WODC Eindrapport Discriminatiezaken door de Strafrechtketen

1.6 MB·Dutch

by  Nederlandse overheid

DISCRIMINATIE:

De gang van discriminatiezaken
VAN AANGIFTE TOT VERVOLGING
door de strafrechtketen

Peter Kruize
Paul Gruter
DISCRIMINATIE:
VAN AANGIFTE TOT VERVOLGING

De gang van discriminatiezaken
door de strafrechtketen

Peter Kruize
Paul Gruter
2
DISCRIMINATIE: VAN AANGIFTE TOT VERVOLGING
De gang van discriminatiezaken door de strafrechtketen

Auteurs
Peter Kruize
Paul Gruter

Met medewerking van
Eline Groen (junior-onderzoeker)
Danaé Stad (junior-onderzoeker)
Anneke van Bekkum (junior-onderzoeker)

In opdracht van
Ministerie van Veiligheid en Justitie
Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC)

Omslagillustratie
Tekstfragment van de Grondwet op een muur langs
tramstation Ternoot in Den Haag, door Jan Kooi

Drukwerk
MultiCopy Amsterdam

ISBN/EAN 978-94-91534-11-9
ISBN/EAN 978-94-91534-12-6

©2015 WODC ministerie van Veiligheid en Justitie, Den Haag. Auteursrechten voorbehouden.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of worden openbaar gemaakt door middel
van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van het ministerie van Justitie. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of
ondersteuning bij artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk is vermeld.
3
Vooraf

Voor dit onderzoek zijn politiegegevens geautomatiseerd gekoppeld aan gegevens van het Openbaar
Ministerie. Deze koppeling is tot stand gekomen dankzij medewerking van Jan Rogier (politie),
Niels Netten en Marco Vink (WODC/SIBa) en Toon van der Heijden (Openbaar Ministerie).

De politiedossiers hebben we bestudeerd via BlueView bij de eenheid Amsterdam (de Eenhoorn),
waarbij Rob de Neef onze welwillende contactpersoon is geweest. Het merendeel van de dossiers
van het Openbaar Ministerie hebben we ingezien bij het LECD-OM (arrondissementsparket Am-
sterdam) alwaar Ko Huitema als onze gastheer heeft gefungeerd. De GPS-dossiers konden in digi-
tale vorm worden bestudeerd, bij het opvragen van de papieren Compas-dossiers in den lande is het
LECD-OM behulpzaam geweest. Alleen voor de bestudering van de Compas-dossiers van het ar-
rondissementsparket Rotterdam zijn we - vanwege het relatief grote aantal - naar deze stad afgereisd.

Naast het zoeken in systemen, en het bestuderen van dossiers hebben we, om zaken in het juiste
perspectief te kunnen zetten, 38 personen geïnterviewd uit kringen van de politie, het Openbaar
Ministerie, de rechtspraak en antidiscriminatievoorzieningen.

We danken allen voor hun tijd en het delen van de kennis op deze specifieke terreinen. Tevens past
hier dank aan degenen die ons behulpzaam zijn geweest bij het verkrijgen van toestemming rond de
inzage in politie- en justitiegegevens, te weten: Theo Jochoms (politie) en Rineke van der Woerd
(Parket-Generaal OM). Tot slot danken we de leden van de begeleidingscommissie voor hun steun
bij de uitvoering van dit onderzoek en hun kritisch, opbouwend commentaar bij conceptversies van
dit rapport.

