Whose peace is it anyway? (Somali) - Conciliation Resources

139 Pages·2012·2.93 MB·Somali

Accord
21 21
E Nabadda yaa iska leh E
U U
S oo loo doonayaa? S
S S
I Sidee baa xidhiidh loogu samayn karaa Somalida I
tafatira yaasha qoraalkan
nabadda doonaysa iyo beesha caalamka A dib u eegid caalamiya sidii loo doonay nabadda Mark Bradbury and
c
c Sally Healy
o
r
Marka lamaqlo Somaliya dad badan waxa maskaxdooda ku swirrma qalalaase d

dagaal joogta ah, abaaro iyo gaajo, qax ballaadhan, argagixisada, jihaadka iyo
IS Nabadda yaa iska leh
budhcad badeedka. Inkastoo dhawor jeer laysku dayey 20kii sano ee uddanbeeyey S
U
in loo sameeyo dawlad dhexe haddana laguma guulaysan. Ilaa 2001dii soo E
2 oo loo doonayaa?
dhexgalka beesha caalamku waaba ugasiidartay xaaladda konfurta Somalia. 1

Lakinse Somaliya oo dhan maaha meel aan qaynuun jirin ama dhul aan laxukumi
Karin. Meelaha qaarkood dadka Somaliyeed waxay adeegsadeen dhaqaalahooda 2 Sidee baa xidhiidh loogu
iyo dhaqankooda oo ku samaysteen ammaan iyo maamul. Dib uheshiisiintii ay 0
1 samayn karaa Somalida
Somalidu qaadday waxay dhashay ammaan iyo xasillooni tis qaad ah. Ganacsiga 0
Somalida dhexdoodana wuxuu kobciyey dhaqaalihii.
nabadda doonaysa iyo
Qoraalkan (Accord 21) oo ku saabsan geeddi socodka nabadda Somalida wuxuu
muujinayaa inay muhiim tahay in laysusoo dhoweeyo fahanka nabadda Somalidu beesha caalamka
doonayso iyo nabadda ay ladoonayso beesha caalamku. Wuxuu ka kooban yahay
S
qoraalku 30 maqaal, waraysiyo lala yeeshay odayaal dhaqameedka, iyo saraakiil id
e
sare ka shaqeeya Midowga Afrika,IGAD, iyo Qaramma Midowbey. iyo qoraallo e
b
a
kasoo baxay hayado Somaliya iyo kuwa caalami ah oo faraha kula jira hawlaha a
x
nabad raadinta. Waxa kaloo kasoo qayib galay qoraalkan xarumaha cilmi barista id
h
iyo diraasadaha Somaliyeed, iyo bulshada rayidka ah, iyo ururada haweenka iid
h
Somaliyeed iyo Khubaro kale. Waxan wadajir uwada samaynay qoraalkan hayadda lo
o
g
Interpeace oo calwaankeedu internetka yahay: www.interpeace.org u
s
a
m
HAYADDA (CONCILIATION RESOURCES) ay
n
IYO QORAALLADEEDA TAXANAH AH ka
ra
Hayadda Conciliation Resources (CR) waa hayad caalmiya oo ka madax a S
o
bannaan dawladda., Waxay cawisaa dadka joojinta dagaallada iyo colaada, m
a
waxay ka shaqaysaa si loo heli lahaa cadaalad loona joojin lahaa colaadda lid
a
hubaysan. Waxa gaar loogu yaqaan in soo saarto qoraallo taxana ah ku saabsan n
a
b
talooyinka iyo doonista nabadda iyo nabadaynta. Qoraaladda Hayadduu soo saarto a
d
d
waxa loogu tala galay sii xoojinta nabad raadinta, iyo in casharro laga barto lagu a d
o
xalliyo colaadaha kal duwan ee caalamka manta. o
(cid:3) na
y
s
“Waa in dhammaan laqiraa in Somalida lasiin daryeelkii ay ubaahnayid si a
iy
fiicanna anay beesha caalamku ugusoo jeesan. Waxa lagu sheegaa dawlad o b
e
burburtayoo waxaad moodda inay sidaas tahay xaaladah cusub ee imminka e
s
h
soo baxay ee beesha caalamku waxba ka qaban kariweydey. a
c
a
a
Waaya aragnimada aan uleeyahay Somaliya markaan ka eego, waxaan rumaysnahay la
m
in dadka Somaliyeed yihiin dad tayo leh oo wax lagashan karo oo ay mudanyihiin ka
in markale fursad lasiiyo: In muddo dheer laga taageero dhinaca horumarinta
dhaqaalaha iyo inay isku xukumaan fadaral. Qoraalkani wuxuu ilaynayaa habka
beesha caalmku wax uga qabankarto dib udhiska nabbadda Somaliya ”.
ISBN 978-1-905805-14-3 Mohamed Sahnoun Lataliyaha Gaarka ah ee xoghayaha QM-arrimaha Afrika Horena Soo saarid Oo la kaashanaya
ahaa Ergeyga Gaarka ee xoghayaha QM-arrimaha Somaliya. Wuxuna yahay Kuxigeenka
madaxa Hayadda Interpeace iyo Jaamicadda Nabadda-Qaramada Midowbey.
(cid:3)
Qoraalada lasoo saaray oo dhan waxaad ka helaysaa bogga internetka website:
9 781905 805143 (cid:3)
www.c-r.org
Accord
21
E
U
S
S
I
dib u eegid caalamiya sidii loo doonay nabadda

Nabadda yaa iska leh
oo loo doonayaa?
