Table Of ContentKarl R. Popper
•
,
WSZECHSWIAT
OTWARTY
ARGUMENT ·NA RZECZ
INDETERMINIZMU
,
,
Przekład
Adam Chmielewski
,
WYDAWNICTWO ZNAK
KRAKÓW 1996
•
NOTA OD
TŁUMACZA
•
otwarty. Argument na rzecz indeter
Książka Wszechświat
minizmu jest drugim Poppera, które ukazuje
już dziełem się
w polskim po Sir Karla we. 1994
języku śmierci wrz.eśniu
roku. Jest to druga znanego trzytomowego Postscriptum
część
do "Logiki odkrycia naukowego", którego oczekiwana
długo
publikacja w angielskim wielokrotnie
języku była odkładana
ze na problemy edytorskie. Pewne wyob
względu różnorodne
o tych problemach i ich skali przedmowy Autora
rażenie dają
i Redaktora wydania angielskiego oraz przez nich
dołączone
przypi• sy.
Praca translatorska nad tym tomem niekiedy
zmuszała
do przypisów.
tłumacza dołączania własnych Starałem się,
aby ich najmniej. jednak oznaczone
było Jeżeli występują, są
*, natomiast sam tekst przypisów ode
gwiazdką pochodzących
mnie, oraz sporadyczne zarówno w przypisach, jak
wtrącenia,
i w w nawiasy klamrowe {};
tekście głównym, zostały ujęte
zastosowanie tego rodzaju nawiasów konieczne,
okazało się
zwyczajowo stosowane w takich wypadkach nawia
ponieważ
sy kwadratowe w oryginale angielskim dla
zostały już użyte
oznaczenia dopisków samego Poppera oraz uwag edytorskich
dodawanych przez Williama Bartleya, redaktora wydania an
gielskiego. W przypisach wszystkie powa
wyjaśniam również
problemy i decyzje translatorskie.
żniejsze
29 lutego 1996 Adam Chmielewski
Wrocław-Łaszczów,
,
•
PRZEDMOWA REDAKTORA
WYDANIA ANGIELSKIEGO
otwarty. Argument na rzecz indeter
Książka Wszechświat
minizmu stanowi drugi tom oczekiwanego Postscriptum
długo
do"Logiki odkrycia naukowego" Sir Karla Poppera i zawiera
rozumowania przedstawionego w tych
najważniejszą część
trzech tomach. ta napisana w .
Chociaż książka została połowie
lat nigdy nie publikowana; zawie
pięćdziesiątych. dotąd była
ra najbardziej spójne i ze znanych mi
jednakże najważniejsze
omówienie problemów determinizmu i indeterminizmu.
Postscriptum do "Logiki odkrycia naukowego" na
zostało
pisane w mierze w latach 1951-1956, to znaczy
głównej
w okresie, gdy Logik der Forschung, pierwsza opublikowana
przez Poppera (1934), dopiero na
książka była tłumaczona
angielski jako The Logic oj Sciemific Discovery
język
{l959} '.
tomy Postscriptum pierwotnie
Różne stanowiły część całe
go szeregu do {angielskiego wydania} Logiki
uzupełnień
odkrycia naukowego, w których Popper
zamierzał poprawić,
i idee swej pierwszej Niektóre
poszerzyć rozwinąć książki.
z tych faktycznie do Logic oj
uzupełnień zostały włączone
Scientific Discovery, gdy w 1959 roku.
ukazała się Jednakże
pewna ich grupa i stopniowo
zaczęła żyć własnym życiem
. w jedno, zwarte daleko wykracza
rozrastała się ściśle dzieło,
poza oryginalnej Logik der Forschung. Po
jące objętość
stanowiono to nowe - pod Post
dzieło opublikować tytułem
script: After Twenty Years" - jako lub tom
ciąg dałszy
• Wydanie polskie: Logika odkrycia lUluJwwego, przekł. Urszula Niklas, PWN,
Warszawa 1977 .
•• Tj. Postscriptum: Z perspektyw)' millionych dwudziestu lal.
