yaşar kemal

32 Pages·2017·7.09 MB·Turkish

Şubat 2017
Sayı: 02
ÜCRETSİZDİR SARIYER BELEDİYESİ KENT KÜLTÜRÜ VE YAŞAM DERGİSİ
Toroslar’dan Sarıyer’e
edebiyatımızın dev çınarı
YAŞAR KEMAL
n Orhan Alkaya
n İbrahim Baştuğ
n Vecdi Çıracıoğlu
n Zafer Doruk
n Haydar Ergülen
n Halil Genç
n Cem Gürdeniz
n Mesut Kara
n Ercan Kesal
n Zülfü Livaneli
n Aslan Özdemir
n Zeynep Şen
“DÖRT MEVSİM
YAŞAYAN SARIYER”
SARIYER BELEDİYESİ
ÖDÜLLÜ FOTOĞRAF YARIŞMASI
ÇAĞRI MERKEZİ
4441
www.sariyer.bel.tr 722 SON BAŞVURU TARİHİ
11 Ağustos 2017
Sariyerbld SariyerBelediye Sariyer.tv.tr
editör
Sınırları aşmak...
Bu ayki editör yazımızda,
Kanat
Sarıyer sınırlarının çok
dışından, Antalya’dan
Serdar Çiçek isimli bir çırpmaya
okurumuzun mektubuna
yer verdik.Umarız bu
devam…
sayı ve sonraki sayılarda
da sınırlarımızı aşıp size
ulaşmaya devam ederiz!..
“Sevgili Yeşil Martı Emekçileri ve ŞÜKRÜ GENÇ Sarıyer Belediye Başkanı
Sarıyer Belediyesi,
İstanbul’da doğmuş büyümüş biri olarak
sizle Antalya’da buluştum. Yapex fuarı
İLK sayısı ile sanat ve edebiyat dünyamıza yepyeni bir soluk getiren ve
ziyaretimde standınızı görünce Sarıyer
ile hasret giderdim, Denk geldiğimiz balık heyecan yaratan Yeşil Martı, bu ay yeniden havalandı.
festivali, güzel Garipçe, Kilyos ve daha
Ve kâh Hisar’ın burçlarına konup, kâh Kireçburnu açıklarındaki balıkçı tek-
nice güzel anılar canlandı gözümde, sizi
gördüğüme sevindim.
nelerine eşlik ederek uçuşunu sürdürüyor.
Asıl önemli olan konu ise yeni çıkardığınız
“Yeşil Martı” dergisi, dergi içerik ve Geçen sayımızda, bizleri vakitsiz bırakıp giden Yeşilçam’ın koca yürekli
tasarım açısından çok güzel olmuş, bunu
bir iletişim ve marka danışmanı olarak jön’ü; Tarık Akan’ımızın anısına bir saygı duruşu görünümünde hazırlanan
söylüyorum, Mavi Medya çok iyi iş çıkarmış,
Yeşil Martı; Şubat sayımızda da Türk ve dünya Edebiyatı’nın büyük ozanı
sizler de çok iyi aktarmış ve üzerinde çok
çalışmışsınız. Tabloid boy mecrasında diğer Yaşar Kemal’i özel bir dosya ile selamlıyor.
dergilerle ciddi rekabet edecek nitelikte
olmuş. Emeğinize sağlık. Bu sayıda, sadece sanat ve edebiyat alanının değil, insanlığın acı kayıpları
“Editör” yazısı(geçen sayının) konsepti
olarak ebediyete intikal eden şair ve müzisyen Leonard Cohen’i de Mar-
çok iyi açıklamış, Kağıt kalemle bize
ulaşmanız hayalperestlik değil emin olun. tı’nın sayfalarında anmadan edemedik.
Yunanistan bizden daha çok kağıt tüketiyor
(dergi-gazete-kitap), sosyal medya vb. Ayrıca Sarıyer’imizin incileri Tarabya ve Emirgan’la ilgili yazılmış özel ya-
iletişim yöntemleri ucucu, anlık ve o ana
zıları da, Yeşil Martı’mızın sayfaları arasında bulacaksınız.
yönelik oluyor, şimdi Yeşil Martı dergisi
okunacak ve kitaplıktaki yerini alacak. Kentimizin ve ülkemizin sanat yaşamında bir iz bırakmaya aday bu dergi-
Antalya’da yaşıyorum, işim gereği
İstanbul’a gelip aynı gün dönüyorum. mizin daha da yükseklere kanat açması için elinden gelen tüm çabayı gös-
Yeşil Martı Sarıyer’de evlere nasıl girecek
teren yazı ekibindeki arkadaşlarıma, dışarıdan katkıda bulunan tüm güzel
bilmiyorum ama bana her sayı (karşı ödemeli
olabilir) PTT yoluyla gönderebilirseniz çok insanlara ve ilk sayıyı adeta kapışarak bizlere daha büyük cesaret veren tüm
memnun olurum. Gönderim veya üyelik gibi
okurlara saygı ve selamlarımı yolluyorum.
bir çalışma olacak mı ileride? Bakın derginiz
şimdiden sınırları aştı:) 800 km uzaklıkta
Yeşil Martı’nın menzili uzun olsun.
okunuyor.
Saygılarımla,”
Şubat 2017 Yeşil
Sayı: 02
ÜCRETSİZDİR SARIYER BELEDİYESİ KENT KÜLTÜRÜ VE YAŞAM DERGİSİ
Şubat 2017
Toroslar’dan Sarıyer’e
[email protected]
edebiyatımızın dev çınarı Sayı: 02
YAŞAR KEMAL
Sahibi: T.C. Sarıyer Belediyesi adına ŞÜKRÜ GENÇ
Genel Yayın Yönetmeni Yayın Kurulu
CENGİZ KAHRAMAN Halil Genç Yapım: MAVİ MEDYA Baskı
[email protected] Vecdi Çıracıoğlu Turkuvaz
Filiz Coşkun Editör Yayın Koordinatörü Haberleşme
Genel Koordinatör Cengiz Kahraman ASLAN ÖZDEMİR VECDİ ÇIRACIOĞLU ve Yay. A.Ş.
