Yaşamın Anlam ve Amacı

232 Pages·2017·1 MB·Turkish

by  Alfred Adler

Yaşamın Anlam ve Amacı

Alfred Adler
Almancadan Çeviren: Kâmuran Şipal
Yaşamın Anlam ve Amacı
Alfred Adler

Özgün Adı: Wozu leben wir?
Almancadan Çeviren: Kâmuran Şipal
Yayın Yönetmeni: Aslı Kurtsoy Hısım
Ön Kapak Resmi: The Bread Basket (Ekmek Sepeti), Salvador Dalí, 1945
Arka Kapak Resmi: Geleneksel Japon deseni: "Chõ" (Kelebek)

Say Yayınları
Ankara Cad. 22 / 12 • TR-34110 Sirkeci-İstanbul
Telefon: [phone] • Faks: (0212) 512 50 80
www.sayyayincilik.com
e-posta: [email protected]

Genel Dağıtım: Say Dağıtım Ltd. Şti.
Ankara Cad. 22 / 4 • TR-34110 Sirkeci-İstanbul
Telefon: [phone] • Faks: (0212) 512 50 80
e-posta: [email protected]
online satış: www.saykitap.com

Yayın Hakları © Say Yayınları
Bu eserin tüm hakları saklıdır. Yayınevinden yazılı izin alınmaksızın kısmen veya tamamen alıntı
yapılamaz, hiçbir şekilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.
YAŞAMIN ANLAM ve AMACI
Alfred Adler
d. 7 Şubat 1870, Avusturya – ö. 28 Mayıs 1937, İskoçya
Avusturyalı psikiyatr, ‘bireysel psikoloji' ekolünün kurucusu.
1895'te Viyana Tıp Fakültesi'ni bitirdi. Pratisyen hekim olarak çalıştığı ilk
doktorluk yıllarından başlayarak hastayı çevresiyle ilişkileri içerisinde ele
almak gerektiğini vurguladı ve bireyle ilgili sorunlara yönelik insancıl,
bütünselci ve organik bir yaklaşım geliştirdi. 1902'de Sigmund Freud ile
tanıştı ve öğrencisi oldu. Ancak, bir süre sonra aralarındaki görüş ayrılıkları
giderek keskinleşti ve Adler'in "Organ Eksikliği Üzerine İnceleme" adlı
kitabının yayımlanmasından sonra uzlaşılamaz duruma geldi. 1911'de
izleyicileriyle birlikte, Freud'u açıkça eleştirerek bireysel psikolojiyi
geliştirmeye koyuldu.
1921'de Viyana'da ilk çocuk rehberliği kliniğini kurdu. Kısa süre içerisinde
onun yönetiminde 30 klinik daha açıldı. Toplumsal değerlerin sürdürülmesinde
çocuk eğitimine çok önem veren Adler, çocuklara sağlıklı bir rehberlik hizmeti
verilmesi gerektiğini ısrarla savundu. 1926'da ABD'ye gitti. 1927'de Columbia
Üniversitesi'nde, 1932'de ise New York'taki Long Island Tıp Okulu'nda konuk
profesör oldu. 1934'de Avusturya hükümetince, ülkedeki tüm klinikleri
kapatıldı. Alfred Adler, "eksiklik duygusu" terimini ilk kez ortaya atan
psikiyatrdır. Eksiklik duygusu taşıyan, duygusal yönden sakatlanmış kişileri
olgunluğa, sağduyuya ve toplumda yararlı olmaya yöneltecek, destekleyici ve
esnek bir psikoterapi yöntemi geliştirmiştir.
Adler'in çalışmalarına yön veren asıl itici güç, yaşamı boyunca toplumsal
sorunlar karşısında gösterdiği duyarlılıktır.
Yapıtları:
Studie über Mindervertigkeit von Organen (1907, Organların Yetersizliği
Üzerine İnceleme); Über den nervösen Charakter (1912, Nevrotik Yapı
Üzerine); Heilen und Bilden (1914, Tedavi ve Eğitim); Praxis und Theorie der
Individualpsychologie (1918, Bireysel Psikolojinin Uygulaması ve Kuramı);
Menschenkenntnis (1927, İnsanı Tanımak); Die Technik der
Individualpsychologie (1. bölüm 1928, 2. bölüm 1930, Bireysel Psikolojinin
Tekniği); Individualpsychologie in der Schule (1929, Okulda Bireysel
Psikoloji); Lebenskenntnis (1929, Yaşamı Tanımak); Psychotherapie und
Erziehung I (1919-1929, Psikoterapi ve Eğitim-I); Neurosen (1929,
Nevrozlar); Das Problem der Homosexualität (1930, Eşcinsellik Sorunu);
Kindererziehung (1930, Çocuk Eğitimi); Das Leben gestalten (1931, Yaşamı
Biçimlendirme); Psychotherapie und Erziehung II (1930-1932, Psikoterapi ve
Eğitim-II); Der Sinn der Lebens (1933, Yaşamın Anlamı); Psychotherapie und
Erziehung III (1933-1937, Psikoterapi ve Eğitim-III).