10 otwarty Przedmowa redaktora wydania angielskiego 11
Wszechświat
do The Logic ofthe Scientific Discovery. fakcji dla ludzi takich jak ja, wreszcie ta
uzupełniający Dzieło że książka została
to zostało posłane do składu i przygotowane do druku w la dokończona i udostępniona szerokiej publiczności.
tach 1956-57. Jej tekst przygotowany do publikacji jest zasadniczo taki
na kilka przed sam jak ten, który w 1962 roku. Z kilku
Jednakże miesięcy spodziewaną publikacją istniał wyjątkiem
prace nad tym zahamowane. W swo :aznaczonych miejsc, nie wprowadzono
przedsięwzięciem zostały żadnych większych
jej intelektualnej autobiografii, Unended Quest, Sir Karl tak poprawek. przekonanie, jest to pode
Panowało że właściwe
oto o otrzymanej do wprowadzenia poprawek odbitce do które swemu na
pisał jście dzieła, nabrało już, dzięki wpływowi
korektorskiej: "Czytanie korekty w kosz uczniów i kolegów Poppera, znaczenia historycznego, bo
przeobraziło się
mar ... Potem na obu oczu. Po tym wiem od czasu jego napisania lat
musiałem udać się operację minęło dwadzieścia pięć
zaś nie mogłem przez jakiś czas powrócić do czytania korekty i czterdzieści pięć od napisania Logik der Forschung. Jest
i w rezultacie Postscriptum nie do tej pory" . wiele spraw teraz
ukazało się rzeczą naturalną, że można byłoby wyrazić
Okres ten bardzo do Wied inaczej. Ale przerobienie tej przez Autora
pamiętam wyraźnie: udałem się całkowite książki
nia, aby Poppera w tamtejszym szpitalu niebawem na czas.
odwiedzić odsunęłoby publikację nieokreślenie długi
po operacji spowodowanej odklejeniem w kilku miejscach Praca redaktorska innymi na
się polegała między łączeniu
spojówek w obu jego oczach. W jak do zdrowia, wersji pewnych tekstu, które przez lata
miarę wracał różnych części się
nad Postscriptum. Przed czas niewiele poprawianiu tekstu ostatecznego i
pracowaliśmy długi nagromadziły, uzupełnieniu
i bardzo grozi mu , go o bibliograficzne i inne przypisy
widział się lękaliśmy, że ślepota. zawierające objaśnienia
Gdy wzrok, prace nad Postcriptum dla czytelnika. Kilka nowych wprowadzonych
odzyskał posunęły się uzupełnień
znacznie: kilka i poprawek przez samego Poppera zaznaczono w nawiasach
doszło podrozdziałów tysiące wyraźnie
w korekcie. napór innych prac w i oznaczono '. Moje przypisy redaktorskie i biblio
Jednakże stał się między gwiazdką:
czasie tak wielki, po 1962 roku nie dokonano niemal graficzne w nawiasy kwadratowe. Pod tym
że są wzięte wzglę
Podczas kolejnej, bardzo owocnej deka dem przez Troelsa Eg
żadnych uzupełnień. naśladowałem praktykę wprowadzoną
dy, po opublikowaniu Conjectures and Refuta/ions (1963), gersa Hansena, redaktora Popperowskiej Die beiden
książki
Popper i trzy kolejne Objec Grundprobleme der Erkenntnistheorie (napisanej w latach
dokończył opublikował książki:
tive Knowledge. Ali Evolu/ionary Approach (1972)", Unended 1930-32 i opublikowanej w 1979 roku). Popper
sprawdził
Quest (1974 i 1976) i (wraz z Sir Johnem Ecc\esem) The Self podczas serii które w czasie minio
pracę redakcyjną spotkań,
and lIS Brain (1977), jak również wiele artykułów. Były to nych dwóch lat odbywaliśmy w różnych miejscach - w Hei
lata i w których obecnie delbergu, Guelph, Toronto, Waszyngtonie, Schloss Kronberg
dzieła, rozwinął swoją słynną teorię
obiektywnego umysłu (i Światów l, 2 i 3), a także przeniósł oraz w jego domu w Buckinghamshire. Popper
napisał także
na nauk biologicznych. nowe przedmowy do wszystkich trzech tomów i nowe po
swą teorię dziedzinę
W jednak Postscriptum, do drugiego tomu.
