Table Of ContentVoetenendiabetes
Voeten en diabetes
M.A.vanPutten
BohnStafleuvanLoghum
Houten2008
©2008BohnStafleuvanLoghum,onderdeelvanSpringerUitgeverij
Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,opgeslagenineen
geautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzij
elektronisch,mechanisch,doorfotokopieënofopnamen,hetzijopenigeanderemanier,zonder
voorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.
Voorzoverhetmakenvankopieënuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel16bAuteurswet
1912j°hetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijBesluitvan23augustus1985,Stb.471
enartikel17Auteurswet1912,dientmendedaarvoorwettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoen
aandeStichtingReprorecht(Postbus3051,2130KBHoofddorp).Voorhetovernemenvan(een)
gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbloemlezingen,readersenanderecompilatiewerken(artikel16
Auteurswet1912)dientmenzichtotdeuitgevertewenden.
Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeenbetrouwbareuitgavete
verzorgen.Nietteminkunnenzijgeenaansprakelijkheidaanvaardenvoordrukfoutenenandere
onjuisthedendieeventueelindezeuitgavevoorkomen.
ISBN9789031352968
NUR890
Ontwerpomslag:TEFF(www.teff.nl)
Ontwerpbinnenwerk:StudioBassa,Culemborg
Automatischeopmaak:Alfabase,Alphena/dRijn
Eerstedruk1999:UitgeverijFundament,Arnhem
Tweededruk2002:UitgeverijFundament,Arnhem
Derde,herzienedruk2008
BohnStafleuvanLoghum
HetSpoor2
Postbus246
3990GAHouten
www.bsl.nl
Inhoud
9Voorwoord 9
1In1leiding 11
1 Watissuikerziekte-watisdiabetesmellitus? 15
2 Feitenencijfers 31
3 Neuropathischeproblemen 47
4 Angiopathischeproblemen 59
5 Biomechanischeaspecten 71
6 Decharcotvoet 91
7 Screenenoprisicofactoren 101
8 Eenwond:watnu? 125
9 Preventie:voorkomenisbeterdangenezen 141
10 Dediabetischevoet 155
1S6c7reeningsformuliervoetenvandiabetespatiënten 167
1N7a1woord 171
1C7a6susbijhoofdstuk1 176
1C7a7susbijhoofdstuk2 177
6 voeten en diabetes
1C7a9susbijhoofdstuk3 179
1C8a1susbijhoofdstuk4 181
1C8a3susbijhoofdstuk5 183
1C8a4susbijhoofdstuk6 184
1C8a6susbijhoofdstuk7 186
1C8a7susbijhoofdstuk8 187
1C8a8sussenbijhoofdstuk9 188
1C9a0susbijhoofdstuk10 190
1A9n1twoordenvancasushoofdstuk1 191
1A9n3twoordenvancasushoofdstuk2 193
1A9n5twoordenvancasushoofdstuk3 195
1A9n7twoordenvancasushoofdstuk4 197
1A9n9twoordenvancasushoofdstuk5 199
2A0n1twoordenvancasushoofdstuk6 201
2A0n3twoordenvancasushoofdstuk7 203
2A0n5twoordenvancasushoofdstuk8 205
2A0n7twoordenvancasushoofdstuk9 207
2A0n9twoordenvancasushoofdstuk10 209
2T1e1sts 211
2B2ro5nvermelding 225
2R2u6imtevooraantekeningen 226
inhoud 7
2R2e7gister 227
Voorwoord
Voetulcerazijneengevreesdecomplicatievandiabetesmellitus.
