................ doğrudur.
5
• Uzayın derinliklerine kadar uzanan ......................., Güneş’in en dış tabakasıdır.
6
• Işık küre (..........................) üzerinde güneş lekelerini bulundurur.
7
• Güneş evrendeki birçok .......................dan, orta büyüklükte olanlardan biridir.
8 9
• Güneş, %24 oranında .........................., %74 oranında ...................... gazından oluşur.
10
• .......................... (kromosfer), Güneş tutulması sırasında gözlemlenebilen tabakadır.
3
1
2
7
4
6 8
5
9
10
Anahtar Sözcük
*
* Dünya’mızın bulunduğu Samanyolu Galaksisi’ne en yakın galaksidir. Dünya’dan çıplak
gözle görünebilen en uzak gök cismidir.
10 Güneş, Dünya ve Ay