Yaşadığım Gibi - Ahmet Hamdi Tanpınar

548 Pages·1970·1.71 MB·Turkish

by  Ahmet Hamdi Tanpınar

AHMET HAMDİ TANPINAR

YAŞADIĞIM GİBİ

Türkiye Kültür Enstitüsü Yayınları: 3
Hazırlayan: Dr. Birol Emil

Türkiye Kültür Enstitüsü
Cağaloğlu, Mollafenari Sokak No: 27 İSTANBUL
Ahmet Sait Matbaası
İstanbul, 1970
İnsanlar duygu ve düşüncelerine göre hareket ederler.
Sevgi, nefret, korku, ümid, zan, inanç, şüphe, bilgi gibi
manevî kuvvetler, insanları içten içe, şu veya bu şekilde
davranmaya zorlar. Nefret ettiğimiz bir şeyi yapmak bize
çok güç gelir. Korku kaleleri yükseltir, hendekleri
derinleştirirken sevgi bütün kapıları açar ve bütün
ârızaları dümdüz eder. Yunus’un ısrarla belirttiği gibi,
insan hayatında mühim olan «gönül »dür. Gönül,
«Çalab’ın tahtı»dır ve dünyaya hükmeden odur.
Mağara devrinden bugüne kadar insanları, semavî dinler
dışında, çoğu yalan, azı doğru dinler, hayaller ve
ideolojiler idare etmişlerdir. Bugün de insanlar
inançlarına göre şu veya bu cephede savaşıyorlar. Eski
çağlardaki dinler gibi bugün de ideolojiler, yâni heyecan
verici inanç sistemleri devletleri yıkıyor veya
yükseltiyor.
Şu halde asıl savaş, kafalarda ve kalblerde cereyan
ediyor. Bizi yıkmak isteyen düşmanlar artık sadece tüfek
ve kılıç kullanmıyorlar. Şiir, roman, piyes, deneme veya
fikrî eserlerle kafamızı çelmeye, gönlümüzü fethetmeye
çalışıyorlar. Aslında bu, asırlardan beri süregelen savaşın
silâh yerine başka medenî vasıtalar kullanılarak devam
etmesidir. Çünkü güzel bir şiir, hayat dolu bir roman,
mâkul bir tenkit veya teklife karşı kim ne diyebilir?
Onun için içlerinde ruhî mukavemet olmayan,
muhakeme etmesini bilmeyen ve kültür eserleriyle
beslenmeyen kimseleri böyle basit propagandalarla
avlamak kolaydır. Bu devirde ancak kültürlü, bilgili,
şuurlu imana sahip olanlar, binbir kılığa ve renge giren
yıkıcı fikirlere karşı mukavemet edebilirler.
Bugün Türkiye’de vitrinleri ve kitap sergilerini, milli
ruhu yıkma gayesini güden yüzlerce eser dolduruyor.
Okumak isteyen gençlik onları alıyor ve başka cinsten
eserlerle karşılaşmadığı için onlarda anlatılanları yegâne
gerçekler sanıyor. Gençliği terbiye etmekle mükellef
olan Millî Eğitim Bakanlığı, maalesef, dışarda yapılanlar
kadar kitap yayınında bulunamıyor. Şimdiye kadar onun
bu sahayı tamamiyle boş bırakmasıdır ki ortalığı zararlı
yayınlarla doldurmuştur. Memlekette milyonlarca okur-
yazar yetiştiren Millî Eğitim Bakanlığı, büyük bir
gafletle, milyonları hangi eserlerle besleyeceğini
düşünmemiş ve âdeta dışardaki zararlı neşriyata müşteri
hazırlamıştır.
Ruhu ve kafası millî eserlerle beslenmeyen bir gençlik
kitlesinin memleketi hangi istikamete sürükleyeceği son
yıllarda meydana gelen hâdiselerle açık bir şekilde belli
olmuştur. Gençleri, kendileri ve Türkiye için çok
tehlikeli olan bu yoldan ayırmanın çaresi, millî
gerçekleri anlatan ve millî değerleri ortaya koyan eserler
yayınlamaktır. Bugün bütün dünyada olduğu gibi,
Türkiye’de de bir kültür ve medeniyet mücadelesi
cereyan ediyor. Gücü yeten ve aklı eren herkes bu
mücadelenin içinde yer almalıdır.
«Türkiye Kültür Enstitüsü» işte bu gaye ile teşekkül
etmiş ve milli ruhu, millî değerleri besleyen eserleri
neşre karar vermiştir. Zira unutulmamalıdır ki millî
varlığı ayakta tutan millî ruhtur. Millî ruh ise millî
eserlerle beslendiği takdirde kuvvetini ve sürekliliğini
muhafaza eder.
TÜRKİYE KÜLTÜR ENSTİTÜSÜ
Tanpınar’ın Denemeleri Hakkında Bir Kaç Söz
1901 de İstanbul’da doğan Tanpınar, çocukluk yıllarını,
kadı olan babasıyle beraber, henüz Osmanlı
İmparatorluğu’nun içinde bulunan Kerkük ve Musul’da,
Karadeniz ve Akdeniz kıyısındaki şehirlerde, doğu, orta ve
batı Anadolu şehirlerinde geçirmiştir. Onun dış âleme karşı
son derece hassas olan ruhu bu şehirlerden pek çok intibaı
hafızasında saklar. Mütareke yıllarında üniversitede Yahya
Kemal’in talebesi olan Tanpınar, ondan batılı bir gözle Türk
tarih ve san’atına bakmasını öğrenir. Daha sonra o, asıl
metinlerinden Batı’nın büyük şâir, romancı ve fikir
adamlarım okur. Tanpınar’ın sevdiği en mühim kelimelerden
biri «dikkat»dir. O, dehayı bu kelime ile izah eder. Derin bir