Amsterdam,
2 december 2015

Paul Gruter
Peter Kruize

4
Inhoud

Vooraf ................................................................................................................................. 4
Afkortingen / begrippen verklaard ....................................................................................... 8
Samenvatting ......................................................................................................................10
1 Inleiding .....................................................................................................................18
1.1 Aanwijzing discriminatie ..........................................................................................21
1.2 Strafbare discriminatie ..............................................................................................22
1.3 Probleemstelling en onderzoeksvragen ......................................................................24
1.4 Leeswijzer ................................................................................................................26

DEEL I Ervaren slachtofferschap van discriminatie en registraties bij politie en OM .........27

2 Methoden van onderzoek (Deel I) ...............................................................................28
2.1 Ervaren slachtofferschap ...........................................................................................28
2.2 Registraties bij politie en Openbaar Ministerie ..........................................................29
3 Ervaren discriminatie ..................................................................................................31
3.1 Algemeen beeld ........................................................................................................31
3.2 Ras ...........................................................................................................................33
3.3 Godsdienst of levensovertuiging ...............................................................................35
3.4 Hetero- of homoseksuele gerichtheid ........................................................................36
3.5 Lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap .................................................39
3.6 Geslacht ....................................................................................................................40
4. Registratie bij politie en OM .......................................................................................41
4.1 Omvang ....................................................................................................................41
4.2 Discriminatiegrond ...................................................................................................43
4.3 Verschijningsvorm ....................................................................................................46
4.4 Setting ......................................................................................................................49
5. Conclusies (Deel I) .....................................................................................................51
5.1 Ervaren slachtofferschap discriminatie ......................................................................51
5.2 Registraties politie en Openbaar Ministerie ...............................................................52
5.3 Ervaren slachtofferschap en registraties vergeleken ...................................................53
5
DEEL II Discriminatiezaken door de strafrechtketen .........................................................55

6 Methode van onderzoek (Deel II) ................................................................................56
6.1 Registeronderzoek bij de politie ................................................................................57
6.2 Registeronderzoek bij Openbaar Ministerie ...............................................................60
6.3 Dossieronderzoek .....................................................................................................63
6.3.1 Dossieronderzoek bij de politie ...........................................................................63
6.3.2 Dossieronderzoek bij het OM..............................................................................64
6.4 Gespreksronde met vertegenwoordigers uit de strafrechtketen en ADV’ers ...............66
7 In- en uitstroom bij de politie ......................................................................................68
7.1 Instroom bij de politie ...............................................................................................69
7.1.1 Aangifte, melding of eigen waarneming: de politiepraktijk .................................69
7.1.2 De rol van Antidiscriminatievoorzieningen (ADV’s) bij de instroom ..................73
7.2 Het samenstellen van de zaakoverzichten: de politiepraktijk .....................................74
7.3 Instroom zaaksoverzichten in cijfers .........................................................................80
7.4 Opsporen of bemiddelen ...........................................................................................81
7.5 Zaken zonder verdachte of betrokkene ......................................................................83
7.5.1 Zaaksoverzichten ................................................................................................84
7.5.2 Dossieronderzoek naar onopgeloste zaken ..........................................................85
7.6 Afdoen bij de politie of naar het OM sturen (dossieronderzoek) ................................86
7.7 De gang door de politieschakel gedifferentieerd ........................................................89
7.7.1 Onderzoeksjaar ...................................................................................................89
7.7.2 Politie-eenheid ....................................................................................................89
7.7.3 Typologie van zaken ...........................................................................................90
7.7.4 Discriminatiegrond .............................................................................................91
8. In- en uitstroom bij het OM ............................................................................................93
8.1 Sepots bij het Openbaar Ministerie ............................................................................94
8.1.1 Sepots bij specifieke discriminatiezaken .............................................................96
8.1.2 Dossieronderzoek naar sepots bij het OM ...........................................................97
8.2 OM-afdoening of dagvaarding ................................................................................ 101
8.3 Specifieke of commune discriminatie ...................................................................... 102
8.4 Specifieke discriminatie nader bezien ..................................................................... 104
8.5 De gang door de OM-schakel gedifferentieerd ........................................................ 105
6
8.5.1 Onderzoeksjaar ................................................................................................. 105
8.5.2 Arrondissementsparket ..................................................................................... 106
8.5.3 Typologie van zaken ......................................................................................... 107
8.5.4 Discriminatiegrond ........................................................................................... 107
9 Afdoening en strafmaat bij discriminatie ................................................................... 109
9.1 Bestudering van de strafmaat .................................................................................. 110
9.2 Strafmaat bij strafbeschikkingen en transacties ....................................................... 110
9.3 Gerechtelijke uitspraken over specifieke discriminatie zaken .................................. 112
9.3.1 Strafmaat bij specifieke discriminatie................................................................ 112
9.3.2 Dossieronderzoek dagvaardingen bij specifieke discriminatie ........................... 113
9.4 Gerechtelijke uitspraken over commune discriminatie zaken ................................... 115
9.4.1 Strafmaat bij commune discriminatie ................................................................ 115
9.4.2 Dossieronderzoek dagvaarden bij commune discriminatie ................................ 117
9.5 In hoger beroep ....................................................................................................... 120
10 Conclusies (Deel II) .................................................................................................. 122
10.1 Instroom en afdoening bij de politie ...................................................................... 123
10.2 Instroom en afdoening bij het Openbaar Ministerie ............................................... 126
10.3 Oordeel van de rechter .......................................................................................... 127
10.4 Strafmaat .............................................................................................................. 129

