web tabanlı yapay zeka teknikleri eğitim sımülatörlerinin hazırlanması

212 Pages·2010·3.07 MB·Turkish

T.C.
MARMARA ÜN(cid:248)VERS(cid:248)TES(cid:248)
(cid:37)(cid:248)(cid:47)(cid:248)MSEL ARA(cid:249)TIRMA PROJELER(cid:248) KOM(cid:248)SYONU BA(cid:249)KANLI(cid:246)I
PROJE RAPORU
WEB TABANLI YAPAY ZEKA TEKN(cid:248)KLER(cid:248)
(cid:40)(cid:246)(cid:248)(cid:55)(cid:248)M SIMÜLATÖRLER(cid:248)(cid:49)(cid:248)N HAZIRLANMASI
(PROJE NO : FEN-E-050608-138)
Proje Yürütücüsü
Yrd. Doç. Dr. Mehmet TEKTA(cid:249)
Yard(cid:213)mc(cid:213) Ara(cid:250)(cid:87)(cid:213)(cid:85)(cid:213)(cid:70)(cid:213)lar
Yrd. Doç .Dr. Necla TEKTA(cid:249)
Yrd. Doç. Dr. Nevzat ONAT
Yrd. Doç. Dr. Gökhan GÖKMEN
Ar(cid:250). Gör. Dr. Gökhan KOÇY(cid:248)(cid:246)(cid:248)T
Ar(cid:250). Gör. Dr. Tahir Çetin AKINCI
(cid:248)STANBUL, 2010
1
1. BÖLÜM...................................................................................................................7
1.1. E(cid:247)itim...............................................................................................................7
1.1.1 Uzaktan E(cid:247)itim Kavram(cid:213).......................................................................7
1.1.2 E-Ö(cid:247)renme..............................................................................................9
1.1.3 Uzaktan E(cid:247)itimde Önemli Literatür Çal(cid:213)(cid:250)malar(cid:213)...............................11
1.2. Web Tabanl(cid:213) E(cid:247)itim Kavram(cid:213).......................................................................20
1.2.1 Web Tabanl(cid:213) E(cid:247)itimin Avantajlar(cid:213)......................................................21
1.2.2 Web Tabanl(cid:213) E(cid:247)itimin Dezavantajlar(cid:213)................................................22
1.2.3 WTE Önündeki Engeller.....................................................................23
1.3. Web Tabanl(cid:213) E(cid:247)itimin Tasarlanmas(cid:213)............................................................24
1.4. Web Tabanl(cid:213) Ö(cid:247)retimde Etkile(cid:250)im...............................................................25
1.5. Türkiye’de Uzaktan E(cid:247)itim...........................................................................26
1.6. Web Tabanl(cid:213) E(cid:247)itim ve Sanal Laboratuarlar................................................27
1.6.1 Sanal Laboratuarlar..............................................................................28
1.6.2 Sanal Laboratuar Yap(cid:213)lar(cid:213)....................................................................28
1.6.3 Türkiye’de Sanal Laboratuarlar(cid:213)n Gelece(cid:247)i.......................................33
2. BÖLÜM.................................................................................................................35
2.1. Yapay Zekâ....................................................................................................35
2.2. Yapay Zekâ Nedir?........................................................................................35
2.2.1 (cid:248)nsan gibi dü(cid:250)ünen sistemler...............................................................36
2.2.2 (cid:248)nsan gibi davranan sistemler..............................................................37
2.2.3 Rasyonel dü(cid:250)ünen sistemler................................................................37
2.2.4 Rasyonel davranan sistemler...............................................................37
2
2.3. Yapay Zekân(cid:213)n Amaçlar(cid:213)..............................................................................38
2.4. Yapay Zekân(cid:213)n Tarihçesi..............................................................................38
2.5. Yapay Zekân(cid:213)n Alt Alanlar(cid:213)..........................................................................40
2.5.1 Yapay Zekâda Önemli Teknikler........................................................41
2.6. Yapay Zekân(cid:213)n Kullan(cid:213)m Alanlar(cid:213) Ve Kullan(cid:213)lan Teknikler......................47
2.7. Endüstride Yapay Zekâ.................................................................................48
2.7.1 Otomotivde Yapay Zekâ Teknolojileri...............................................48
