Table Of ContentWSPÓŁCZESNE
STOSUNKI
MIĘDZYNARODOWE
pod redakcją
Erharda Cziomera
Historia stosunków międzynarodowych 1919-1991
Historia stosunków międzynarodowych 1919-1991
WSPÓŁCZESNE
STOSUNKI
MIĘDZYNARODOWE
pod redakcją
Erharda Cziomera
Historia stosunków międzynarodowych 1919-1991
Kraków 2015
Rada Wydawnicza Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego:
Klemens Budzowski, Maria Kapiszewska, Zbigniew Maciąg, Jacek M. Majchrowski
Recenzja: prof. zw. dr hab. Janusz Sawczuk
Rozdziały 7–9, 12, 13: Erhard Cziomer
Rozdział 10, 11: Marcin Lasoń
Projekt okładki: Marcin Cziomer
Adiustacja: Daria Podgórska
ISBN 978-83-65208-18-7
Copyright© by Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Kraków 2015
Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani magazynowana
w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie,
ani też rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie
za pomocą środków elektronicznych, mechanicznych, kopiujących,
nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich
Na zlecenie:
Krakowskiej Akademii
im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
www.ka.edu.pl
Wydawca:
Ofi cyna Wydawnicza AFM,
Kraków 2015
Sprzedaż prowadzi:
Księgarnia U Frycza
tel./faks: (12) 252 45 93
e-mail: [email protected]
Skład: Oleg Aleksejczuk
Spis treści
Wstęp (Erhard Cziomer) ..............................................................................................7
Wykaz skrótów ...........................................................................................................9
Rozdział 7. Tendencje rozwoju systemu międzynarodowego
w latach 1919–1945 .........................................................................................11
7.1. Geneza i ewolucja systemu wersalsko-waszyngtońskiego ...........................11
7.2. Kształtowanie się nowego układu sił międzynarodowych
do końca II wojny światowej ............................................................................20
7.3. Zasadnicze decyzje wielkich mocarstw w sprawie Niemiec
oraz ich sojuszników 1943–1945 ....................................................................25
Rozdział 8. Przesłanki i istota kształtowania się konfl iktu Wschód–Zachód .........34
8.1. Pojęcie, przyczyny i fazy przebiegu zimnej wojny .........................................34
8.2. Ewolucja ugrupowań polityczno-militarnych w konfl ikcie Wschód–Zachód
do końca lat 60 .................................................................................................41
8.3. Geneza i ewolucja bloku wschodniego .........................................................46
8.4. Strategia i taktyka USA oraz ZSRR w kształtowaniu zimnej wojny ...............51
Rozdział 9. Ewolucja problemu niemieckiego w konfl ikcie Wschód–Zachód
do końca lat 60. ................................................................................................55
9.1. Polityka wielkich mocarstw w kwes(cid:415) i niemieckiej ......................................56
9.2. Pierwszy kryzys berliński i powstanie dwóch państw niemieckich
1948–1949 ........................................................................................................57
9.3. Plany zjednoczenia Niemiec do 1959 r. .........................................................59
9.4. Polityka niemiecka RFN i NRD a sprawa bezpieczeństwa w Europie
do końca lat 60. ...............................................................................................66
Rozdział 10. Dekolonizacja i Ruch Krajów Niezaangażowanych............................73
10.1. Przyczyny rozpadu systemu kolonialnego po 1945 roku .............................73
10.2. Główne etapy i problemy dekolonizacji ........................................................77
10.3. Ruch Państw Niezaangażowanych ................................................................87
6 Spis treści
10.4. Ścieranie się interesów państw zachodnich i bloku wschodniego
oraz krajów rozwijających się, a działania ONZ .................................................92
Rozdział 11. Przesłanki i następstwa konfl iktów postkolonialnych
i dysproporcji rozwoju Północ–Południe ............................................................97
11.1. Przyczyny i następstwa wybranych konfl iktów regionalnych
w okresie zimnej wojny ......................................................................................98
