Table Of ContentVerzameld werk. Deel 6
E. du Perron
Editie E. du Perron-de Roos, F.E.A. Batten en H.A. Gomperts
bron
E.duPerron,Verzameldwerk.Deel6(eds.E.duPerron-deRoos,F.E.A.BattenenH.A.Gomperts).
G.A.vanOorschot,Amsterdam1958
Zievoorverantwoording:http://www.dbnl.org/tekst/du_p001verz08_01/colofon.php
©2015dbnl/ervenE.duPerron-deRoos/ervenF.E.A.Batten/ervenH.A.Gomperts
i.s.m.
5
Essays
E.duPerron,Verzameldwerk.Deel6
7
Démasqué der schoonheid
Voorrede tot Menno ter Braak: Démasqué der Schoonheid
Ikhoûvandikkevrouwen,
Watkanikdaaraandoen?
Metzoeenzal'kdustrouwen,
Alschaadthetmijnfatsoen!
Erbestaatgeenmoeilijkeropgavewellichtdaneenrechtvaardigingvandeeigen
voorkeur.Ditnuonderneemthethiervolgendeessay.Indeijvervanzijnbetoogis
hetbijnagaanlijkenopeenanti-aesthetica;maardeafwezigheidvaneenwerkelijke
vijand(welkspel-met-de-blindeisiederemonoloog!)ofdeverwijtendestemvan
eenoudeliefde,brachthetterug,trokhetom,wierphetmetdezelfdevaarttegende
rangenderlogici.Inlaatsteinstantiewerdhetdeverdedigingvanhetgrensgebied.
DatvandeAmateur,zegtTerBraak,maardatvanderisquerende,destrijdbare,of
zelfsstrijdlustige,amateur.Deamateursvansofaenclubfauteuil,vandeeclectische
bibliotheekwaarindeschoonheidvanpapierenlettereenonderzoekvandetekst
quasi-overbodigmaakt,heeftmenhierzelfsmetdegedachtenietaangeroerd.Men
heeftStendhalenNietzschehieropgesteld,alsdeamateurs-typenbijuitstekvoorde
strijdendekunstenaarenditofilosoof,enmetzorgdeverstandigeliedenvergeten,
voorwiedeheldenvanHomeruseenvermaardliterairgenrevertegenwoordigen
naastdesnotterigekindertjesvanmevrouwZoomers-Vermeer.
Maarhetbetoogvoordeeigenvoorkeur,voorhetrechtvandeeigensmaak,blijft
moeilijkeenrechtvaardigingalleen;ookhierhetgevaardergrenzen:rechtvaardiging,
verdediging,lofrede,aanval.Menstrijdt,meteenzekertemperament,nietaltijd
defensief.Derechtvaardigingvandeeigenvoorkeurwordtuiteraardenvoormen
hetweet,deaanvalopandermansvoorkeur,enhetzouvreemdzijnindiende
wèrkelijkebewonderaarvanNietzscheenStendhaldeverachternietwas
E.duPerron,Verzameldwerk.Deel6
8
vanCarlyleenpapaFrance.Aldusgeraaktdeessayistsomstoteennieuwelaakbare
liefhebberij:deweiniggedistingeerdelustvoorhetliteraireduelendepolemiek.
O,vergankelijksoort!Paul-LouisCourierkanzijnberoemdebriefhebben
geschrevenaandeheerRenouard,MultatuliinzijnwoedetegenDuymaervanTwist
hetgloedrijksteprozavanNederland,NietzscheDerFallWagnerenStendhalzijn
uitvallentegendevereerdersvanRacine:hetpolemischegenreisnietgedistingeerd.
Hetdoetdemensenterugverlangennaardegolvendefrasen,waarindehogere
wijsheid,deoplossingvanalledingen,zoalnietvervatis,dantochvoordezielwordt
gesuggereerd.Deliefde,maardandewareliefdevoorhetOpstel-wegmetde
gedachte,wegmetdeinhoud,levehetOpstel,wanthetOpstelisalles!-dezeliefde,
waartoemennietveelmeernodigheeftdaneenzekeredrangnaarSchoonheiden
enigevertrouwdheidmetdesyntaxis,precieszoalsdegedistingeerdeheernietvéél
meernodigheeftdaneenvermaardtailleurenenigevertrouwdheidmethetprotocol
vande‘beterestand’;dezeliefdekanwonderendoen:zijglijdtindezielender
vaag-intellectuelenmetonafwendbarezekerheid.Ookdegentleman-verleiderisniet
altevaakeenherosvandegeest,maarzijn‘manieren’zijnzoovertuigend...De
polemistdaarentegeniseenminderwaardigindividuindeliteratuur;zijnbewonderaars
zijndeééndagsvriendenvandepolitiek.VoorzoverditessayvanTerBraakpolemisch
hetenmag,ishetdusvandistinctieontbloot.