międzyczasie dzieło stanowiące słowie
wyników pracy Sir Karla w filozofii fizyki, nadal Za dokonano w publikacji tej jednej
kulminację moją sugestią książki
nie opublikowane. Nie znaczy to jednak, nie zmiany. Opublikowanie tego w jed
było że było znaczącej dużego dzieła
czytane: uczniów i kolegów Poppera nym tomie w rezultacie i
większość najbliższych dałoby wielką, ciężką nieporęczną
je i kilku z nich przez lat finansowo dla wielu studentów filozofii.
studiowała parę dysponowało książkę, niedostępną
kopiami odbitek korektorskich. Jest źródłem wielkiej satys- Części Postscriptum - w tym Wszechświat otwarty. Argument
na rzecz indeterminizmu - jednak
mogą zainteresować więk
sze grono, nie tylko filozofów i studentów
zwracając uwagę
. Wydanie polskie: Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria eJli.rt~m(Jl(JRicvUl, prukł.
filozofii, ale i szerszej
Adam Chmielewski. PWN, Warszawa 1992. publiczności.
12 Wszechświat otwarty Przedmowa redaktora wydanin angielskiego 13
te zasadniczo od siebie. szym tomie Popper omawia swe na wielkie
Części są także niezależne Skłoniło także poglądy
mnie to, aby zasugerować publikację tego dzieła w trzech historyczne postacie filozofii, takie jak Berkeley, Hume, Kant,
oddzielnych tomach o rozmiarach, Mach i Russe\1, które do powstania
zbliżonych stanowiących znacząco przyczyniły się
łącznie Postscriptum. Po pewnych wahaniach Sir Karl zgodził tradycji subiektywistycznej, oraz formułuje szczegółowe od- .
z a które zapropo I'0wiedzi na zarzuty krytyków - filozofów
się tą sugestią, także zaaprobował tytuły, współczesnych
nowałem dla każdego z tych tomów. i uczonych. Obiektem swojego ataku Popper czyni także
A zatem Postscriptum opublikowane w rachunku
zostało następujący subiektywistyczną interpretację prawdopodobieńst
sposób: wa, opierającą się na przekonaniu, że prawdopodobieństwo
Realism and the Aim of Science (tom I)' stanowi subiektywnego stanu niedostatecznej wiedzy.
miarę
The Open Universe: An Argument for /ndeterminism (tom W Logice odkrycia naukowego Popper obiek
m·' · . zaproponował
rachunku
tywną interpretację prawdopodobieństwa, posługu
Quantum Theory and the Schism in Physics (tom III)'" w tym celu Obecnie
jąc się interpretacją częstościową. poddał
Aczkowiek z tych tomów Postscriptum krytyce i Na jej miejsce
każdy można czytać także tę interpretację. szczegółowo
oddzielnie, czytelnik winien -
pamiętać, że łącznie stanowią fOlmułuje własną skłonnościową interpretację' interpretację,
one tom atakuje ten czy inny która w minionych dwudziestu lat wielu zwo
powiązaną argumentację. Każdy ciągu zyskała
aspekt subiektywistycznych lub idealistycznych teorii wiedzy; lenników. Idee te i argumenty wykorzystywane i rozwijane
są
w konstruowany jest jeden, lub jeden, . w tomach Postscriptum.
każdym więcej niż pozostałych
obiektywistycznej, realistycznej teorii wiedzy. W tomie otwarty. Argument na rzecz indeter
składnik Wszechświat
A zatem w tomie teraz Realism and the minizmu, Popper przedstawia "naukowej", jak i meta
noszącym nazwę krytykę
Aim of Science Popper poddaje badaniu "indukcjonizm", fizycznej formy determinizmu i argumentuje, fizyka klasy
że
który za subiektywizmu i czna - tak samo jak fizyka kwantowa - nie zaklada ani nie
uważa główne źródło ideałizmu;
badanie odbywa w czterech etapach i na z nich implikuje determinizmu. Stwierdza jednak, determinizm
się każdym że
Popper - odpowiednio - metafizyczny nadal odgrywa w pracy wielu
rozważa logiczną, metodologiczną, wielką rolę
i problemu indukcji. Roz teoretyków fizyki kwantowej, w tym
epistemologiczną metafizyczną fazę współczesnych także
wija tam i rejestruje jej przeciwników determinizmu. Powodów, dla których subiektyw
teorię falsyfikowalności skuteczność
w oddzielaniu od siebie naukowych, nienaukowych ne interpretacje w fizyce wiel
poglądów prawdopodobieństwa odgrywają
i pseudonaukowych. Przedstawia swą teorię korroboracji jako ką rolę, Popper poszukuje w tych metafizycznych założeniach.