2.7.2 Kullan(cid:213)m Amaçlar(cid:213)na Göre Yapay Zekâ Teknolojileri.....................49
2.7.3 Askeri Alanda Yapay Zekâ Uygulamalar(cid:213)..........................................56
2.7.4 T(cid:213)p Ve Sa(cid:247)(cid:79)(cid:213)k Alan(cid:213)nda Yapay Zekâ Uygulamalar(cid:213)..........................58
2.7.5 Ak(cid:213)ll(cid:213) Ev Teknolojileri ve Ak(cid:213)ll(cid:213) Ev Aletlerinde Yapay Zekâ
Uygulamalar(cid:213) 61
2.8. E(cid:247)itimde Yapay Zekâ....................................................................................64
2.9. Teknoloji E(cid:247)itiminde Yapay Zekâ...............................................................67
2.9.1 Robotik..................................................................................................70
2.10. Yapay Zekân(cid:213)n Ticari Uygulamalar(cid:213)..........................................................73
3. BÖLÜM : Bulan(cid:213)k Mant(cid:213)k (Fuzzy Logic)..........................................................76
3.1. Giri(cid:250)................................................................................................................76
3.1.1 Bulan(cid:213)k Mant(cid:213)k ‘(cid:213)n Tarihçesi ve Kurucusu Lotfi Zadeh...................77
3.2. Bulan(cid:213)k Kümeler............................................................................................78
3.2.1 Bulan(cid:213)k Kümelerde (cid:248)(cid:250)lemler................................................................80
3.2.2 Üyelik (cid:248)(cid:250)lemleri....................................................................................81
3.3. Bulan(cid:213)k Mant(cid:213)(cid:247)(cid:213)n Kullan(cid:213)m Alanlar(cid:213) ve Günümüzde Uygulama Örnekleri
............................................................................................................................................85
3.4. Proje Kapsam(cid:213)nda Haz(cid:213)rlanan Bulan(cid:213)k Mant(cid:213)k Simülatörünün Bölümleri88
3
4. BÖLÜM: Yapay Sinir A(cid:247)lar(cid:213)..............................................................................91
4.1. Genel Tan(cid:213)m...................................................................................................91
4.2. YSA'lar(cid:213)n Genel Özellikleri..........................................................................91
4.3. YSA'lar(cid:213)n Avantaj ve Dezavantajlar(cid:213)...........................................................92
4.4. YSA'lar(cid:213)n Kullan(cid:213)ld(cid:213)(cid:247)(cid:213) Alanlar.....................................................................95
4.5. YSA'lar(cid:213)n Tarihçesi.......................................................................................97
4.6. YSA'n(cid:213)n Yap(cid:213)(cid:86)(cid:213),Elemanlar(cid:213) ve Mimarisi......................................................99
4.7. Yapay Nöron................................................................................................101
4.8. YSA Çe(cid:250)itleri...............................................................................................116
4.9. Sinir Sistemi ve Ysa'n(cid:213)n Benzerlikleri........................................................119
4.10. Yapay Sinir A(cid:247)lar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n Genel Özellikeri...................................................119
4.11. YSA'n(cid:213)n Avantajlar(cid:213)..................................................................................119
4.12. YSA'n(cid:213)n Dezavantajlar(cid:213).............................................................................120
4.13. Ysa'lar(cid:213)n S(cid:213)(cid:81)(cid:213)fland(cid:213)(cid:85)(cid:213)lmas(cid:213).........................................................................120
4.13.1 Mimari Yap(cid:213)lar(cid:213)na Göre...................................................................120
4.13.2 Ö(cid:247)renme Yakla(cid:250)(cid:213)mlar(cid:213)na Göre........................................................120
4.14. Ö(cid:247)renme Kurallar(cid:213).....................................................................................123
4.15. Arakat Ba(cid:247)lant(cid:213)lar(cid:213)na Göre S(cid:213)(cid:81)(cid:213)fland(cid:213)(cid:85)(cid:213)lmas(cid:213)..........................................124