Alfred Adler'in Say Yayınları'ndan çıkan diğer yapıtları:
Bireysel Psikoloji
İnsanı Tanıma Sanatı
Psikolojik Aktivite
Yaşamsal Sorunlar
Yaşama Sanatı
Nevroz Sorunları
1. YAŞAMIN ANLAMI
Biz insanlar anlamlı ilişkilerin oluşturduğu bir dünyada yaşar, nesneleri
ilişkilerinden soyutlayıp saf olarak değil, bizim için taşıdıkları önem açısından
algılarız. Algılarımız daha kaynakta bizim insan olarak güttüğümüz amaçlar
tarafından belirlenir. "Tahta", insanla ilişkisi bakımından tahta anlamını, "taş"
insan yaşamında bir etken rolünü oynayabildiği ölçüde taş anlamını içerir.
Kendisini bu anlamlardan sıyırıp alarak yalnızca nesnelere yönelecek insan,
soluğu büyük bir mutsuzlukta alacaktır. Böyle biri kendini insan kardeşlerinden
soyutlayacak, yaptığı işler ne ona, ne başkalarına yarar sağlayacak, tek
kelimeyle anlamsızlaşacaktır. Ama hiç kimse yoktur ki anlamsız yaşayabilsin.
Biz, gerçeği her zaman ona verdiğimiz anlamla kavrarız, yani salt gerçek değil,
daha önce tarafımızdan yorumlanmış bir gerçek olarak. Dolayısıyla, bu
anlamın her zaman az çok kusurlu ve eksik nitelik taşıyacağını, hatta hiçbir
zaman kesin bir doğruluk içermeyeceğini varsaymak akla yakın bir davranıştır.
Anlamlı ilişkilerden oluşan dünyamız, hata ve yanılgılarla dolup taşan bir
dünyadır.
Kendisine "Yaşamın anlamı nedir?" sorusunu yönelteceğimiz bir kişi belki bu
soruya yanıt veremeyecektir. İnsanlar genel olarak bu soru üzerinde kafa
yormaz, bu konuda çözüm üretmezler. Ama sorunun insan tarihinin geçmişi
kadar eski olduğu, günümüzde de gençlerin –aynı zamanda yaşlıların– sık sık
"Ama niçin bütün bunlar? Ne anlamı var sanki yaşamın?" diyerek isyan
ettikleri yadsınamaz. Ne var ki onların bu soruyu bir yenilgiye uğradıkları
zaman sorduğunu rahatlıkla ileri sürebiliriz. Yaşam tekneleri yelken açmış
güzel güzel yol aldığı, çetin sınavlardan geçmeleri gerekmediği sürece
insanlar böyle bir soruyu sözcüklere döküp açığa vurmazlar. Soruyu ister
istemez eylemleriyle sorar, eylemleriyle yanıtlamaya çalışırlar. Kulaklarımızı
ağızlarından çıkan sözlere tıkayıp da davranışlarını izledik mi, her insanın
kendine özgü bireysel bir "yaşam amacı" olup tüm konumlarının, tavır ve
tutumlarının, tüm devinimlerinin, dışavurum biçimlerinin, gidişatının, açgözlü
isteklerinin, alışkanlıklarının ve karakter özelliklerinin bu anlamla uyum içinde
bulunduğunu görürüz. Yaşam konusunda belli bir anlayışa bel bağlayabilirmiş
gibi davranır herkes. Bütün davranışlarının temelinde dünyaya ve kendisine
ilişkin önceden belirlenmiş bir görüş yatar, "Ben böyleyim ve evren de
böyledir" yargısı, kendi kendisine verdiği, yaşama verdiği bir anlam taşır.
Ne kadar insan varsa, yaşamın anlamına ilişkin o kadar çok görüş vardır ve
bunlardan her biri daha önce varsaydığımız gibi az çok yanlıştır. Hiç kimsenin
yaşam anlamı kusursuz ve doğru değildir. Beri yandan, yalnızca amaca yönelik
bir anlamın tümüyle yanlış olarak nitelendirilemeyeceğini de itiraf etmeliyiz.
Anlam konusundaki tüm görüşleri, bu iki sınır arasındaki çeşitlemeler
oluşturur. Ne var ki bu çeşitlemeler arasında iyiler ve kötüler olmak üzere bir
ayrıma gidebiliriz. Bazılarında hata payı az, bazılarında hayli büyüktür. Anlam
çeşitlemelerinin iyilerindeki ortak özelliğin ne olduğunu, kötülerindeki
yetersizliğin ise nereden kaynaklandığını saptayabiliriz. Bu yoldan bilimsel
temellere dayalı bir "yaşam anlamına", doğru yaşam anlamlarının ortak
özelliğine ulaşabilir, gerçeğin bizimle ilgili bölümünü göğüsleyebilecek güce
kavuşuruz. Burada da unutulmaması gereken bir şey varsa, "doğru" demek,
insanlık için doğru, insanların amaç ve hedefleri için doğru demektir. Bunun
dışında bir başka doğru yoktur; böyle bir doğru olsa bile bu bizi ilgilendirmez,
biz buna akıl erdiremezdik; bizim için böyle bir "doğru" anlam taşımazdı.
Her insan özellikle kendisini bekleyen üç temel ödevin üstesinden gelmek
durumundadır. Söz konusu ödevler onun için gerçeği oluşturur. İnsanın
karşısına çıkan bütün sorular bu ödevler doğrultusundadır. İnsan her allahın
günü kendisine kafa tutup meydan okuyan bu sorulara çözümler arayıp bulmak
zorundadır sürekli. Bulduğu çözümler de yaşamın anlamından ne anladığını
ortaya koyar. Üç temel ödevden birincisi, bizim başka bir yerde değil de dünya
denilen bu zavallı gezegenin kabuğunda yaşamamızdan kaynaklanır. Bizler,
yaşadığımız bu yerin bize buyur ettiği sınırlamalar ve olanaklar çerçevesinde
kendimizi geliştirmek durumundayız. Ayrıca, yeryüzündeki bireysel yaşamımızı
sürdürebilmek ve insanlığın yarınını güven altına alabilmek için kendimizi
bedensel ve ruhsal bakımdan geliştirmemiz gerekir. Bu öyle bir ödevdir ki
içimizden her birine meydan okur; hiç kimse bu ödevin elinden kurtaramaz
yakasını. Ne yaparsak yapalım, yaptıklarımız insan yaşamının değişik
koşullarına verilmiş bir yanıt niteliğini taşır, bizim neyi gerekli, uygun,
olanaklı ve arzu edilmeye değer bulduğumuzu açığa vurur. Her yanıt, bizim
insanlık ailesinin bir üyesi ve insanların da bu yeryüzünde yaşayan varlıklar
olduğu gerçeğini dikkate almak zorundadır.
Ayrıca, insan vücudunun güçsüzlüğünü ve durumumuzdaki güvenilmezliği
düşündük mü, kendi yaşamımız ve insanlığın hayrı için yanıtlarımızı ve çözüm
önerilerimizi sağlam bir zemine oturtmamız, bunların ileriyi görecek kapsamlı
yanıtlar ve öneriler olmasına dikkat etmemiz gerektiğini anlarız. Karşımıza
sanki bir matematik ödevi çıkarılmakta ve bizden bu ödevi çözmeye
çalışmamız istenmektedir. Bu durumda rasgele bir tutumla çalışamaz ya da
çalışmalarımızı varsayımlara dayandıramayız; sistematik biçimde, elimizin
altındaki bütün olanaklardan yararlanarak işe koyulmak zorundayız. Hiç
yanlışsız, kesinlikle doğru bir çözüm bulamayız kuşkusuz ama yaklaşık doğru
bir çözümü, çözümler içinde en iyisini ele geçirebilmemiz için yeteneklerimizi
seferber etmemiz gerekir. Bizlere düşen, daha iyi bir çözüme ulaşmak için
sürekli uğraşıp didinmek ve ele geçireceğimiz bir çözümün, dünya denilen
zavallı gezegenin kabuğuna tüm avantaj ve sakıncalarıyla bağlı bulunduğumuz
gerçeğiyle doğrudan ilişkili olması gerektiğini unutmamaktır.