İSMAİL ERDEM Aslan Özdemir [email protected] [email protected] Sabah Matbaa
[email protected] Tesisleri
Kreatif Yönetmen Sancaktepe /
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
MUSTAFA GÖKMEN İstanbul
nn Oİbrrhaahnim A Blkaaşytauğ ÖNDER KÖMÜR [email protected] Tel:
nn VZaefcedri DÇoırrauckıoğlu [email protected] 0216 585 90 00
nn HHaaylidl Gare Enrçgülen Halaskargazi Cad. Badur İşhanı No:20 K:7
n Cem Gürdeniz
nn MErecsaunt K Keasraal Adres: Yaşar Kemal Kültür Merkezi, Derbent Mahallesi Şişli 34371 İSTANBUL Tel: [phone]
nn ZAüsllafün LÖivzadneemliir Akgün Caddesi No: 1 Sarıyer / İstanbul www.sariyer.bel.tr Aylık süreli yayındır.
n Zeynep Şen
Kapak Deseni: Utkucan Akyol
3
Yeşil DOSYA: YAŞAR KEMAL
Türk ve Dünya edebiyatının modern destancısı:
YAŞAR KEMAL
Martı dergisi bu ay ki dosya konusunu edebiyatımızın dev çınarı Yaşar Kemal’e ayırdı.
Bu bizler için onurdur. Yaşar Kemal’i sayfalarımızda misafir etmemiz elbette tesadüf değildir.
Hatırlanacağı gibi, Sarıyer Belediyesi’nin düzenlediği Edebiyat Günleri kapsamında
dev yazarımıza 2014 yılında Beyaz Martı Onur Ödülü verilmişti.
Yaşar Kemal rahatsızlığı nedeniyle adına düzenlenen törene katılamamış, ödül başkan
Şükrü Genç tarafından eşi AYŞE SEMİHA BABAN’a verilmişti.
Bundan iki yıl önce aramızdan ayrılan edebiyatımızın
ulu çınarı Yaşar Kemal’i saygıyla anıyoruz.
Şükrü Genç: Yaşar
Kemal’in bir demokrasi
mücadelecisi, bir
devrimci olduğunu da
unutmamak lazım
“Yaşar Kemal kitaplarını Veli Yılmaz vasıtasıyla ortaokul
yıllarında okumaya başladım. Bu süreç Orhan Kemaller,
Fakir Baykurtlar, Mahmut Makallar ile devam etti.
Bugün herkes Yaşar Kemal’i İnce Memed kitabıyla
tanır. Yaşar Kemal’in bir demokrasi mücadelecisi, bir
devrimci olduğunu da unutmamak lazım. Özellikle
bugün içinde bulunduğumuz Türkiye’de demokrasi
mücadelesi verdiğini söyleyenlerin, demokrasiyi ne
kadar anladıklarını çok net bir şekilde görmekteyiz. Bu
işler sadece konuşmakla olmadığını bilmek zorundayız.
Sorumluluklarımızı sonuna kadar götürmek zorundayız.
Bu bizim için bir gururdur. Bir ortaokul öğrencisiyken
Yaşar Kemal ile başladığımız sürecin devamında
bugün Yaşar Kemal’e bir ödül verebiliyor olmaktan
daha büyük bir gurur var mıdır? Yaşar Kemal’in hiç
unutulmayacağını, unutulmadığı içinde Türkiye’nin hala
direndiğinin mesajını birilerine göndermemiz lazım.”
4
ZEYNEP ŞEN
ESERLERINDEKI TEMA
Bir halk
“Halka kim zulmediyorsa, etmişse, halkı kim
eziyor, ezmişse, onu kim sömürmüş, sömürüyorsa,
feodalite mi, burjuva mı… Halkın mutluluğunun
önüne kim geçiyorsa ben sanatımla ve bütün
yazarı...
hayatımla onun karşısındayım… Ben etle kemik
nasıl birbirinden ayrılamazsa, sanatımın halktan
ayrılmamasını isterim. Bu çağda halktan kopmuş
sanata inanmıyorum.”
Yaşar Kemal’in eserlerinin ve aslında yapmaya
çalıştığı her şeyin temelinde bu inanç
yatmaktadır. Gerek romanlarına gerekse
GELMIŞ geçmiş en iyi edebiyatçılarımızdan yazarken eşkıya olan ve dağda vurulan
öykülerine baktığınızda yazdıklarının nasıl da
birini, Yaşar Kemal’i, kaybedeli neredeyse amcasının oğlundan ilham almış olmasının
halka dönük olduğunu, insan değerlerine nasıl bir
iki yıl oldu. Hem Türkiye’ye hem de dünyaya sebebi bu olsa gerekir.
bağlılık ortaya koyduğunu rahatlıkla görürsünüz.
dillere destan katkılarda bulunan, temel Yaşar bir yandan eğitimini sürdürmeye
Çoğu insanın görmekten kaçmaya çalışacağı
insani değerleri sonuna kadar savunan, bir yandan da ekmek parası kazanmaya
gerçeklere cesaretle bakar Yaşar Kemal’in
zulmün ve adaletsizliğin her daim karşısında çalışmıştır. Lakin ortaokula geldiğinde eğitime
yapıtları. Bir yandan insan doğasını, yapısını
duran bu pirin yokluğu, bu günlerde kendini son vermek zorunda kalmıştır. Neyse ki
ortaya koyar, bir yandan sonuna kadar adaleti
özellikle hissettiriyor. Yaşar Kemal’in hayatına çeşitli işlerde çalışmasına rağmen yazmayı
ve eşitliği savunur, bir yandan da kelimelerini
baktığımızda görebiliyoruz ki ünlü yazarın asla bırakmamıştır. İş hayatına Adana’da
halk hikâyeleriyle, efsaneleriyle ve destanlarıyla
kaybı, etkilerini yalnızca Türk edebiyat pamuk tarlalarında çalışırken başlamıştır.
