VAN HOREN ZEGGEN

24 Pages·2008·2.17 MB·Dutch

VAN HOREN ZEGGEN
Leerlingen met ASS: een diploma en dan?
Auditieve beperking: welbevinden en sociaal functioneren
Beppie van den Bogaerde lector dovenstudies
6
jaargang 49 | december 2008
RR119955__VVHHZZ__66..iinndddd 11 0022--1122--22000088 1133::1155::0044
INHOUD
6 REPORTAGE
4 NIEUWS
Hoofdthema van de tweedaagse FENAC
conferentie ‘Dalfsen 3’: de ontwikkeling van
Het kwaliteitsinstrument Aantoonbaar Betere richtlijnen voor onderzoeksprocedures bij
Ambulante Begeleiding (ABAB) zal op de landelijke kinderen met taal- en spraakstoornissen.
AB studiedag van Siméa op 12 december aan De werkconferentie paste in het beleid om
het werkveld ambulante begeleiding worden binnen de AC’s zelf scholing te geven en
gepresenteerd. De ambulante begeleidingsdiensten van elkaar te leren. Van Horen Zeggen doet
cluster 2 zullen in het voorjaar van 2009 deze verslag van de eerste conferentiedag.
methode gaan inzetten om de kwaliteit van hun
dienstverlening te meten.
10 ARTIKELEN
8 INTERVIEW
Ellen Luteijn en Willem Noppers beschrijven de
resultaten van hun onderzoek naar de problemen
waarmee hun oud-leerlingen met een Autisme
De opleiding tot tolk en leraar in de Nederlandse Spectrum Stoornis na het schoolverlaten
Gebarentaal (NGT) aan de Hogeschool Utrecht geconfronteerd worden en wat daar mogelijk aan
bestaat 10 jaar. Dit was reden voor een feestje. gedaan kan worden.
Bij deze gelegenheid is ook een andere mijlpaal Onderzoekster Evelien Dirks en haar NSDSK
gevierd. Beppie van den Bogaerde is geïnstalleerd collega’s vertellen over hun onderzoek naar het
tot de eerste en enige lector Dovenstudies in emotioneel welbevinden en sociaal functioneren van
Nederland. Van Horen Zeggen sprak met haar. kinderen met een auditieve beperking.
2 VHZ DECEMBER 2008
RR119955__VVHHZZ__66..iinndddd 22 0022--1122--22000088 1133::1155::0066
TEN GELEIDE
EN VERDER
Komend jaar vieren we de vijftigste jaargang van het tijdschrift Van Horen
Zeggen. Vijftig jaar landelijk delen van kennis. Het vaktijdschrift voor
FENAC en Siméa heeft niet altijd onder deze naam bestaan. Het begon
PAGINA 4 bijna vijftig jaar geleden als tijdschrift ‘Voor het doofstommenonderwijs.’
NIEUWS Als je de inhoud van het huidige nummer van Van Horen Zeggen beziet
Opleiding leraar/tolk NGT bestaat 10 jaar. naast de oorsprong van het tijdschrift, besef je wat er allemaal gebeurd
Aantoonbaar Betere Ambulante Begeleiding is in de tussentijd. We hebben inmiddels een lector dovenstudies en het
Audiologisch Centrum Haarlem instituut voor Gebaren, Taal & Dovenstudies bestaat al weer tien jaar.
Stepping Stones Triple P Audiologische Centra zijn naast gehoorcentra ook deskundige centra
voor spraaktaaldiagnostiek geworden. En voor de diverse doelgroepen
in onze sector kijken we inmiddels over de muren van onze eigen
PAGINA 6 instellingen heen om in samenwerking te komen tot de best mogelijke
REPORTAGE dienstverlening aan onze cliënt.
‘Dalfsen 3’ in het teken van kwaliteit
Deze uitgave van Van Horen Zeggen schetst een breed beeld van de
kwesties die nu in de sector spelen. Collega’s van VSO De Stijgbeugel
PAGINA 8 in Arnhem vragen zich af wat de toekomst inhoudt voor jongeren met
INTERVIEW ASS die zij voor een diploma hebben opgeleid. Zij hebben daartoe oud-
Beppie van den Bogaerde geïnstalleerd als lector Dovenstudies leerlingen bevraagd en doen op basis hiervan aanbevelingen voor het
onderwijs. De NSDSK heeft met de Nationale Revalidatieprijs 2004
ook een follow-up studie gedaan: bij slechthorende en dove jongeren
PAGINA 10 die bij hen in begeleiding zijn geweest. Zij zien verschillen in sociaal
ARTIKELEN functioneren tussen slechthorende en dove jongeren. Follow-up studies
Ellen Luteijn en Willem Noppers: Leerlingen met ASS zijn in onze sector zeldzaam. De redactie is daarom zeer verheugd met
opleiden voor een diploma… en dan? deze twee publicaties. Follow-ups maken het ons mogelijk om op ons
Evelien Dirks, e.a.: Emotioneel welbevinden en sociaal eigen handelen te refl ecteren en de kwaliteit daarvan te verbeteren.
functioneren van kinderen met een auditieve beperking
Het verbeteren van de kwaliteit van het handelen is ook de doelstelling
van het nieuwe kwaliteitsinstrument voor de ambulante begeleiding.
PAGINA 19 Op 12 december wordt de ABAB: Aantoonbare Betere Ambulante
BINNENLANDSE TIJDSCHRIFTEN Begeleiding gepresenteerd tijdens de Siméa AB-studiedag.
BUITENLANDSE TIJDSCHRIFTEN
Wat de studiedagen van de FENAC in Dalfsen hebben opgeleverd, is
te lezen in de reportage van deze keer. Van Horen Zeggen trof daar
PAGINA 20 professionals voor wie kwaliteit het uitgangspunt is. Het werkplan
GESIGNALEERD kwaliteit 2009 van de FENAC zal in dit werkveld zeker vaker ter sprake
AGENDA komen.
Marjan Bruins
PAGINA 21 hoofdredacteur
GESIGNALEERD
COLUMN
PAGINA 22
ORGANISATIENIEUWS
VAN DE BESTUREN FENAC EN SIMÉA
COLOFON
Foto omslag: Harry op den Kamp
VHZ DECEMBER 2008 3
RR119955__VVHHZZ__66..iinndddd 33 0022--1122--22000088 1133::1155::0099
NIEUWS
Opleiding leraar/tolk NGT bestaat 10 jaar
Op vrijdag 31 oktober vond de inaugura- een opleiding Leraar/Tolk Nederlandse
tie plaats van Beppie van den Bogaerde, de Gebarentaal (NGT) aan. De dovenwereld
eerste Nederlandse lector Dovenstudies. Ze met haar eigen taal en cultuur vormt de
is verbonden aan Faculteit Educatie van de kern van deze opleiding. In de studie maken
Hogeschool van Utrecht. Rondom de inau- studenten kennis met alle aspecten van het
guratie werd ook het tienjarig bestaan van de beroep leraar of tolk NGT.
bacheloropleiding en het tweejarig bestaan van In september 2007 is de Associate degree aan empowerment van doven en slecht-
het zelfstandige Instituut voor Gebaren, Taal & Schrijftolk gestart. Een Schrijftolk vormt de horenden. Er zijn twee afstudeervarian-
Dovenstudies van de Hogeschool gevierd. communicatieschakel tussen doven/slechtho- ten: Dovenstudies en Leraar Nederlandse
renden en horenden. Hij typt het gesproken Gebarentaal Bij beide afstudeervarianten
Het Instituut voor Gebaren, Taal & Nederlands – op spreeksnelheid – op een speci- wordt gewerkt aan kennisontwikkeling en
Dovenstudies bundelt: aal toetsenbord, een Veyboard. De dove/slecht- beroepsontwikkeling op het terrein van
- De bacheloropleiding Leraar/Tolk horende leest het geschreven Nederlands mee dovenstudies.
Nederlandse Gebarentaal op een laptop of op een beamerscherm. Dit
- Tweejarig Associate degree-programma tweejarige voltijd Associate degree-programma Het Centre of Excellence
Schrijftolk in de bachelor opleiding Tolk Nederlandse In het Centre of Excellence verrichten
- De Masteropleiding Dovenstudies/Leraar Gebarentaal is een opleiding aan het Instituut experts met verschillende achtergronden
Nederlandse Gebarentaal voor Gebaren, Taal & Dovenstudies. multidisciplinair onderzoek: van tolken en
- Het Centre of Excellence leraren gebarentaal tot hoogopgeleide taal-
De Masteropleiding Dovenstudies/ kundigen, psychologen, pedagogen en prak-
De bacheloropleiding Leraar/Tolk Leraar Nederlandse Gebarentaal tijkexperts. Het Centre of Excellence is sterk
Nederlandse Gebarentaal De masteropleiding biedt professionals de internationaal georiënteerd.
De Hogeschool Utrecht biedt nu tien jaar gelegenheid om multidisciplinair te werken Informatie: www.HU.nl
Opvoedingsondersteuning voor ouders van dove en slechthorende
kinderen met behulp van het programma Stepping Stones Triple P
Triple P staat voor Positief Pedagogisch Het programma is gebaseerd op vele jaren opvoeden van een kind met een beperking.
Programma. Het is een gevarieerd onder- wetenschappelijk onderzoek en ervaring in Hierbij is speciale aandacht voor benodigde
steuningsprogramma dat opvoeden makke- de begeleiding van gezinnen. aanpassingen binnen een gezin en stress die
lijker en plezieriger wil maken. Een positieve daarmee samenhangt. SSTP bestaat uit 8-10
opvoeding helpt kinderen om vaardigheden Triple P bestaat sinds een paar jaar in individuele sessies en richt zich op het ver-
te ontwikkelen die ze later in hun leven Nederland en krijgt steeds meer landelijke sterken van de opvoedingscompetentie van
nodig hebben. Het programma ondersteunt bekendheid. Speciaal voor ouders van kinde- ouders.
ouders bij hun dagelijkse opvoedingsvragen, ren (0-12 jaar) met een ontwikkelingsstoor- Het team voor Doven en Slechthorenden
maar ook bij ernstige gedragsproblemen van nis, beperking of verstandelijke/lichamelijke Zuidwest Nederland is een van de tien pilot-
de kinderen. handicap met (beginnende) gedragspro- instellingen en heeft twee getrainde profes-
Triple P is ontwikkeld door de psycholoog blemen is Stepping Stones Triple P (SSTP) sionals. Voor meer informatie of aanmelding
professor M. Sanders en het team van het ontwikkeld. SSTP is een aanpassing van het over Stepping Stones Triple P voor ouders
Parenting and Family Support Centre van kernprogramma Triple P. Onlangs is een pilot van dove of slechthorende kinderen kunt u
de universiteit van Queensland (Australië). Stepping Stones Triple P in Nederland van contact opnemen met het Team voor Doven
start ggeggaan. De pilot wordt geleid door het en Slechthorenden Zuidwest Nederland:
TTrriimmbbooss iinnstituut en het Nederland Jeugd www.doventeam.nl.
IInnssttiittuuuutt.. EEr doen ongeveer 10 instellingen
mmeett ttoottaaaall ongeveer 40 getrainde professio- Meer informatie op:
nnaallss mmeeee.. www.triplep-nederland.nl
VVoooorr SSSSTTPP zijn de standaard opvoedstra- www.nederlandsjeugdinstituut.nl
tteeggiieeëënn aaaanngevuld met principes voor het www.positiefopvoeden.nl
4 VHZ DECEMBER 2008
RR119955__VVHHZZ__66..iinndddd 44 0022--1122--22000088 1133::1155::1100
Audiologisch Centrum Haarlem
Het Audiologisch Centrum Haarlem is
een samenwerking tussen het Audiologisch
Centrum van het VU Medisch Centrum en
het Audiologisch Centrum Holland Noord
van de NSDSK.
Op 26 juni jl. is een start gemaakt met het
Audiologisch Centrum Haarlem. Op de
polikliniek KNO van het Kennemer
Gasthuis, locatie Zuid in Haarlem is deze
samenwerking begonnen. In de opstart-
fase is de bezetting verzorgd vanuit het
Audiologisch Centrum Holland Noord inventarisatie van de vragen rond de spraak- onder telefoon 072-5141050 en per mail:
(ACHN). Vanaf september werkt ook het en taalontwikkeling plaatsvinden. Daarnaast [email protected].
Audiologisch Centrum VUmc mee in de kunnen alle vragen rond diagnostiek en
vorm van de inzet van een audioloog en een (technische) revalidatie van volwassenen in Audiologisch Centrum Haarlem
logopedist, De teams van het ACHN en het Haarlem zelf beantwoord worden. Verder is Kennemer Gasthuis, locatie Zuid
VUmc wisselen elkaar om de week af. gebleken dat voor veel mensen ook tinnitus Poli KNO
Vanwege de mogelijkheden qua ruimte en een reden is om het Audiologisch Centrum Boerhaavelaan 22
apparatuur is het aanbod van Audiologisch Haarlem te bezoeken. 2035 RC Haarlem
Centrum Haarlem in deze eerste fase nog Voor verdere informatie kunt u terecht bij Telefoon 023 - 545 31 50
beperkt tot gehooronderzoek vanaf de leef- Patrick Brienesse, audioloog van het ACHN Geopend op donderdag van 08.30 uur tot
tijd van 2,5 tot 3 jaar. Ook kan een eerste en te bereiken bij het ACHN in Alkmaar 16.00 uur
Aantoonbaar Betere Ambulante Begeleiding
In opdracht van de WEC-raad heeft onder- begeleiders, de reguliere scholen, de ouders
wijsadviesbureau Van Beekveld & Terpstra en de leerlingen. Op basis hiervan wordt
de methode Aantoonbaar Betere Ambulante de zelfevaluatie uitgevoerd door de dienst
Begeleiding ontwikkeld. zelf of door de onderwijsadviseurs van van
Aantoonbaar Betere Ambulante Begeleiding Beekveld en Terpstra.
(ABAB) is een zelfevaluatiemethode waar-
mee Ambulante Begeleidingsdiensten hun Het instrument zal op de landelijke AB stu-
kwaliteit in kaart kunnen brengen. ABAB is diedag van Siméa op 12 december aan het
ontwikkeld in nauwe samenwerking met de werkveld ambulante begeleiding worden
klankbordgroep Ambulante Begeleiding. In gepresenteerd. De ambulante begeleidings-
deze klankbordgroep zijn alle clusters van het diensten cluster 2 zullen in het voorjaar van
speciaal onderwijs vertegenwoordigd. Pilots 2009 deze methode gaan inzetten.
