YASA YAPISI, F‹RMA DAVRANIfiLARI ve REKABET ANAL‹

230 Pages·2012·3.17 MB·Turkish

fiUBAT 2012
TTÜÜRRKK‹‹YYEE’’DDEE BBAANNKKAACCIILLIIKK SSEEKKTTÖÖRRÜÜ
PP‹‹YYAASSAA YYAAPPIISSII,, FF‹‹RRMMAA DDAAVVRRAANNIIfifiLLAARRII
vvee RREEKKAABBEETT AANNAALL‹‹ZZ‹‹
Prof.Dr. M. Necat Coflkun
Doç. Dr. Hakan Naim Ardor
Doç. Dr. A. Hakan Çermikli
Doç. Dr. H. Ozan Eruygur
Doç. Dr. Fahriye Öztürk
Doç. Dr. ‹brahim Tokatl›o¤lu
Arfl. Gör. Dr. Gökhan Aykaç
Arfl. Gör. Tolga Da¤laro¤lu
‹stanbul, 2012
TÜRK‹YE’DE BANKACILIK SEKTÖRÜ
P‹YASA YAPISI, F‹RMA DAVRANIfiLARI
ve REKABET ANAL‹Z‹
Prof.Dr. M. Necat Coflkun
Doç. Dr. Hakan Naim Ardor
Doç. Dr. A. Hakan Çermikli
Doç. Dr. H. Ozan Eruygur
Doç. Dr. Fahriye Öztürk
Doç. Dr. ‹brahim Tokatl›o¤lu
Arfl. Gör. Dr. Gökhan Aykaç
Arfl. Gör. Tolga Da¤laro¤lu
Yay›n No: 280
‹stanbul, 2012
Türkiye Bankalar Birli¤i
Nispetiye Caddesi
Akmerkez B3 Blok Kat:13
34340 Etiler-‹STANBUL
Tel. : [phone]
Faks : 212-282 09 46
‹nternet sitesi: www.tbb.org.tr
Bask›-Yap›m
G.M. Matbaac›l›k ve Ticaret A.fi.
100. Y›l Mah. MAS-S‹T 1.Cadde No:88
34204 Ba¤c›lar - ‹STANBUL
Tel : [phone] (pbx)
Fax : [phone]
e-mail: [email protected]
‹nternet sitesi: www.goldenmedya.com.tr
ISBN 978-975-8564-99-6 (Bas›l›)
ISBN 978-605-5327-00-2 (Elektronik)
Sertifika No: 17188
2012.34.Y.8564.280
Türkiye’de Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Piyasa Yap(cid:213)s(cid:213), Firma Davran(cid:213)(cid:250)lar(cid:213) ve Rekabet Analizi
Türkiye’de Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Piyasa
Yap(cid:213)s(cid:213), Firma Davran(cid:213)(cid:250)lar(cid:213) ve
Rekabet Analizi

(cid:248)çindekiler .......................................................................................................... (cid:213)
Tablolar Listesi ................................................................................................ iv
(cid:249)ekiller Listesi .................................................................................................v ii
K(cid:213)saltmalar ...................................................................................................... ix
Giri(cid:250).................................................................................................................. 1

Birinci Bölüm
Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörünün Tarihsel Geli(cid:250)im Süreci

1.1. Osmanl(cid:213) Devletinde Bankac(cid:213)l(cid:213)k ................................................................ 3
1.2. Cumhuriyet Dönemi Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)(cid:247)(cid:213) ...................................................... 4
1.2.1. Kurulu(cid:250) Dönemi (1923-1932) Dönemi ........................................... 5
1.2.2. Devletçilik Dönemi (1933-1944) ..................................................... 6
1.2.3. Yeni Devletçi ve Liberal Dönem (1945-1960) ................................ 9
1.2.4. Planl(cid:213) Dönem (1960-1980) ........................................................... 11
1.2.5. D(cid:213)(cid:250)a Aç(cid:213)lma ve Piyasa Ekonomisi Dönemi (1980-2000) ............. 14
1.2.6. Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektöründe Yeniden Yap(cid:213)lanma Dönemi (2001-2010) .. 23
1.2.7. Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektöründe Mevcut Durum ......................................... 27

(cid:248)kinci Bölüm
Rekabet, Piyasa Gücü ve Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektöründe Rekabet