yoğurur Yaşar Kemal. Yerel dil ve tabirlerden
dünyasında değil, tüm dünyada hissettirmiştir. Bunu takiben ırgat katipliğinden, Adana’da bir
kaçmaz, aksine onları anlatasının içine ustalıkla
kitaplıkta memurluğa, traktör sürücülüğünden,
işler, çeşitli şivelere, deyişlere yer verir. Ağır, ağdalı
GENÇLIĞI çeltik tarlalarında kontrolörlüğe kadar çeşitli
bir dil kullanmayı reddeder. Halk ve doğa arasında
Bir insanın nasıl biri olduğunu, olduğu işler yapmıştır. 1943’te “iş” hayatına ara
büyüleyici bir bağ kurar, öyle ki çizdiği yaylaların,
kişiye nasıl dönüştüğünü anlamak için önce verip askerliğini yapmak üzere Ankara’ya
tarlaların, köylerin tabloları ayaklarınızın altına
hangi yollardan geçtiğini, daha önceden kim gitmiştir. Bu dönemde de ilk hikayesini, Pis
serilmiştir sanki. Halkın yüzleştiği adaletsizlikleri
olmuş olduğunu bilmek gerekir. Yaşar Kemal Hikâye’yi, yazmıştır. 1950’lere doğru İstanbul’a
ortaya koyarken doğanın uğradığı yıkımı
6 Ekim 1923’te o zamanlar Hemite olarak yerleşmiş, Cumhuriyet Gazetesi’nde çalışmaya
göstermekten kaçınmaz. Kendi geçmişinden,
bilinen Gökçeada’da, Kemal Sadık adı altında başlamıştır. İstanbul’a gitmesine tüm köy halkı
gördüklerinden, dinlediklerinden ve inançlarından
doğmuştur. Asıl adını, Birinci Dünya Savaşı yardımcı olmuştur.
yola çıkarak ortaya koyduğu yapıtları belki de var
sırasında annesiyle birlikte yürüye yürüye
olabilecek en insani, en insan yapıtlardır.
Adana’nın Osmaniye ilçesine bağlı Hemite’ye
göç etmek zorunda kalmış olan babasından
POLITIK HAYATI
almıştır. Ne var ki babasını yakından tanıyacak
Yaşar
fırsatı asla elde edememiştir. Zira Yaşar daha
beş yaşındayken, babasının bir camide, evlatlık Kemal beş Yaşar Kemal daha yalnızca on yedi yaşındayken
oğlu tarafından bıçaklanarak öldürülmesine yaşındayken Kurban politikaya atılmıştır. 1961 Anayasası’ndan sonra
tanık olmuştur. Bu olay Yaşar Kemal’in kurulan Türkiye İşçi Partisi’ne, kuruluşundan bir
Bayramı sırasında bir bıçak
üzerinde derin izler bırakmıştır. Öyle ki olayın yıl sonra katılmıştır. Partide tam 8 yıl kalmış, bu
sonrasında on iki yaşına kadar konuşma kazası geçirmiş, süre zarfında parti yöneticilerinden biri haline
güçlüğü çekmiştir. neticesinde bir gelmiştir. Partiden ayrıldığında bunun sosyalizme
Yaşar Kemal beş yaşındayken Kurban olan inancını kaybetmesi değil de partinin,
gözünden kör
Bayramı sırasında bir bıçak kazası geçirmiş, niteliğini yitirdiğini düşünmesinden, bürokratların
neticesinde bir gözünden kör olmuştur. olmuştur. eline geçip emekçilerden kopması olduğunu
Lakin bu okumaya ve edebiyata ilgi duymaya belirtmiştir. Elbette, bu kararının arkasında
başlamasının önüne geçmemiştir. Yaşar Sovyetler Birliği’nin, Çekoslovakya’yı işgal etmesini
şiir yazmaya sekiz yaşındayken başlamış, onaylamaması ve bu konuda parti üyeleriyle
okula başladığındaysa “yaşlı halk şairleriyle fikir ayrılığın düşmesi olduğunu söyleyenler de
atışmaya” koyulmuştur. Atışmasına atışmıştır olmuştur.
ancak asla bir aşığın yoluna düşmemiştir. Saz Yaşar Kemal, Türkiye’nin Marksist bir partiye
çalmakta “berbat” olduğunu iddia eden Yaşar, ihtiyacı olduğunu her daim savunmuştur.
annesinin onun diyar diyar dolaşmasından İnançları, her yazarımızın ve sanatçımızın başına
korktuğunu, bu sebeple de aşıklığa düşman geldiği gibi onun da başını derde sokmuştur.
kesildiğini belirtmiştir. Yine de eğer edebiyatı 1970’de, dönemde sıklıkla görülen politik suikastlar
keşfetmemiş olsaydı, herhalde ozanlığa sebebiyle geçici olarak İsveç’e taşınmıştır.
yöneleceğini açık açık belirtmiştir. 1996’da ise Alman dergisi Der Spiegel’de yazdığı
Yıllar ilerledikçe Yaşar Kemal gerek bir makalede Kürtlerin, Türkiye’den ayrılmak
edebiyatın üstüne gerekse folklorun üzerine hakkını savunduğu için 20 ay hapsi istenmiştir.
git gide daha çok eğilmiştir. Ortaya koyduğu Neyse ki bu hükmü giymesine karşın hapse
ilk denemelerde, haliyle halk hikâyelerinden, gönderilmemiştir.
eşkıyalarla ilgili duyduğu öykülerden ilham Kürt kökenli bir aileden gelen Yaşar Kemal, Kürt
almıştır. Hatta küçükken, annesinin her biri kimliğine her daim sahip çıkmıştır. Evde ailesiyle
eşkıya olan kardeşlerinden biri ölünce ona bir Kürtçe, evin dışında Türkçe konuşarak büyüyen
ağıt bile yakmıştır. Yazarın çocukluğu, kendi Yaşar, farklı kültürlerin birbirlerini beslemeleri
tabiriyle “eşkıyalığın içinde” geçmiştir. Ne de gerektiği ve tek bir kültürün yok edilmesinin bile
olsa civarda 500’den fazla eşkıyanın yaşadığı dünya için büyük kayıp olacağını savunmuştur.
bir ortamın içinde büyümüştür. Dayılarından Geçmişinin ve inançlarının, gündeme sık
birinin gelmiş geçmiş en önemli eşkıyalardan düşen Türk-Kürt sorunu konusunda fikirlerini
biri olan, Kurtuluş Savaşı sırasında Kadirli’yi belirtmekten hiç kaçınmamış olmasının, bağlı
örgütleyen Karamüftüoğulları’ndan Remzi Bey olduğu fikirlerden asla taviz vermemesinin
olduğunun bilincindedir. Hatta, vakti geldiğinde temelinde yatması tartışılmaz bir gerçektir.