Sidee baa xidhiidh loogu
samayn karaa Somalida
nabadda doonaysa iyo
beesha caalamka
!
Qoraalkan waxa soo saaray
MARK BRADBURY AND SALLY HEALY
Mahadnaq
Tafatire
Mark Badbury iyo Sally Healy
Tafatiraha taxanaha
Alexander Ramsbotham
Mareeyaha Siyaasadda iyo waxbarashada
Cynthia Petrigh
Masuulka cilmi barista iyo soo saarka
Elizabeth Drew
Masuulka Nabbadda
Mary Dobbing
Mareeyaha Fulinta
Andy Carl
Hayadda CR waxay mahadnaq u celinaysaa taageerada xagga tafatirka ay bixiyeen: Cedric Barnes, Judith
Gardner, Faisa Loyaan, Virginia Luling iyo Johan Svensson.
Mahadnaq dheeraad ah waxaan u gudbinaynaa, qorayaasha, sawir qaadayaasha iyo dhammaan dadkii
ka qayib galay soo saarka qoraalkan:
Mahdi Abdile, Anita Adam, Nancy AJima, Omar Alasow, Mark Bowden, Matt Bryden, Tony Burns, Ibrahim
Farah, Warsan Fowzi, Aaron Griffiths, Bernard Harborne, Jonathan Hargreaves, Tobias Hagmann, Elisabet
Hedin, Sizer Kebede, Professor Ioan Lewis, Faisa Loyaan, Nisar Majid, Robert Maletta, Edward Mason, Roger
Middleton, Celia McKeon, Fred Ngoga-Gateretse, Yusuf Garad Omar, Adrian Platt, Meredith Preston McGhie,
Gregory Norton, Martin Orwin, Mohamed Sahnoun, Dan Silvey, Michael Walls, Wafula Wamunyinyi, Hibo Yassin.
Waxa suurta geliyey qoraalkan soo saarkiiisa waxtarkii dhaqaale ee la ga helay hayadda horumarinta
caalmiga ee UK, wasaaradda arrimaha debedda Norawy, wasaaradda arrimmaha debedda Swiska, iyo
wakaaladda horumarinta caaliga ah ee Sweden (SIDA).
Soo saare
Conciliation Resources
173 Upper Street London N1 1RG
Telephone [phone]  | Fax [phone] | Email [email protected]
Website www.c-r.org
Designed and typeset by SoapBox, www.soapboxcommunications.co.uk
Qoraalkan waxaa af Somali u bedeley: Mohammed Ahmed Ali iyo Ahmed H. Guled:
Website www.medeshi.com | Telephone [phone] | Email [email protected]
© Conciliation Resources 2010
Waxa loo ogolyahay daabacaadda iyo isticmaalka qoraalkan ku isticmaalka waxabrasho. Waxaanu kaa
codsanaynaa inaad sheegtid cidda qoraalka qortay oo aad waliba nasoo ogaysiisid.
Hay’adda samafalka ee lambarkeedu yahay 1055436
ISSN 1365-0742 | ISBN 978-1-905805-14-3
Sawirka Bogga 1aad: Mudaaharaad Nabad- raadin ay dhigeen Haween Somaliyeed, Garoowe, Puntland,
Somalia © Ryan Anson
2 | Accord | ISSUE 21
Buugu wuxu ka kooban yahay
Soo gaabinta magacyada 4
Qariidadda Somaliya 5
Hordac, Mark Bradbury iyo Sally Healy 6
Taariikh kooban oo ku saabsan colaadda Somaliya, Mark Bradbury iyo Sally Healy 10
Qaybta 1aad: Casharadda laga bartay dhexdhexaadinta adduunka ee Somaliya 15
Diplomaasiyadda dal fashilmay, Ken Menkhaus 16
Dhexdhexaadintii Djibouti, Meredith Preston McGhie 20
Waraysigii HE Eng Mahboub M. Maalim 24
Ammaanka iyo xasiloonida Somaliya, Jeremy Brickhill 28
Waraysigii Nicolas Bwakira 32
Heshiishyadii nabadda ee Somaliya, Warsan C. Saalax iyo Abdulaziz Ali Ibarahim ‘Xildhiban’ 34
Ka-mid-noqoshada siyaasadda Somaliya, Markus V. Hoehne 36
Waraysigii Charles Petrie 40
Nabad-raadinta dhinaca shacabka, Lee Cassanelli 44
Qaybta 2aad: Lahaanshaha babadda:
casharradii laga bartay geedi socodka nabadaynta Somalida 49
Siddee ayaa hababka nabadeed ee Somalidu hogaamisaa u shaqeeyaan,
Dr.Pat Johnson iyo Abdirahman Raghe 50
Waraysigii Malaaq Isaak Ibrahim 54
Hawlgalladii nabadda bulshada ee koonfor dhexe Somaliya, Prof. Ibarahim Ali Amber ‘Oker’ 57
Waraysigii Sultan Garasse 62
Sidii looga bixilahaa qalalaasaha, Abdurahman A. Osman ‘Shuke’ 65
Waraysigii Hajji Abdi Hussein Yusuf 68
Haweenka Somaliyeed iyo dhismaha nabbadda, Faiza Jama 70
Nabadayntii Muqdisho, Mohamed Ahmed Jama 75
Suuqa bakaaraha oo dagaal ku jira 77
Degmada Waajid 79
Qaadashada dhaqanka nabadda, Maxhamed Daahir Afrax 81
Qaybta 3aad: Qodobadda xasilloonida iyo degananshaha 85
