Współczesne stosunki międzynarodowe. Międzynarodowe stosunki polityczne w XXI wieku – geneza, struktury, funkcje i procesy polityczne

233 Pages·2015·4.091 MB·Polish

by  Erhard Cziomer (red.)

WSPÓŁCZESNE
STOSUNKI
MIĘDZYNARODOWE
pod redakcją
Erharda Cziomera
Międzynarodowe stosunki polityczne w XXI wieku
– geneza, struktury, funkcje i procesy polityczne
Międzynarodowe stosunki polityczne w XXI wieku
– geneza, struktury, funkcje i procesy polityczne
WSPÓŁCZESNE
STOSUNKI
MIĘDZYNARODOWE
pod redakcją
Erharda Cziomera
Międzynarodowe stosunki polityczne w XXI wieku
– geneza, struktury, funkcje i procesy polityczne
Kraków 2015
Rada Wydawnicza Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego:
Klemens Budzowski, Maria Kapiszewska, Zbigniew Maciąg, Jacek M. Majchrowski
Recenzja: prof. zw. dr hab. Janusz Sawczuk
Rozdziały 14, 17: Anna Paterek
Podrozdział 14.2.1, 17.3.1: Anna Diawoł-Sitko
Rozdziały 15, 16, 18: Marcin Lasoń
Rozdział 19: Beata Molo
Rozdział 20: Łukasz Bednarz
Rozdział 21: Erhard Cziomer
Projekt okładki: Marcin Ciomer
Adiustacja: Daria Podgórska
ISBN 978-83-7571-384-8
Copyright© by Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Kraków 2015
Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani magazynowana
w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie,
ani też rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie
za pomocą środków elektronicznych, mechanicznych, kopiujących,
nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich
Na zlecenie:
Krakowskiej Akademii
im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
www.ka.edu.pl
Wydawca:
Ofi cyna Wydawnicza AFM,
Kraków 2015
Sprzedaż prowadzi:
Księgarnia U Frycza
tel./faks: (12) 252 45 93
e-mail: [email protected]
Skład: Oleg Aleksejczuk
Spis treści
Wstęp (Erhard Cziomer) .............................................................................................7
Wykaz skrótów ...........................................................................................................9
Rozdział 14. Uwarunkowania nowego ładu międzynarodowego
w dobie globalizacji ..........................................................................................11
14.1. Kształtowanie się nowego ładu międzynarodowego i jego determinanty ....11
14.2. Wyzwania i zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego
u progu II dekady XXI w. ...................................................................................14
14.2.1. Arabska Wiosna i jej implikacje dla państw regionu ...........................17
14.3. Regionalne tendencje integracyjne i dezintegracyjne ....................................23
14.4. Rola ONZ w systemie zarządzania globalnego ................................................29
14.5. Perspektywy rozwoju globalnego porządku międzynarodowego .................36
Rozdział 15. Poszukiwanie nowej roli międzynarodowej USA ................................40
15.1. Uwarunkowania pozycji międzynarodowej USA na początku
II dekady XXI wieku ...........................................................................................41
15.2. Główne założenia i kierunki polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ..............49
15.3. Bilans i perspektywy wojny z terroryzmem na przykładzie „frontu”
w Iraku ...............................................................................................................59
15.4. Perspektywy roli USA w międzynarodowym ładzie politycznym
w XXI wieku .......................................................................................................65
Rozdział 16. Transformacja NATO i współpraca transatlantycka .............................71
16.1. Ewolucja NATO po zakończeniu zimnej wojny .................................................72
16.2. Strategia NATO na II dekadę XXI wieku ............................................................78
16.3. Aktywność NATO poza obszarem państw członkowskich
na przykładzie misji stabilizacyjnej w Afganistanie ..........................................83
16.4. Istota i znaczenie współpracy transatlantyckiej ...............................................91
Rozdział 17. Polityczne wyzwania integracji europejskiej – ewolucja UE................96
17.1. Unia Europejska – rozwój po Maastricht .........................................................96
6 Spis treści
17.2. Proces pogłębiania i poszerzenia UE ............................................................106
17.3. Kierunki i wyzwania Wspólnej Polityki Zagranicznej
i Bezpieczeństwa UE .....................................................................................115
17.3.1. Europejska Polityka Sąsiedztwa (EPS) ...............................................123
17.4. Perspektywy i dylematy dalszego rozwoju i międzynarodowej roli UE
u progu II dekady XXI ....................................................................................128
Rozdział 18. Ewolucja Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej ...................134