sposób racjonalnej preferencji danej teorii zamiast argumentami tomu pierwszego i drugiego za
wyrażania Pomiędzy
innej, bez czy to do subiektywnych chodzi zwlaszcza gdy idzie o problemy
jakiejś odwoływania się głęboki związek,
"pewności", czy do obiektywnych "uzasadnień" ·· .. rodem wolności, twórczości i racjonalności człowieka.
z konwencjonalnych koncepcji filozoficznych. W tym pierw- W pierwszym tomie o uzasadnianiu i racjonal
rozważania
ności stanowią argument za odrzuceniem subiektywistycz •
• {Realizm j cel nt/uH}
nego i sceptycznego twierdzenia o granicach krytyki - a wraz
•• {Tj. tom niniejszy, Wszech.fwiat otwarty. Argument na rzecz indeterminizmu}
{Teoria kwantów i schilf/Ul w fi'l.)'Ce} z tym o granicach racjonalności. Gdyby taka granica istniała,
0'0
_• ••• {Ang. juJtijication; od tego słowa został utwonony termin justyftkacj<lnizm, KtÓry wówczas spory pozbawione sensu, a sama
poważne byłyby
- na gruncie reprezentowanego przez Poppef'd krytycznego rdcjonalizmu - oznacza
argumentacja iluzoryczna.
poważna byłaby
ogólne stanowisko. zgodnie z którym dany_p ogląd moina przyjn.ć tylko wtedy, gdy
istnieje dla niego /.lU/Si/dnienie, indukcyjne lub inne.·Popper i jego l.wolenicy odrzucaj"
przede wszystkim jU~1yfiltacjonizm indukcjonistyczny. O zbedno..i;ci wm:lkich uzasad • {Na temat .tJrJonnoiciowej interpretacji prawdopodobielistwa, por.: Karl R. Popper,
nień, nie tylko indukcyjnych. pisze D'dvid Miller, A Critiq~ oJ Goml Rea,run.f, w; Joseph World oJ Propell,SiJie.f, Thoemmes, Londyn 1992; wydanie polskie: ~wjal sJclonnolci,
Agassi i lan C, Jarvie (eds.), Ratjonality. The Critic"l View, 1987.} przekł. Adam Chmielewski, Znak, Kraków 1996.}
14 otwarty
Wszechświat
Zawarte w drugim tomie omówienie determinizmu propo
nuje stwierdzenie, nasza jest ograniczona, gdy
że racjonalność
idzie o przewidywanie rozwoju wiedzy ludzkiej.
przyszłego
PODZIĘKOWANIA
Gdyby taka granica nie wówczas spory
istniała, poważne
pozbawione sensu, a sama argumentacja
byłyby poważna
iluzoryczna,
byłaby
Popper argumentuje zatem, ludzki rozum jest nieograni
że
czony, gdy idzie o lecz ograniczony, gdy idzie
krytykę,
o przewidywania, i wykazuje, zarówno brak ogra
władze że
jak istnienie tych we im
niczeń, też ograniczeń właściwych
miejscach to konieczny warunek istnienia ludzkiej racjonalno z tej okazji, aby memu
Pragnę skorzystać podziękować
w ogóle. koledze Johnowi W. N. Watkinsowi za
ści wielką zachętę, jaką
W tomie trzecim, Quantum Theory and the Schism in dla mnie jego ogromne zainteresowanie dla mojej
stanowiło
Physics, Popper omawia kolejno i odrzuca szereg ar Profesor Watkins niniejszy tom w
cały prący. przeczytał rękopisie
gumentów i "paradoksów", które szeroko wykorzystywane oraz w korekcie i wiele bardzo pomocnych
są zaproponował
dla obrony idealistycznych. poprawek. Jego sugestii to Postscriptum
poglądów Domyślając się, że zawdzięczam, że
problemów interpretacji mechaniki kwantowej ukazuje jako praca oddzielna, nie jak pierwotnie
źródła można się zaś,
w problemach interpretacji rachunku prawdopodo jako seria do The Logic oj Scientific
znaleźć planowałem, uzupełnień
Popper poszerza Discovery. praca ta w
bieństwa, własną sklonnościową interpretację Jednakże została ukończona większym
a przedstawia stopniu jego zainteresowaniu moimi ideami
prawdopodobieństwa, następnie śmiałą krytykę dzięki niż dzięki
niektórych interpretacji mechaniki kwantowej, sta jego sugestiom.