Somaliland, Mohammed Hassan Ibrahim iyo Ulf Terlinden 86
Muqdisho side loo mamuli karaa? Hassan Sheikh 91
Waaya-aragnimada dastuur-samaynta ee Somalia, Puntland iyo Somaliland, Sally Healy 96
Sidee loo samayey dastuurka Somalida, Dr. Kirsti Samuels 98
Samayinta dastuurka Somaliland, Ibarahim Hashi Jama 101
Dib u eegista dastuurka Puntland, Ahmed Abbas Ahmed iyo Ruben Zamora 103
Islaamka iyo hab dhaqanka Somalida 106
Codad fog-fog iyo xariga isku xidha, Khadra Elmii 110
Barakaca iyo dhismaha nabadda gobolada Somaliyeed, Anna Lindley 115
Qaybta 4aad: Gabagabadii qoraalkan 117
Sidee bay ku dhammaanaysaa Arrintu? Mark Bradbury iyo Sally Healy 1118
Qoraallo ku saabsan Somaliya oo muhiim ah 121
Taariikh nolodeed 122
Kooxaha hubaysan ee Somalida ah iyo axsaabta siyaasiga ah 123
Haya’daha duwaliga ah 125
Habdhaqanka Somalida 126
Tariikhda Somaliya 127
Qoraallo ku saabsan Somaliya 133
Taxanaha qoraalada hayadda (CR) 135
Geedi socodka nabadaynta Somalida | 3
Soo gaabinta magacyada
AIAI Isbahaysiga Islaamiga Al Itihad SRRC Guddida dib u heshiisiinta Somalida
AMISOM Ciidamada Afrikaanka ee ka hawlgala Somaliya SRSG Ergayga gaarka ah ee xoghayaha guud (UN)
APD Akaadamiga Nabadda iyo Horumarka SSA Isbahaysiga badbaadinta Somalia
ARPCT Isbahaysiga soo celinta nabadda iyo la SSC Guddida isbahaysiga badbaadinta Somaliyeed
dagaalanka argagixisada SSDF Jabhadda dimuqraadiga ee badbaadada
ARS Isbahaysiga dib u xorayinta Somliya Somaliyeed
AU Ururka Afrika SWA Jadwalka haweenka Somaliyeed
COGWO Isbahaysiga dhiska ururadda dumarka TFG Dawladda federaalka ee kumeelgaadhka ah
CRD Rugta Cilmi baadhista iyo Horumarka TNC Qaanuunka Wadaniga ee kumeelgaadhka ah
CRC Gudida dib u eegidda Dastoorka TNG Dawladda Wadaniga ee kumeelgaadhka
CSO Hayada Bulshada Ra’yidka ah UAE Isutagga Imaaraatka Carabta
EC Gududida Fulinta eeYurub UCID Xisbiga cadaaladda iyo daryeelka Somaliland
EU Ururka Isbahaysiga Yurub UDUB Xisbiga dimuqraadiga ummadda bahowday
FCC Gudida Dastuur- dejinta Federaalka UNDP Barnaamijka horuumarinta ee JQM
FPENS Rugta waxbarashada khaaska ah UNHCR Hayadda dib u dejinta qaxootiga
GOS Gudida Ciyaarah Olombiga ee Somaliya UNITAF Isutagga xooga wax qabadka
HINNA Haweenka u Horseeda Nabadda iyo Nolosha UNOCHA Xafiiska hayadda qaramada midowbey ee
(Women Pioneers for Peace and Life) xidhiidhinta arrimaha baniaadmiga
ICU Isbahaysiga maxaakiimtii Islaamiga UNOSOM Ololaha qaramada midowbey ee Soomaliya
IFCC Gudida madax bannaan ee Dastoor dejinta UNPOS Xafiiska siyaasadda ee qaramada midowbey
Federaalka ee Somaliya
IGAD Dawladaha isbahaystay ee horumarinta UNSCR Go’aanka golaha ammaanka ee qarammada
geeska afrika midoobey
INXA Iskuxirka Nabadda iyo Xuquuqal Adamiga US Midowga mareekanka
JSC Guddida Nabad-wadaagga USC Ururka Isbahaysiga Somaliyeed
MSSP Habaka dejinta ammaanka iyo xasiloonida USF Jabhadda Somaliyeed ee Midaysan
Moqdisho USP Xisbiga Somaliyeed ee Midaysan
NEC Gudida doorashooyinka qaranaka USR Asal-raaca Somaliyeed ee Midaysan
NGO Hayada samafalka ee madax bannaan
NSSP Hababka dejinta ammaanka iyo xasiloonida
Qaranka
PDRC Rugta Horumarinta iyo cilmi- baadhista
Puntland
PHRN Shabakada Nabadda iyo xuquuq al aadamiga
PSC Gudida Nabadgeliyada iyo ammaanka ee
isbahaysiga Afrika (AU)
RRA Ciidanka iska caabbiga ee Raxanweyn
R2P Masuuliyada nabad- sugidda ammaanka
SNA Isbahaysiga Qaranka Somaliyeed
SNF Jabhadda wadaniga ah ee somaliyeed
SNM Dhaqdhaqaaqa Wadaniga ee Somaliyeed
SNRC Shirkii dib u heshiisiinta Somalida
SPM Dhaqdhaqaaqa somaliyeed ee wadaniga aht
4 | Accord | ISSUE 21
Qariidadda Somaliya
Caluula
DJIBOUTI GULF OF ADEN
Asayita Dikhil SDililjibSRoaayualsat cMiaskan SomaliKlRhaaanassinir d MSRuaarayusddh LaaBsqooorsaayaso QandalaButyaaloJacee BBaRGiranwganGaasareadelasfuy