Remzi Bey’le oturup eşkıyalığın felsefesini
>>>
bile yapmıştır. Destansı eseri İnce Memed’i
5
Yeşil DOSYA: YAŞAR KEMAL
SANAT HAYATI Sarı Sıcak (1952), Yılanı Öldürseler
Cumhuriyet’te gazeteci olarak (1976), Üç Anadolu Efsanesi (1967), ÖDÜLLERI
çalışmaya başlayan Kemal ilk İnce Ağrı Dağı Efsanesi (1970) ve
öykülerini, Bebek, Dükkancı ve Memet Binboğalar Efsanesi (1971) vardır.
Memed
ile Memet’i, 1950’de yayımlamaya Kemal aynı zamanda Filler Sultanı ile YAŞAR Kemal hayatı
başlamıştır. Bu öykülerden Bebek 1984’te yönetmenliğini Kırmızı Sakallı Topal Karınca (1977) boyunca on dokuzdan
1952’de basılan öykü kitabı Sarı Peter Ustinov’un adlı bir çocuk kitabıyla Bugünlere fazla ödül almıştır. 1956’da
Sıcak’ta yer almış ve ilk Cumhuriyet’te Bahar İndi (2010) adlı bir şiir kitabı ilk ödülü olan Varlık
yaptığı bir filme
tefrika edilmiştir. Yaşar, ilk yazılarını yazmıştır. Roman Armağanı’nı
Sadık Göğceli adıyla yazmaya uyarlanmıştır. Yaşar Kemal’in eserleri kazanmıştır. Bunu takiben
başlamışsa da Cumhuriyet’e yalnızca çeşitli dillere çevrilmekte Fransız Eleştirmenler
geldiğinde Yaşar Kemal mahlasını kalmamıştır. Aynı zamanda farklı Sendikası En İyi Roman
benimsemiştir. O günden itibaren sanat disiplinlerine uyarlanmışlardır. Ödülü’nden, Sedat
başka hiçbir ismi kullanmamıştır. Örneğin İnce Memed 1984’te Simavi Vakfı Edebiyat
Acaba neden bu ismi seçmiştir, diye yönetmenliğini Peter Ustinov’un Ödülü’ne ve Orhan Kemal
merak eden okuyucuların sorusuysa İnce Memed’in İngilizce ve yaptığı bir filme uyarlanmıştır. Roman Ödülü’nden,
yanıtsız kalacaktır. Fransızca dahil çeşitli dillere Filmin senaryosunu Ustinov yazmış, İtalya’da verilen Premio
Yaşar İnce Memed’i aslında 1947’de çevrilmesiyle de dünya çapında ana karakterleri Herbert Lom ve Internazionale Nonino’yu
kaleme almaya koyulmuştur. Lakin bilinen, saygı gören bir yazara Dennis Quilley canlandırmışlardır. kazanmıştır. 1984’te
kitabı yazarken yarıda bırakmış dönüşmüştür. Buna karşın kitap, Yer Demir, Gök Bakır 1966’de Uzun Fransız Legion d’Honneur
ve ancak 6 yıl sonra, 1953-1954 Yaşar’ın yabancı bir dile çevrilen ilk Dere adlı bir oyuna çevrilmiştir. Ödülü Commandeur
arasında bitirmiştir. Kitabın 1955’te eseri değildir. Bu onura layık görülen Uyarlamasını Nihat Asyalı’nın Payesi’ne laik görülmüştür.
basılmasıyla ünü hızla Türkiye’ye eseri yazdığı ilk hikâyelerden biri olan üstlendiği oyun, Uluslararası Nancy Bununla birlikte
yayılmıştır. Yine bu dönemde, Bebek’tir. Bebek, önce Fransızca’ya, Tiyatro Festivali’nde sahnelenmiş ve dünya çapında çeşitli
1952’de, ilk eşi Thilda Serrero ile sonraysa İngilizce, İtalyanca, Rusça ve birincilik ödülünü kazanmıştır. Yazarın üniversitelerden fahri
evlenmiş, ondan Raşit adını koyduğu Romence gibi dillere çevrilmiştir. tiyatroya uyarlanan bir diğer romanı doktorluk kazanmıştır.
bir oğlu olmuştur. Yaşar ve Thilda, Teneke’dir (1955). Teneke İsveç’te Yaşar Kemal yalnızca
Thilda’nın 2001’deki ölümüne kadar ESERLERI sahneye konmuş ve neredeyse bir edebi ödüller almakla
yıllarını birlikte geçirmişlerdir. Thilda Yaşar Kemal 1955 ve 2013 arasında sene boyunca gösterime devam kalmamıştır. Aynı zamanda
bu süre zarfında aralarında Yaşar yirmiden fazla roman ve bir gazeteci etmiştir. Oyun, ünlü İtalyan besteci yaptığı kültürel çalışmalar
Kemal’in de bazı yapıtlarının olduğu olarak çalışmalarını kaynak olarak Fabio Vacchi’yi derinden etkilemiştir. ve katıldığı toplumsal
çeşitli edebiyat eserlerinin çevirisini kullanan üç seyahat kitabı ortaya Vacchi Teneke’yi üç perdelik bir adalet hareketleri
yapmıştır. Böylece de İnce Memed’in koymuştur. En iyi bilinen ve en çok operaya dönüştürmüştür. Opera sebebiyle de çeşitli ödül
ilk İngilizce çevirilerinden birini ortaya çevrilen eserleri arasında İnce Memed 2007’de Milano’da sahneye ve madalyalar toplamıştır.
koymuştur. (1955), Yer Demir, Gök Bakır (1963), konmuştur. Bu ödüllerden biri 2013’te
kazandığı, Ermeni Kültür
Bakanlığı’nın takdim
ettiği Krikor Naregatti
Madalyası’dır. Yaşar,
madalyayı Akdamar
Adası’ndaki tarihi
Ermeni Kilisesi, Surp Haç
Kilisesi’nin yıkımına engel
olduktan sonra “Ermeni
kültürüne bulunduğu
katkılardan ve evrensel
adalet, özgürlük ve insan
haysiyeti değerlerine
bağlılığından ötürü”
kazanmıştır.
Yaşar Kemal 1973’te
Nobel Edebiyat Ödülü’ne
aday gösterilmiştir. Ne var
ki Nobel’i kazanamamıştır.