wiodących
ich dobrze znane paradoksy i The Logic oj
rając się rozwiązać wyświęcić Chciałbym również podziękować tłumaczom
"Obserwatora" z fizyki kwantowej. Scientific Discovery, Doktorowi Juliusowi Freed i Lan Freed,
uwagi, zawarte w Metaphysical Epilogue, którzy przeczytali odbitek korektorskich tego tomu
Końcowe łączą większość
wszystkie Postscriptum w historyczne i pro i zaproponowali wiele poprawek stylistycznych. [Oboje zma
wątki całego
gramowe studium o roli metafizycznych programów badaw rli na wiele lat przez tego tomu.]
publikacją
czych lub interpretacji w historii fizyki. W okresie pisania tej moim asystentem Joseph
książki był
Agassi: z nim prawie podroz
Omawiałem szczegółowo każdy
Redaktor pragnie The tej co bardzo ten rezultat, pod
podziękować władzom Ameńcan dział książki, miało często że
Council of Learned Societies i Socie jego porad jedno lub dwa zdania
Ameńcan Philośophical wpływem przeobrażały się
ty za ich szczodre wsparcie w pracy edytorskiej nad tymi po rozszerzeniu w nowy czy - jak
cały podrozdział, też się
tomami oraz Profesorom Donaldowi T. Campbellowi i F. A. w jednym przypadku - w [Mowa
stało całą nową część.
von Hayekowi za ich porady i poparcie. Pragnie o fragmencie, który stanowi obecnie 2 tomu Realism
również część
swojej sekretarce Nancy Artis Sadoyama za Q?d the Aim oj Science.] Jego dla mnie
podziękować współpraca była
oddania i pomoc. meocemona.
pełną niezawodną
mojej uczelni
Chciałbym również podziękować władzom
London School of Economics and Political Science, które
mi korzystanie z pomocy Doktora Agassiego, oraz
umożliwiły
kierownictwu The Center for Advanced Study in the Behavio-
16 otwarty 17
Wszechświat Podziękowania
ral Sciences (Fundacji Forda) w Stanford w Kalifornii, za na to Postscriptum
Chciałbym zakończenie wspomnieć. że
stworzenie mi nieprzerwanej pracy od paidzier (wraz z The Logic ot Scienti[ic Discovery) uwa
możliwości przekładem
nika 1956 do lipca 1957 nad odbitkami korektorskimi tej za niemal w 1954 roku. To wtedy
żałem ukończone właśnie
i za Doktorowi Agassiemu mu jego pierwotny tj. Postscript: After Twenty
książki umożliwienie współpracy nadałem tytuł,
ze w tym okresie. - Y'i.,ars, co do publikacji Logik der ForschulIg
mną stanowiło aluzję
•
w 1934 roku.
Penn, Buckinghamshire, 1959.
Penn, Buckinghamshire, 1982.
m,
W latach 1958-63 Profesor William W. Bartley,
był
moim studentem, a moim w London School of
później kolegą
Economics, w okresie 1960--62 w pracy.
zaś brał ścisły udział
nad W 1978 roku
tą ksiązką· zgodził się przyjąć funkcję
redaktora Postscriptum. Jestem mu bardzo za
wdzięczny
pomoc i za tego zadania. Moje zobo
podjęcie się żmudnego
wobec niego to
wiązania są większe, niż mogę wyrazić,.