4.15.1 Katlar Aras(cid:213) Ba(cid:247)lant(cid:213)lar...................................................................124
4.15.2 Di(cid:247)er Katlarla Ba(cid:247)lant(cid:213)lar................................................................124
4.16. Yayg(cid:213)n Olarak Kullan(cid:213)lan Ö(cid:247)renme Algoritmas(cid:213)....................................124
4.16.1 Geri Yay(cid:213)(cid:79)(cid:213)m Algoritmas(cid:213)................................................................125
4.16.2 Delta-Bar-Delta................................................................................126
4.16.3 Multi-Layer Perception (MLP).......................................................127
4
4.16.4 Learning Vector Quantisation A(cid:247)...................................................128
4.16.5 Hopfield A(cid:247)......................................................................................129
4.16.6 Elman A(cid:247)..........................................................................................129
4.16.7 Kohonem A(cid:247)....................................................................................129
5. BÖLÜM : Genetik Algoritma (Genetic Algorithm).........................................131
5.1. Genetic Algoritmalar ve Evrimsel Hesaplama..........................................133
5.2. Rasgele Arama Algoritmas(cid:213)........................................................................136
5.3. (cid:248)kili kodlu genetik algoritmalar..................................................................136
5.3.1 (cid:248)kili kodlu genetik algoritmalar(cid:213)n operatörleri.................................138
5.4. Amaç fonksiyonu ve parametreler..............................................................140
5.4.1 Parametrelerin tan(cid:213)mlanmas(cid:213) ve kodlama.........................................141
5.4.2 Ba(cid:250)lang(cid:213)ç Popülasyonu......................................................................145
5.4.3 Do(cid:247)al seçim........................................................................................146
5.4.4 E(cid:250)le(cid:250)tirme...........................................................................................148
5.4.5 Çaprazlama.........................................................................................151
5.4.6 Mutasyon............................................................................................152
5.4.7 Gelecek nesil......................................................................................153
5.4.8 Yak(cid:213)nsama..........................................................................................156
5.5. Gerçek kodlu genetik algoritma..................................................................158
5.5.1 Amaç fonksiyonu ve parametreler....................................................159
5.5.2 Ba(cid:250)lang(cid:213)ç Popülâsyonu......................................................................160
5.5.3 Do(cid:247)al seçim........................................................................................162
5.5.4 E(cid:250)le(cid:250)tirme...........................................................................................163
5.5.5 Çaprazlama.........................................................................................163
5
5.6. Mutasyon......................................................................................................166
5.7. Örnekler........................................................................................................170
5.7.1 Bir Aç(cid:213)klay(cid:213)(cid:70)(cid:213) Örnek – GA Nas(cid:213)l Çal(cid:213)(cid:250)(cid:213)r.........................................170
5.7.2 Bir GAn(cid:213)n Nas(cid:213)l Çal(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:81)(cid:213) Gösteren Di(cid:247)er Bir Örnek...................173
5.7.3 (cid:248)ki De(cid:247)(cid:76)(cid:250)ken (cid:248)çeren Bir Ba(cid:250)ka Örnek...............................................176
5.7.4 (cid:248)ki de(cid:247)(cid:76)(cid:250)ken içeren di(cid:247)er bir örnek...................................................178
5.7.5 Gezgin Sat(cid:213)(cid:70)(cid:213) Probleminin Genetik Algoritmalarla Uygulamas(cid:213)....192