Summary .......................................................................................................................... 131
Geraadpleegde literatuur ................................................................................................... 138
Bijlage 1 Begeleidingscommissie .................................................................................... 140
Bijlage 2 Zaaksoverzichten politie ................................................................................... 141
Bijlage 3 Respondenten interviews ................................................................................... 143

7
Afkortingen / begrippen verklaard
Afkorting Omschrijving
Begrip

ADB Antidiscriminatiebureau
ADV Antidiscriminatievoorziening
AWBG Algemene wet gelijke behandeling
BOSZ Betere Opsporing door Sturing op Zaken (Intern sturingssysteem van de po-
litie waaruit af te lezen is welke actie er op zaken is genomen)
BRAINS Basaal Recherche, Analyse INformatie Systeem (‘Zelflerende’ software
waarmee op een intelligente manier vrije tekstvelden worden geanalyseerd)
BVH Basis Voorziening Handhaving (registratiesysteem voor de basispolitiezorg
waarin alle mutaties zijn terug te lezen; landelijk ingevoerd in de loop van
2009.
CIDI Centrum Informatie en Documentatie Israël
Commune Commune misdrijven met een discriminatoir aspect. Ofwel, gewone delicten
discriminatie (belediging, vernieling et cetera) waarbij discriminatie op de achtergrond
vaak als motief mee speelt.
COMPAS Computersysteem Openbaar Ministerie – Parket AdministratieSysteem
DRC Discriminatie Registratie Code
EVRM Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en Fundamentele
Vrijheden
Fact Factory Afdeling binnen het Parket-Generaal ter ondersteuning van de kwaliteit en
beschikbaarheid van de informatievoorziening voor het College en de con-
cerndirecteuren.
ITS Onderzoeksinstituut verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen
KLPD Korps Landelijke Politiediensten
LECD-OM Landelijk Expertise Centrum Discriminatie van het Openbaar Ministerie
LECD-politie Landelijk Expertise Centrum Diversiteit van de politie
LHB(T)’ers Lesbische, homoseksuele, biseksuele, (transgender) personen
MDI Meldpunt Discriminatie Internet
MiND Meldpunt internet Discriminatie
NIAS Nieuw Appelsysteem Strafzaken
OM Openbaar ministerie
PL-code Politiecode (nummer van de politieregio)
RAC Rapsody Centraal. Dit systeem bevat informatie over de instroom en afhan-
deling van zaken bij het OM en bij de rechter in eerste aanleg.
RADAR Regionale Anti Discriminatie Actie Raad
RDO Regionaal Discriminatie Overleg