Dire Dawa TogwajaBaAoleoWramDWaGAAOLHLQaBrOgEeOyEBYsuDaIllaxaarDerBer bBeruarco GSarAadNagEArigAavGo Dahotetarotcetorp dnalilam QaIrsdkhuoshBubAanRI BanXdaaarfbuXeuaRyanalfaausun
Harer Jijiga TOOodGwDeyHneEERBuuhoodle SOOXudLunTaBolredeerx ofl foGrmaerroS oowe
Degeh Bur Laascaanood NUGAAL Raas d
Gabbac n
Eyl a
FEDERAL DEMOCRATIC l
t
n
REPUBLIC OF ETHIOPIA
K'ebri Dahar ministrative Line GaBMaelrkdUaacaDlyeoU G Garacad Pu
Gode Provisional Ad
Dhuusamarreeb
GALGUDUUD Hobyo SOMALIA
Ceel Huur
Ceel Buur
Beledweyne Xarardheere
BAKOOL W
Dolo GBaayrbahaarrLeuyuq Xuddur TayeeglHowebIi RShabeAelleABNuulobarde Ceeldheere
Baidoa SHABELLE
GEDO DHEXE
El Beru Hagia Buurhakaba Wanlaweyn Cadale
Diinsoor BAY Jawhar
Baardheere Balcad
Afgooye
W Mogadishu Territory claimed by both
YA DJHUEBXAebEi Jubba SHHAOBQOoESrLyEoLoEley Marka BENADIR Somaliland and Puntland
N Town, village
Baraawe
E Bu'aale Airport
K Afmadow International boundary
Jilib Regional boundary (1991)
Indeterminate boundary
Jamaame
JUBA Main road
HOOSE Kismaayo Railroad
Isole
Giuba
INDIAN OCEAN 0 50 100 150 200 km
Buur Gaabo
0 50 100 mi
Raas
Kaambooni
Garsen Lamu
Laga soo xigtey: Somaliya, No. 3690 Rev.7 UN Jan 2007, Meelaha calaamadsan waxaa laga soo qaatay Ethan Zuckerman.
Xadadka iyo soohdimaha ku magcaaban qariidaddan maaha kuwa ay samaysay ama xaqiijinayso Haya’adda Conciliation Resourcesr
iyo dadka la shaqeeya..
Geedi socodka nabadaynta Somalida | 5
Hordhac
Nabadda yaa iskaleh oo loo doonayaa? sideebaa xidhiid logu
samaynkaraa Somalida nabadda doonaysa iyo beesha caalamka
Mark Bradbury iyo Sally Healy
Muddo labaatan sano si diblomaasiyad ah iyo awood millatari waddamadii aan dawladaha lahayn. Ladagaallanka caalamiga
midba waxa surta-geli weydey sidii dawlad looga samayn lahaa ah ee kooxaha ISLAAMIYIINTA waxay sabab u ahayid in
Somalia. Dawladihii ka dhashay soo dhexgalka nabadaynta militariga xabashidu uu xoog ku galo Somalia oo ka saaro
beesha caalamka, dhammaantood way ku guuldarraysteen Maxaakimta islamiga ah magalada muqdisho sannadkii 2006dii
inay curiyaan awood dawladeed iyo inay sugaan nabadda iyo iyo imaatinkii xoogag Afrikaan ah oo ilaalinta nabadgelyada iyo
ammaanka iyo adeegga bulshada Somaliyeed. dawladda kumeelgaadh ka. Isla markaana waxay xaaladdu
dhashay in hayadda IGAD inay gacan wein ku yeelato doonista
Laga bilaabo sannadkii 2001dii faragelinta caalamka way sii soocelinta nabadgelyada Somalia.
shidday oo kala fogeysey qalalaasaha siyaasadeed, Xaaladda
biniaadanimadana way kasii dartay ee Koonforta Somaliya. Qoraalkani wuxu baadhayaa badnaanta isku dayga nabad
Taasi waxay dhashay in saddex malyan oo ruux ay gargaar raadinta beesha caalamka iyo Somalida dhexdeedaba 20kii
binaadanimo oo deg-deg ah u baahdaan sannadkan 2009ka. sano u odanbeeyey. Way adagtahay in lasoo saaro diraasad
ku saabsan sidii nabad loo heli lahaa loogana hortegi lahaa
Markii la waayey dawlad, dani waxay badday dadka Somaliyeed colaaddan joogtada ah. Xasilooni darridii way si korodhay
inay dib ugu noqdaan xeer dhaqankii Somalida oo ay ku xaliyaan koonforta iyo gobollada dhexe ee Somaliya. Suaashu waxay
dib-u-soo-cilinta nabbadda iyo ammaanka. Taas waxay keentay tahay Nabadda ma meel aan laga eegin baa weli jirta. Xasilooni
guul xagga siyaasadda, maamulka iyo degganaansha Somalida darrada jirtaa waxay kalliftey saddex qoraa oo ka qayb qaatay
qaarkood. Guulaha ay Somalidu iskood u gaadhikaraan waxa qoraalkan in ay codsadaan inaan la magacaabin. Waxaanu
tusaale u noqonkara Jamhuuriyadda Somaliland iyo Maamul rajayneynaa in uu qoraalkani dhiirri geliyo in lasii wado raadintii
goboleedka Puntland-Somalia. Waxa laga dareemay Koonforta xeelado cusub oo waxtar leh oo loogu dhiso nabadda.