5.8. Sonuç............................................................................................................195
5.9. Proje Kapsam(cid:213)nda Gerçekle(cid:250)tirilen Genetik Algoritma Simülatörü........196
5.9.1 Temel Özellikler.................................................................................196
5.9.2 Gereksinimler.....................................................................................196
5.9.3 Menüler...............................................................................................197
5.9.4 Temel Kavramlar...............................................................................197
5.9.5 Simülasyonlar.....................................................................................198
6. Kaynaklar............................................................................................................200
6
1. BÖLÜM
1.1. E(cid:247)itim
Bilginin güçle e(cid:250)de(cid:247)er görüldü(cid:247)ü günümüz bilgi toplumlar(cid:213)nda e(cid:247)itim; bilgi
teknolojilerini rahatl(cid:213)kla kullanan, bilgiyi üreten, s(cid:213)(cid:81)(cid:213)fland(cid:213)ran, sunan ve payla(cid:250)an bireyler
yeti(cid:250)tirmeyi amaçlamaktad(cid:213)r. Bu belirtilen durumlar(cid:213)n gerçekle(cid:250)mesi; ö(cid:247)renme-ö(cid:247)retme
süresi boyunca bireyin ön plana ç(cid:213)kar(cid:213)lmas(cid:213), ö(cid:247)retme ve ö(cid:247)renmenin ö(cid:247)renci merkezli
olmas(cid:213), bu süre boyunca uygulanacak tekniklerin ça(cid:247)da(cid:250) bir anlay(cid:213)(cid:250)la zaman(cid:213)n
gerekliliklerine uygun biçimde tasarlanmas(cid:213), uygulanmas(cid:213), de(cid:247)erlendirilmesi ve
geli(cid:250)tirilmesi ile mümkün olacakt(cid:213)r. Belirtilen gereklilikleri kar(cid:250)(cid:213)layabilecek olan e(cid:247)itim
teknolojisi; ö(cid:247)retme-ö(cid:247)renme süreçlerini etkili k(cid:213)larak ö(cid:247)renmenin kolay, somut, zengin,
anlaml(cid:213), güdüleyici, te(cid:250)vik edici, verimli ve kaliteli etkinliklere dönü(cid:250)türülmesi için insan
gücü ve onun d(cid:213)(cid:250)(cid:213)ndaki kaynaklar(cid:213)n amaca yönelik olarak uygulanmaya konulmas(cid:213)(cid:81)(cid:213)
içermektedir [1].
1.1.1 Uzaktan E(cid:247)itim Kavram(cid:213)
Uzaktan e(cid:247)itim, bireylere kendi kendilerine ö(cid:247)renme imkan(cid:213)(cid:81)(cid:213)n sa(cid:247)land(cid:213)(cid:247)(cid:213),
geleneksel e(cid:247)itime göre daha esnek ve birey ko(cid:250)ullar(cid:213)na uyarlanabilir bir e(cid:247)itimdir.
Uzaktan e(cid:247)itimle e(cid:247)itim hizmeti götürmekteki s(cid:213)(cid:81)(cid:213)rl(cid:213)(cid:79)(cid:213)klar(cid:213)n k(cid:213)smen yada tümüyle
ortadan kald(cid:213)(cid:85)(cid:213)larak e(cid:247)itim imkanlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n daha geni(cid:250) kitlelere ula(cid:250)(cid:87)(cid:213)(cid:85)(cid:213)lmas(cid:213)
amaçlanmaktad(cid:213)r. Çok ortaml(cid:213) araçlar(cid:213)n ve sunu sistemlerinin i(cid:250)e ko(cid:250)ulmas(cid:213), uzaktan
(cid:72)(cid:247)itim tan(cid:213)(cid:80)(cid:213)(cid:81)(cid:213)n yap(cid:213)lmas(cid:213)(cid:81)(cid:213) güçle(cid:250)tirmektedir. Ancak, k(cid:213)saca ö(cid:247)retmen ve ö(cid:247)rencinin
zaman ve mekan bak(cid:213)(cid:80)(cid:213)ndan birbirinden ayr(cid:213)ld(cid:213)(cid:247)(cid:213) ortamlar üzerine yap(cid:213)land(cid:213)(cid:85)(cid:213)lan e(cid:247)itim
uygulamalar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n hepsi uzaktan e(cid:247)itim olarak adland(cid:213)(cid:85)(cid:213)lmaktad(cid:213)r [2]. ABD Uzaktan
(cid:40)(cid:247)itim Derne(cid:247)i, uzaktan e(cid:247)itimi “bilgi teknolojileri ve altyap(cid:213)lar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n ö(cid:247)renciler aras(cid:213) ve
(cid:124)(cid:247)renci ö(cid:247)retmen aras(cid:213)ndaki aktiviteleri ve e(cid:247)itimsel faaliyetleri sa(cid:247)lamak amac(cid:213)yla
kullan(cid:213)lmas(cid:213)(cid:71)(cid:213)r” olarak tan(cid:213)mlamaktad(cid:213)r. Bir ba(cid:250)ka tan(cid:213)ma göre uzaktan e(cid:247)itim, uydu,
video, ses, grafik, bilgisayar, çoklu ortam teknolojisi gibi araçlar(cid:213)n yard(cid:213)(cid:80)(cid:213)yla, e(cid:247)itimin
uzaktaki ö(cid:247)rencilere ula(cid:250)(cid:87)(cid:213)(cid:85)(cid:213)lmas(cid:213)(cid:71)(cid:213)r [3].