Şimdi temel ödevlerden ikincisine geliyoruz. Biz, insan soyundan gelmiş tek
kişiler değiliz. Dört bir yanımızda başka insanlar vardır ve bizler bu insanların
oluşturduğu topluluk içinde yaşarız. Güçsüzlüğü ve varlığındaki sınırlamalar,
insanın saptadığı hedeflere tek başına erişmesini olanaksız kılar. Yalnız başına
yaşayacak ve kendisini bekleyen ödevlerin tek başına üstesinden gelmeye
çalışacak bir insan mahvolup gider sonunda; böyle biri, insanlığın varlığını
sürdürmesini sağlayamayacağı gibi, kendi yaşamını bile ayakta tutamaz. İnsan
kendisindeki güçsüzlükler, yetersizlikler ve sınırlamalardan ötürü her zaman
başkalarına bağımlı durumdadır. Gerek kendi kişisel esenliği, gerek insanlığın
mutluluğu için başta gelen etken toplumdur. Dolayısıyla, yaşam sorunlarının
çözümü bu bağımlılığı dikkate almak, bizim bir toplum içinde yaşadığımız ve
tek başımıza yok olup gideceğimiz gerçeğini göz önünde tutmak zorundadır.
Hayatta kalmak istiyorsak, tüm ödevlerin, tüm amaç ve hedeflerin bu en
önemlisiyle, bize ev sahipliği yapan gezegende diğer insanlarla el ele
çalışarak kendi yaşamımızı ve insanlığın yaşamını sürdürme ödeviyle
duygularımızın uyum içinde bulunması gerekir.
Bir üçüncü ödev bizi birbirimize bağlar yine. İnsanlar iki ayrı cinsiyet
olarak yaşar. Bireyin ve toplumun varlığının sürdürülebilmesi için, bu
gerçeğin göz önünde tutulması koşuldur. Sevgi ve evlilik sorunu bu üçüncü
ödev kapsamına girer. Hiçbir erkek, hiçbir kadın bu ödevden kaçınamaz. Söz
konusu ödev karşısında kaldıkları zaman sergileyecekleri davranış, ele
geçirdikleri çözümü açığa vurur. Bu ödevin üstesinden gelmede yararlanılacak
pek değişik olanaklar vardır; birey, ödevin çözümünde kendisi için söz konusu
olanağa ilişkin tavrını, davranışlarıyla her zaman ortaya koyar.
Bu üç ödev üç ayrı sorun çıkarır karşımıza: Bu yeryüzündeki doğal
koşullarda hayatta kalmamı sağlayacak nasıl bir uğraş bulabilirim kendime?
İnsanlar arasında kendime nasıl bir yer belirlemeliyim ki onlarla birlikte
çalışıp toplumsal yaşamın nimetlerinden onlarla birlikte yararlanabileyim?
İnsanların iki ayrı cinsiyet olduğu, insanlığın yarınının ve ayakta kalmasının
cinsel yaşama bağlı bulunduğu gerçeğini dikkate alarak davranabilmek için ne
yapmalıyım?
Bireysel psikolojinin bildiği hiçbir yaşam sorunu yoktur ki iş güç,
toplumsallık ve cinsellikten oluşan bu üç temel sorundan birine indirgenmesin.
Özellikle bu üç ödev karşısındaki tavır ve tutumuyla, içimizden her biri,
yaşamın anlamına ilişkin en içtenlikli inancını bütün açıklığıyla dile getirir.
Sözgelimi karşımızda bir insan vardır, cinsel yaşamı kendisine doyum
sağlamaz, mesleğinde çaba harcamaz pek, zevk aldığı fazla bir şey yoktur,
insanlarla bir araya gelmek sıkıntı verir kendisine. Yaşamındaki sınırlama ve
kısıtlamalardan, böyle bir kişinin, yaşamak denilen şeyin pek az olumlu fırsatı
ve pek çok başarısızlığı içeren çetin ve riskli bir iş olduğu duygusunu ruhunda
barındırdığı sonucunu çıkarabiliriz. Söz konusu kişinin sınırlı etkinlik alanının
başına şu veciz sözleri koyabilirdik: "Yaşamak demek, kendimi incinmelerden
esirgemek, kendi kabuğuma çekilmek, sağ salim işin içinden sıyrılmaktır."
Şimdi de diyelim ki bir başka insan bulunmaktadır karşımızda, cinsellik
yaşamı çokyönlü bir toplumsallığı içermekte, iş yaşamında yararlı çalışmaların
üstesinden gelmektedir, zevk aldığı pek çok şey vardır, insanlarla geniş
kapsamlı ve verimli ilişkileri sürdürmektedir. Bu durumda çıkaracağımız
sonuç, böyle bir kişinin, yaşamı asla kesin yenilgileri değil, pek çok olumlu
fırsatı kendisine buyur eden yaratıcı bir ödev gibi duyumsadığı olacaktır.