18.1. Formy i problemy współpracy regionalnej – neoregionalizm .....................134
18.2. Przesłanki i następstwa kryzysu jugosłowiańskiego oraz współpracy
regionalnej na Bałkanach ..............................................................................140
Rozdział 19. Rola Rosji i ewolucja obszaru poradzieckiego ...................................150
19.1. Następstwa rozpadu Związku Radzieckiego ................................................150
19.2. Wyznaczniki oraz założenia doktrynalne polityki zagranicznej
i bezpieczeństwa Rosji ..................................................................................152
19.3. Główne kierunki i opcje realizacji polityki zagranicznej Rosji w XXI wieku ..160
19.4. Dylematy ewolucji obszaru poradzieckiego ..................................................166
Rozdział 20. Nowa rola Chin w stosunkach międzynarodowych ..........................175
20.1. Geneza i ewolucja polityki wewnętrznej i zagranicznej ChRL
do końca lat 70. ..............................................................................................175
20.2. Wpływ reform wewnętrznych na zmiany w polityce zagranicznej ChRL
w latach 80. i 90. ............................................................................................180
20.3. Nowa rola międzynarodowa ChRL w XXI wieku ...........................................185
20.3.1. Wyzwania w chińskiej polityce zagranicznej ....................................194
Rozdział 21. Polska w stosunkach międzynarodowych ........................................201
21.1. Wyznaczniki pozycji międzynarodowej Polski po 1989 r. .............................201
21.2. Ramy instytucjonalne i założenia polityki zagranicznej
i bezpieczeństwa Polski ....................................................................................208
21.3. Główne kierunki realizacji aktywności międzynarodowej Polski w XXI w. .213
Bibliografi a cytowana ............................................................................................221
Noty o autorach ......................................................................................................231
Wstęp
Współczesne stosunki międzynarodowe odzwierciedlają całokształt relacji mię-
dzy ich uczestnikami państwowymi i pozapaństwowymi w płaszczyźnie politycz-
nej, gospodarczej i społecznej. W toku złożonego procesu interakcji między po-
szczególnym uczestnikami stosunków międzynarodowych dochodzi do kształto-
wania wielu struktur, doprowadzając do określonych tendencji rozwoju w formie
współpracy lub rywalizacji, bądź też napięć i konfl iktów w skali lokalnej, regional-
nej i globalnej. Tendencje powyższe uległy przyspieszeniu w XXI wieku z powodu
dynamicznego procesu globalizacji, obejmującego całą kulę ziemską oraz wpły-
wającego na kształtowanie się nowego układu sił na arenie międzynarodowej.
Dlatego też zrozumienie genezy, struktury, funkcji i głównych procesów politycz-
nych współczesnego świata jest dużym wyzwaniem teoretycznym mającym rów-
nież ważne znaczenie praktyczne.
Zespół autorów związanych z Katedrą Stosunków Międzynarodowych Kra-
kowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego (KAAFM) podjął przeto
trud naukowej analizy współczesnych stosunków międzynarodowych w trzech
częściach:
• Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych (część I)
Ma charakter wprowadzający, ponieważ omawia podstawowe pojęcia i kategorie
oraz teorie i metody badawcze dyscypliny naukowej o stosunkach międzynaro-
dowych. Ponadto wyjaśnia wyczerpująco zarówno czynniki kształtujące stosunki
międzynarodowe i defi niuje ich zróżnicowanych uczestników, jak też charaktery-
zuje zasady i formy współpracy międzynarodowej. Na koniec przedstawiono po-
jęcie oraz elementy składowe systemu międzynarodowego oraz jego teoretyczne
i praktyczne aspekty funkcjonowania i ewolucji.
• Historia stosunków międzynarodowych 1919–1991 (część II)
Ta część przedstawia genezę i ewolucję systemu dwubiegunowego, w tym róż-
ne tendencje i sprzeczności rozwoju politycznego świata i Europy, począwszy
od postanowień Kongresu Wersalskiego (1919) do przezwyciężenia konfl iktu
Wschód–Zachód i upadku bloku wschodniego oraz rozpadu ZSRR (1991). W uję-
ciu syntetycznym i chronologicznym omówiono zarówno ewolucję okresu mię-
8 Wstęp
dzywojennego 1919–1939, jak też dyplomatyczny przebieg II wojny światowej
oraz jej polityczno-prawne następstwa (1939–1945). Dużo miejsca poświęcono
kształtowaniu się systemu dwubiegunowego i jego elementów składowych oraz
ewolucję systemu w różnych fazach zimnej wojny (1945–1989), czy procesowi
dekolonizacji i ruchowi krajów niezaangażowanych oraz ukazaniu przesłanek i na-
stępstw wybranych konfl iktów postkolonialnych oraz dysproporcji Północ–Po-
łudnie. Część II zamyka ocena i zestawienie przesłanek i następstw dla Europy
przezwyciężenia konfl iktu Wschód–Zachód na przełomie lat 80. i 90. XX wieku.