2.1. Rekabet Modeli ...................................................................................... 35
2.2. Piyasa Gücü ......................................................................................... 37
2.3. Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektöründe Rekabet ............................................................ 40
2.3.1. Finans ve Bankac(cid:213)l(cid:213)k Kesiminin Genel Yap(cid:213)s(cid:213) ............................. 40
2.3.2. Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektöründe Rekabet ve Etkinlik ................................. 42
2.3.3. Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektöründe Rekabetin Ölçümü .................................. 44
2.4. Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektöründe Rekabet .................................................... 46

i
Türkiye Bankalar Birli(cid:247)i
Üçüncü Bölüm
Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörünün Yap(cid:213)s(cid:213)

3.1. Piyasa Yap(cid:213)s(cid:213) ......................................................................................... 52
3.2. Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sisteminin Mevcut Durumu ve Euro Bölgesi ............... 56
3.2.1. Genel Görünüm ............................................................................ 56
3.2.2. Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sisteminin Temel Göstergeleri ve Euro Bölgesi ......... 59
3.3. Yasal Çerçeve ve AB ile (cid:248)li(cid:250)kiler ............................................................ 68

Dördüncü Bölüm
Türkiye Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Rekabetçili(cid:247)inin Ölçülmesi

4.1. Yap(cid:213)sal Yakla(cid:250)(cid:213)mlar ............................................................................... 78
4.1.1. Yo(cid:247)unla(cid:250)ma Oranlar(cid:213) ................................................................... 78
4.1.1.1. K-Banka Yo(cid:247)unla(cid:250)ma Endeksi ........................................ 80
4.1.1.2. Herfindahl-Hirschman Endeksi ........................................ 84
4.1.1.3. Rosenbluth-Hall-Tideman Endeksi .................................. 87
4.1.1.4. Kapsaml(cid:213) Yo(cid:247)unla(cid:250)ma Endeksi ...................................... 89
4.1.1.5. Hannah ve Kay Endeksi .................................................. 91
4.1.1.6. Hause Endeksi ................................................................ 94
4.1.1.7. Entropi Endeksi ............................................................... 97
4.1.1.8. Hakimiyet Endeksi ........................................................... 98
4.1.2. Boone Katsay(cid:213)s(cid:213) ......................................................................... 103
4.1.2.1. Boone Modeli ................................................................ 107
4.1.2.2. Translog Maliyet Fonksiyonu ........................................ 109
4.1.2.3. Veriler ve Bulgular ......................................................... 112
4.2. Yap(cid:213)sal Olmayan Yakla(cid:250)(cid:213)mlar ............................................................. 118
4.2.1. Bresnahan-Lau Modeli ............................................................... 119
4.2.1.1. Panel Veri Analizi .......................................................... 120
4.2.1.1.1. Model ve Kullan(cid:213)lan Veriler ........................... 121
4.2.1.1.2. Tahmin Sonuçlar(cid:213) .......................................... 123
4.2.1.2. Zaman Serisi Analizi...................................................... 125
4.2.2. Panzar-Rosse Modeli ................................................................. 129
4.2.2.1. Veriler ............................................................................ 133
4.2.2.2. Tahmin Sonuçlar(cid:213) .......................................................... 133

ii
Türkiye’de Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Piyasa Yap(cid:213)s(cid:213), Firma Davran(cid:213)(cid:250)lar(cid:213) ve Rekabet Analizi
Be(cid:250)inci Bölüm
Uluslararas(cid:213) Finansal Piyasalardaki Son Geli(cid:250)meler ve
Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sistemi

5.1. Küresel Kriz Sonras(cid:213) Uluslararas(cid:213) Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sisteminde Dönü(cid:250)üm .. 142
5.1.1. Finansal Sistemde Küresel Krize Neden Olan Fay Hatlar(cid:213) ........ 142
5.1.2. Krizden Elde Edilen Deneyimler I(cid:250)(cid:213)(cid:247)(cid:213)nda Finansal Sistemde
Düzenleyici Reform Çal(cid:213)(cid:250)malar(cid:213) ........................................................... 167
5.2. Küresel Krizin Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörüne Etkisi ................................. 180

Sonuç ve De(cid:247)erlendirme ............................................................................ 195