iyo Gobolada dhexe ee Somaliya in xalkaasi keeni karo dibu
heshiisiin iyo sugidda ammaanka. Iskaashiga qoraalkan
Soosaarka Qoraalkan waxa lala kaashaday Interpeace oo
Xasilooni darrada iyo qalalaasaha raagey ee Somalia kama wada shaqyn la lahayid Somalidii ka qayib qaadatay nabad
helin danayin iyo daryeel joogta ah beesha caalamka. Bilawgii raadintii iyo dib-u-heshiisinti beelaha Somaliyeed. Wax badan
sagaashannadii 1990s waxa la qaaday olole caalami ah oo ayaa laga faaidaystay shaqada ay qabteen haya’da badan ay
taagero bini aadanimo iyo xasiloonida ammaanka Somaliya. ka mid yihiin (CRD) Konforta iyo gobollada dhexe ee Somalia,
Waxa hoggaminayey Jamciyadda Qaramada Midowbey- Puntland (PDRC) iyo Somaliland Akaadamiyadda Nabadgelyada
Unosom. Ka dib markii UNOSOM ku guul darraysatay ololaha, iyo Horuumarka (APD), isla markaan qayb weyn ka qaatay
beesha caalamku way ka xiisa jabeen wax u qabadka Somalida. diraasaddan. Badhitaanka ay samayeen xarumaha kor ku xusan
Ka bacdi dawladaha jaarka Somaliya waxay isku taxallajiyeen sannadkii 2007 dii oo u badnaa tira koobka nabadda Somalidu
sidii arrinta loogu heli lahaa xal. iskood u dooneen iyo tii beesha caalamku u doortay. Taasi
waxay keentay in la ogaadey in nabadda ay somalidu iskood u
Ka dib Qaraxii 9/11 danayntii beesha caalamka dib bay ugu soo gaadheen ay ka wanagsantahay kana cimri dheer tahay xalalka
noqotay Somaliya iyadoo ay ka abuurantay kooxo argagixiso dhexdhexaadinta ee beesha caalamku debedda ka keento.
6 | Accord | ISSUE 21
Qaybaha qoraalkan abuurikarto xaalad ammaan iyo wada noolaansho iyadoo aanay
Qoraalkani wuxuu ka koobanyahay Hordhac iyo afar qaybood: jirin qodobayntii dawladeed.
Hordhac: Ka sheekeynayaa bilowgii dhibaatada iyo qalalaasaha
oo kasoo bilaabmaya dagaalkii sokeye ee 1980nnadii ilaa iyo Dhibta kale ee la kulantay ergadii ka socotey beesha caalamka
muddadii ay burburka dawladda iyo soo baxniinkii kooxaha waxay ahaid yaa xaq u leh inuu metelo dadka Somaliyeed marka
qabyaayladda ku dagaalamay iyo qabqablayaasha dagaalka oo rasmi ahaan laga hadlayo nabadda ama xag dawladeedba.
1990nnadii ahayd oo keentay dagaal diimeed iyo fekradeed oo Abdulaziz Xildhibaan, iyo Warsan Cisman Saalax: ku dooday
qarniga cusub ah. (1) Qaybta kowaad waxay ka sheekaynaysaa inay laba jibbaar noqdaan kooxaha siyaasiga oo yimaadda shir
arrimihii nabadaynta ay wadeen beesha caalamku. (2) Qaybta walba oo caalami ah laga hadlayo nabadda ila iyo 1991kii.
labaad waxay ku saabsantahay nabadda Somalidu iskood Xaaladdas oo abuurtay inay laga maarmaan tahay in la helo cid
u curiyeen. (3) Qaybta sadexaad waxay ku saabsanbtahay si sharci ah u metesho dadka Somaliyeed.
dedaalka la sameeyey si loo dhiso haykal xakuumadeed. Qaybta
ugu danbaysaa waxay ku saabsantahay casharradii laga bartay Beelaha Somalida wax sahlan maaha in lasoo magacaabo ergey
dhacdooyinkii hore iyo sidii looga faaidaysan lahaa waayaha siyaasadda u metela, waxay ku xirantahay qofka siyaasiga ah
mustaqbalka soo socda. Waxaan had iyo jeer ku dedaalna si loogu asalkiisa, awoodda iyo magaca uu ku leeyahay beeshiisa, tirade
dari lahaa Rayiga Somalida iyo ka qayb-gala-yaasha qoraalkan. beesha iyo ballaca dhulka beeshu degto ama maamusho.
