Woonboten In Amsterdam

85 Pages·1983·14.53 MB·German

by  Hollander Franklin

Woonboten in Amsterdam
Franklin Hollander
(NL, 1983)
Franklin Hollander
Woonboten in Amsterdam
1983
Fotograaf Franklin Hollander werkt al tien jaar in Hamburg. Hij brengt hier de
woonboten in zijn geboortestad Amsterdam voortreffelijk in beeld. Albert
Eikenaar geeft korte en, in tegenstelling tot zoveel toeristische praatjes, goede
informatie over de geschiedenis en het reilen en zeilen van Amsterdamse
woonboten en hun bewoners. De foto’s zelf hebben niet voor niets de extra titel
“Het schouwspel van kleuren en vormen” meegekregen. In een hondertal
kleurenfoto’s laat Hollander zien hoe verschillend woonboten er in Amsterdam
van binnen en van buiten uitzien. Naast de overbekende boten heeft Hollander
ook ruim plaats ingeruimd voor moeilijker te vinden en slechts op het eerste
gezicht minder opvallende boten. Hij toont daarbij een prima oog voor details en
fotografeert soms alleen een fraai bewerkt raam. Een prachtboek; helaas niet
goedkoop.
Woonboten in Amsterdam
De oude statige heer op een Amsterdamse brug moppert hartgrondig,
geërgerd en vol afschuw: “Wat een troep!” Nog geen vijf minuten later
staat er op ongeveer dezelfde plaats een paartje enthousiast te fotograferen.
“Prachtig, fantastisch” is hun opgewonden, verrukte commentaar.
Wat de een als “pittoresk” ervaart, is voor de ander pure “ellende”. Zo
verschillend zijn de meningen over de aanwezigheid van een paar duizend
woonschepen langs de Amsterdamse grachten. Juist veel “echte” Amsterdam
mers zijn er lang niet altijd onverdeeld gelukkig mee. Ze schelden op de
“rotzooi” die de bootbewoners maken. Deze trekken zich in de ogen van de
Amsterdamse bevolking van “God noch gebod” wat aan. Maar tienduizenden
toeristen die jaarlijks naar Amsterdam komen weten niet beter of de arken,
tjalken, aken horen even traditioneel bij de stad als de wateren waar ze in
dobberen.
De bezoekers von heinde en verre roken onder de indruk van het schouwspel
von kleuren en vormen. De woonbootcultuur is evenwel betrekkelijk jong. Pas
no het einde van de Tweede Wereldoorlog begon ze zich te ontwikkelen.
Sindsdien is het aantal woonboten drastisch toegenomen. In het begin van de
vijftiger jaren kwam een einde aan de zeil-en stoomvaart. Tal van binnenschepen
werden ingeruild voor modernere, snellere vaartuigen. Sommige mensen kregen
in die periode belangstelling om de afdankertjes als woning te gaan gebruiken.
Dat waren in het begin vooral pure individualisten, kunstenaars,
excentriekelingen die niet waren ingebed in het geregelde bestaan van huisje,
boompje, beestje. Ruim tien jaar later ontstond er een nieuwe hausse. De
capaciteit aan laadruimte in de binnenscheepvaart was door de modernisering
enorm toegenomen en moest worden afgebouwd. Voor een spotprijsje kon je een
oude schuit op de kop tikken. Dat kwam gunstig uit voor studenten en andere
jonge mensen die in die jaren naar Amsterdam trokken omdat daar de
spreekwoordelijke vrijheid lonkte. Een gewoon huis konden ze vergeten. Er
heerste nijpende woningnood. Nederlands hoofdstad werd letterlijk opgescheept
met een nieuw probleem: Waar moeten we al die boten laten en welke eisen
met een nieuw probleem: Waar moeten we al die boten laten en welke eisen
moeten we er aan stellen?, vroegen de bestuurders zich vertwijfeld af. Volgens
de Nederlandse wet moet een gemeente een schip een ligplaats geven, maar het
aantal plaatsen met bijhehorende vergunningen bleek in Amsterdam al snel
onvoldoende. Mensen die van hun laatste geld een woonboot hadden
aangeschaft, trokken zich er niets van aan dat zij niet de vereiste toestemming en
papieren kregen. Zij zochten onbekommerd ergens een plek. Zo ontstonden er de
“legale” en de zogenoemde “illegale” woonschipbewoners. In 1973 moesten
deze op last van de Amsterdamse overheid uit de stad verdwijnen naar
naargeestige lege buitengebieden. De bedreigde bootbewoners verenigden zich
in militante aktiecomitées en vochten met alle middelen tegen deze maatregel.