Bilgisayar ve internet teknolojilerindeki h(cid:213)zl(cid:213) geli(cid:250)meler ö(cid:247)retme ve ö(cid:247)renme
yöntemlerini de çok h(cid:213)zl(cid:213) bir (cid:250)ekilde de(cid:247)(cid:76)(cid:250)tirmektedir. Bu geli(cid:250)meler çe(cid:250)itli yollarla yap(cid:213)la
7
gelen uzaktan e(cid:247)itim modellerinin web tabanl(cid:213) e(cid:247)itime (WTE) kaymas(cid:213) sonucunu
do(cid:247)urmu(cid:250)tur. WTE ise, uzaktan e(cid:247)itimi desteklemek için, Web üzerinden verilmek üzere
haz(cid:213)rlanm(cid:213)(cid:250), zamandan ve yerden (mekândan) ba(cid:247)(cid:213)ms(cid:213)z olarak eri(cid:250)im olanaklar(cid:213) sunan,
eri(cid:250)imin bir a(cid:247) üzerinden (internet ya da intranet olarak) yap(cid:213)ld(cid:213)(cid:247)(cid:213) e(cid:247)itim (cid:250)ekline
denilmektedir [4]. Bu tan(cid:213)mdan da anla(cid:250)(cid:213)laca(cid:247)(cid:213) üzere WTE’nin temel amac(cid:213) uzaktan
(cid:72)(cid:247)itim yapabilmektir.
WTE’de kullan(cid:213)lan yöntemler aras(cid:213)nda e(cid:247)itici bilgisayar yaz(cid:213)(cid:79)(cid:213)mlar(cid:213) ve
simülasyonlar olmak üzere iki temel yakla(cid:250)(cid:213)m ortaya ç(cid:213)kmaktad(cid:213)r. E(cid:247)itici bilgisayar
yaz(cid:213)(cid:79)(cid:213)mlar(cid:213) genelde konular(cid:213)n tekrarlanmas(cid:213) ve bu konular hakk(cid:213)nda çok say(cid:213)da problemin
çözülmesi esas(cid:213)na dayanmaktad(cid:213)r. Bu tip sistemlerde özellikle sürekli tekrarlar sistemin
verimlili(cid:247)ini ve ö(cid:247)rencilerin dikkatlerini olumsuz etkilemektedir. Simülasyon yaz(cid:213)(cid:79)(cid:213)mlar(cid:213)
ise ö(cid:247)rencilerin kendi olu(cid:250)turduklar(cid:213) problemleri çözebilme, deneyler yapabilme gibi
daha doyurucu bir etkile(cid:250)im ortam(cid:213) sunmaktad(cid:213)r. Bu sistemlerin en önemli dezavantaj(cid:213),
tasar(cid:213)m ve haz(cid:213)rlama a(cid:250)amalar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n daha zor ve uzun bir süreç olmas(cid:213)(cid:71)(cid:213)r. Simülasyon
yaz(cid:213)(cid:79)(cid:213)mlar(cid:213)nda ço(cid:247)u zaman yapay zeka tekniklerinin en az bir tanesinin kullan(cid:213)lmas(cid:213)
zorunludur. Bir çok sistemde ise bir kaç tekni(cid:247)in bir arada kullan(cid:213)ld(cid:213)(cid:247)(cid:213) melez (hybrid)
yap(cid:213)lar bulunmaktad(cid:213)r. Literatürde, WTE kavram(cid:213) bilgisayar destekli e(cid:247)itim (Computer
Aided Instruction - CAI), yapay zeka destekli simülasyona dayal(cid:213) WTE sistemlerine de
zeki bilgisayar destekli ö(cid:247)retim sistemleri(Intelligent Computer Aided Instruction - ICAI)
denilmektedir [5], [6].