Markus Hoehne oo qoraalkiisa ku baadhay fikirka Somalida iyo
Casharrada ka dhashay ka-qayb-qaadashada xal cidda uu qofku taabacsanyahay ‘Lahanshaha’. Qoraalku wuxuu
doonka beesha caalamka dib u falanqaynayaa Metelaada Somalida shirarka nabadda ee
Maqaalka ugu horreeya waxa qoray Ken Menkhaus wuxuu calamiga ah, isla markaana wuxuu qoraalku isu barbar dhigayaa
kaga hadlayaa sababta faragelintii isdabajoogga ahayd ku metelaadda siyaasiga dakhliga ah ee Gobolka Sool. Wuxu
guul darraysatay inay baabisoo dhibtii Somalia. Sababta qoraalku kusoo gabagabeeyey sharciyadda qofka ergeyga ah ay
guuldarrada keentay waxaan kusoo gaabiyey lix Shir Nabadeed: ku xirantahay sida uu daacad ugu yahay amar ka qaadashada
Maqnaanshaha niyad siyaasi ah, dhibaha laga hesheenayo ciddii soo dooratay.
aan si hagaagsan loo qeexin; Iskuqasidda fahanka dhisidda
dawladda iyo dib u heshiinta, iyo ka shaqaynta isusoo Qoraalka Lee Cassanelli oo aad usii cambaareeye faragelinta
dhowyenta oo aad u liidatay. Qoraalkiisa Ken MenKhaus wuxu beesha caalamka aan waxba ka qaban dhinaca kobcinta
kusoo gabagabeeyey in lahaanshaha nabadda loo daayo dhaqaalaha. Somalida oo iskood u maal gashatay dhaqalaha
Somalida soo curiyaan laguna taageero. waddanka. Beesha caalamku waxay aad isugu taxallujisay dhinaca
siyaasadda iyo dhismaha dawladda taasina ma shaqaynayso
Jeremy Brickhill oo dhaliilay faragelinta beesha caalamka haddaanay bar bar socon kobcinta dhaqaalaha bulshada, iyo in la
dhinaca ammaanka. Wuxu tusaale ka bixiyey sidii loo maamulay taageero waxyaabaha ay ku fiicanyihiin somalidu inay qabsadaan
xasiloonida ammaanka oo midho dhaliweydey sababta oo loona abuuro fursado dhaqaale kubcin ah.
ah habka maamulka beesha caalamka u dhigan loguma
talagelin meel colaad iyo dagaalo ka aloosanyihiin. Waxa Si loo helo sawirka dhabta ah ee colaadda Somalia iyo sidii xal
waayahu caddeeyeen in Somalidu dhaqan ahaan ay sugi karto looga gaari lahaa, waxaan ku faraxsan nahay inaan helno afar
“ Lyadoo dawladi jirin beelo
Somaliyeed oo badan ayaa sugay
xaaladda ammaanka iyagoo
adeegsanaya xeer dhaqan somali
xalna ugu helay colaadihii jirey”
Shirkii dib u shiisiinta, Ceeraabo 1993 © APD
Geedi socodka nabadaynta Somalida | 7
qooraal oo kasoo baxay hay’ado caalami ah. Saddex waxaa qoray Puntland iyo Somaliland. Odayaashaas oo ka qayib qaatay
dublamaasiyiin sare oo loo xil saar u raadinta xal coladda Somalida shirarkii dib u heshiisiinta beelaha. Guurtida odayaasha waxa
igmada beelahooda waxayna metellaan aragtida beeshooda.
Waxa kamid ah saraakiishaa sare Charles Petrie (UN-Deputy Waxa ka mid ah Hajji Abdi Husein Yusuf, Sultan Said iyo Malaq
SRSG) ergayga gaarka ah oo ka warramay isbeddelka aragtida Isaaq oo tilmaamaya astaamaha laga doonayo inu yeesho oday
UN-ka iyo inay laga ma maarmaan tahay in laga qayb geliyo guurti iyo wajibaadka laga doonayo inuu guto xagga nabadaynta.
Somalida iyo hay’adaha kale ee caalamiga ah xaalka nabadaynta Qoraaladda ay qortay Faiza Jama ay tusaale kaga bixinayso
Somalia. Isla markaana Mudane: Mahboub Maalim Xoghayaha qaybta ay dumarku ka qaateen dismaha nabadda iyo Jama
Fulinta IGAD, oo qoraalka ku muujinaya sida iyo sababta ay laga Mohamed oo ka qoray ilaalinta ammaanka suuqa Bakaaraha oo
ma maarmaan u noqotay inay IGAD masuuliyadda samaynta bulshada madaniga ah abaabulka sameeyeen koox Muqdisho
dawlad shaqaynaysa dusha ugu qaaddo, iyo sidii loogu helilahaa ah iyo meelo kale si loo yareeyo qalalaasaha loona abuuro
taageero calamiya dedaalkaa IGAD. Nicolas Bwakira ergayga xaalad nabadeed iyo wada hadal lana baabiyo goobaha la isku
gaarka ah ee Midowga Afrika (AU) oo ka warramaya qaybta ay baadho,lagana maarmo meleeshiyada hubaysan lana ilaaliyo
kaga jiraan AMISOM tageerada dawaladda ku meelgarka ah xuquuqal aadanka lana dhexgalo kooxa hubaysan
ee Somalia. ee dagaalamaya.