8
Afkorting Omschrijving
Begrip

SDO Strategisch Discriminatie Overleg
SIBa Statistische Informatievoorziening en Beleidsanalyse; onderdeel van WODC
Specifieke Zaken waarbij de discriminatieartikelen 137c e.v. en 429quater Sr op van
discriminatie toepassing zijn.
Sr Wetboek van Strafrecht
TOM Taakstraf Openbaar Ministerie
VJI Verwey-Jonker Instituut
WODC Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum
ZSM Zo Simpel, Spoedig, Samen, Selectief, Slachtoffergericht en Samenlevings-
gericht Mogelijk zaken afdoen

9
Samenvatting

De minister van Veiligheid en Justitie heeft de Kamer een overzicht toegezegd van het aantal dis-
criminatiezaken en de doorstroom van deze zaken in de gehele strafrechtketen. Tevens heeft de
minister om een literatuuronderzoek van slachtofferschap van discriminatie (haatcriminaliteit) ge-
vraagd. Het voorliggende onderzoek doet verslag van beide aspecten. Deel I heeft betrekking op
ervaren slachtofferschap van discriminatie en registraties bij politie en Openbaar Ministerie, terwijl
de gang van discriminatiezaken door de strafrechtketen centraal staat in Deel II.

Deel I: Ervaren slachtofferschap en registraties bij politie en OM
Ervaren slachtofferschap is in kaart gebracht aan de hand van de bestudering van Nederlandstalige
publicaties rond dit onderwerp. Er is aandacht besteed aan de omvang en aard van ervaren slachtof-
ferschap. Bij de aard is de discriminatiegrond leidend. Er is een onderscheid gemaakt naar discri-
minatie op grond van ras, godsdienst of levensovertuiging, hetero- of homoseksuele gerichtheid,
lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap en geslacht.

Er zijn diverse studies die zich op specifieke discriminatiegronden richten. Deze studies laten zich
echter lastig vertalen naar een algemeen beeld. Een bevolkingsonderzoek uitgevoerd onder de vlag
van het Sociaal en Cultureel Planbureau daarentegen leent zich hier wel voor (Andriessen, Fernee
& Wittebrood, 2014). Dit onderzoek wijst uit dat ongeveer een op de vier Nederlanders zich wel
eens gediscrimineerd heeft gevoeld in een tijdsbestek van twaalf maanden.

De politie publiceert ieder jaar rapportages die een indruk geven van het aantal zaken met een dis-
criminatoir aspect dat bij de politie wordt geregistreerd, maar het is zeker geen volledig overzicht.
Er lijkt zich in de periode 2008-2013 een stijging van het aantal geregistreerde discriminatiezaken
voor te doen, maar de ontwikkeling is waarschijnlijk eerder veroorzaakt door een registratie-effect
dan dat er sprake is van een reële toename. Gaat het bij de politieregistratie om alle zaken waar een
discriminatoir aspect bij te ontdekken is, bij de OM-registratie gaat het slechts om feiten waaraan
een discriminatieartikel is gekoppeld. Daarom heeft het weinig zin de registratie bij de politie te
vergelijken met de instroom bij het OM. Wel zien we dat het aantal geregistreerde specifieke dis-
criminatiezaken1 bij het OM afneemt in de periode 2006-2013. Een directe verklaring voor de daling
van 2012 en 2013 wordt echter niet gegeven in de OM-rapportages.

Als we de grond van ervaren discriminatie vergelijken met zaken geregistreerd bij de politie en het
Openbaar Ministerie dan komt ‘ras’ als belangrijkste discriminatiegrond naar voren. De discrimina-
tiegrond ‘geloof/levensovertuiging’ komt minder sterk terug in de politiestatistiek dan in het bevol-
kingsonderzoek. Hetzelfde geldt voor de discriminatiegrond ‘handicap’. Dat geslacht niet sterk te-
rugkomt bij politie en OM is logisch gezien het feit dat ‘geslacht’ niet voorkomt in de opsomming
van het discriminatieartikel (artikel 137c Sr). Discriminatie vanwege seksuele gerichtheid speelt

1 Zaken waarbij de discriminatieartikelen 137c en volgende en 429quater Sr op van toepassing zijn.
10