11.2. Dysproporcje rozwojowe i główne powody konfl iktu Północ–Południe .....126
Rozdział 12. Rola i znaczenie odprężenia Wschód–Zachód w latach 70. i 80. .......134
12.1. Pojęcie i główne fazy polityki odprężenia .....................................................134
12.2. Rola dialogu odprężeniowego oraz porozumień rozbrojeniowych
USA–ZSRR .........................................................................................................136
12.3. Normalizacja stosunków między RFN a krajami bloku wschodniego,
a proces odprężenia w ramach KBWE ............................................................140
12.4. Proces odprężenia w ramach KBWE ............................................................148
Rozdział 13. Przesłanki i następstwa przezwyciężenia konfl iktu Wschód–Zachód
na przełomie lat 80. i 90. ..................................................................................154
13.1. Implikacje drugiej fazy odprężenia Wschód–Zachód dla ewolucji
oraz pogłębienia się dyferencjacji bloku wschodniego...................................154
13.2. Współzależność postępującego rozkładu realnego socjalizmu
w krajach Europy Środkowo-Wschodniej a zjednoczeniem Niemiec
i rozpadem ZSRR 1989–1991 ...........................................................................158
13.3. Następstwa przezwyciężenia konfl iktu Wschód–Zachód .............................168
Bibliografi a cytowana ............................................................................................175
Noty o autorach ......................................................................................................185
Wstęp
Współczesne stosunki międzynarodowe odzwierciedlają całokształt relacji mię-
dzy ich uczestnikami państwowymi i pozapaństwowymi w płaszczyźnie politycz-
nej, gospodarczej i społecznej. W toku złożonego procesu interakcji między po-
szczególnym uczestnikami stosunków międzynarodowych dochodzi do kształto-
wania wielu struktur, doprowadzając do określonych tendencji rozwoju w formie
współpracy lub rywalizacji, bądź też napięć i konfl iktów w skali lokalnej, regional-
nej i globalnej. Tendencje powyższe uległy przyspieszeniu w XXI wieku z powodu
dynamicznego procesu globalizacji, obejmującego całą kulę ziemską oraz wpły-
wającego na kształtowanie się nowego układu sił na arenie międzynarodowej.
Dlatego też zrozumienie genezy, struktury, funkcji i głównych procesów politycz-
nych współczesnego świata jest dużym wyzwaniem teoretycznym mającym rów-
nież ważne znaczenie praktyczne.
Zespół autorów związanych z Katedrą Stosunków Międzynarodowych Kra-
kowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego (KAAFM) podjął przeto
trud naukowej analizy współczesnych stosunków międzynarodowych w trzech
częściach:
• Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych (część I)
Ma charakter wprowadzający, ponieważ omawia podstawowe pojęcia i kategorie
oraz teorie i metody badawcze dyscypliny naukowej o stosunkach międzynaro-
dowych. Ponadto wyjaśnia wyczerpująco zarówno czynniki kształtujące stosunki
międzynarodowe i defi niuje ich zróżnicowanych uczestników, jak też charaktery-
zuje zasady i formy współpracy międzynarodowej. Na koniec przedstawiono po-
jęcie oraz elementy składowe systemu międzynarodowego oraz jego teoretyczne
i praktyczne aspekty funkcjonowania i ewolucji.
• Historia stosunków międzynarodowych 1919–1991 (część II)
Ta część przedstawia genezę i ewolucję systemu dwubiegunowego, w tym róż-
ne tendencje i sprzeczności rozwoju politycznego świata i Europy, począwszy
od postanowień Kongresu Wersalskiego (1919) do przezwyciężenia konfl iktu
Wschód–Zachód i upadku bloku wschodniego oraz rozpadu ZSRR (1991). W uję-
ciu syntetycznym i chronologicznym omówiono zarówno ewolucję okresu mię-
8 Wstęp
dzywojennego 1919–1939, jak też dyplomatyczny przebieg II wojny światowej
oraz jej polityczno-prawne następstwa (1939–1945). Dużo miejsca poświęcono
kształtowaniu się systemu dwubiegunowego i jego elementów składowych oraz
ewolucję systemu w różnych fazach zimnej wojny (1945–1989), czy procesowi
dekolonizacji i ruchowi krajów niezaangażowanych oraz ukazaniu przesłanek i na-
stępstw wybranych konfl iktów postkolonialnych oraz dysproporcji Północ–Po-
łudnie. Część II zamyka ocena i zestawienie przesłanek i następstw dla Europy
przezwyciężenia konfl iktu Wschód–Zachód na przełomie lat 80. i 90. XX wieku.
