Yamuk Bakmak - Slavoj Zizek

306 Pages·2013·1.41 MB·Turkish

by  Slavoj Zizek

Slavoj Zizek

Yamuk Bakmak
Popüler Kültürden Jacques Lacan’a
Giriş

Çeviren: Tuncay Birkan
Slavoj Zizek
Yamuk Bakmak
Popüler Kültürden Jacques Lacan’a Giriş

Slavoj Zizek 1949’da Slovenya’da doğdu. Doktorasını felsefe ve özellikle de
Alman idealist felsefesi konusunda yaptı. 1960’lar boyunca psikanalize ve

Lacan düşüncesine yakın ilgi duymuş olduğu için, 70’lerde Paris’e giderek
Jacques Alain- Miller ile psikanaliz alanında çalıştı. 1980’lerde kendisi gibi

Lacancı psikanaliz konusunda çalışan Mladen Dolar, Alenka Zupancic ve
Renata Salecl gibi isimlerle oluşturduğu grup Avrupa’nın entelektüel

çevrelerinde etkili olmaya başladı. Yugoslavya’nın parçalanması sırasında,

Lyublyana okulu Slovenya’nın bağımsızlığı ve totaliter rejimin yıkılması
süreçlerine aktif olarak katılarak, liberallerle işbirliği yapan ancak

bağımsızlığını koruyan bir Marksist çekirdek oluşturdu. Halen Lyublyana
Üniversitesi Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü’nde öğretim üyesidir.

İngilizcedeki ilk kitabı olan İdeolojinin Yüce Nesnesi 1989’da
yayımlanmıştır. Yazarın, Marx-Hegel-Lacan-Popüler Kültür arasındaki
bağlantıların çözümlenmesinden hareketle radikal bir tavır alışın ipuçlarını

aramaya yönelen tavrı bu ilk kitabında da belirgindir. Looking Awry (Yamuk

Bakmak, 1992) ve Enjoy Your Symptom (Semptomunun Keyfini Çıkar, 1993)

kitaplarında Lacan’ı Hollywood sineması ve özellikle de Hitchcock
filmlerinin çözümlenmesi üzerinden bir yeniden okuma denemesine girişir.

1994’te yayımlanan The Metastases of Enjoyment (Keyfin Metastazları)
“kadın ve nedensellik” üzerine denemelerden oluşur. 1999’da yayımladığı

The Ticklish Subject (Gıdıklanan Özne) ve 2000’de yayımladığı The Fragile

Absolute (Kırılgan Mutlak) kitaplarında din ve felsefe ile güncel politik tavır

alış arasındaki bağlantıları sorgular. 2001’de yayımlanan Did Somebody Say

Toialitarianism? (Biri Totalitarizm mi Dedi?) kitabında ise 20. yüzyılın

sonunda solun liberalizmin “reel sosyalizm” eleştirisine kayıtsız şartsız teslim
oluşunu eleştirmektedir.