MenschatdateropditmomentinNederlandminimaal20.000
diabetespatiëntenzijnmeteenvoetulcus.Behandelingvandeze
ulcerakandooreentragewondgenezingsomsmaandendurenen
langdurigeziekenhuisopnameskunnennodigzijn.Helaasisam-
putatie(vaneendeel)vandevoetbijeenaantalvandezepatiënten
noodzakelijk.Behandelingvandezeulceraisvaakcomplex,omdat
demeesteulceraontstaandooreencombinatievanfactoren,zoals
polyneuropathie(beschadigingvandezenuwen),abnormalebelas-
tingvandevoet,inadequaatschoeiselenafwijkingenindegrote
bloedvaten.Preventieenvroegebehandelingvanvoetulcerakan
daaromveelleedvoorkomen.Dediabetespatiëntheeftdoordeze-
nuwuitvalvaakgeenenkeleklacht,terwijlerweluitgebreidevoetaf-
wijkingenaanwezigkunnenzijn.Voetulceraenamputatieszijnbij
eengrootaantalvandezepatiëntentevoorkomendooreengroot
pakketvanmaatregelen.Vroegtijdigeherkenningvanpatiënten
meteenverhoogdrisico,regelmatigevoetverzorging,voorlichting,
adequaatschoeiseleneenmultidisciplinairebenaderingzijnhierbij
essentieel.HelaasiserinNederlandopditgebiednogeenforse
achterstand.Nogteweinigpatiëntenkrijgenadequatevoetverzor-
gingenvaakwordtdeernstvaneenschijnbaaronschuldigwondje
onderschat.
Voetverzorgersc.q.pedicures,podotherapeuten,praktijkonder-
steunersendiabetesverpleegkundigenkunneneenessentiëlerol
vervullenbijdepreventieenvroegtijdigeherkenningvanvoetpro-
blemenbijdiabetespatiënten.Doorregelmatigebehandelingvan
eeltofnagelafwijkingenbijvoorbeeld,kunnenveelproblemenwor-
denvoorkomen.Daarnaastwordtopdezewijzedevoetbeoordeeld
enwordthetontstaanvanernstigerafwijkingenvroegopgemerkt.
Vooreendergelijkeaanpakmoetmenwelvoldoendekennisvan
zakenhebben,maartotnutoewasdezeinformatieinhelderge-
schrevenNederlandsmoeilijkteachterhalen.Metditboek,datge-
10 voeten en diabetes
richtisopdedagelijksepraktijk,kannuindezebehoefteworden
voorzien.Zokunnendezeberoepsgroepen,insamenwerkingmet
anderedisciplinesindegezondheidszorg,eenbelangrijkebijdrage
leverenaanhetvoorkomenvanvoetulceraenamputatiesbij
diabetespatiënten.
Prof.dr.N.C.Schaper,diabetoloogAcademischZiekenhuis
Maastricht
Inleiding
Naarschattingzijner225.000diabetespatiënteninNederlandmet
eenvoetprobleem.Eendeeldaarvanzoekthiervoorhulpbijde
huisarts,specialistofpodotherapeut.Inveelgevallenzalookde
voetverzorgerofpedicuregeconfronteerdwordenmeteendiabeti-
schevoet.Ditboekrichtzichvooraloplaatstgenoemdegroep.
Dezedisciplinewordtimmersregelmatigdooreengrootdeelvan
debevolkingbezocht.
Voetenendiabetesisgeschrevenomeenschataanachtergrondinfor-
matieteverstrekkenaandepedicure,depraktijkondersteuner,de
diabetesverpleegkundigeenstudentenpodotherapiediebekend
zijnmetdiabetesmellitus.Anderzijdszullendegenendieweinig
wetenvandiabetesdoormiddelvanditwerkeendiabetischevoet
eerderherkennen.
Voetenendiabetesgaatinopdebelangrijksteaspectenronddediabe-
tischevoet,waarbijtelkenswordtaangegevenwatderolvande
pedicure,depraktijkondersteuner,dediabetesverpleegkundigeen
podotherapeutdaarbijis.Watkanenwatmagzijdoen?Watisver-
standigenwatniet?
Deopzetvanditboekstimuleertommeetedenken.Delezerkan
hetbegripvandetekstendeopgedanekennisuitgebreidtoetsen.