Ödülü kazanamayışı
çeşitli gazetelerce
“Türk ayrımcılığı”
olarak yorumlanmıştır.
Yaşar Kemal 1973’ten
beri her sene ödüle
Irgatlık Anıları
aday gösterilmiştir ve
*
gösterilmeye devam
etmektedir. Yaşar Kemal
1962, ilkbahar
bir röportajında herhalde
1941 ve 1942 yılları yazında batöz ırgatlığı yaptım. Küçük bir defterim vardı. Bu deftere her gün ölene dek bu ödüle aday
gördüklerimi duyduklarımı kısa kısa yazıyordum. Geçende Kadirliye gittiğimde bu defteri anamın gösterilmeye devam
sandığında buldum. Unutup gitmişim. Defteri bulunca çok sevindim. Neler yazmışım, diyi okudum. edeceğini belirtmiştir.
Nitekim dediği çıkmıştır.
Gerçekten bu günlükte dişe dokunur bir şeyler vardı. Bu defter olmasa bile, batöz ırgatlığı bana
Zira Yaşar Kemal 28 Şubat
öylesine etki yapmıştı ki, unutamazdım. Her şey, oradaki her insan, her devinme bugünkü gibi
2015’te, Nobel’e aday
gözümün önünde. Defteri temel ederek, o günkü anılarımı aşağı yukarı defterdeki gibi yeniden
gösterilen edebiyatçılar
yazıyorum. Aradan çok zaman geçti, ama Batöz ırgatlarının yaşayışlarıyla ilgilendim. Baktım gördüm,
arasındaydı. Kim bilir belki
öğrendim ki, her şey olduğu gibi duruyor. Bugün elimde olsa da gene ırgatlığa başlasam, göreceğim, de nadiren olduğu gibi bu
tıpatıpına aynı yaşayış. Yani demem o ki, ben şimdi, 1941 ve 1942’yi yazıyorum ya, siz bunu 1962 yüce, evrensel yazarımızın
yazındaki Batöz ırgatlarının yaşayışı olarak kabul etmelisiniz. kısmeti Nobel’e, vefatından
Yaşar Kemal sonra layık görülmektir. n
* Irgatlık Anıları / Bugünlerde Bahar İndi , Yapı Kredi Yayınları, 2010
6
YAŞAR KEMAL
ZAFER DORUK
Yalnızlık
Yaşar Kemal’i
Kuş uçmaz, kervan geçmez bir yerdesin.
Su olsan kimse içmez,
çok arayacağız
Ölür de susundan
Yol olsan kimse geçmez,
Sarp kayalara uğratır da yolunu
Elin adamı ne anlar senden? USTAYLA tanışma fırsatını Yaşar Kemal’de durum tam
Adana’da, 1993 Seyhan Kültür tersinedir: hikayeciliğinden önce
Çıkarsın bir dağ başına,
Şenlikleri’nde bulmuştum. Hemite romancılığı gelir. ‘Sarı Sıcak’da
Bir ağaç bulursun Köyü de o sırada gündeme güzel hikayeler vardır. Ama
gelmişti. Ustanın heykeli dikilmişti Yaşar Kemal’in destancı yanı,
Tellersin pullarsın
oraya. Açılışına gitmiştik. Şenlik halk şiirini, folkloru çok sevmesi,
Gelin eylersin.
kapsamında yapılan Orhan Kemal yerel kültürü çok iyi bilmesi, eşsiz
Bir de bulutları görürsün, bir de bulutları görürsün Öykü Yarışması’nda ben de bir gözlem gücü ve sağlam belleği
Bir de bulutları görürsün başarı ödülü almıştım. Ödüllerimizi romanları için daha elverişli
ustanın elinden almıştık, bizim için bir ortam oluşturmuştur. O da
Köpürmüş gelen bulutları
asıl ödül bu olmuştu. görünen odur ki roman yazmayı
Başka ne gelir elden?
Orhan Kemal’le Yaşar Kemal daha çok sevmiştir. Bir çok
Çın çın ötüyor yüreğimin kökünde şu dünyanın ıssızlığı aynı dönemin yazarlarıdır. Orhan insanın belirttiği gibi o, Tolstoy,
Tanrı kimsenin başına vermesin böyle bir yalnızlığı Kemal otuzlu, kırklı yılların Balzac, Sthendal, Hemingway,
Adanasını anlatır: Tarımın Dostoyevski, Çehov ayarında
Tenbih tasfiyesini, şehre göç macerasını, bir yazardır. Onun yazarlığının
şehri, şehirdeki insanı, insanın en özgün yanı: Çukurova’nın
Güzelsin aşkından bile, güzel alın yazısıymış gibi görünen her taşını, her toprağını, dilini,
sıradan bir olayın ardındaki büyük geleneğini, yerel ağzını, çiçeğini,
Uykumuza bir rüya girmekte,
insanlık dramını... Yaşar Kemal bitkisini, böceğini ve en önemlisi
Sevgilim, bütün bir ömre bedel. çerçeveyi genişletir, Çukurova de insanını bu kadar ayrıntılı,
insanını anlatır. Adana çok küçük bu kadar yakından tanıması,
Hayata ışıklar içinde gül, kalır anlattıklarında. Kadirli’ye, bilmesiydi; çok az yazara özgü
Şarkı gibi gecelerden süzül, Ceyhan’a, Anavarza’ya, donanımlardır bunlar. Anadolu’ya
Aladağlara, Toros köylüklerine, özgü yerel kültürün renklerini,
Bir yağmur ol bahçelere dökül.
kasabalarına doğru açılır. dilleri, inançları, kültürler arası
Ve akşam üstleri habersiz gel.