De strijd eindigde in een vergelijk: alle op dat moment aanwezige “illegale”
schepen mochten blijven, maar boten zonder papieren niet meèr worden
toegelaten. “Woonschippers” die nu van buiten komen moeten verklaren dat ze
na 7 dagen weer zullen verdwijnen. Een typisch Nederlandse struisvogelpolitiek
zoals die ook opgaat ten aanzien van abortus en drugsgebruik. Iets is verboden
maar toch toegestaan. Zo blijft het totaalaantal vrij stabiel, al slinkt het langzaam
doordat boten door brand, storm of ouderdom vergaan. Er zijn nu 854 “legale”
plaatsen; 1120 ex-illegale boten worden daarbuiten “gedoogd”. Ook deze hebben
inmiddels recht op aansluiting op het wateren electriciteitsnef, zodat de
“opvarenden” niet meer verstoken blijven van de meest elementaire
voorzieningen. Het bestaan aan boord is daardoor een stuk comfortabeler
geworden. Het voldoet meer aan de eisen des tijds.
Alhoewel: het leid ingstelsel van buizen en kabels is vaak zo kwetsbaar dat
iemand die zijn wasmachine wil gebruiken voor alle zekerheid eerst even bij zijn
buren informeert of daar misschien het televisietoestel of een ander electrisch
apparaat aanstaat. Dit om te voorkomen dat de hele stroomvoorziening uitvalt
omdat het net wordt overbelast.
Het blijft behelpen, bukken en klauteren; maar dat is wat veel bootmensen
juist zo lokt: het onvoorspelbare, het buitenissige, het ongeregelde, het
avontuurlijke, het onconventionele. Dat zijn de ingrediënten voor een leven dat
wordt ervaren als “romantisch”, en “spannend”. Bootbewoners hebben allemaal
een individuele instelling, een grote hang naar onafhankelijkheid. Zij leven heel
bewust en zijn heel intensief met zichzelf en hun woonomgeving bezig. Ze
nemen daarbij tal van ongemakken op de koop toe, als hun dagen maar niet al te
schematisch verlopen. Die zucht naar vrijheid is het grootst en het meest
pregnant bij de bewoners van schepen die vallen in de categorie “gedoogd”.
De “legale” bootbewoners hebben wat meer neiging zich te onderwerpen aan
orde en gezag. Dat bewijst alleen al het feit dat zij hun persoonlijke vrijheid op
orde en gezag. Dat bewijst alleen al het feit dat zij hun persoonlijke vrijheid op
het water hebben verzekerd door zich van de benodigde papieren te voorzien.
Hun woonboten zien er door de bank genomen ook anders uit: nefter,
burgerlijker, vaak gelijkend op gewone huizen.
Soms zijn het zelfs indrukwekkende villa’s of bungalows. De “Iegalen” tonen
ook wel extravagantie, maar altijd binnen bepaalde esthetische normen. Hun
huizen hebben vaak betonnen casco’s. De “gedoogde” woonschippers zien
buitensporiger in het benadrukken van hun vrije levensstijl. Hun creativiteit en
expressiviteit kent minder beperkingen. Zo zijn er de meest curieuze bouwsels
ontstaan. Een goed voorbeeld van ongebreidelde inventiviteit is de “ark” van
kunstschilder en klokkenmaker Bulgar Finn, die burgerlijk Walter Glück heet,
uit Duits-Griekse ouders werd geboren, intussen Amerikaan is, en die zich ook
Victor Four noemt. Bij de Blaauwbrug is zijn verzameling met hooi bedekte en
gras begroeide vlotten onder de verzamelnaam “Berendina Fennegina” een
toeristische trekpleister van wereldformaat. Geen rondvaartboot zal op zijn route
deze bezienswardigheid overslaan. En steevast zegt de gids: Hier woont de
koning van de hippies met zijn zes vrouwen. Bulgar Finn heeft echter maar één
levenspartner, de Deense Ina. Eén keer tot nu toe stootten hij en Ina op
inmenging van Amsterdamse ambtenaren. Deze toonden zich ongerust over de
bouwwoede van het paar. “Ze dachten dat ik de hele breedte van de Amstel in
beslag zou willen nemen, Ik heb ze plechtig beloofd dat niet te zullen doen.”