Jest mi bardzo kilku innym
miło złożyć podziękowania
osobom, które podczas minionych lat wraz ze
pracowały mną
nad Postscriptum; do nich Alan Musgrave,
nałeżą zwłaszcza:
David Miller, Ame Petersen, Tom Settle i Jeremy Shearmur.
nich na David
Spośród szczególną wdzięczność zasługują
Miller i Ame Petersen, bowiem wiele pracy w
włożyli tę
w okresach przed 1970 rokiem.
książkę różnych
London School of Economics stale mnie przez
wspierała
wszystkie te lata, mi asystentów.
przydzielając Praktykę tę
kontynuowano przez lat - od chwili, gdy przeszed
trzynaście
na w 1969 roku - pomocy finansowej ze
łetn emeryturę dzięki
strony N uffield Foundation, której za to
chciałbym podzięko
tej pomocy mojemu przy
wać; Zaaranżowanie zawdzięczam
jacielowi i Johnowi Watkinsowi, i nieda
następcy, zmarłemu
wno dyrektorowi Sir Walterowi Adamsowi, oraz jej
Szkoły,
obecnemu dyrektorowi, Profesorowi Ralfowi Dahrendorfowi,
któremu jestem bardzo za i wielkie
wdzięczny przyjaiń
zainteresowanie .
moją pracą
. . Gdyby Postscriptum opublikowane w 1950 roku,
zostało
zadedykowałbym je Bertrandowi Russellowi; Profesor Bartley •
mnie, list o takiej znajduje w Ar
poinformował że treści się
chiwach Russella w MacMaster University.
PRZEDMOWA
-
(1982)
Jak Profesor Bartley w swojej przedmowie,
już wyjaśnił
tom niniejszy napisany przed 1956 rokiem jako
został część
Postscriptum do "The Logic oj Scientific DiscQvery". Nie
moim zamiarem w nim ludzkiej
było omawiać zagadnień
i ludzkiej wolnej woli, nawet
wolności jeżeli rzeczywiście
problemy te jej
stanowią tło.
Wiele powodów na to, nie
złożyło się że chciałem omawiać
tych kwestii w okresie, gdy Powód
pisałem tę książkę. główny
na tym, w Postscriptum, tak samo jak w Logice
polegał że
odkrycia naukowego, do której jest ono moim
uzupełnieniem,
zamiarem omówienie problemów nauk fizycznych, ich
było
metod i niektórych ich implikacji, a kosmologii
spośród także
fizycznej oraz roli teorii wiedzy w naukach fizycznych.
Powodem drugim to, wówczas, prob
było że sądziłem iż
lemy zagadnienia ludzkiej
narosłe wokół wołności zostały
przez to, co filozofowie o nich napisali. ten
zamącone Zamęt
zaczyna przynajmniej od Hume'a, jednego z
się największych
filozofów w historii. Ma to, jak z tym,
całej sądzę, związek że
na to zagadnienie jest bardzo
pogląd zdroworozsądkowy
Po pierwsze bowiem zdrowy
mętny. rozsądek skłania się,
z jednej strony, ku przekonaniu, zdarzenie jest
że (ł) każde
spowodowane przez poprzednie zdarzenie, cze
jakieś dzięki
mu zdarzenie lub
każde można byłoby wyjaśnić przewidzieć,
dostatecznie znali wszystkie istotne
gdybyśmy szczegółowo
zdarzenia je Z drugiej strony, zdrowy
poprzedzające. rozsądek
przypisuje i zdrowym na ludziom, przynaj
dojrzałym umyśle
mniej w wielu sytuacjach, (2) do swobodnego wyboru
zdolność
alternatywnymi sposobami a wsku
pomiędzy postępowania,
tek tego za swe
również odpowiedzialność postępowanie.
20 otwany Przedmowa 21
Wszechświat
stanowiska (l) i (2) wzajemnie sprze w tej chwili. Taki Laplace'owski determinizm - z pozoru
Jednakże wydają się
czne i powstaje problem, czy ta zachodzi napraw potwierdzany przez prima jacie deterministyczne teorie fizyki
sprzeczność
czy jest tylko pozorna. Hume i wielu deterministów i przez ich sukcesy - za naj
dę, wspaniałe uważam poważniejszą
wnikliwie i subtelnie (zbyt subtelnie w moim i która stoi na przeszkodzie w sfor
próbowało największą trudność,
przekonaniu) przekonania CI) i (2) nie w sprze koncepcji ludzkiej i odpo
wykazać, że są mułowaniu wolności, twórczości
i a zarazem WIedzialności oraz w ich obronie. Z calą pewnością stanowcze
czności że można być deterministą, mówić
o Argumenty na rzecz tego stanowis i determinizmu przez Laplace'a, wy
wolności postępowania. wyraźne sformułowanie
ka jednak w mierze werbalne. one poza zdrowy i zakorzenione
są przeważającej Polegają kraczające rozsądek głęboko
na analizie takich terminów jak: "wolna", "wola" w historii nauki zachodniej, znacznie nieprecyzyj
słownej przewyższa
i oraz na analizie takich jak: "Czy ne podane jako twierdzenie (l). .