Çukurova’nın kıracını, yaylasını, ilişkileri, akrabalıkları onun arı
dağını, ovasını, insanını, insanın duru Türkçesinden ve sürükleyici
Bırakma bu ebedi öksüzü.
düşünü, umudunu, korkusunu, anlatımından okuruz. Kendi
Çiçekler üstünde öp gündüzü. destanını anlatır. Kendi kıssadan deyimiyle: ‘binbir çiçekli bir kültür
Uzak uzak gülerken gökyüzü, deyimiyle: ‘İnsanın macerası’nı bahçesi’nde buluruz kendimizi.
yazar. Şiirsel betimlemeleri, O, Çukurova’nın ‘Yüzyıllık
Bu sabah herşey daha mükemmel..
yalın, duru, kendine özgü dili, Yalnızlığını’ yazmıştır. Steinbeck
Hannaya şiirler anlatımındaki lirik tat onu evrensel için Kaliforniya bozkırları,
kılan özellikleridir. Anlattığı dünya Marquez için Latin Amerika
Orhan Kemal’in dünyasıyla yan neyse, Yaşar Kemal için de
Dört bulut salıverdim gökyüzüne
yana geldiğinde Türk edebiyatında Çukurova o’ydu. Yaşar Kemal’deki
Gökyüzünün en yücesine, ucuna
bir Çukurova edebiyatı gerçeği büyülü gerçeklik diliyle çok güzel
Biri turuncu, biri yeşil, biri al, birisi apak çıkar ortaya. Diliyle, destanıyla, örtüşür ve şiirsel bir tat verir. Sözlü
Dört top bulut yolladım gökyüzünün en ucuna mitiyle, masalıyla, ağıdıyla, şiiriyle güzelliğinin yanında görsel bir
türküsüyle bu edebiyatın eni konu yanı da vardır onun romanlarının;
Dört top ışıktan, koskocaman
incelenmesi gerekiyor. Yaşar sinema onun roman dilini çok iyi
Turuncusuna sevgi yükledim Kemal’in romanları ruhbilimsel, kullanır. Uzun sözün kısası: Türk
Yeşiline dostluk toplumbilimsel, tarihsel, yapısal, edebiyatına bir Yaşar Kemal daha
dilbilimsel yönleriyle de ayrıntısıyla gelmez. Onu çok arayacağız... n
Arkadaşlık yükledim alına arkadaşlık
incelenmeli. Bir dönemin
Apak buluta barış yükledim,
Çukurovasına, aşiret kültürüne,
Ne kadar çok özlemişsek barışı o kadar çok fodal yapısına, geleneğine ve
Gidin dedim bulutlarım yeryüzünün üstüne insanın doğa karşısındaki büyük
dramına büyük bir ayna tutar ve
Yağın dedim bulutlarım yeryüzüne
anlatım ustalığıyla karakterlerinin
Yağmadık hiç bir yer bırakmayın, hiç bir yer, ruh hallerini vermedeki olağanüstü
hiç bir yer başarısı yazdıklarını evrensel bir
kata yükseltir... Ince Memed bir
Ama hiç bir yer, hiç bir yürek, hiç bir göz,
Yaşar Kemal destanıdır. Anadolu
hiç bir kulak
insanının zulmün karşısında
Hiç bir ova, hiç bir çiçek bırakmayın başkaldırısını simgeler. İnce
Her yere, her yere, her yere yağın, Memed’i okurken Çukurovalı
bir Homeros’un sesi yankılanır
Yağın ha yağın,
kulaklarımızda.
Yağın ha yağın, yağın ha yağın
Orhan Kemal’in romana ağırlık
Yağın ha yağın ha yağın vermesine karşın hikayeciliği
daha ağır basar. Ben kendi adıma:
Yağın insan yüreklerine
hikayelerinden aldığım tadı
romanlarından alamam.
Bugünlerde Bahar İndi , Yapı Kredi Yayınları, 2010
7
Yeşil DOSYA: YAŞAR KEMAL
VECDİ ÇIRACIOĞLU
DENİZ KÜSTÜ
Yaşar Kemal’in romanlarında İstanbul
DENIZ, insan yaşamının ve iz bırakmamış olması da yazarın “Deniz Küstü” romanını yazarken Dolayısıyla, ‘Yaşar Kemal’in
düşüncesinin temel metaforlarından çoğulcu ve gerçekçi groteskten yana ‘metinler arası ilişkiler’ ve Istanbul’u’, metinler arası ilişkiler
suyu temsil eden en güçlü imge tavrını ortaya koymaktadır. ‘özdeşlikler’ kurmuş; insanları, ve özdeşlikler yoluyla birbirine
kaynağıdır. Ancak soyut olarak sudan Romanda, sıradan bir ağaçları, denizleri, balıkları, eklemlenen yapıtlardan oluşan bir
daha geniş değişkenlik gösteren bir kategorileşme ile bir araya getirilmesi otomobilleri, minareleri, kuşları, ağ olarak biçimlenmektedir. Bu ağın
düş ve düşlem kaynağıdır da. olanaksız gibi görülen birçok bakış camileri, kalabalığı ile bütün bir şehrin merkezinde ise, hem deniziyle hem
Yazın dünyasında ve tüm açısı, bir tek yapıt içinde yan yana dokusunu ve bu dokunun çürüyüşünü de kent merkezi ve varoşlarıyla
kültürlerin içinde renk, ses, uğultu, görünür duruma getirilmiştir. anlatmıştır. İstanbul’un en ayrıntılı biçimde
yitip gitme, dokunma duygusu gibi “Deniz Küstü” Yaşar Kemal’in İstanbul’u öykülendiği “Deniz Küstü” romanı
yönelimleri devindirirken, yaşamı bir Yaşar Kemal’in mekân olarak seçen yer almaktadır.
şiir olarak yeniden kurma olanağı İstanbul’u anlatan yapıtları arasındaki Romanın konusu çeşitli
“Deniz
tanıyan romantik ve eşsiz bir öğe romanıdır ve bu karşılıklı kahramanların yer yer kesişen, yer
olarak yaşar. nedenle Yaşar Küstü” Yaşar göndermeler, yer ayrı yollar izleyen hayatları
Deniz bir tanrıdır, sanatçı Kemal’in yazarlık Kemal’in İstanbul’u ortak izlek, kişi ve üzerine dağıtılmış halde okuyucuya
yaratan… serüveninde olaylar, yazarın sunulmaktadır. Başlıca öne çıkan
anlatan yazarlık
Yaşar Kemal, “Deniz Küstü” diğer bütüncül İstanbul kahramanlar Selim balıkçı ve Zeynel
romanında yazınsal olarak yapıtlarından serüveninde diğer imgesini ortaya Çelik’tir. Kahramanların çevresinde
romantizmin kullana geldiği deniz ayrı bir yerde yapıtlarından koymaktadır. yaşadıkları İstanbul ise başka bir
imgesini çoğulcu gerçekçi bir durmaktadır. “Deniz Küstü” kahraman olarak karşımıza çıkar.