8
Basla
Ögretim
Problemi
Basla Programi Ögretim
olustur
Elemani
Ögretim
Programi Ögrenci
Problemi
ögrenciye sor
Problemi
ögrenciye sor
Bir Cevabi al ve
kopya kaydet
Hata
Cevabi al ve Bir Ögrenci modeli
Kütüphanesi
kaydet kopya olustur
Hayir
Bilgisayarin Alan
Hayir
Bilgisayarin cevabini olustur uzmani
Hayir cevabini veri Veri tabani
tabanindan al
Cevaplari Ögrenciye sunulan ögüt
karsilastir ve yönlendirmeler
Cevaplari
karsilastir
Sonuç
Dogru mu?
Sonuç Evet
Dogru mu?
Ögrenci
modelini
Evet güncelle
Tüm problemler
Ögrenme
soruldu mu?
göstergelerini
güncelle
Evet
Bitir Bitir
a-Geleneksel bilgisayar destekli egitim modeli örnegi b-Zeki bilgisayar destekli egitim modeli örnegi
(cid:249)ekil 1 Uzaktan e(cid:247)itimde WTE modelleri.
1.1.2 E-Ö(cid:247)renme
Uzaktan e(cid:247)itimin bir alt kümesi olan e-ö(cid:247)renmenin çe(cid:250)itli kaynaklarda farkl(cid:213)
tan(cid:213)mlar(cid:213) mevcuttur. Bu tan(cid:213)mlardan baz(cid:213)lar(cid:213)(cid:3)(cid:250)unlard(cid:213)r: (cid:248)ntranet veya bir bilgisayar a(cid:247)(cid:213)
bulunan platform üzerinde sunulan, ö(cid:247)renci ile ö(cid:247)retim eleman(cid:213)(cid:81)(cid:213)n birbirlerinden fiziksel
olarak ayr(cid:213) olmalar(cid:213)na ra(cid:247)men, e(cid:250) zamanl(cid:213) (senkron) veya ayr(cid:213) zamanl(cid:213) (asenkron) çoklu
9
ortam teknolojisi yard(cid:213)(cid:80)(cid:213)yla ileti(cid:250)im kurduklar(cid:213), ö(cid:247)renme h(cid:213)(cid:93)(cid:213)na göre ö(cid:247)renmenin
gerçekle(cid:250)tirildi(cid:247)i ö(cid:247)retim sürecidir [7]. E-ö(cid:247)renme, internet teknolojileri arac(cid:213)(cid:79)(cid:213)(cid:247)(cid:213)yla,
(cid:124)(cid:247)retmen ve ö(cid:247)rencinin ayn(cid:213) ortamda ve ayn(cid:213) anda bulunmalar(cid:213)na gerek kalmadan
gerçekle(cid:250)tirilen e(cid:247)itim faaliyetleridir [8]. E-ö(cid:247)renme, e(cid:247)itim içeri(cid:247)inin, internet, intranet,
uydu yay(cid:213)(cid:81)(cid:213), etkile(cid:250)imli TV, görsel/i(cid:250)itsel teyp, CD-ROM, vb. yoluyla elektronik ortamda
aktar(cid:213)(cid:80)(cid:213)(cid:71)(cid:213)r[8]. E-ö(cid:247)renme, internet, bir a(cid:247) veya sadece bilgisayar yoluyla gerçekle(cid:250)en
(cid:124)(cid:247)renmelerdir[9]. Internet, intranet veya bir bilgisayar a(cid:247)(cid:213) bulunan platform üzerinde
sunulan, web tabanl(cid:213) bir e(cid:247)itim sistemidir [10]. Bu tan(cid:213)mlar (cid:213)(cid:250)(cid:213)(cid:247)(cid:213)nda e-ö(cid:247)renme, ya(cid:250)am
boyu ö(cid:247)renmeyi destekleyen, farkl(cid:213) nitelliklere sahip fakat ayn(cid:213) hedefe yönelmi(cid:250) bireyleri
bir araya getiren, çe(cid:250)itli bilgisayar ve ileti(cid:250)im teknolojilerini e(cid:247)itimin hizmetine
sunabilen, ö(cid:247)renci merkezli, özgün kurumsal ve yönetsel yap(cid:213)lanmay(cid:213) gerektiren
planlanm(cid:213)(cid:250) ö(cid:247)renme olarak ifade edilebilir [11].