"działanie" pytań mogłem sformułowanie powyżej
inaczej, faktycznie Wszystkie te Determinizmowi Laplace'a jednak przeciwsta
postąpić niż postąpiłem?" można się
werbalne analizy calkowicie i - i tak w tej Gdy idzie o mnie, nie
są bezużyteczne sprawiły, że wić też książce czynię.
filozofia wspólczesna w straszny jest jestem Moim zadaniem w tej jest
popadła mętlik. Możliwe deterministą. książce zrobić
jednak inne do tych mi<;jsce dla indeterminizmu na gruncie teorii fizycznej i kos
zupełnie podejście zagadnień.
Mój punkt i moje do tych problemów nie mologii. Dlatego determinizm Laplace'a
wyjścia podejście też argumentuję, że
opiera na filozofii Hume'a (który wypowiedzi nie da a nie jest on potrzebny ani
się zdominował się utrzymać, także, że
brytyjskich filozofów na te tematy), lecz na stanowisku La fizyce klasycznej, ani Jest to zadanie
współczesnej., poważne
place'a. W swym Essai philosophique sur tes probabilites i nie ma ono nic wspólnego z o zasadniczo
roztrząsaniami
(1819), opublikowanym lat po Traktacie Hume'a, werbalnym charakterze '. Moje zainteresowania,
pięćdziesiąt lokują się
Laplace zatem na kosmologicznej: charak
napisał: płaszczyźnie będę omawiał
ter naszego nie znaczenia poszczególnych .
• świata, zaś słów
( ... ) obecny stan za skutek aby
"Winniśmy uznać wszechświata Jednakże, uniknąć nieporozumień, chciałbym wyjaśnić,
jego stanu poprzedniego oraz za stanu, który na gdy w tej o "naukowym" determinizmie (z
przyczynę że książce mówię
Przyjmijmy ( ...) istnieje inteligencja zdolna przed i po "naukowy" ), mam na
stąpi. że poznać cudzysłowem słowie myśli
wszystkie te które oraz stany przy rzekomo rzekomo "naukowy" deter
siły, poruszają naturę, "naukową" doktrynę,
jmowane w momencie przez wszystkie przed- ' minizm. Jest to doktryna, która
określonym zawdzięcza swą popularność
mioty, które na ( ... ) nie nic dla [tej i swój - nawet naukowców - swe
się nią składają; byłoby wpływ wśród największych
inteligencji] niepewnego, tak jak i mu rzekomo naukowemu charakterowi, temu, powszechnie
przyszłość zaś, przeszłość, że
dla niej otworem",. za nauki, Newtonowskiej i Ein
stanęłaby uważa się ją część zwłaszcza
steinowskiej teorii grawitacji oraz Maxwellowskiej teorii pola
Stanowisko to, które (jak w tej jest elektromagnetycznego.
wyjaśniam książce)
znacznie silniejsze zdrowy nazywam "nauko W trakcie argumentacji przeciwko determinizmowi
niż rozsądek, będę
wym" determinizmem. Jest to stanowisko, z którym stanowisko, którego zamiarem jest prze
zgodziła formułował również
by fizyków, nie wszyscy (mam tu na twierdzenia (2).
się większość chociaź zwyciężenie powyżej sformułowanego
Charlesa Sandersa Peirce'a), przynajmniej przed 1927
myśli
l PO:twolc s.obie prz.ypomnieć czytelnikom, te unikanie kwestii werbalnych stanowi
rokiem. Ten Laplace'owski determinizm stwierdza, stan
że jedno z moich naczelnych od samego poczqtku mojej buiery. Por. do
haseł przedmowę
Wszechświata w dowolnym momencie czasu, przyszłym czy pierwszego wydania Logik der ForschWI}; z 1934 roku, zwłaszc1.a cytaty ze Sehlicka
minionym, jest zdeterminowany, jego stan, i Kanw. Por. także Open Society (Ind It.l" E/lemie.r, 1945, rozdział 11 {wyd. pol~kie:
całkowicie jeżeli
Społecleństwo otwarte i je1{o wrogowie, przekł. Halina Krahelska, opracował Adam
jego sytuacja, jest dana w pewnym momencie - na
przykład Chmielewski, PWN. Warszawa 1993} i Unended Quest. 1976, podrozdział 7.