İdeolojinin Yüce Nesnesi ve Yamuk Bakmak dışında yazarın makalelerinden

derlediğimiz bir seçkiyi, Kırılgan Temas’ı da Metis’ten okuyabilirsiniz.
Metis Yayınları
İpek Sokak 9, 34433 Beyoğlu, İstanbul
Tel: [phone] Faks: 212 2454519
e-posta: [email protected]
www.metiskitap.com
Metis I Kültür incelemeleri
Yamuk Bakmak
Popüler Kültürden Jacques Lacan’a Giriş
Slavoj Zizek
İngilizce Basımı: Looking Awry
An Introduction to Jacques Lacan
Through Popular Culture
MİT, 1992
© Slavoj Zizek, 1989 © Metis Yayınları, 1999
Bu çevirinin bütün yayım haklan
Metis Yayınları’na aittir.
İlk Basım: Mayıs 2004
İkinci Basım: Eylül 2005
Yayıma Hazırlayan:
Kapak Fotoğrafı: A. Hitchcock’un Arka Pencere filminden.
Kapak Tasarımı: Semih Sökmen
Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: Metis Yayıncılık Ltd.
Baskı ve Cilt: Yaylacık Matbaacılık Ltd.
ISBN 975-342-469-8
Önsöz
WALTER BENJAMIN teorik açıdan verimli ve yıkıcı bir
işlem olarak bir kültürün en yüksek tinsel ürünlerini, aynı
kültürün sıradan, bayağı, dünyevi ürünleriyle birlikte okumayı
tavsiye ediyordu. Bunu söylerken de aklında özellikle,
Mozart’ın Sihirli Flüt’ünde sunulan yüce âşık çift idealini,
(Mozart’ın çağdaşı) Immanuel Kant’ın ahlakçı çevrelerde
büyük infial uyandırmış olan evlilik tanımıyla birlikte
okumak vardı. Evlilik, diye yazıyordu Kant, “karşı cinsten iki
yetişkin şahıs arasında cinsel organlarını karşılıklı olarak
kullanma konusunda yapılan bir sözleşmedir.” Bu kitapta da
benzer bir şey yapılmaya çalışılıyor: Jacques Lacan’ın en
yüce teorik motifleri çağdaş kitle kültürünün numunelik
örnekleri yoluyla ve onlarla birlikte okunuyor: Bu örnekler
arasında, ne de olsa “ciddi bir sanatçı” olduğu konusunda
artık genel bir mutabakata varılmış bulunan Alfred
Hitchcock’un yanı sıra, film noir, bilimkurgu, detektif
romanları, duygusal kiç eserler, hatta ve hatta Stephen King
bile var. Yani Lacan’a kendi ünlü formülü “Kant’la Sade”ı
(Kant’m eriğini Sade’cı sapıklık açısından yorumlayışını)
uyguluyoruz. Okur kitapta bir dizi “Lacan’la ...” görecek:
Lacan’la Alfred Hitchcock, Fritz Lang, Ruth Rendeli, Patricia
Highsmith, Colleen McCullough, Stephen King, vb. (Kitapta
ara sıra Shakespeare ve Kafka gibi “büyük” isimler
zikredildiğinde, tedirgin olmaya lüzum yok: Onlar da
kesinlikle kiç yazarlar olarak, McCullough ve King’le aynı
düzeyde ele alınmaktalar.)
Bu girişimin iki amacı var. Kitap, bir yandan Lacan’ın
(terimin ilahiyattaki anlamıyla) “dogmatik”ine bir tür giriş
olarak tasarlanmıştır. Kitapta popüler kültür acımasızca
sömürülüyor, sadece Lacancı teorik yapının muğlak hatlarını
açıklamak için değil, zaman zaman Lacan’ın ağırlıklı olarak
akademik nitelikteki alımlanışı yüzünden gözlerden kaçan
ince ayrıntıları da –öğretisindeki kopuşları, onu post-
yapısalcılar alanından ayıran mesafeyi, vb.– açıklamak için
elverişli bir malzeme olarak kullanılıyor. Lacan’a böyle
“yamuk bakmak”, “düzgün” bir akademik bakışın çoğunlukla
gözden kaçırdığı özellikleri saptamayı mümkün kılıyor. Öte
yandan Lacancı teorinin, kitapta, kendini utanıp sıkılmadan
popüler kültürün keyfîni sürmeye bırakmak için bir bahane
işlevi gördüğü de açık. Lacan, Hitchcock’un Vertigo’sundan
King’in Hayvan Mezarhğı’na, McCullough’un An Indecent
Obsession’ından Romero’nun Yaşayan Ölülerin Gecesi’ne
deli gibi koşturmayı meşrulaştırmak için kullanılıyor.
Bu iki hareket arasındaki dayanışma, De Quincey’nin cinayet
sanatıyla ilgili ünlü cümlelerine (hem Lacan hem de
Hitchcock bu cümlelere sık sık göndermede bulunurlar)
getirilecek iki şerhle gösterilebilir:
Eğer bir şahıs Lacan’ı reddediyorsa, kısa bir süre sonra ona
psikanalizin kendisi de şaibeli gelmeye başlayacaktır, bundan
hemen sonraki adım Hitch- cock’un filmlerini hor görmek ve
korku edebiyatını elinin tersiyle itmektir. O sıralarda pek de
mühimsemedikleri Lacan’la laf arasında alay etmekle
başlayıp da Stephen King’e tam bir edebiyat çöplüğü
muamelesi yapmaya kadar varan kim bilir kaç kişi helak olup
gitti!
Eğer bir şahıs Stephen King’i reddediyorsa, kısa bir süre
sonra ona Hitchcock’un kendisi de şaibeli gelmeye
başlayacaktır, bundan hemen sonraki adım psikanalizi hor
görmek ve Lacan’ı elinin tersiyle itmektir. O sıralarda pek de
mühimsemedikleri Stephen King’le laf arasında alay etmekle
başlayıp da Lacan’a fallosantrik bir obskürantist muamelesi
yapmaya kadar varan kim bilir kaç kişi helak olup gitti!
Bu iki versiyondan hangisini tercih edeceği okura kalmış.
Kitabın teorik savının genel hatlarıyla ilgili bir iki şey
söyleyelim. Lacan’ın “Freud’a dönüşü”, genellikle “bilinçdışı,
dil gibi yapılanmıştır” düsturuyla, yani imgesel büyülenmenin
maskesini indirme ve onu yönlendiren simgesel yasayı açığa
çıkarma gayretiyle ilişkilendirilir. Gelgelelim Lacan’ın
öğretisinin son yıllarında, vurgu imgesel ile simgesel
arasındaki yarılmadan gerçeği (simgesel olarak yapılanmış)
gerçeklikten ayıran bariyerin üzerine kaymıştır. Bu yüzden,
bu kitabın birinci kısmında –”Gerçeklik Ne Kadar
Gerçektir?”– Lacancı gerçek kavramı işlenirken, önce
“gerçeklik” dediğimiz şeyin, gerçeğin “kara deliği”ni
dolduran bir fantezi mekânı fazlası içerdiği betimlenerek;
sonra gerçeğin farklı kiplikleri dile getirilerek (gerçek geri
döner, cevap verir, simgesel formun kendisi yoluyla ifade
edilebilir ve gerçekte bilgi vardır); en sonunda da okura
gerçekle karşılaşmaktan kaçmanın iki yolu sunulacak. Bu
sonuncusu polisiye romanlardaki iki ana detektif figürü
yoluyla örneklenecek: Klasik “mantık yürüten” detektif ve
sert detektif.
Alfred Hitchcock’la ilgili bitimsiz literatürde onunla ilgili her
şey çoktan söylenmiş gibi görünüyorsa da, kitabın ikinci
kısmında üç yeni yaklaşım getirme riskine giriliyor: Önce
Hitchcock’un filmlerinde işbaşında olan aldatma diyalektiği,
genelde külyutmazların aldandığı diyalektik anlatılıyor; sonra
Hitchcock’un ünlü kaydırmalı çekimi, amacı bir “leke”,
görüntünün kendisinin seyirciye baktığı bir nokta, “Öteki’nin
bakışı” noktası üretmek olan biçimsel bir yöntem olarak
yorumlanıyor; en sonunda da 1930’larm Oidipal
yolculuğundan 1960’larm anne süperegosunun hâkimiyeti
altındaki “patolojik narsisizmine Hitchcock’un gelişimindeki
ana safhaları kavramamızı sağlayacak bir öneride
bulunuluyor.
Üçüncü kısımda –”Fantezi, Bürokrasi, Demokrasi”– Lacan’ın
ideoloji ve siyaset alanıyla ilgili son dönem teorilerinden bazı
çıkarımlar yapılıyor. Önce, ideolojik sinthome (mesela
süperegoya ait bir ses) bütün ideolojik kurguların göbeğinde
işbaşında olan ve dolayısıyla “gerçeklik hissi”mizi ayakta
tutan bir keyif çekirdeği olarak ele almıyor. Sonra Kafka’nın
eserlerinde anlatıldığı haliyle bürokratik aygıtın
müstehcenliğinden yola çıkarak, modernizm ile
postmodernizm arasındaki kopuşu kavramsallaştırmanın yeni
bir yolu öneriliyor. Kitap, demokrasi kavramının
bünyesindeki paradoksların analiziyle sona eriyor: Bu
paradoksların kaynağı, simgesel eşitlik alanı, görevler, haklar,
vb. ile fantezi mekânının, yani bireyler ve toplulukların
keyiflerini örgütleme tarzlarının “mutlak tikelliği” arasındaki
nihai kıyaslanamazlıktır.
Teşekkürler
Bazı malzemelerin ilk versiyonları şu yazılarda bulunabilir:
“Hitchcock”, October, no. 38 (Güz 1986), “Looking Awry”,
October, no. 50 (Güz 1989), “Undergrowth of Enjoyment”,
New Formations, no. 9 (1989) ve “The Real and Its
Vicissitudes”, Newsletter ofthe Freudian Left, no. 5 (1990).
Joan Copjec’in kitabın tasarlanışı sırasında bile yazarın
yanında bulunup onu yazmaya teşvik ettiğini, onun
çalışmalarının da yazar için teorik bir referans işlevi
gördüğünü ve elyazması metni düzeltmek için bayağı mesai
harcadığını belirtmeye gerek olmadığı için, belirtmeyeceğiz!