Achterinditboekstaancasussenuitdepraktijk,dieverderingaan
opdeproblematiekvanelkhoofdstuk.Deantwoordenopdecasus-
senstaanerdirectachter.Alsproefopdesomisereengedeelte
aanditboektoegevoegdmeteentientaltoetsvragenperhoofdstuk.
Voetenendiabeteskangebruiktwordenalsnaslagwerk,maarookals
leerboekvoorpedicuresdieeenscholing(gaan)volgenophetge-
biedvandediabetischevoet.Hetachterinditboekopgenomen
trefwoordenregisterdientdaarbijalshulp.
Voetenendiabetesiszogeschrevendathetwaardevolisvooralledis-
ciplinesdiemetvoetenvandiabetespatiënteninaanrakingkomen.
Tedenkenvaltaanvoetverzorgers,studentenpodotherapieenan-
dere‘voetkundige’disciplines,huisartseninopleiding,studenten
12 voeten en diabetes
geneeskunde,maarookaanpraktijkondersteuners,dokters-en
apothekersassistentes,diabetes-enwijkverpleegkundigen,fysio-
therapeuten,dermatologen,gipsverbandmeesters,orthopedisch
schoentechnici,vaatchirurgen,internistenenrevalidatieartsen.
Bovendienisditboekzeertoegankelijkvoordegeïnteresseerde
diabetespatiëntzelf,diehierinveelverhelderendeinformatiezal
vinden.Hetbehoeftgeenbetoogdatikmethetschrijvenvandit
boekvanhartehoopdathetdemultidisciplinaireaanpakvande
preventieenproblematiekvandediabetischevoetzalbevorderen.
Toelichting
Totslotenigetoelichtingopdeinhoud.Ikbenvanmeningdat
allendiezich(willengaan)bezighoudenmetdevoetenvandiabe-
tespatiënten,inelkgevalopdehoogtemoetenzijnvandepatholo-
gische,anatomischeenfysiologischeaspectenvandevoet.Vandaar
datdezeslechtszijdelingsaandeordekomen.
Innavolgingvanhetbesluitopdeledenvergaderingd.d.6april
2002vanProVoet,LandelijkeOrganisatievoordeVoetverzorger/
Pedicure,isdeberoepsnaam‘voetverzorger’vervangendoor‘pedi-
cure’.Ofschoondepedicurehaarklanten‘cliënten’noemt,wordt
omdeuniformiteittehandhavenelkecliëntmetdiabetes,aange-
duidals‘patiënt’.Dezebenaminglooptopdiemanierooksyn-
chroonmetwatindediabeteszorggebruikelijkis.
Hoeweldiabetesmellitusindewandelgangen‘suikerziekte’wordt
genoemd,wordtdemedischetermdiabetesmellitusgehanteerd(af-
gekortDM)ofalleenhetwoorddiabetes,omdatdiabetespatiënten
dezeterminologiemeestalzelfookgebruiken.
Metwatinhetkadervandevoetverzorgingals‘behandeling’wordt
aangeduid,wordtbedoeld:hetconsultbijdepedicure.
Omdathetberoeppedicuremeestaldoorvrouwenwordtuitgeoe-
fend,isgekozenvoordevrouwelijkevorm(zij).Uiteraardisookde
mannelijkevormvantoepassing.
Omhetoverzichttevergemakkelijkenzijnbewust,daarwaarhet
functioneelis,cijfersgebruiktinplaatsvanletters:5maandenin
plaatsvanvijfmaanden,hoewelditindruisttegendedaarvoorinde
Nederlandsetaalopgestelderegels.
MethetschrijvenvanVoetenendiabeteshebikernaargestreefdeen
zotoegankelijkmogelijkboektemakenophetgebiedvandedia-
betischevoet.Daarbijisdankverschuldigdaanallendieillustratie-
materiaalterbeschikkinghebbengesteld,metnameLindaRasch