22
otwarty
Wszechświat
1
W razie tutaj to, co
każdym chciałbym wyraźnie stwierdzić
w otwartym i w historycyzmu,
widać już Społeczeństwie Nędzy
RODZAJE DETERMINIZMU
a mianowicie, filozoficzna obrona ludzkiej ludz
że wolności,
kiej i tego, co tradycyjnie nazywa
twórczości się wolną wolą,
jest dla mnie ogromnie - nawet
ważna jeżeli uważam, że
•
pytania w rodzaju: "Czym jest "Co oznacza
wolność?",
przymiotnik «wolny»" czy .,Co to jest wola?". oraz pytania
podobne, jak próby ich co
też rozjaśnienia, mogą najwyżej
nas w filozofii ta stanowi
zaprowadzić mętlik języka. Książka
prolegomena do zagadnienia ludzkiej i twór
więc wolności
oraz poszukuje dla nich miejsca w teoriach fizycznych W tej powody, dla których
czości książce pragnę przedstawić
i kosmologicznych w sposób, który nie polega na analizach jestem tych powodów nie rozpa
indeterministą 1 Wśród będę
werbalnych. intuicyjnej idei wolnej woli, jako racjonalny
trywał ponieważ
Gdy idzie o pierwszego argument na rzecz indeterminizmu jest ona
początek rozdziału, chciałbym zupełnie bezuży
jeszcze o moich na teczna. bowiem przekonany,
powiedzieć słowo poglądach intuicję. Człowiek może być całkowicie
Intuicja i mnie ogromnie oraz na mocy swego
wyobraźnia są według ważne: że postępuje rozmyślnie że działa
potrzebujemy ich, aby teorie. intuicja, wolnego wyboru, podczas gdy w znajduje
wymyślać Jednakże rzeczywistości się
dlatego, nas o prawdzie tego, co pod sugestii, przymusu albo narkotyków. Gdyby
właśnie że może przekonać wpływem
intuicyjnie, nas fatalnie jest ona jednak nam determinizmu za
poznaliśmy może zwieść: udało się odrzucić ideę pomocą
nieocenioną, ale i niebezpieczną pomocą, sprawia bowiem argumentów, które nie zawierają odniesień do naszych intuicji
stajemy bezkrytyczni. Musimy do wolnej woli, uzyskamy nadania po
często, że się odnosić się być może sposobność
niej z szacunkiem i ale sa prawnego sensu - przynajmniej w ograniczonym za
wdzięcznością, także pobudzać jakimś
mych siebie do jej surowej krytyki. kresie - tym intuicjom. Wspomniane bowiem kontr
właśnie
wówczas jako przypadki
przykłady można będzie traktować
szczególne - jako przypadki z powodu których
może złudzeń,
intuicje te wydają się chwilowo niezawodne. Żadnej z tych
kwestii jednak nie tutaj Zamierzam
będę omawiał. poddać
krytyce argumenty filozoficzne, a
zdroworozsądkowe zwłasz
cza argumenty naukowe, jakimi na rzecz
posługiwano się
determinizmu.
Moim zasadniczym problemem zbadanie poprawno
będzie
argumentów na rzecz tzw. "naukowego" determinizmu, to
ści
I Ta część Postscriptum stanowi poprawioną wersję mojego artykułu Indetermini.l'm
in Quantum Physics and in Classical Physics, "British lauroal for the Philosophy of
Science" l, Nr 2, ss. 117-133, i Nr 3, ss. 173-195. [W tej sprawie por. także artykuł
Poppera OJ Clouds and Cłocks: An Approach to the Problem oj Rationality and the
Freedom o/ Man (St. Louis, 1966), prl.edrukowany w Objective Knowledge (Oxford
1972), ss. 206-255] {por. wyd. polskie. O chmurach i zegarach, w: Wiedza obiektywna.
Ewolucy;na teoria epistemologicz/Ul, op. cit.. ss. 265-324}.