Kaynakça .................................................................................................... 200

iii
Türkiye Bankalar Birli(cid:247)i
Tablolar Listesi

Tablo 1.1 Planl(cid:213) Dönemde Banka ve (cid:249)ube Say(cid:213)lar(cid:213) ............................. 13
Tablo 1.2 1980-2000 Y(cid:213)llar(cid:213) Aras(cid:213) Banka ve (cid:249)ube Say(cid:213)lar(cid:213) ................. 17
Tablo 1.3 Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektöründe Yo(cid:247)unla(cid:250)ma (%) ............................. 20
Tablo 1.4 Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörünün Yap(cid:213)sal Göstergeleri (2000-2010) .. 29
Tablo 1.5 Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Finansal Sa(cid:247)laml(cid:213)k Göstergeleri (%) .... 31
Tablo 1.6 Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Temel Bilanço Büyüklükleri ................... 32
Tablo 1.7 Bankac(cid:213)l(cid:213)k Kesiminde Yo(cid:247)unla(cid:250)ma (%) ............................... 34
Tablo 2.1 Net Faiz Geliri/Bilanço Toplam(cid:213) (Net Faiz Marj(cid:213)) ................. 48
Tablo 2.2 Aktif ve Özkaynak Getirisi .................................................... 49
Tablo 2.3 Uluslararas(cid:213) Aktif ve Özkaynak Getirisi ................................ 50
Tablo 2.4 (cid:248)(cid:250)letme Giderleri/Toplam Gelir ............................................. 51
Tablo 3.1 Ça(cid:247)r(cid:213) Merkezlerinde Gerçekle(cid:250)en Finansal (cid:248)(cid:250)lem Adedi ve
Hacmi (TL) ........................................................................... 55
Tablo 3.2 (cid:248)nternette Yap(cid:213)lan Finansal ve Yat(cid:213)r(cid:213)m (cid:248)(cid:250)lemleri. ................. 56
Tablo 3.3 Hanehalk(cid:213)n(cid:213)n Finansal Varl(cid:213)k Durumu ................................ 57
Tablo 3.4 Ölçek Büyüklüklerine Göre Aktif Paylar(cid:213) ve Banka Say(cid:213)s(cid:213) ... 60
Tablo 3.5 AB ve Türkiye, HHI de(cid:247)eri ................................................. 61
27
Tablo 3.6 AB ve Türkiye Aktif Büyüklükleri .......................................... 62
Tablo 3.7 Toplam Krediler, Kredi/Aktif, Kredi/GSY(cid:248)H .......................... 63
Tablo 3.8 AB ve Türkiye Kredi Büyüklü(cid:247)ü ........................................... 63
Tablo 3.9 Banka Kredilerinin Da(cid:247)(cid:213)l(cid:213)m(cid:213) ................................................. 65
Tablo 3.10 Toplam Kredi/GSY(cid:248)H ........................................................... 66
Tablo 3.11 Mevduat Büyüklü(cid:247)ü ve GSY(cid:248)H (cid:248)çindeki Pay(cid:213) ....................... 66
Tablo 3.12 AB ve Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sistemindeki Mevduatlar ve Aktif
(cid:248)çindeki Pay(cid:213) ......................................................................... 68
Tablo 3.13 AB Direktifleri ve Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Mevzuat(cid:213) .......... 71,72,73,74
Tablo 4.1 Çal(cid:213)(cid:250)mada Kullan(cid:213)lan Veri Setindeki Banka Say(cid:213)s(cid:213) ............. 81
Tablo 4.2 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213) CR , CR ve CR Yo(cid:247)unla(cid:250)ma
4 7 10
Endeksi ................................................................................ 82
Tablo 4.3 Herfindahl-Hirscman Endeksi .............................................. 86
Tablo 4.4 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Rosenbluth-Hall-Tideman Endeks
De(cid:247)erleri ............................................................................... 88
Tablo 4.5 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörüne Ait CCI De(cid:247)erleri ....................... 90
iv
Türkiye’de Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Piyasa Yap(cid:213)s(cid:213), Firma Davran(cid:213)(cid:250)lar(cid:213) ve Rekabet Analizi
Tablo 4.6 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213)n(cid:213)n Farkl(cid:213) Esneklik Parametrelerine
Göre HKI De(cid:247)erleri .............................................................. 93
Tablo 4.7 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213) Hause Endeks De(cid:247)erleri ............. 95
Tablo 4.8 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Entropi Endeks De(cid:247)erleri .............. 97
Tablo 4.9 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213) Hakimiyet Endeksi De(cid:247)erleri ..... 100
Tablo 4.10 Oligopolistik ve Takipçi Grup (cid:248)çindeki Farkl(cid:213)l(cid:213)k De(cid:247)erleri ... 101
Tablo 4.11 Çal(cid:213)(cid:250)mada Tahmin Edilen TCF’de Kullan(cid:213)lan
De(cid:247)i(cid:250)kenler ........................................................................ 110
Tablo 4.12 TCF ve Boone Katsay(cid:213)’n(cid:213)n Elde Edilmesinde Kullan(cid:213)lan
Bankalar ............................................................................. 112
Tablo 4.13 Tahmin Edilen TCF Fonksiyonuna Ait Parametreler (Ba(cid:247)(cid:213)ml(cid:213)
De(cid:247)i(cid:250)ken lnTC) .................................................................. 113
Tablo 4.14 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sisteminde Kredi Piyasas(cid:213)nda
Bone Katsay(cid:213)s(cid:213) ................................................................... 114
Tablo 4.15 Toplam Aktif (cid:248)çinde En Büyük Paya Sahip (cid:248)lk Dört Banka
(cid:248)çin Boone Katsay(cid:213)s(cid:213) .......................................................... 117
Tablo 4.16 Panel Veri Analizinde Kullan(cid:213)lan Bankalar ......................... 122
Tablo 4.17 Panel Veri Analizinde kullan(cid:213)lan De(cid:247)i(cid:250)kenler .................... 123
Tablo 4.18 Panel Veri Analizi E(cid:250)anl(cid:213) Tahmin Sonuçlar(cid:213) ...................... 124
Tablo 4.19 Breshanan (cid:79) (cid:248)statisti(cid:247)i Sonuçlar(cid:213)na Göre Piyasa Yap(cid:213)s(cid:213) ... 128
Tablo 4.20 Zaman Serisi Tahmin Sonuçlar(cid:213)......................................... 128
Tablo 4.21 Panzar-Rosse H (cid:248)statisti(cid:247)i ve Rekabet .............................. 132
Tablo 4.22 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Panzar-Rosse H (cid:248)statisti(cid:247)i
(2002-2009 Dönemi) .......................................................... 136
Tablo 4.23 Panzar-Rosse H (cid:248)statisti(cid:247)i (cid:248)çin Alt ve Üst De(cid:247)erler (2002-
2009 Dönemi) ..................................................................... 137
Tablo 4.24 Uzun-Dönem Denge E (cid:248)statisti(cid:247)i (cid:248)çin Tahmin Sonuçlar(cid:213)
(2002-2009 Dönemi) .......................................................... 138
Tablo 4.25 Büyük Bankalar(cid:213)n Rekabetçili(cid:247)indeki Fark (cid:248)çin Alt-Üst
De(cid:247)erler (2002-2009) ......................................................... 140
Tablo 4.26 Büyük Bankalar(cid:213)n Rekabetçili(cid:247)ine (cid:248)li(cid:250)kin Tahmin Sonuçlar(cid:213)
(2002-2009 Dönemi) .......................................................... 141
Tablo 5.1 ABD Bankalar(cid:213)n(cid:213)n Avrupa Ülkelerinden Toplam Finansal
Alacaklar(cid:213) (2009-4.Çeyre(cid:247)i) ............................................... 149
Tablo 5.2 Kald(cid:213)raç ve K(cid:213)sa Vadeli Yükümlülükler, 2007 .................... 158
v
Türkiye Bankalar Birli(cid:247)i
Tablo 5.3 Finansal Stres Süresince Margin/Haircut .......................... 165
Tablo 5.4. Yat(cid:213)r(cid:213)m Bankalar(cid:213)n(cid:213)n Faaliyetlerini Etkileyen
Düzenlemeler ..................................................................... 169
Tablo 5.5 Düzenleyici Reform Çal(cid:213)(cid:250)malar(cid:213) ........................... 175,176,177
Tablo 5.6 Uluslararas(cid:213) Toplumun Geli(cid:250)mekte Olan Piyasa
Ekonomilerine Likidite Deste(cid:247)i ........................................... 188
Tablo 5.7 Türkiye Ekonomisi ve Uluslar aras(cid:213) Finansal Piyasalar ..........
Aras(cid:213)ndaki Yüksek Korelasyon: A(cid:247)ustos 2008- May(cid:213)s
2011 ................................................................................... 189
Tablo 5.8 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sitemine Bir Bak(cid:213)(cid:250), 2007-2010
(Aksi belirtilmedikçe %) ...................................................... 194