Yaşamsal ödevlerin üstesinden gelmedeki cesareti şu sözlerle özetlenebilirdi
söz konusu kişinin: "Yaşam demek, insanlara ilgi göstermek, bütünün bir
parçası olmak, elden geldiğince insanlığın esenliğine katkıda bulunmaktır."
"Yaşamın anlamı"na ilişkin görüşlerin yetersizliğini ya da doğruluğunu
belirlemede başvurulacak genel ölçüt, böylece karşımıza çıkıyor. Hayatta dikiş
tutturamamış kişilerin hepsi –nevrozlular, psikozlular, suç işleyenler, canlarına
kıyanlar, sapıklar ve hayat kadınları– toplumsallık duygusundan yoksun
kimseler, toplumsal yaşamda pay sahibi olamayan kişilerdir. Çalışma
yaşamının, dostluğun ve cinsel yaşamın karşılarına çıkardığı ödevlere,
bunların toplumsal çabalarla çözülebileceğine inanmaksızın el atarlar. Yaşama
verdikleri anlam kişisel nitelik taşır: Amaçlarına eriştiklerinde bundan
yararlanacak olan yalnızca kendileridir, tüm ilgileri sadece kendilerine
yöneliktir. Başarı yolunda çaba harcamalarının amacı, kişisel bir üstünlük ele
geçirmekten başka şey değildir, kazanacakları zaferler yalnızca kendileri için
bir anlam taşır. Ellerinde tuttukları zehir dolu bir şişenin, içlerinde bir
güçlülük duygusu uyandırdığını itiraf eden katillerle karşılaşılmıştır; ama bunu
itiraf ederken besbelli sadece kendilerini düşünmüşlerdir; zehir dolu bir
şişeye sahip olmak, kendileri dışında kalan insanlarda değerlerinin artığı gibi
bir duyguyu uyandırmaz. Yaşama verilen kişisel anlam, gerçek bir anlam
sayılmaz asla. Bir anlamdan söz açılabilmesi için, onun başka insanlarla ilişki
çerçevesinde oluşması gerekir. Yalnızca bir tek kişi için anlam taşıyan bir
sözcük, gerçekte anlamsızdır. Amaçlarımız ve eylemlerimizde de durum
böyledir: Bunlardaki biricik anlam, başkaları için taşıdıkları anlamdır. Her
insan önemli biri sayılmak için uğraşır; ama bizim bütün önemimizin başkaları
için yaptığımız yararlı işlerden oluştuğunu görmemek yanılgıdan başka bir şey
değildir.
Küçük bir tarikatın kadın yöneticisiyle ilgili bir fıkra anlatılır: Günün
birinde tarikat mensuplarını çevresine toplar yönetici kadın, onlara bir dahaki
hafta çarşamba günü kıyametin kopacağı haberini verir. Tarikat mensupları
hayli etkilenir haberden, neleri var neleri yok satıp savar, dünya işlerinden
ellerini eteklerini çeker, liderlerinin bildirdiği felaket gününü merak ve
heyecanla beklemeye koyulurlar. Derken çarşamba günü gelip çatar,
olağanüstü bir durumla karşılaşılmaz. Perşembe günü tarikat üyeleri toplanır,
liderden bir açıklama isterler. "Görüyorsun halimizi, ne güç durumlara
düştük," diye başlarlar yakınmaya. "Tutunacağımız bütün dallar gerilerde
kaldı. Kime rastladıksa çarşamba günü dünyanın batacağını söyledik, bizimle
gülüp eğlendilerse de biz bildiğimizden şaşmadık, haberi bize, bu konuda
yanılmayacak büyük bir kişinin verdiğini açıkladık. Çarşamba günü geçti,
dünya hâlâ yerinde duruyor." Bunun üzerine lider şu karşılığı verir: "Benim
çarşambam sizin çarşambanız değildir." Böylece kişisel bir anlama sığınarak
suçlamalara karşı kendini savunur. Kişisel bir anlam, asla sınamadan
geçirilemez.
"Yaşamın anlamı" konusundaki bütün doğru görüş ve düşüncelerin
belirleyici özelliği, onların genelgeçer nitelik taşımasıdır. Başkalarının da
paylaşıp geçerli gözüyle bakabilecekleri tasarımlardır tümü. Yaşamsal
ödevlerin doğru dürüst çözümü, başkalarının da izleyecekleri yolu açacaktır
önlerinde; böyle bir çözüm sayesinde genel soruların içinden başarıyla
çıkıldığı görülür. Deha denilen şeyi bile, başkalarına en üst düzeyde yararlı