Mensen als Walter Glück zijn er legio. Hun drijvende fantasie-gevaartes
liggen vaak op minder opvallende plaatsen, gecamoufleerd door tientallen
andere. Jacob van der Hoven geeft op zijn in alle kleuren van de regenboog
beschilderde rijnaak aan de Keizersgracht onderdak aan hippies, zwervers,
paranoïden, de stuurlozen van de maatschappij, vaak als “uitschot” betiteld. Hij
doet in zijn eentje sociaal werk waar praktisch iedereen zijn neus voor ophaalt en
waarvoor hij nauwelijks betaald krijgt. Zijn gasten hebben bijna geen geld. Als
ze het wel hebben gaat het doorgaans op aan “stuff”.
Jacob kan het niet schelen. Zelf heeft hij weinig nodig. Hij is 100% content
met zijn absoluut Vrije bestaan, door niets en niemand aan banden gelegd. Dat
menige Amsterdammer zijn boot “smerig” vindt, deen hem niet. Evenmin is de
oude heer Hendrik de Bakker van zins zijn twee schuiten te ordenen. Hij
verzamelt alle oud ijzer en papier dat hij tegenkomt. De hele ruimte die hij
binnen en buiten heeft, gaat op aan zijn verzameling troep. Daartussen slaapt hij
en kookt hij op een comfoortje zijn potje. Hij ligt op een plek waar dat overigens
geen opzien baart, aan de Dijksgracht, een beetje buitenaf, niet ver van het
Centraal Station. Dat er zulke boten vol afval ook aan fraaie grachten liggen, is
Centraal Station. Dat er zulke boten vol afval ook aan fraaie grachten liggen, is
vele Amsterdammers – zoals gezegd – een doorn in het oog. Zelfs een sociaal-
liberale krant als Het Parool ging daartegen te keer.
“Hele stukken van Amsterdam worden verziekt door de aanwezigheid van
drijvende krotten, die opgetast zijn met puinhopen van dergelijke aard en
omvang, dat zelfs de volgeladen vuilnisschepen van de stadsreiniging er luxe
kruisers bij lijken”, aldus een woedende columnist in het midden van de jaren
zeventig. Zulke en andere heftige protesten van “nette” burgers noopten het
stadsbestuur tegen uilwassen aktie te ondernemen om te proberen de
“gedoogden” weg te jagen. Een poging die – zoals beschreven – uiteindelijk niet
lukte, maar wel de aanwas stopte.
Simpel, net en ingetogen is het scheepje van de “kleine zusters” dat tussen
een hele rij boten aan de Lijnbaansgracht is verstopt. De nonnen hebben er de
basis voor hun religieuze en barmhartige werk onder de armen en de
noodruftigen van de buurt. De drie vrome vrouwen die hier hun sober en
godgewijd bestaan leven zijn het beste bewijs er voor dat op Amsterdams
woonboten alle lagen van de bevolking onderdak hebben gevonden. Arm en rijk.
Potsierlijke clowns en bedrijfsfunctionarissen in streep jespak. Uitgebreid
onderzoek wees uit dat er hoogleraren, artsen-specialisten, onderwijzers,
verpleegkundigen, chauffeurs, kunstenaars, draglinemachinisten en
politiemensen aan boord van de 2000 woonboten huizen. Vrijwel alle beroepen
die in Amsterdam worden uitgeoefend, kwamen bij de grootscheepse enquêtes
bovendrijven. De cijfers wijzen onomstotelijk uit dat er geen enkele reden is om
aan te nemen, zoals sommigen doen, dat er alleen “asocialen” en “zigeuners” een
woonboot boven een “normaal” huis zouden prefereren. Als dat al het geval is
geweest, is die tijd allang voorbij. Muziekleraar John Grim is daar een goed
bewijs voor. Zijn woonboot met legale ligplaats is een drijvende villa, die in de
deftigste wijk van Amsterdam niet zou misstaan. Liever zou de musicus Grim
inderdaad aan de vaste wal wonen, maar dan zou hij voor een vergelijkbare
woning minstens vif keer zoveel moeten betalen. As het niet meer is. Daarom
neemt hij de extra zorg en tijd die hij aan zijn huis “De Waterlier” moet besteden
maar op de koop toe. Berustend zegt hij: “Ik ben min of meer noodgedwongen
op het water terechtgekomen.” Twintig jaar geleden al. Met zijn instrumenten en
zijn studies en lessen overdag kreeg hij nergens een paar kamers of een etage.
Daarom kocht hij ten einde raad voor een paar duizend gulden de “lntermezzo”:
2,20 meter breed, 15 meter lang. Dat was geen prettig wonen. “Je kon je
nauwelijke omdraaien. Toen heb ik geleerd dat niet de lengte, maar de breedte
van een woonboot belangrijk is.” Zijn huidige onderkomen is zes meter breed,
vijftien meter lang. “Dat is de ruimte die je nodig hebt.” John Grim woont met
vijftien meter lang. “Dat is de ruimte die je nodig hebt.” John Grim woont met
zijn vrouw aan het Zeeburgerpad in Amsterdam-Oost. “ln de stad en toch
buiten.”
In hartje stad, Amstel, hoek Nieuwe Keizersgracht, heeft de sociologe Hansje
Kalt haar “Haddock”, een oude Loireschuit, de vroegere Triton 10, afgemeerd.
Zij behoort tot de “gedoogden”. Om voor haar rechten te vechten, is ze lid
geworden van een woonbotencomité. “Ik snap niet dat de gemeente ons liever
kwijt dan rijk is. Veel toeristen genieten van dat rommelige. Hoe onaantrekkelijk
zou de stad er uit zien als al die schepen ineens waren verdwenen? Ik denk dat er
meer achter zit. De bureaucratie, die alles netjes in kaartenbakken en systemen
wil onderbrengen, wordt zenuwachtig van ons. De meesten van ons kunnen
immers wegvaren en een nieuwe plaats zoeken. Wij zijn ongrijpbaar, maar dat
betekent nog niet dat je ons zomaar kunt wegsturen.”
Hansje Kalt is intussen zeer tevreden op de “Haddock”, die ze kocht omdat
ook zij geen geschikte woonruimte kon vinden. Ze was gescheiden en ging in
Amsterdam studeren. “Een flat vond ik te duur, een goedkope kamer te klein, Ik
ben toch wel armslag gewend.” Bij een bezoek aan een café deed iemand haar
het idee aan de hand de “Haddock” over te nemen. Dat bleek intussen een goede
gedachte. Ze voelt zich thuis aan boord, ook al was het de eerste tijd wennen aan
de kompleet nieuwe omstandigheden. Ze kreeg ineens verplichtingen die ze
helemaal niet had voorzien en overzien. Alleen al het voortdurende onderhoud
vergt veel tijd en inzet. “Doe je het niet zelf, dan is het onbetaalbaar. Je moet
voortdurend alert zijn. Is de vertouwing vastgesjord? Begint in een hete zomer
het teer niet te smelten? Wordt het nog geen tijd voor een grote beurt? Zie je iets
over het hoofd, kan je dat later honderden guldens aan reparatie kosten.”