E-ö(cid:247)renme karma(cid:250)(cid:213)k psikolojik bir olgudur. Geleneksel e(cid:247)itim sistemlerinde bilgi kay(cid:213)tl(cid:213)
olarak vard(cid:213)r ve konu(cid:250)ma vas(cid:213)tas(cid:213)yla (ders vererek) veya ka(cid:247)(cid:213)tlarla (kitap okuyarak) ö(cid:247)renciye
aktar(cid:213)(cid:79)(cid:213)r. Ancak e-ö(cid:247)renme sistemiyle bilgi sunulur, depolan(cid:213)r ve elektronik araçlarla gönderilir
(dersin web-tabanl(cid:213) olarak i(cid:250)lenmesi gibi). Sonuç olarak, e-ö(cid:247)renme bilginin, çok yönlü tiplerini
(sözlü ve resimli), çok yönlü i(cid:250)lem modlar(cid:213)(cid:81)(cid:213) (i(cid:250)itsel ve görsel) ve çok yönlü ö(cid:247)renme
durumlar(cid:213)(cid:81)(cid:213) (ard arda ve ayn(cid:213) anda) içermesiyle son derece karma(cid:250)(cid:213)k hale gelir [12]
E-ö(cid:247)renme, yayg(cid:213)nla(cid:250)maya ba(cid:250)lad(cid:213)(cid:247)(cid:213) ilk y(cid:213)llarda çevrimiçi kitaplar olu(cid:250)turma
olarak alg(cid:213)lansa da, son zamanlarda e-ö(cid:247)renmeden beklenenler artm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. (cid:248)çeriklerin
internette çevrimiçi kitap format(cid:213)nda sunulmas(cid:213)na nazaran e-ö(cid:247)renmenin en belirgin
özelli(cid:247)i içerik sunumunda kullan(cid:213)lan etkile(cid:250)imlerdir. E-ö(cid:247)renmede etkile(cid:250)im konusu
üzerinde yap(cid:213)lan ara(cid:250)(cid:87)(cid:213)rmalar incelendi(cid:247)inde etkile(cid:250)imin farkl(cid:213) türleri oldu(cid:247)u
görülmü(cid:250)tür. E-ö(cid:247)renme ile ili(cid:250)kili olan üç farkl(cid:213) etkile(cid:250)im vard(cid:213)r. Bunlar: ö(cid:247)renci-içerik,
(cid:124)(cid:247)renci-ö(cid:247)retmen ve ö(cid:247)renci–ö(cid:247)renci etkile(cid:250)imidir [11], [12]. Bununla birlikte bu
etkile(cid:250)im türlerine ek olarak, ö(cid:247)renenin teknoloji ile içerik sunumu esnas(cid:213)nda olan
etkile(cid:250)imini de ekleyerek ö(cid:247)renci-ara yüz ad(cid:213)nda bir dördüncü etkile(cid:250)im türü ortaya
(cid:111)(cid:213)km(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Ö(cid:247)renci-içerik etkile(cid:250)imi denilince akla ilk gelen, ö(cid:247)rencinin içerikle kar(cid:250)(cid:213)(cid:79)(cid:213)kl(cid:213)
ileti(cid:250)im kurmas(cid:213)(cid:71)(cid:213)r. Bu ileti(cid:250)im sayesinde, ö(cid:247)renci, kendisine kazand(cid:213)(cid:85)(cid:213)lmak istenen bilgi
ve becerilere bilgisayar ortam(cid:213)ndaki bireysel çal(cid:213)(cid:250)ma ve çabas(cid:213) ile sahip olur. Bu çal(cid:213)(cid:250)ma
sürecinde ö(cid:247)renci içeri(cid:247)i okur, izler, uygulama yapar, soru sorar ve ald(cid:213)(cid:247)(cid:213) cevaplara göre
10