• Międzynarodowe stosunki polityczne w XXI wieku (część III)
W części trzeciej skoncentrowano się na ukazaniu ważniejszych mechanizmów
funkcjonowania międzynarodowych stosunków politycznych w XXI wieku.
W ośmiu rozdziałach przedstawiono kolejno: pojęcie oraz istotę nowego ładu
międzynarodowego w dobie globalizacji, poszukiwanie nowej roli międzynaro-
dowej USA jako mocarstwa globalnego, transformację NATO i współpracy trans-
atlantyckiej, polityczne wyzwania integracji europejskiej, ewolucję współpracy
i rozwoju Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej, roli Rosji i obszaru postra-
dzieckiego, nowej roli międzynarodowej Chin oraz omówiono temat – rola Polski
w stosunkach międzynarodowych. Autorzy z uwagi na dynamikę zmian celowo
nie obejmują systematyczną analizą wydarzeń związanych z eskalacją kryzysu
ukraińskiego.
Tom Międzynarodowe stosunki polityczne w XXI wieku kończy bibliografi a
cytowana dla całej edycji, stanowiąca cenną pomoc w dotarciu do źródeł oraz wy-
branych pozycji specjalistycznych, pozwalająca na pogłębienie i poszerzenie wie-
dzy na temat teorii oraz ewolucji współczesnych stosunków międzynarodowych.
Na zakończenie chciałbym serdecznie, jako redaktor naukowy, podziękować
wszystkim autorom i redaktorom Ofi cyny Wydawniczej KAAFM oraz recenzento-
wi prof. zw. dr hab. Januszowi Sawczukowi, jak również tym, którzy okazali nam
pomoc i zaangażowali się w przygotowanie niniejszej edycji.
Erhard Cziomer
Wykaz skrótów
ANP – Akademia Nauk Politycznych
ANZUS – Pakt Bezpieczeństwa Pacyfi ku (The Australia, New Zealand, United
States Security Treaty)
ASEAN – Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo-Wschodniej (Associa(cid:415) on of
South-East Asian Na(cid:415) ons)
BRICS – Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, Republika Południowej Afryki
BŚ – Bank Światowy
CENTO – Organizacja Paktu Centralnego (Central Treaty Organiza(cid:415) on)
EBC – Europejski Bank Centralny
EFTA – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade
Associa(cid:415) on)
GATT – Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement
on Tariff s and Trade)
EKD – Europejska Komisja Doradcza (Europeen Advisory Commission)
HDI – wskaźnik rozwoju społecznego (Human Development Index)
IGOs – organizacje międzyrządowe (Intergovernmental Organiza(cid:415) ons)
IMFC – Międzynarodowy Komitet Monetarny i Finansowy (Interna(cid:415) onal
Monetary and Financial Commi(cid:425) ee)
INGOs – organizacje pozarządowe (Non-governmental Organisa(cid:415) ons)
KBWE – Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
KTN – korporacja transnarodowa
LPA – Liga Państw Arabskich
MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy
MTS – Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
NAFTA – Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (North American Free
Trade Agreement)
NATO – Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (North Atlan(cid:415) c Treaty
Organiza(cid:415) on)
10 Wykaz skrótów
NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna
NZ – Narody Zjednoczone
OBWE – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisa(cid:415) on for
Economic Coopera(cid:415) on and Development)
OJA – Organizacja Jedności Afrykańskiej
ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych
OPA – Organizacja Państw Amerykańskich
OPEC – Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Na(cid:332) ową (Organiza(cid:415) on of
the Petroleum Expor(cid:415) ng Countries)
RFN – Republika Federalna Niemiec
RPA – Republika Południowej Afryki
RPN – Ruch Państw Niezaangażowanych
SEATO – Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej (South East Asia Tre-
aty Organiza(cid:415) on)
TAC – Traktat o Przyjaźni i Współpracy (The Treaty of Amity and Coopera-
(cid:415) on)
UE – Unia Europejska
UNHCR – Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (United
Na(cid:415) ons High Commissioner for Refugees)
UNCTAD – Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (United
Na(cid:415) ons Conference on Trade and Development)
UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kul-
tury (United Na(cid:415) ons Educa(cid:415) onal, Scien(cid:415) fi c and Cultural Organiza-
(cid:415) on)
USA – Stany Zjednoczone Ameryki
WHO – Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organiza(cid:415) on)
WTO – Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organiza(cid:415) on)
ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