Waaromdieanderemensen,deberoeps-aestheten,deberoepslogicienfilosofen,
deberoepskennersvanhetwoord,deargelozelezersookvanalleswathunindruk
onderdeogenkomt,waaromaldezewareliefhebberstochookniethùnsmaakte
gunnen,hunsystematischgeëtiketteerde,òfnooit-geanalyseerde,maartenslotteeven
‘eigen’smaak?Waaromdezeafbakeningvaneengrensgebied,datnoodzakelijkerwijs
eenstropenlangsdekustbetekentvanminstenstweegebiedentegelijk?Hetisof
TerBraakcoquetteertmetzijnvermogens:debegrippenoptedrijven,inhetnauw
tebrengen,tevangen
E.duPerron,Verzameldwerk.Deel6
9
zelfs,-omzichdaarnavandestegrotervrijheidvanzondigentegenoverdeze
begrippenteverzekeren.
Tochvindtmeninditessaydedefinitie,deenig-juistevoorwaar!vanhet‘bon
genre’,hetene-en-enige,hetgenrewaarvoorhij-ophetogenblikwaaropditessay
verschijnt,waardelezer-sneuvelenwil.Ikhebnietvoornietseenkwatrijntjeboven
mijnvoorredegezetwaaropmenmisschienmeesmuilendheeftgekeken.Devoorkeur
vandeperzischeharemhouderisnueenmaalandersdandievandeengelselord;en
zoBaudelaireeenmagerevrouwobscenervonddaneendikke,erzijnverstokte
zondaarsdieterugdeinzenvoordetegroteobsceniteitvanhetskelet.Wij,dePerzen
vandeliteratuur,verdedigenonzesmaakvoordedikkevrouw:lebongenreende
polemiek,tegendedistinctievanalledoorschijnendevrouweninEngeland.
Menzal,inhetvolgendeessay,nietteminenigebladzijdenaantreffenvolgezond
verstand,betreffendedeveleaesthetica's,welkemennogzoukunnenschrijven,en
demogelijkheidvankunstvormen,zowelvoordeparfumeuralsvoordekok.Waarom
nietdeaestheticavandekookschool?vraagtTerBraak.Inderdaad:voordeerotiek
althanswerdendergelijkewerkensindseeuwensamengesteld.Nochvandeheroïsche
kokVatel,nochvande,overigensoudere,proeverLuculluskwamhelaaszulkeen
geschrifttotons,maardeerotiekheefteenonafgebrokenlijstvanbezieldeleerwerken,
waartoeHetVolkomenHuwelijkvandeheerVandeVeldezichverhoudtalsde
keukenvaneendorpsherbergtotdievanRoyal:deAnangaRanganaastde
Kama-Sutra,deDoorgeurdeTuinvandesheikNefzawinaastdeHandleidingder
KlassiekeErotologievandegeleerdeForberg.Waaromgeenaestheticavoorde
reukorganen,dus?Menverlustigtzichop denieuwemogelijkhedendiehierdoor
geopendzoudenwordenvoordemeestersookvanhetwoord:deglorieuzetaakom
allegeurentebeschrijven,zó,datmenzeophetpapierherkent.Degolvingvaneen
bepaaldezin,omonstevullenmetrozengeur;descherptevaneenbijzonderereeks
syllabenomonstedoor-
E.duPerron,Verzameldwerk.Deel6
10
snijdenmetcitronellaalleen!HetisjammerdatdeheerdesEsseintesnooitpractische
navolgersheeftgehad,datzijnbestaaneenliterairefantasiemoestblijvenendat
zovelekunstenaarsopverschillendgebiednogsteedsinhetduisterverkeren,zonder
hunDirkCosterzelfs,diealthansindikkezaligheiddedrangnaarCharitasvanhùn
organenbezingt.
OveralwaarTerBraaknietpolemischis,meenikdelezerzijnessayintussente
kunnenaanbevelen.Hetgezondverstand,waarvanikhierboveneenstaaltjegaf,
spreektvoorzichzelf;maarookdeongedistingeerdheidwordthierweleens
goedgemaaktdoorwatmennoemttalent.Menspreektnietoverdeeigensmaak
zonderoverzichzelftespreken,endezeamateurvanhetgrensgebiedisnietzo
intelligentalléén,dathijonmachtigwerdtothetleverenvaneigen‘muziek’.