Hansje vertelt ook dat haar levensstijl na verloop van tijd wat ongedwongener
en flexibeler is geworden. Ze ging andere maatstaven aanleggen voor orde en
regelmaat. Het hebben van de “Haddock” heeft haar levensritme veranderd,
beweert ze. Haar zelfvertrouwen is toegenomen. Als vrouw is zij zeifstandiger
geworden. “Je bent voortdurend op allerlei manieren met je boot bezig. Ook op
momenten dat je het liefst onderuitgezakt in een luie stoel zou zitten.” Als het ‘s-
avonds plotseling begint te stormen, moet ze toch buiten snel even controleren of
er niet iets wegwaaien kan wat ze toevallig buiten heeft laten liggen. Zo is er
altijd wat. Vooral in de winter moet ze voortdurend op haar hoede zijn. Regen,
sneeuw en ijs maken het dek spiegelglad. De waterleiding kan snel bevriezen.
“Om dat te voorkomen moet je de kraan steeds laten druppelen. Draai je hem per
ongeluk dicht is het snel gebeurd. Zit je wekenlang zonder stromend water, als
het koud blijft althans.” Aan boord ontwikkelde ze een perfect gevoel voor de
het koud blijft althans.” Aan boord ontwikkelde ze een perfect gevoel voor de
wisselvalligheden van de elementen. Wind en zon en regen zijn dingen die haar
leven op de Amstel heel direkt beïnvloeden. Voor een stadsmens is dat toch een
bijzondere ervaring: “Een aparte sensatie beleefde ik toen ik voor de eerste keer
op een stille zondagmorgen wakker werd van het doffe gebonk van een
ijsbreker.”
Zo zijn er nog meer onverwachte natuurverschijnselen. Ze treden vooral ‘s-
nachts op als de twee nabijgelegen café’s sluiten en de mannen onderweg hoge
nood krijgen. “Ze plassen dan ongegeneerd op het dok van mijn slaapkamer.”
Ook overdag doen ze dat wel eens, maar dan gaat ze, als ze thuis is, gewoon
voor het raam staan. “Dan schrikken ze en nemen ze snel de benen nog voor ze
de gulp open hebben.”
Zulke menselijke gebeurtenissen zijn niets vergeleken bij de schade die
geparkeerde auto’s soms veroorzaken. Daarvan steken de bumpers vaak over de
rand van de kade, vlak tegen de woonboot aan. Als deze door een voorbijvarend
schip heen en weer wordt geschud komt het voor dat een vensterglas zo’n
bumper raakt en in gruizelementen gaat. Deze en andere nadelen – geen centrale
verwarming, geen riolering –, wegen niet op tegen de voordelen van
ongebondenheid en romantiek. Dat is ook de mening van drs. Kees Hoekert die
Amsterdams beroemdste woonboot bezit: “De Witte Raaf”, beter bekend als de
“Lowland’s Weed Company”. Kees Hoekert is al vanaf 1962 voorvechter van de
legalisering van hasjconsumptie. Hij verbouwt de grondstof, cannabis, zelf aan
boord. Hij doet dat op 100 meter afstand van het politiebureau van zijn wijk.
Omdat Hoekert al jarenlang met de staat procedeert over de legaliteit van zijn
cannabisplantage grijpt Hermandad niet meer in. Toen dat, daarvoor, een keer
wél gebeurde, was dat nieuws voor de wereidpers. Na de inval begon Hoekerf
zijn juridische strijd met de staat. De bebaarde drs. in de Franse taal en
letterkunde heeft zijn hasjboot grotendeels zelf in elkaar getimmerd van
wrakhout en andere vondsten uit de gracht. Alleen de onderbouw is van een
Friese tjalk – het bovenste woongedeelte is dus eigen fabrikaat en kostte slechts
een paar honderd gulden en veel tijd om het in elkaar te zetten. “lk hab vrijwel
niets gekocht omdat ik bewust zoveel mogelijk alleen maar Dfval wilde
hergebruiken.” Kees Hoekert is de jachtige consumptiemaatschappij geheel
ontvlucht. Zoals zovelen aan boord van al die merkwaardige bouwsels, voor wie
vrijheid belangrijker is dan luxe of status en die dat ook kleurrijk wensen te
onderstrepen, “gedoogd” of “legaal”, ieder trekt daarbij zijn eigen grenzen!
Het schouwspel van kleuren
en vormen