Qoraalka afaraad waxa leh Meredith Preston McGhie oo ka Ugu dambayin qoraalku wuxuu tusayaa sida xeer dhaqameedka
warramaya xeeladihii ay adeegsadeen Ergeydii JQ ka socdey bulshada iyo dhaqan Somaligu qaib wein uga qaataan hab
markii ku heshiisiinayeen Dawladdii TFG iyo Isbahaysiga dib u nololeedka Somalida iyo nabadda iyo ammaanka. Maqaalka uu
xoraynta Somalia (ARS). qoray Maxamed Daahir Afrax wuxuu tilmaamayaa sida gabay
yahannadu iyo abwaannada heesaha tiriyaa, iyo jilayaasha
Lahaanshaha Nabadda: ka baro Somaliland halka riwaayadaha ay uga qaib qaataan nabad soo celinta. Afrax
nabadda loo maro qoraalkiisa wuxuu kusoo gaba gabayinayaa ahamiyadda ay
Qaybta 3aad ee qoraalkan waxaan kusoo bandhignay maqaallo leedahay in la fahmo awoodda dhaqan Somaligu u u u u
isdabajoog ah oo ku saabsan sida ay beelaha Somaliyeed leeyahay soo celinta nabadda ka jirta gobollada iyo dagaallada
u gaadheen dib u heshiisiinta, iyo sida ammanka loo sugay ka socda gobollada qaarkood labadaba.
iyo dhisme cusub oo hab nololeed ah oo ka duwan kii hore.
Qoraaladaasi waxay kasoo xiganayaan aragtidooda diraasado Qodobada xasiloonida
iyo baadhitaan ay qaadeen shaqaalaha hay’adda INTERPEACE Qaybta afraad waxay dood ka bixinaysaa dedaallada
dhinaca konfurta Somalia, Puntland iyo Somaliland. Waxa lasamayey qaarkood kuwii lagu guuleystey iyo kuwii aan lagu
diwaan gashan 90 heeshiis beeleed konfurta Somalia, in ka guuleysan kuna wajahan sidii nabad iyo ammaan waara loo
badan 30 heshiis beeleed Somaliland waqtigii u dhexeeyey 91 heli lahaa.
ilaa 97dii. Iyo 8 heshiis oo ka dhacay Puntland.
Qoraalka Ulf Terlinden iyo Mohamed Hassan wuxuu qaadaa
Sida uu mujinayo Pat Johnson iyo Abdirahman Raghe waxa dhigayaa koritaanka iyo horuumarinta Siyaasadeed ee
caddaatay in heshiisyada sokeeye ay ka tayo roonaadeen Somaliland. Marka lagasoo bilaabo asaaskii iyo dhiskii nabadda
shirarkii dib u heshiisiinta ay qaban qaabiyeen JQM iyo hay’ada bilowgi1990 kii ilaa iyo samaintii nidaam siyaasi ah 2002dii,
besha caalamiga ah. Heshiisyada ka dhacay Somaliland iyo maraka laga reebo goobaha laysku haysto ee Sool iyo Sanaag
Puntland waxay curisay xakuumado shaqeynaya dadkooduna Bari iyo dib u dhicii ku yimid doorashooyinkii 2009kii, intaa
ay ku kalsoon yihiin kana wanaagsan ta caalamkoo dhani isgu mooyaane Somaliland waxa loo qirsan yahay inay tahay dalka
tegey inuu ka sameeyo konfurta Somalia, ilaa iyo maantana ugu amaan badan ee geesks Africa.
waxba ka suurta geli waayeen. Middi caalamku sameeyaaba tii
hore bay ka dartaa. Qoraalka Xasan Shiikh wuxu faalaynaya iskudaygii faraha
badnaa ee la sameeyey si loo helo maamul caasimadda
Qoraalka Ibrahim Ali Amber “Oker” iyo Abdurahman Osman Muqdhisho laga bilaabo 1991 kii iyo heshiisyadii kooxaha jirey
Shuke oo sharraxaya sida heshiiyada iyo nabad raadinta ay gaadheen. Waxaa u tusaal ka bixinayaa muddadii gaabnayd
beelahu ku dhisantahay dhaqan iyo xeer Somali ay soo qaban ay haysteen Maxaakiimta Islaamiga 2006 nabadda la helay iyo
qaabiyaan guurtida odayaasha beeluhu. ammaan la waayey ilaa iyo 1991kii. Danaha reer galbeedku
ka leeyahay Somalida ayaa loo arkayey in maxaakiimtu
Qaybtan waxa ku jira waraysi saddex ka mid ah odayaasha kasoo horjeedaan. Sidaa darted baa loo diidey inay sii jiraan
guurti dhaqameed kasoo kala jeeda Koonfurta Somalia, Maxaakiimta Islaamku.
8 | Accord | ISSUE 21
Dhibta samaynta distuurka waxay ku tusaysaa waxyaabaha lagu nuxurkeedu waxaa weeye burburkii dawladnimo. Ka
kala duwanyahay ama laysku hayto. Saddex qoraal oo arrinta dib markii ay burburtay dawladii dhexe waxay awoodii
faaflaynaya waxaa qoray Samuel, iyo Ibrahim Hashi Jama iyo dawladnimo ku wareegtay qabaailkii waaweynaa iyo
Ahmed Abass Ahmed iyo Ruben Zamora kuwaas oo ka qayb siyaasiyiintii hormoodka ahaa. Isla markaana beesha
qaatay samayntii distuurka koonfurta Somalia, Somaliland iyo caalamka oo ku mashquulsanayd sidii loo dhisi lahaa dawlad,
Puntland. Somaliland iyo Puntland samayinta dustoorka waxay qabaailka somaliyeedna waxay ku mashquulsanaayeen sidii
sii adkaysay nabaddii iyo jiritaankii Xakuumadda. Horuumarka qabiil kastiiba kan kale uga badsan lahaa.