Bovendienkanmennietnalateneenzekerrespecttekoesterenvoorzovelegeserreerde
bladzijdenoveronverschilligwelkonderwerp.‘Eenkleintalentmoethardwerken’,
zeiAlbertHelman.Ikhaddezeuitspraakhiernietaangehaald,indieniknietzeker
was,dat,volgensTerBraak'sovertuiging,eenkleintalentdirecttezwijgenhad.
Maarookditismindereenargumenttegende‘gepastebescheidenheid’,danwel
vóórde‘geestwaarinmenoverwint’.
E.duPerron,Verzameldwerk.Deel6
11
De korte baan
Inleiding tot De korte baan
Nieuwe Nederlandse Verhalen
Denovelle,hetkorteverhaal,wordtzowelbijonsalsinhetbuitenlandonmiskenbaar
achtergesteldbijderoman.Erheersthieromtrenteentraditiedienagenoegheeft
uitgemaaktdatdelangebaanvanderoman-zelfswaardezemochtbestaanuiteen
complexvankorte-vanmeerbelangisdandekortebaanalleen.Menzietblijkbaar
nietinhoeveelmeesterschapenbeheersingjuistdenovellevereist,hoezichiedere
inzinkinghieronmiddellijkenbeslissenderwreekt,entotwelkeresultateneen
bondigheidleidenkandieeenmaximumtrachtuittedrukkeninhetkleinstebestek.
Inonslandkanmensteedsmeereenbijnadwazeoverheersingvaststellenvande
roman,zonderdatdequaliteitvanvormofinhoudditookmaarenigszinsvermagte
rechtvaardigen.Hetblijftzelfsdevraagofdenederlandseliteratuuruitmuntdoorde
roman,enof,ookonderdeoudereschrijvers,hetkorteverhaalnietvaakeengrotere
waarborgbiedtvoorwaardeenmeesterschap.Onderdenieuwenederlandseschrijvers
isditzekernoghetgeval.
Denederlandseprozaschrijvervannu voert,tendelemisschienonbewust,nog
steedseenstrijdtegenhetnaturalisme;tegendementaliteitalthansdieditnaturalisme
toteenzooverwoekerendebloeiheeftgebracht.DeBewegingvanTachtigheeftde
taaiendeliteratuurdankzijeenwaarlijkuitzinnigetoepassingvandewoordkunst,
enmetdiespecifiek-nederlandsevoorliefdevoorhetdetailtenkostevanhetgeheel,
verbasterdopeenwijzedieingeenbuitenlandseletterkundehaarweergavindt.De
uitsluitendeaandachtvoorwatindiewoordkunst-ensomsterecht-voorschoonheid
werdaangezien,werkteeenverslappingvandeverteltranteneenonbeduidend-
E.duPerron,Verzameldwerk.Deel6
12
heidvandeinhoudsterkindehand.Dereactiehieropisweliswaarreedsjarengeleden
begonnen,maarvollediggezegevierdheeftzijnogniet.Alheeleenvoudigwas
buitendienhetrecept:menhadimmersnietsanderstedoendandewereld‘weerte
geven’,zogetrouwenminutieusmogelijk.Endaarnatuurgetrouwaltijdneerkomt
optrouwaandeeigennatuur,werdhetlevennietalleensubjectiefondergaanen
verbeeld(albedoeldehetvoorschrifteenmaximumvanobjectiviteit),maarinde
handendervelemiddelmatigennaarstigomlaaggehaald.
Detijdvanhetbefaamdehuiskamerrealismegaatintussenvoorbij.Deoudegarde
staatpal,maarontkomtnietaanhetlotvanalleoudegardes.Dejongerenzijnechter
altevaakuithetzelfdedeeggemaakt,hoezeerdeuniformdiezijaantrokkenook
veranderde.IndeprovincievanEuropadieonslandopcultureelgebiedblijft,dringt
hetminderwaardigezichmetkrachtopdevoorgrond,dooreenfnuikendeverwarring
inzakepeilenqualiteit.Hetprovincialismeblijftdevloekvanonzeliteratuur,
onverschilligofhetindehuiskamerheerst,indeboerenhofstedeofopde
avontuurlijkereis,ofhetzichaandientalsovertuigdregionalismeofals
cosmopolitischwereldbesef.Inbeidegevallenvergaaptmenzichaaneenmode:die
vandevreemdekustenmagwatsnellerveranderendandieinhetdalvandeMaas,
uiterlijkenminderwaardigzijnbeide,enbeideinhartennierenprovinciaal.De
keuzetussendezogenaamde‘literatuur’vanonzehuiskamer-enboerenroman,en
deavontuurlijkebewogenhedenophetpeilvanhetmagazine,isgeenkeuze,dan
voordegenenvoorwielezenindeeersteplaatstijdverdrijfmoetzijn.Provincialisme
isgeenkwestievangenreofgegeven,maarvanstructuurvandegeest.