• Międzynarodowe stosunki polityczne w XXI wieku (część III)
W części trzeciej skoncentrowano się na ukazaniu ważniejszych mechanizmów
funkcjonowania międzynarodowych stosunków politycznych w XXI wieku.
W ośmiu rozdziałach przedstawiono kolejno: pojęcie oraz istotę nowego ładu
międzynarodowego w dobie globalizacji, poszukiwanie nowej roli międzynaro-
dowej USA jako mocarstwa globalnego, transformację NATO i współpracy trans-
atlantyckiej, polityczne wyzwania integracji europejskiej, ewolucję współpracy
i rozwoju Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej, roli Rosji i obszaru postra-
dzieckiego, nowej roli międzynarodowej Chin oraz omówiono temat – rola Polski
w stosunkach międzynarodowych. Autorzy z uwagi na dynamikę zmian celowo
nie obejmują systematyczną analizą wydarzeń związanych z eskalacją kryzysu
ukraińskiego.
Tom Międzynarodowe stosunki polityczne w XXI wieku kończy bibliografi a
cytowana dla całej edycji, stanowiąca cenną pomoc w dotarciu do źródeł oraz wy-
branych pozycji specjalistycznych, pozwalająca na pogłębienie i poszerzenie wie-
dzy na temat teorii oraz ewolucji współczesnych stosunków międzynarodowych.
Na zakończenie chciałbym serdecznie, jako redaktor naukowy, podziękować
wszystkim autorom i redaktorom Ofi cyny Wydawniczej KAAFM oraz recenzento-
wi prof. zw. dr hab. Januszowi Sawczukowi, jak również tym, którzy okazali nam
pomoc i zaangażowali się w przygotowanie niniejszej edycji.
Erhard Cziomer
Wykaz skrótów
ANP – Akademia Nauk Politycznych
ANZUS – Pakt Bezpieczeństwa Pacyfi ku (The Australia, New Zealand, United
States Security Treaty)
ASEAN – Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo-Wschodniej (Associa(cid:415) on of
South-East Asian Na(cid:415) ons)
BRICS – Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, Republika Południowej Afryki
BŚ – Bank Światowy
CENTO – Organizacja Paktu Centralnego (Central Treaty Organiza(cid:415) on)
EBC – Europejski Bank Centralny
EFTA – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade
Associa(cid:415) on)
GATT – Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement
on Tariff s and Trade)
EKD – Europejska Komisja Doradcza (Europeen Advisory Commission)
HDI – wskaźnik rozwoju społecznego (Human Development Index)
IGOs – organizacje międzyrządowe (Intergovernmental Organiza(cid:415) ons)
IMFC – Międzynarodowy Komitet Monetarny i Finansowy (Interna(cid:415) onal
Monetary and Financial Commi(cid:425) ee)
INGOs – organizacje pozarządowe (Non-governmental Organisa(cid:415) ons)
KBWE – Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
KTN – korporacja transnarodowa
LPA – Liga Państw Arabskich
MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy
MTS – Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
NAFTA – Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (North American Free
Trade Agreement)
NATO – Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (North Atlan(cid:415) c Treaty
Organiza(cid:415) on)
10 Wykaz skrótów
NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna
NZ – Narody Zjednoczone
OBWE – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisa(cid:415) on for
Economic Coopera(cid:415) on and Development)
OJA – Organizacja Jedności Afrykańskiej
ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych
OPA – Organizacja Państw Amerykańskich
OPEC – Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Na(cid:332) ową (Organiza(cid:415) on of
the Petroleum Expor(cid:415) ng Countries)
RFN – Republika Federalna Niemiec
RPA – Republika Południowej Afryki
RPN – Ruch Państw Niezaangażowanych
SEATO – Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej (South East Asia Tre-
aty Organiza(cid:415) on)
TAC – Traktat o Przyjaźni i Współpracy (The Treaty of Amity and Coopera-
(cid:415) on)
UE – Unia Europejska
UNHCR – Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (United
Na(cid:415) ons High Commissioner for Refugees)
UNCTAD – Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (United
Na(cid:415) ons Conference on Trade and Development)
UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kul-
tury (United Na(cid:415) ons Educa(cid:415) onal, Scien(cid:415) fi c and Cultural Organiza-
(cid:415) on)
USA – Stany Zjednoczone Ameryki
WHO – Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organiza(cid:415) on)
WTO – Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organiza(cid:415) on)
ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich