Table Of ContentVerwerken en versterken
Kind en Adolescent Praktijkreeks
DitWerboekvooroudershoortbijBehandelingvantraumabijkinderenenadolescenten.Metde
methode Traumagerichte Cognitieve Gedragstherapie van Judith A.Cohen, Anthony P. Man-
narino en Esther Deblinger (2008). Dit boek is bestemd voor psychologen, orthope-
dagogen en psychiaters. Er is ook een Werkboek voor therapeuten en een Werkboek voor
kinderen en jongeren,Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 2014.
Bestellen:
DeboekenzijnrechtstreekstebestellenviadewebwinkelvanuitgeverijBohnStafleu
van Loghum te Houten: www.bsl.nl of via de boekhandel.
Verwerken en
versterken
Werkboek voor ouders
bij de methode Traumagerichte
Cognitieve Gedragstherapie
Rene´e Beer en Ramo´n Lindauer
Houten 2014
(cid:2) 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,
opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenige
vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiee¨n of opna-
men, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de uitgever.
Voorzoverhetmakenvankopie¨enuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel
16bAuteurswetjohetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijhetBesluit
van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor
wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Post-
bus 3060, 2130 KB Hoofddorp).Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze
uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurs-
wet) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare
uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor
drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.
ISBN 978 90 368 058 10
NUR 777
Ontwerp omslag: Studio Bassa,Culemborg
Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist
Illustraties: Marcel Jurrie¨ns
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
Inhoud
Inleiding 7
deel 1 traumatische stress 9
1 Psycho-educatie 11
1.1 Doel 11
1.2 Informatie en opdrachten 11
1.3 De behandeling 13
1.4 Gevaar en trauma 15
1.4.1 Van gevaar naar trauma 15
1.4.2 Gevaar voor een jong kind 16
1.4.3 Gevaar voor een schoolkind 16
1.4.4 Gevaar voor een adolescent 17
1.4.5 Overzicht typen gebeurtenissen 17
1.4.6 Posttraumatische stressreacties 18
1.4.7 Leeftijdsspecifieke reacties op trauma 19
1.4.8 Factoren die herstel bevorderen 20
1.5 Opvoedkundige vaardigheden 21
1.5.1 Effectieve complimenten 22
1.5.2 Selectieve aandacht en actief luisteren 22
1.5.3 Time-out 23
1.5.4 Effectieve bekrachtiging 23
2 Relaxatie 25
2.1 Doel 25
2.2 Informatie en opdrachten 25
2.2.1 Trauma en de hersenen 25
2.2.2 Reacties in de rest van het lichaam 27
2.3 Ontspanningsoefeningen 28
2.3.1 Spierontspanningsoefening 28
2.3.2 Een spierontspanningsoefening die u met een jong kind kunt
doen 29
2.3.3 Ademhalingsoefening voor kinderen 29
2.3.4 Fantasieoefening voor kinderen 30
3 Affectmodulatie 33
3.1 Doel 33
3.2 Informatie en opdrachten 33
3.3 Copingstrategiee¨n voor emoties 35
3.3.1 Versterken van gevoel van veiligheid 35
3.3.2 Vergroten van probleemoplossende en sociale vaardigheden 35
3.3.3 Omgaan met nare emoties 36
6 verwerken en versterken
4 Cognities 1 37
4.1 Doel 37
4.2 Informatie en opdrachten 37
5 Het traumaverhaal 39
5.1 Doel 39
5.2 Informatie en opdrachten 39
6 Cognities 2 41
6.1 Doel 41
6.2 Informatie en opdrachten 41
7 Combinatiesessies met ouder en jeugdige 43
7.1 Doel 43
7.2 Informatie en opdrachten 43
8 In werkelijkheid controle over situaties die herinneren aan de
gebeurtenis(sen) 45
8.1 Doel 45
8.2 Informatie en opdrachten 45
9 En nu naar de toekomst 47
9.1 Doel 47
9.2 Informatie en opdrachten 47
deel 2 traumatische rouw 51
10 Psycho-educatie over rouw 53
10.1 Doel 53
10.2 Informatie en opdrachten 53
11 Rouwen om het verlies en het oplossen van ambivalente
gevoelens 55
11.1 Doel 55
11.2 Informatie en opdrachten 55
12 Positieve herinneringen bewaren 57
12.1 Doel 57
12.2 Informatie en opdrachten 57
13 En nu naar de toekomst 59
13.1 Doel 59
13.2 Informatie en opdrachten 59
Geraadpleegde bronnen 61
Over de auteurs 63
Inleiding
Ditwerkboekgaatuondersteunenbijdebehandelingwaaraanusamenmetuwkind
gaat beginnen. Deze behandeling wordt toegepast bij kinderen en jongeren tussen
zeven en achttien jaar1.Tijdens deze behandeling krijgt u informatie over verschil-
lendeonderwerpenengaatuactiefhetgedragvanuzelfenvanuw(adoptief-/pleeg-)
zoon/dochterleren be¨ınvloeden.Nueenszal heteenkwestiezijn vanhetobserveren
van gedrag, dan weer het uitproberen of oefenen van nieuwe dingen.