Tussendeklippenvanhetprovincialismedoorschiethetprozavooruitdat
nederlandsmaartevenseuropeestrachttezijn.Devreesdateenliteratuurhaareigen
karakterzoukunnenverliezennaarmatezijeuropeservanvisiewordt,vancultuur
enniveau,iseenkinderachtigevrees,ennogmaalseenpro-
E.duPerron,Verzameldwerk.Deel6
13
vinciale:eenschrijverblijftéénmetzijntaalendoordietaalmetzijnland.Ende
dwalingdatdezielskrachtmethettoenemenvandedenkkrachtverminderenzou,
berustopeenovereenkomstigevrees:wezenlijkwordtmenalleendoordewerking
vanzijnvollebewustzijn.
Debedoelingvandezebundelisdeaandachttevestigenophetkorteverhaal,in
hetbijzonderduszoalsdatonderdenieuwerenederlandseschrijversbeoefendwordt.
Datwijbijonzekeuzewerdengeleiddoordeovertuigingenhierbovengeformuleerd
spreektvanzelf.Natuurlijkvindtdelezerookhierverschilinwaardeenrang;enkele
verhalenwerdenvooralopgenomenomdatzijonsrepresentatieflekenvoorbepaalde
richtingenenterwillevaneengrotereoverzichtelijkheidvanhetgeheel.Wijwensen
allerminstdeindruktewekkenalsmoestmetditwerkdenederlandseliteratuur
wordengered,maarmogelijklaatdelezer,eindelijkwarsvandeverindustrialisering
daarvan,diezelfsdegrensnaartreinlectuurgaarneoverschrijdt,zichdoor
verschillendederhiergebodenverhalenstemmentoteenbesefvangehalte.
E.duPerron,Verzameldwerk.Deel6
15
Over S. Vestdijk
Voordegenenvoorwiedeliteratuureenbehoefteis,envaakeenbehoeftetot
ontdekking,voorde‘warelezers’inéénwoord,ishetplotselingeopkomenvan
Vestdijkendeevenhaastigealsbeslissendewijzewaarophijzijnplaatsinnamtussen
deeersteschrijversvanonsland,tussendeweinigevooraldieaanprovinciale
grootheidontsnappen,devoornaamsteliterairegebeurtenisgeweestvandelaatste
jaren.
Nauwkeurigergezegd:vandelaatstedriejaren.OfschoonmeninForum,waarin
hijzichdeedkennen,vanheteersteogenblikafwistwatmenvanhemmocht
verwachten,warenzijnbijdragenindeeerstejaargangvrijschaars;voorhetpubliek
begintzijnoptredenmetdeuitgavevanzijneersteroman.Deeerstejaargangvan
Forumwas1932;inhetjaardatdaaraanvoorafging,enwaarinikVestdijkleerde
kennen,hadhijgeenenkelverhaalofessaygeschreven;hijwaseen‘mensnaastde
samenleving’enopentopwatmeneenzonderlingpleegttenoemen:eenartsdie
voordegeneeskundenietsvoeldeendieopginginhetschrijvenvanverzenvoor
zichzelf.Vandezeverzenhadhijdikkeschoolschriftenvol,diehemoveral
vergezelden;zijwerdeneindeloosomgewerktenvansommigebestondenvieren
vijflezingen,diehijdesgewenstonmiddellijkwistoptesporeninnogoudere
kladboeken;eenheelenkelmaarwasgepubliceerd,wantdezepoëzie-maniakhad
zichbepaaldtoteensporadischeinzendingaanDeVrijeBladen.Voorwiedeschriften
tebestuderenkreeg,sprongentweedingeninhetoog:deovervloedigeaanwezigheid
vantalent,endedaaromdestehinderlijkeroverheersingvanééninvloedinheel
dezepoëzie,dievanSlauerhoff.(Ofschoonzijelkaarinjarennietgezienhadden,
washetSlau-
E.duPerron,Verzameldwerk.Deel6
Description:gevoel dat het geringste en slordigste vers nog iets onmisbaars heeft, bij Vestdijk, die toch zeker niet minder 'rijk' is, Hij komt even in schermutseling met Aldous Huxley, hij geeft in het voorbijgaan een steekje aan Virginia Woolf, Als satans lustvuur loeiend openbraakt. (ach ja, 'schuw' door