ayrı bir yerde
anlayışla yapıtının içinde yaratma Şüphesiz ki, romanında Romanı bu haliyle Güneş sistemine
yetkinliğini göstermiş bir çınar yazarın “Kuşlar da durmaktadır. ayrıntılara yer benzetirsek, ana kahraman İstanbul;
yazarımız. Gitti” uzun hikâyesi, verilmeyen güneş, tali kahraman kişiler ise
“Deniz Küstü” bu boyutuyla “Ağır Akan Su” öyküsü, birçok konuyu gezegenlerdir.
romantizmi çoğul gerçekçilik “Allah’ın Askerleri” ve “Bir kavramak, Yaşar Kemal yapıtlarında
ile buluşturmuş ve grotesk halk Bulut Kaynıyor” röportajlarıyla, romandaki simgelerin çözümlemesini doğa, karakterlerin yaşamlarının
kültürü öğeleriyle kaynaştırmıştır. “Anadolu’dan gelenler” ve yapmak, ikincil karakterleri daha merkezinde yer almakta ve olay
Bu arada onca acı yaşanmışlıklara “Menekşe’nin Balıkları” adlı yakından tanımak için, Yaşar örgüsünde ana rolü oynamaktadır.
karşın romantik groteske ait korku makalelerinde İstanbul vardır. Kemal’in diğer İstanbul konulu 1970’lerden sonraki kurmaca ve
ve kasvetin yazınsallıkta hiçbir Bu yapıtlarıyla Yaşar Kemal yapıtlarına da başvurmak gereklidir. kurmaca-dışı eserlerinde ise yazarın
8
doğaya karşı yaklaşımının politik
bir kimliğe büründüğü söylenebilir.
Bu yaklaşımın olgunlaştığı ve bir
manifesto biçimini aldığı, en çevre
dostu, en deniz dostu romanı “Deniz
Küstü”dür.
“Deniz Küstü” romanı, 9
Haziran-9 Eylül 1978 tarihleri
arasında -3 aylık bir sürede- Milliyet
Gazetesi’nde Abidin Dino’nun
desenleriyle tefrika edildikten sonra,
Kasım ayında Milliyet Yayınları
tarafından yayımlanmıştır.
“Deniz Küstü” bir İstanbul
romanı olmasına karşın kahramanları
İstanbullu olmayan bir romandır.
Romanın iki ana insan kahramanı
Selim balıkçı Kafkasya göçmeni
bir Çerkezdir. Zeynel ise Rizeli,
Karadenizli bir delikanlıdır.
Menekşe’de balıkçılıkla uğraşan deniz
insanları da Anadolulu insanlardır.
Büyük zengin ve mafya babası
Veziroğlu’da İstanbullu değildir.
Zeynel’in Galata Köprüsü altında
balık yakalarken tanışıp arkadaş
olduğu çocuk arkadaşı Dursun
Kemal de Karadenizlidir.
“Deniz Küstü”nün anlatıcısı
hem roman kişilerinden biridir hem
de bir roman kişisinin görme ve
bilme gücünün ötesinde bir konuma ve bu süre içinde Selim Balıkçı’nın güvenini kazanır ve sırlarını paylaşır. bakmaz bile. Dünyadan elini eteğini
sahiptir. Başka bir deyişle, romanda yaşadıkları, özellikle Anlatıcıyla Burada kılıçbalığı devreye girer. çekmiştir artık. Menekşe’nin yok
birinci tekil konumundaki “tanık” gelişen dostluları anlatılır. Anlatıcı Onu yakalamayı, sevdiği kadına ev edilerek yerine turistik otel yapılması
anlatıcıyla üçüncü tekil kişiler “her Yaşar Kemal’in bizzat kendisidir. yapmak için ister. Kılıç balığının karşısında, bu işin sorumlusu
şeyi bilen” anlatıcıyı bir arada ve aynı Selim balıkçıyla anlatıcının Hilton otelinde iyi para yapacağını Veziroğlu’nu vurur, teknesine biner
anda temsil eden bir anlatıcı olarak dostluğu denizde güçlenir. Anlatıcı bilmektedir. Anlatıcıyla çıktıkları bir ve Hayırsızada açıklarında durur.
ortaya çıkmaktadır. Üstelik, metinde Selim’in geleceğe dair plânlarını av sırasında kılıca rastlar. Bir mucize gerçekleşir. Bir yunus
gerçeğe yapılan göndermeler paylaşır. Selim gençliğinde bir Selim balıkçı kılıçla savaşırken balığı sürüsü “bir sevinç ışığı”
yoluyla bu anlatıcının Yaşar yunus ailesiyle -tüm roman boyunca Yaşar Kemal’de sanki Ernest gibi gelirken, balıkçı Selim de son
Kemal’le özdeşliği anlaşılmaktadır. familya olarak geçecektir- dosttur. Hemingway’in “Ihtiyar Adam sözlerini söyler: “O değildi… O, o
Bu nedenlerle, “Deniz Küstü” Bu dostluğun Selim’e kazandırdığı ve Denizi”yle savaşmaktadır. olamaz. O değildi.”
anlatıcısını teknik olarak tanımlamaya yaşama sevinci ve insan olma Hemingway’in balıkçısı Santiago Deniz, “koskocaman,
girişildiğinde “tanık-her şeyi bilen- onurunun anlatımı romanın en çarpıcı geçimini sağlamak için savaşırken; mavi, terütaze, dibinden ışık
yazar- anlatıcı” gibi adlandırma öğelerinden biridir. Marmara’da Yaşar Kemal’in balıkçısı Selim de verilmişçesine yumuşacık bir
yapmak gerekmektedir. Bu da roman yunus avcılığının başlaması Selim’in yakalayacağı balığı satarak, sevinç çiçeği olup açmış,” balıkçı
kuramına göre farklı anlatıcı tiplerinin yaşamının en acı deneyimlerinden 7 bin 500 lirayla yıllardır düşlediği Selim’i beklemektedir.