vi
Türkiye’de Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Piyasa Yap(cid:213)s(cid:213), Firma Davran(cid:213)(cid:250)lar(cid:213) ve Rekabet Analizi
(cid:249)ekiller Listesi

(cid:249)ekil 1.1 Mevduat(cid:213)n Türk Liras(cid:213) ve Yabanc(cid:213) Para Da(cid:247)(cid:213)l(cid:213)m(cid:213) (%) ......... 18
(cid:249)ekil 1.2 Finansal Kesimin Bilanço Büyüklü(cid:247)ünün Da(cid:247)(cid:213)l(cid:213)m(cid:213)
(2009) % ............................................................................... 28
(cid:249)ekil 1.3 Mevduat(cid:213)n Krediyi Kar(cid:250)(cid:213)lama Oran(cid:213) ..................................... 33
(cid:249)ekil 4.1 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213) CR Yo(cid:247)unla(cid:250)ma Endeksi ........... 83
4
(cid:249)ekil 4.2 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213) CR Yo(cid:247)unla(cid:250)ma Endeksi ........... 83
7
(cid:249)ekil 4.3 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213) CR Yo(cid:247)unla(cid:250)ma Endeksi .......... 84
10
(cid:249)ekil 4.5 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213)na Ait HHI De(cid:247)erleri ..................... 87
(cid:249)ekil 4.6 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Rosenbluth-Hall-Tideman Endeks
De(cid:247)erleri ............................................................................... 89
(cid:249)ekil 4.7 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörüne Ait CCI De(cid:247)erleri ....................... 90
(cid:249)ekil 4.8 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213)n(cid:213)n HKI De(cid:247)eri .............................. 94
(cid:249)ekil 4.9 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213) Hause Endeks De(cid:247)erleri
((cid:302)=0,25) ................................................................................ 96
(cid:249)ekil 4.10 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213) Hause Endeks De(cid:247)erleri
((cid:302)=1,5) .................................................................................. 96
(cid:249)ekil 4.11 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sektörü Entropi Endeks De(cid:247)erleri .............. 98
(cid:249)ekil 4.12 Türk Bankac(cid:213)l(cid:213)k Piyasas(cid:213) Hakimiyet Endeksi De(cid:247)erleri ..... 101
(cid:249)ekil 4.13 Oligopol Grup (cid:248)çindeki Farkl(cid:213)l(cid:213)k De(cid:247)erleri .......................... 102
(cid:249)ekil 4.14 Takipçi Grup (cid:248)çindeki Farkl(cid:213)l(cid:213)k De(cid:247)erleri ............................ 103
(cid:249)ekil 4.15 Y(cid:213)llar (cid:248)tibari ile Boone Katsay(cid:213)s(cid:213) (Mutlak De(cid:247)er) ................ 115
(cid:249)ekil 4.16 Y(cid:213)llar (cid:248)tibari ile Mevduat(cid:213)n Krediye Dönü(cid:250)me Oran(cid:213) ........... 116
(cid:249)ekil 4.17 Toplam Aktif (cid:248)çinde En Büyük Paya Sahip (cid:248)lk Dört Banka
(cid:248)çin Boone Katsay(cid:213)s(cid:213) .......................................................... 117
(cid:249)ekil 4.18 Panel Veri analizinden Elde Edilen (cid:537) De(cid:247)erleri ................. 125
(cid:249)ekil 5.1 Geleneksel Bankac(cid:213)l(cid:213)k ve Gölge Bankac(cid:213)l(cid:213)k Sistemi ......... 150
(cid:249)ekil 5.2 Mevduatlar ve Para Piyasas(cid:213)ndan Sa(cid:247)lanan Fonlar (milyar,
ABD dolar(cid:213)) .................................................................. 151,152
(cid:249)ekil 5.3 LCIFI Toplam Varl(cid:213)klar(cid:213)n(cid:213)n Tier 1 Sermaye ve Al(cid:213)m –Sat(cid:213)m
Amaçl(cid:213) Finansal Varl(cid:213)klar(cid:213)n Toplam Varl(cid:213)klara Oran(cid:213) (2007
sonu itibariyle) .................................................................... 153
(cid:249)ekil 5.4 Riske Duyarl(cid:213) Düzenleyici Sermayenin Ekonomik
Konjonktürü Büyütücü Etkisi .............................................. 155
vii