binnen de diverse clusters hebben inmiddels
aangetoond dat het nieuwe instrument een Voor meer informatie:
welkome aanvulling is op het huidige instru- Secretariaat AB beraad van Siméa: Gerard
mentarium om de kwaliteit van ambulante Hoogendoorn ([email protected])
begeleiding te meten en te borgen. www.aantoonbaarbetereambulantebegelei-
Het kwaliteitsinstrument ABAB brengt door ding.nl
middel van webbased vragenlijsten de kwali- www.vanbeekveldenterpstra.nl
teitsperceptie van de verschillende doelgroe-
pen in kaart en koppelt deze resultaten. De
vragenlijsten richten zich op de ambulant
VHZ DECEMBER 2008 5
RR119955__VVHHZZ__66..iinndddd 55 0022--1122--22000088 1133::1155::1111
REPORTAGE
‘Dalfsen 3’ in het teken van k
In de ochtend van 30 oktober jl. verzamelde zich een grote In de tweede ronde van kennisuitwisseling in subgroe-
groep deskundigen, werkzaam bij de Audiologische Centra pen hielden de conferentiedeelnemers zich bezig met vra-
in Nederland, in het mooie Overijssel voor ‘Dalfsen 3’, de gen over meertaligheid en dyslexie.
tweedaagse werkconferentie van de FENAC. Hoofdthema
van de conferentie: ontwikkeling van richtlijnen voor Meertaligheid
onderzoeksprocedures bij kinderen met taal- en Uit de cijfers die Hilde de Smedt presenteerde blijkt dat
spraakstoornissen. De werkconferentie past binnen het meertaligheid in de diagnostiek binnen de Audiologische
beleid om binnen de AC’s zelf scholing te geven en van Centra een onontkoombare factor is. Met veel kennis van
elkaar te leren. Van Horen Zeggen was een dag te gast. zaken vanuit haar werk in Brussel, maakte zij duidelijk hoe
eenzijdig het is om te focussen op de Nederlandse taal als
schooltaal en/of integratietaal. Goed onderzoek bij meer-
Taalspraak staat op de kaart bij de AC’s taligheid vraagt derhalve om aandacht voor alle talen waar-
Gerard de Cock, voorzitter van de FENAC, gaf om mee het kind opgroeit en voor de manier waarop kind en
kwart over tien de aftrap: “Het is tijd voor verdieping en omgeving hiermee omgaan. Ontkennen van de krachtige
kwaliteitsverbetering nu taalspraakonderzoek een verstrek- link tussen taal en emoties is een kans laten liggen voor
king is geworden en op alle Audiologische Centra multi- therapie aan meertalige kinderen en levert op de langere
disciplinaire teams werken.” termijn risico’s voor desintegratie op.
Sturing aan zorgverlening is een van de middelen om die
gewenste kwaliteitsverbetering te bereiken. Richtlijnen en Dyslexie-onderzoek, een taak van het Audiologisch
protocollen zijn instrumenten daarvoor. Wetenschappelijk Centrum?
onderzoek, en als dat nog niet aanwezig is, overeenstem- Fonologische problemen, als onderliggende stoor-
ming tussen professionals, vormt de basis voor richtlijnen. nissen in lees- en spellingsproblemen, behoren net als
Tijdens Dalfsen 3 werd de volgende stap gezet op die weg auditieve verwerkingsproblemen tot het kennisgebied
van richtlijnontwikkeling voor de multidisciplinaire diag- van de Audiologische Centra. Past daarmee diagnostiek
nostiek van kinderen met taal- en spraakproblematiek in en behandeling van dyslexie in het takenpakket van het
het verlengde van de bestaande richtlijnen, KITS-2. Audiologisch centrum, nu de kosten van behandeling van
dyslexie door de zorgverzekeraars worden vergoed? Een
Aan de slag! vraag die Ellen Gerrits in haar lezing stelde.
In twee subgroepen bespraken de deelnemers de Multi
Disciplinaire Diagnostiek (MDD) bij 3 jaar en de MDD Welke beloften de moderne techniek voor patiënten
bij 7 jaar. Een derde groep professionals discussieerde over met meervoudige en communicatieve beperkingen in
wat een patiëntenbespreking tot een goede patiëntenbe- zich heeft, liet Pontem-directeur Hans van Balkom zien in
spreking maakt. In de eerste uitwisselingsronde stond de zijn videoclips. Hij stelt voor om deze kennis in bestaande
vraag centraal: hoe willen professionals van de verschillende organisaties te verspreiden door onderzoeksteams daarin te
Audiologische Centra werken? parachuteren. De best passende vorm van communicatie-
Ontwikkelingen als het elektronisch patiëntendossier, ontwikkeling en ondersteuning blijft echter onvoldoende
meetinstrumenten, richtlijnen, effectonderzoek vragen om toegankelijk voor deze groep zolang goed onderzoek
een gemeenschappelijke terminologie, zo hield Yvonne uitblijft. Deze groep heeft dan ook aandacht van het
Heerkens de conferentie voor. Het ICF, International Audiologisch Centrum nodig.
Classifi cation of Functioning, Disability and Health, is een
classifi catiesysteem waarmee een multidisciplinair team Consensus primeur
in heldere termen de problematiek kan neerzetten en Aan het eind van de eerste dag gaf Suzanne van Dijk, kwa-
afspraken kan maken. Het systematisch omschrijven van de liteitsfunctionaris van de FENAC, de voorlopige oogst van de
problematiek bij de start van het zorgproces, van de doelen uitwisseling tussen de aanwezige taalspraak-professionals.
van onderzoek en behandeling en van het resultaat van Deze dag was er consensus over:
deze inspanningen, geeft informatie over de meerwaarde (cid:129) De noodzaak van Multi disciplinaire diagnostiek bij
van het Audiologisch Centrum. taalspraakproblemen.
6 VHZ DECEMBER 2008
RR119955__VVHHZZ__66..iinndddd 66 0022--1122--22000088 1133::1155::1122
n kwaliteit
De conferentiecommissie. Boven v.l.n.r. Marco
Strik, Meike Bruggeman en Romain Buekers.
Onder v.l.n.r. Sjoeke van der Meulen en Julie van
Lanschot-Wery.
(cid:129) De kernonderzoeken die bij MDD nodig zijn. eenheid van handelen, techniek en instrumentarium van
(cid:129) Snelheid is geboden bij patiënten jonger dan 3 jaar. Via het Audiologisch Centrum ook andere elementen, zoals
multidisciplinaire diagnostiek moet in korte tijd een een langere onderzoekstijd, onderzoek naar taal in ver-
breed beeld verzameld zijn. schillende situaties, aanvullende disciplines en een goede
(cid:129) Uitvoering en volgorde kunnen verschillen zolang van bejegening. Over de wens om mee te sturen nu het nog
intake tot adviesgesprek de hoofdkenmerken multi- kan leek consensus onder deelnemers te bestaan.
disciplinariteit en snelheid zijn.
(cid:129) Voor kinderen vanaf 7 jaar moet in iedere fase van het Van de mooie omgeving van Dalfsen konden de con-
onderzoek tijd voor afweging zijn. Op basis van voort- ferentiedeelnemers deze dag weinig genieten: toen uw
schrijdend inzicht wordt dan besloten welke volgende verslaggeefster aan het eind van deze eerste congresdag
stap in het diagnostiektraject genomen moet worden: huiswaarts keerde, waren de deelnemers alweer druk
welke discipline noodzakelijk is voor de voortgang van doende met het avondprogramma: de posters die zij over
diagnostiek en behandeling. hun eigen audiologisch werk gemaakt hadden. De avond
(cid:129) Voor beide leeftijdsgroepen is effectonderzoek van de werd besteed aan ‘concept-mapping’ om de meerwaarde
adviesfase nodig. Er is nu nog onvoldoende zicht op de van elk Audiologisch Centrum apart en die van de totale
meerwaarde van het advies voor het behandeltraject: sector te visualiseren. Het vrijdag programma zou zich
wordt het advies opgevolgd en met welk resultaat? richten op verdieping van en grenzen aan de taken van het
Audiologisch Centrum bij taalspraak.