bir bileşim oluşturması anlamına birine dönüşür. Tüm çabalarına arsayı sonunda alabileceğini ve Yaşar Kemal’in “Deniz Küstü”
gelmektedir. rağmen yunusların “sarı saçlı” hemşireye romanı bir kent romanı olmakla
Romanımız; 25 bölümden öldürülmesini ancak bu balığı birlikte bir halk anlatısıdır, bir
oluşmaktadır. Olay örgüsü genel engelleyemez. ‘Selim yakalayarak masaldır, kahramanlarının yoksullar
olarak İstanbul’un Menekşe semtinde Yaşar Kemal kavuşabileceğini olduğu bir destandır hatta. Çağa,
balıkçı’ kılıçla
geçimini balıkçılıkla sağlayan “Deniz düşünmektedir, bugüne ulaşmış modern toplumun
insanların yaşamına odaklanmaktadır. Küstü”de savaşırken, Yaşar ama kılıç balığını rezilliklerini sarsan bir destan…
Olayların geçtiği belli başlı mekânlar, betimlediği Kemal’de sanki Ernest da sevmektedir: Başkasının sesi olabilme, dinmeyen
İstanbul’un Avrupa yakasındaki doğa kırımının Kılıçbalığına arzusunu içselleştirebilmede
Hemingway’in “İhtiyar
en eski yerleşim yerlerinden Haliç en özgün dile kıyamayan balıkçı edebiyata en çok yakışanı
kıyıları, Topkapı, Eminönü, Galata, getirilişlerinden Adam ve Denizi”yle Selim, Zeynel’e seçmiştir Yaşar Kemal. Adı sanı
Beyoğlu semtleriyle kent merkezinin birini yazar. savaşmaktadır. kıymak zorunda duyulmamışların öyküsünü, herkese
batısındaki Menekşe varoşu ve Yunus yağının kalır. Canını ait bir dille, onlara ait söyleyiş
çevresidir. Hiçbir zaman kesin tarih çok para etmesi kurtarmak için biçimleriyle harmanlayıp yazmaya
verilmemesine ve olay örgüsünün üzerine Marmara de olsa, istemeye koyulmuş, anlatıcı sesi ile anlatılan,
zamanda geriye sıçramalarla balıkçılarının yanı sıra istemeye de olsa, olay örgüsü ve karakter sesleri
kurgulanmasına rağmen, anlatı Ege’den ve Karadeniz’den gelen Zeynel’e iyilik yapmak uğruna arasında oldukça belirgin ayrımların
1970’lerin ortalarında birkaç yıllık bir balıkçılar, yunus avlamaya başlarlar. kendini tehlikeye atmış da olsa, doğduğu bu kırılma şairanelikleri
süreye tekabül etmektedir. Diğer duyarlı balıkçılarla birlikte sonunda, Zeynel’i öldürmüş olmak dışında hem yapı, hem içerik olarak,
Roman; Zeynel’in Menekşe Selim, yunus avlayanlara yanlış olgusu dayanılmaz hale gelir Selim iki tarafı aynı sınır çizgisinde
kahvesinde İstanbul’un namlı yaptıklarını anlatmaya çalışırlar. için; beklediğinin bilincinde olmadan başarıyla taşımıştır.
kabadayılarından İhsan’ı öldürmesiyle “Deniz bize küsecek…” diyen “denizden geleceği” bekleyerek Konuşanlar kendi içsesleriyle
başlar. Bu olaya Selim balıkçı Selim’in adını balıkçılar “Deniz arsayı alır, ev yapar, evi döşer, seslenirler birbirlerine. Anlatıcı da
müdahale eder. Küstü Selim’e” çıkarırlar. Yunus “denizden geleceği” beklemek katılır bu seslere ve hiç dokunmaz
1’inci bölümden, 20’nci bölüme kırımı Selim’i bunalıma sokar. Denize “sarı saçlı”yı bile unutturmuştur o içtenliğe, genel savrukluğa,
kadar bu iki kahraman bir araya açıldığında dostluk kurduğu yunus Selim’e, ama denizden kimse sıradanlığa. Özenti, ayrıcalık, özel söz
gelmez ve anlatı birbirine paralel familyasını bulamaz. gelmez… Ve balıkçı Selim, kendisini ve kavramların henüz dil dünyasına,
iki kola ayrılır. Dönüşümlü olarak, Duyarlı Selim balıkçıyla dostluk vurur. Hastaneye kaldırılır. Sonra yeryüzüne doğmadığı, tanrıların
Zeynel’in İstanbul’un romanda sözü kurmak anlatıcı için çok önemlidir. hastaneden kaçar. insan, insanların tanrı olabildiği bir
geçen semtlerinde kanundan kaçışı Onunla incitmeden konuşur, Selim yaptırdığı eve dönüp âlemin metnidir “Deniz küstü”. n
9
Yeşil HABER / ANMA
“Bir vapur geçer boğaza doğru.
Nâzım usulcacık okşar vapuru,
yanar elleri...”
Nâzım Hikmet
BOĞAZDAN NAZIM GEÇTI! Sarıyer Belediye Başkanı Şükrü Genç, Nazım Hik- “SAFLARI SIKLAŞTIRALIM”
Şirimizin büyük ustası Nazım Hikmet doğumunun met Kültür ve Sanat Vakfı Başkanı Rutkay Aziz, sanat- Sarıyer Belediye Başkanı Şükrü Genç ise yaptığı
115. yılında Sarıyer Belediyesi ve Nazım Hikmet Kültür severler, ve Sarıyerli vatandaşlar 1951 yılının Haziran konuşmada, oyuncu Tarık Akan’ı da anarak,
ve Sanat Vakfı tarafından düzenlenen etkinliklerle ayında memleketten ayrıldığı Tarabya rıhtımında “Bugünleri atlatmak zorundayız. Bugünleri atlatmak
anıldı. Usta şairin sevenleri, onun 66 yıl önce Türki- Nazım Hikmet için bir araya geldi. 66 yıl sonra Nazım için safları sıklaştıracağız. Safları sıklaştıralım
ye’den tekne ile ayrıldığı Tarabya rıhtımda buluşup Hikmet’in yola çıktığı Tarabya Oteli’nin önünden, bu çocuklar. Saflar sıklaşırsa hedefe ulaşmak mümkün
Boğaz’a açıldı, denize karanfiller attı. sefer İstanbul Boğazı’na Sevgi ve Barış teknesi açıldı. olur” dedi. n
Nazım’ın 115. yaşı, gece Maslak TİM’de
düzenlenen Kardeş Türküler konseri ve
sanatçıların katılımıyla kutlandı.
10