tabiat ve güzellik duygusu, zengin bir muhayyile, geniş bir
kültür ve duygu ve düşüncelerini san’atkârâne bir şekilde
ifade etme gücü... İşte Tanpınar’ı Cumhuriyet devrinin en
kudretli yazarlarından biri haline getiren bu müstesna
kabiliyetlerin terkibidir. Onun şiirlerinde, hikâyelerinde,
romanlarında ve denemelerinde bu müstesna kabiliyetlerin
parıltılı akislerini bulursunuz. Hiç tereddüt etmeden
söyleyebilirim ki, Tanpınar, Türk edebiyatının, bugüne kadar
yetiştirdiği en zengin kültürlü yazarıdır.
Eserlerinin zor anlaşılması, kafasında ve ruhunda yığılı
olan duygu, hayal ve düşünce hazinesini kendisine has,
kompleks bir terkip halinde ortaya koymak istemesinden ileri
gelir. O, gergin bir dikkatle, bir kaç kere okunması gereken
yazarlardandır. Hiç bir cümlesi boş olmadığı için onun
eserleri üzerinde kafa yoranlar harcadıkları emeğin
mükâfatım görürler.
Tanpınar, Türk edebiyatının en büyük denemecilerinden
biridir. Kendi nev’inde yegâne olan Beş Şehir adlı kitabı,
Türk edebiyatında benzeri olmayan XIX. Asır Türk Edebiyatı
Tarihi onun zengin kültürünün, orijinal görüşlerinin en
kuvvetli şahitleridir. Tanpınar, bunların dışında, aynı derecede
değerli makaleler de yazmıştır. Zeynep Kerman, Millî Eğitim
Bakanlığı tarafından basılan Edebiyat Üzerine Makaleler adlı
kitapta, Tanpınar’ın edebiyata dair yazılarını toplamıştı.
Şimdi, Türkiye Kültür Enstitüsü, değerli yazarın bunların
dışında kalan denemelerini bir araya getirmiş bulunuyor.
Dergi ve gazetelerde dağınık olarak duran bu yazılar, bir
kere okunduktan sonra unutulmuşlardı. Kimse onları bir arada
toplu olarak görmemişti, yazarın kendisi bile. Şimdi okuma
zevki olan herkes, türkçenin bu güzel yazılarını okuma
saadetine kavuşacak. Bundan dolayı bu işe emek verenlere
teşekkür borçluyuz.
Bir araya gelen bu yazılar, Tanpınar’ın alâka ve düşünce
sahasını, ana fikirlerini daha açık bir şekilde gösteriyorlar.
Bunlardan anlıyoruz ki, Tanpınar, tabiata olduğu kadar tarihe,
memleket meselelerine olduğu kadar san’at meselelerine karşı
ruhu alabildiğine açık bir fikir adamıdır. Onu okurken insan
bir ideolojinin dar sınırları içinde boğulmaz, tabiatın, tarihin,
san’atın, gerçek ve hayalin geniş ufuklarında nefes alır.
Kafalara zorla çemberler geçirmek isteyenlere karşı en tesirli
vasıta, işte bu neviden denemelerdir.
Tanpınar, milliyetçi bir fikir adamıdır. Fakat onun
milliyetçiliği, bir «doktrin milliyetçiliği» değil, milli varlığı
her cephesiyle yaşamak isteyen ve dünyaya kapalı olmayan
«kültür milliyetçiliği»dir. Son yıllarda gelişmeğe başlayan
geniş ve zengin muhtevalı, «kültür milliyetçiliği» akımında
Tanpınar’ın bu denemeleri ve diğer eserleri mühim bir yer
tutacaktır.
Prof. Dr. MEHMET KAPLAN
I. İNSAN VE CEMİYET
İnsan ve Cemiyet
(Ülkü, 16 Mart 1944, nr. 60)
Diyalektik, insanı tarife çalıştı. Meşhur tüysüz ve iki ayaklı
hayvan safsatasından siyasî, mantıkî veya sadece teessürî
mahlûk düsturlarına kadar bir yığın tarif, «insan bir tezatlar
mecmuasıdır», «insan bir âhenktir» tarzında epeyce müphem,
hattâ bazan karanlıkta yapılmış bir el işareti gibi mânâsız
izahlar hepimizin hatırındadır. Pascal’ın insan hakkında
verdiği «düşünen saz» tarifi, şiirin diliyle söylendiği için bu
cinsten tecritlerin en güzeli, belki en mânâlısıdır.
İnsanoğlunun, en kudretli ve gerçekten yaratıcı olduğu
tarafıyla en zayıf noktasını, kader karşısındaki aczini
birleştirir. Böylelikle üçüncü bir unsuru, teessür şuurunu da
içine alır. Ruhumuzla, idrâkimizle ne kadar büyüğüz ve gene
bu yüzden —kaderi yenemediğimiz için— ne kadar
biçareyiz! İşte Pascal’ın demek istediği şey. Belki, hattâ
muhakkak, ebedîliğin gözünde böyleyiz. Bütün bu kâinat
bizim idrâkimizde yaşar. İnsan düşüncesi zaman ve mekânın
yaratıcısıdır. Bütün tanrılar ondan doğar. Her şey onunla
başlar ve galiba onunla biter. Bir ânı bitmez tükenmez bir
ülke yapan ihsasların cenneti, bütün teessürî hayat, san’atlar,
işler... Bütün bunlara rağmen kâinatın yanında neyiz? Bizim,
nabzımızı dinleyerek bulduğumuz, şuurunu beraberinde
getirdiğimiz, ölçtüğümüz, biçtiğimiz, her şekilde tasarrufa