Somaliland iyo Puntland waxaa hortaagan degaansha la’aanta
siyaasadeed ee konfurta Somalia. Habaka ay Somalidu nabadda u doonayso iyo habka beesha
calamku u doonayaan waxay ku kala duwan yihiin somalidu
Islaamku waa udub dhexaad lagama marmaan ah mujetamaca oo nabadda ka doonta wadanka gudihiisa halka beesha
Somaliada kunna hogamiya dhaqanka wanaagsan iyo sidii loo caalammku keenaan nidaam ay soo samaysteen oo wata
heli lahaa nabad. Qoraalkan ku saabsan islaamka iyo Somalida maamulkiisii iyo maal gelintiisii. Tan soomalidu waxa ay ku
wuxu faalaynayaa sidii ay u soo baxen maxaakiimta islaamiga dhisan tahay wada tashiga qabaailka iyo dibu heshiisiin la isku
iyo kooxaha seef la boodka islaamiyiinta ah oo hadda ku raacsan yahay si loo soo celiyo ammaanka guud.
dagaalamaya konfurta Somaliya oo illaaway asaaska islaamku
inu yahay nabad iyo dib u heshiin. Somaliland iyo Puntland waa laba tusaale oo ku najaxay
nabadgelyada iyo dib u heshiisiinta gudaha laga abaabuley.
Quraba joogta Somalida waa xoogga ka danbeeya dib u Taasi waxay ku tusaysaa in ay Somalidu diyaar u yihiin in ay is
noolaanshihii dgaqaalaha Somaliya. Qoraala Khadra Elmi wuxu maamulaan haddii ay helaan xaalad ku haboon.
eegaya xidhiidhka ka dhexeeya qurbajoogta Britain iyo dalkoodii
hooyo. Inkastoo dhallinyarta qaarkood ay dabayl raceen Dibuheshiisiinta gudaha ka bilaabantaa way ku adkaatay
dhacdooyinka caalamiga ah haddaan inta badani weli wax tar koonfurta soomaaliya sababta oo ah fara gelin weyn oo kaga
iyo tageero way u diraan dalkii hooyo. Taasina waxay wax tar u timi xagga debedda oo u suurta gelin weydey in dib u heshiin la
yeelanaysaa in laysku dayo dedaallo cusub oo nabad raadin ah gaadho. Dhaqdhaqaaqa dumarka iyo bulshada rayidka ah iyo
in la sameeyo. xaaladdii ammaanka oo ay abuureen maxaakiimtu intii yarayd
ay joogeen waa tusaalayaal ka mid ah faragelin xoogga ahayd oo
Somaliya waxay ka midtahay meelaha ugubadan ee caalamka beesha caalamku ku haysey koonfurta somaliya.
laga barakacay. Sida ay sheegtay Anna Lindley, qurba joogta
soomliyeedna miisaan weyn bay ku leeyihiin ina ay ka bedelaan Qodob keliya oo sharxi karaa sababihii coolaada iyo dagaalka
siyaasada somaliya laakiin waxaa kale oo loo baahanyahay dadka ma jiro, Somaliduna iskuma raacasana sidii loo xalili lahaa.
barakacay wadanka gudihiisa iyo debediisaba in la maqlo codkooda. Way isbedeshay xaaladdii Somaliya ka dib markii ay soo galeen
islaamiyiinta mayalka adag sidii heshiis looga dex samayn
Dhisidda nabadda iyo dawladda lahaana way kasii adkaatay. Somalida laftoodu way la yaabban
Marka la maqlo somaliya dadka caalamka waxaa maskaxdooda yihiin sidii xal loogu heli lahaa arrintaa. Waa ina ay beesha
kusoo daca goob dagaal, qabqablayaal dagaal, qaxooti, caalamku u heshaa hab wadanka looga saari lahaa dhibaatadan
argagaxiso, jihaad, iyo burcad badeed. In kastay sidaa tahay ku raagtey oo loo samayin lahaa wadadii loogaga bixi lahaa taas
haddana ma aha dhul aan la xukumi Karin ee waa xaalad oo waafaqsan xaalada soomaalya.
ay abuurtay dagaalladii ka socdey labaatankii sano oo ay
ka samaysantay nidaamyo lagu maamulo colaadaha, lagu
gaadhona nabadgelyo iyo ammaan. Mark Bradbury wuxu inbadan kasoo shaqeeyey Soamliya iyo
Somaliland iyo Hayada caalamiya oo ka shaqaynaya Somaliya:
Iyadoo taakulo aad u yari kasoo gaadhayso aduunka, Waa qoraaga booga soo baxay oo la yrahdo Curashiii Somaliland,
soomaalidu waxay awoodeen in ay dhistaan magaalooyinkii, waana gudoomiyaha hayada Conciliation Resources.
tuulooyinkii, dugsiyo cusub, jaamicado, goobo caafimaad,
shariikado dhowr milyan oo doolar ah, nidaam shaqaynaya oo
ah xawilaada lacagta, iyo shabakado isgaadhsiinta ah oo ugu Sally Healy wa aqoonyahand ka tirsan machadka arrimaha debedda
jaban Africa oo dhan. ee caalamiga ah, waxaanay ku takhasustay arrimah geesk Afrika.
Kartida iyo awoodaa gaarka ah oo somalidu leedahay ayaa
loo baahanyahay si loo hormariyo. Dhibaatada somaliya
Geedi socodka nabadaynta Somalida | 9