Ditwerkboekzalbijdragenaandewerkzaamheidvandebehandeling.Uvindthierin
alleleesstofenruimteomzakenopteschrijventijdensdezebehandeling.Misschien
wilt u sommige stukken nog eens herlezen tijdens of na de behandeling. Dit kan
helpen om belangrijke informatie beter te begrijpen of vast te houden.
U staat in de startblokken voor een behandelprogramma gericht op problemen van
uwkind.Specifiekvoorditprogrammaisdatzowelualsuwkindinformatiekrijgten
vaardigheden aanleert om beter om te gaan met bepaalde gedragingen van uw kind.
U wordt op dit moment regelmatig – misschien wel dagelijks – geconfronteerd met
problematisch gedrag van uw kind. Dit gedrag is ontstaan doordat uw kind een of
meer nare gebeurtenissen heeft meegemaakt. Met behulp van dit programma gaan
we dit gedrag zodanig be¨ınvloeden, dat uw kind zo mogelijk weer even goed gaat
functioneren als voordat deze gebeurtenis(sen) plaats vond(en).
Het programma is opgebouwd uit onderdelen (modules) die elkaar in een logische
volgorde opvolgen.Uit onderzoek is gebleken dat al deze modules van belang
kunnen zijn voor een effectieve behandeling van een jeugdige met problemen zoals
die van uw zoon of dochter. De behandeling is onderzocht en hierbij zijn alle
modules toegepast. Er is niet vastgesteld welke module voor welk effect zorgt.
Daaromwordenallemodulestoegepastenstemtdetherapeutdehoeveelheidtijddie
aanelkemodulebesteedwordtafopwatnodigisvooruwkind.OfalleendeelIwordt
toegepast of deel I en deel II allebei is afhankelijk van wat de jeugdige heeft meege-
maakt en waar hij/zij last van heeft.
Het materiaal in dit werkboek begeleidt u bij het doorlopen van alle modules. De
therapeutbespreekttelkensmetuwatumaglezenen/ofinvullen. Permodulewordt
aangegeven wat het doel is en hoe vastgesteld wordt of dit bereikt is. Daarna volgen
informatie, opdrachten en ruimte voor het maken van aantekeningen.
Het kan zijn dat uw therapeut bij bepaalde onderdelen andere informatie geeft of
andere oefeningen gebruikt, omdat die naar zijn inschatting beter geschikt zijn om
de vastgestelde doelen te bereiken.
1 Inditboeksprekenwevankinderenalshetgaatomjongensenmeisjesvan7tot12jaar;bijjongens
enmeisjesvan12tot18jaarsprekenwevanjongeren;kinderenenjongerensamennoemenwe
jeugdigen.
8 verwerken en versterken
Opdrachten om iets te noteren worden aangegeven met:
Opdrachten om bepaald gedrag uit te voeren worden aangegeven met:
Opdrachten om bepaald gedrag te observeren worden aangegeven met:
De behandeling heet ‘traumagerichte cognitieve gedragstherapie’, oorspronkelijk
‘trauma focused cognitive behavioral therapy’, afgekort:TF-CBT.Wat deze woorden be-
tekenen,wordtindeeerstemodulemetubesproken.Hetisgoedomtewetendatdit
behandelprogramma grondig is onderzocht en dat het op basis van onderzoeksge-
gevens een ‘bewezen effectief programma’ mag worden genoemd. Dat betekent dat
de kans groot is dat uw kind en u erdoor geholpen zullen worden.
Hetwerkboekbestaatuiteencombinatievanmateriaaldatdooronsisontwikkelden
materiaal dat al eerder door anderen was gepubliceerd.Wij vermelden de geraad-
pleegdebronnenapartennietdoorhetboekheen,omdatditprettigerleestvooreen
werkboek.
Wij bedanken Nathalie Schlattmann voor haar waardevolle commentaar op een
eerdere versie van dit manuscript en Marcel Jurrie¨ns voor de illustraties. De ontwik-
kelaars van dit programma, Judith Cohen, Anthony Mannarino en Esther Deblinger,
alsmede de trainer Laura Murray zijn wij zeer erkentelijk voor hun pionierswerk en
voor de inspiratie die zij ons hebben geboden.
We wensen u veel succes met de behandeling.
Rene´e Beer en Ramo´n Lindauer,TF-CBTtrainers
2 Detherapeutdiegaatwerkenmetuenuwkindisopgeleidinadequatetoepassingvandeze
behandeling.
Deel 1 Traumatische stress