Wat heb je aan een protocol als een ouder
analfabeet is? Met deze eerste dag van Dalfsen 3 hadden zowel het
Uit de grote belangstelling voor en de actieve inzet Platform taal-spraak als het Platform kwaliteit van de
van de deelnemers aan de conferentie op de eerste dag, FENAC al de eerste oogst binnen voor verder onderzoek
blijkt dat kwaliteit leeft bij de Audiologische Centra. Het en richtlijnontwikkeling. We zullen hier ongetwijfeld meer
onderwerp taalspraak is veelzijdig en heeft veel maatschap- van vernemen in het werkplan kwaliteit 2009.
pelijke aspecten. Kwalitatief goede diagnostiek bij de
toenemende diversiteit in patiëntengroepen vraagt naast COOSJE CONSTANDSE-VAN DIJK
VHZ DECEMBER 2008 7
RR119955__VVHHZZ__66..iinndddd 77 0022--1122--22000088 1133::1155::1122
INTERVIEW
De opleiding tot tolk en leraar in de Nederlandse Gebarentaal (NGT) aan de Hogeschool
Utrecht bestaat 10 jaar. Dit was reden voor een feestje. Bij deze gelegenheid is ook
een andere mijlpaal gevierd. Beppie van den Bogaerde is geïnstalleerd tot de eerste en
enige lector Dovenstudies in Nederland. Van Horen Zeggen sprak met haar.
Beppie van den Bogaerde
geïnstalleerd als lector D
O
m beter te begrijpen hoe het lectoraat Bogaerde ziet als haar voornaamste taak als lector het
Dovenstudies is ontstaan, vertelt Van den begeleiden en bewaken van de processen in de volgende
Bogaerde kort de voorgeschiedenis. Sam driehoek: onderzoek doen in en met het werkveld en de
Pattipeiluhu en Ton Stiekema signaleerden rond 1994 dat er Dovengemeenschap, resultaten terug laten komen in het
behoefte was aan een gedegen HBO-opleiding voor tolken onderwijs en via de afgestudeerden de up-to-date kennis in
NGT. Er was tot dan toe wel op MBO-niveau een tolkop- het werkveld laten verspreiden via publicaties. Ook moet
leiding. De Hogeschool Utrecht (HU) heeft in samenwer- Van den Bogaerde als lector de onderzoekslijn voor een
king met onder andere het Nederlands Gebarencentrum aantal jaren uitzetten. Voor 2009 is dit onderzoek gericht
(NGc), Dovenschap en de Universiteit van Amsterdam op de communicatie tussen hulp- en zorgverleners en dove
(UvA) in 1996 een aanvraag voorbereid voor een oplei- en slechthorende patiënten. Uit eerder onderzoek bleek dat
ding tot tolk en leraar NGT en deze ingediend bij het ongeveer 35% van de doven en slechthorenden ontevreden
Ministerie van Onderwijs. Op 31 oktober 1998 is de nieu- is over de communicatie met de huisarts. Dit is overigens
we HBO-opleiding offi cieel van start gegaan. hetzelfde percentage dat gevonden wordt bij etnische groe-
In 2002 werd in Nederland de bachelor en mas- peringen. Veel artsen of verpleegkundigen zijn onwetend
ter structuur in het HBO en WO ingevoerd. In 2004 als het gaat om communicatie met doven en slechthoren-
kreeg de Faculteit Educatie toestemming om een master den. Vaak denken ze dat wanneer de -soms technische en
Dovenstudies/Leraar NGT op te richten. In een master- ingewikkelde- informatie overgebracht is via schrift of tolk,
opleiding leren studenten zelfstandig onderzoek te doen. dit betekent dat de patiënt het heeft begrepen, zeker als
Daar waar onderzoek gedaan wordt, is een functionaris deze ‘ja’ knikt. Echter in gebarentaal heeft ‘ja’ knikken ook
nodig die onderzoek opzet, begeleidt en kennis verspreidt. een grammaticale functie. De gevolgen kunnen aanzienlijk
Zodoende zijn er vanaf 2002 in het HBO lectoren; deze zijn. Denk aan een verkeerde diagnose of verkeerd gebruik
functie is vergelijkbaar met die van hoogleraar op een uni- van medicijnen. Via onderzoek wil Van den Bogaerde laten
versiteit. Een voorwaarde voor het lectorschap is dat men uitzoeken of er in de zorgverlenende opleidingen aandacht
zelf gepromoveerd is. In 2007 werd Van den Bogaerde aan- wordt besteed aan de culturele aspecten van de communi-
gesteld als lector Dovenstudies; zij is in 2000 gepromoveerd catie met doven en slechthorenden. Resultaten uit onder-
op het onderwerp ‘Input en Interactie in Dove Families’. zoek geven relatief hard bewijs waarmee de noodzaak tot
verandering aangetoond kan worden. Het streven van Van
De driehoek van onderwijs, onderzoek en praktijk den Bogaerde is om met de onderzoeksresultaten invloed
De master Dovenstudies kan men volgen met een te hebben op de praktijk. Een voorbeeld hiervan is aanpas-
bachelor diploma van een relevante studierichting. Ook sing in opleidingen van zorgverleners.
moet men werkzaam zijn in het veld van doven en slecht- ”Ik ben de enige lector Dovenstudies in Nederland, er
horenden, aangezien daar het onderzoek op gericht is. is geen concurrentie en weinig om me aan te spiegelen. Ik
De resultaten van onderzoek komen terug in het curri- zoek mede daarom de samenwerking en afstemming met
culum van de opleiding Tolk/Leraar NGT. Via publicaties bijvoorbeeld de Radboud Universiteit in Nijmegen, de
en via de docenten en tolken wordt de meest recente UvA, Dovenschap en het NGc. Nijmegen richt zich meer
kennis verspreid en gedeeld in het werkveld. Van den op het onderwijs aan dove kinderen en de UvA op de
8 VHZ DECEMBER 2008
RR119955__VVHHZZ__66..iinndddd 88 0022--1122--22000088 1133::1155::1133
BETER ONDERWIJS GEEFT DOVEN MEER MACHT
r Dovenstudies
onderzoek naar taalkundige aspecten van NGT. Ook wis-
selen we kennis uit en ondersteunen we elkaar”, aldus Van
den Bogaerde.
Aandacht voor verschillen
Van den Bogaerde spreekt gepassioneerd over het lec-
toraat en de opleiding. Wat is haar affi niteit met doven?
”Oorspronkelijk was mijn passie de taalwetenschap. In mijn
eerste jaar aan de UvA vertelde professor Ben Tervoort over
gebarentaal. Dit intrigeerde me en ik ben erin gedoken. Zo
kwam ik er gaandeweg achter dat het gebruik van gebaren- cochlear implantaat in het regulier onderwijs zonder de juiste
taal niet het enige is dat doven onderscheidt van horenden. ondersteuning en misschien maar twee keer per week ambu-
Het is meer dan dat. Er bevindt zich een wereld achter lante begeleiding en een ochtend een tolk, heeft kans een
doofzijn: de Dovencultuur. Daardoor ben ik breder gaan kij- achterstand op te lopen, want al die andere momenten kan
ken en breder onderzoek gaan doen, dus niet alleen op talige informatie langs het kind heen gaan. Eigenlijk heeft iederéén
aspecten in de interactie, maar bijvoorbeeld ook hoe dove bepaalde voorzieningen nodig om gelijke kansen te krijgen.”
ouders de aandacht van hun kind trekken en vasthouden en
of er verschillen zijn tussen dove en horende kinderen.” Beter onderwijs geeft doven meer macht
Doofzijn ‘op zich’ is geen relevant thema voor Van den Van den Bogaerde vertelt verder. ”De toekomst, die is
Bogaerde, maar -en hier haalt ze een uitspraak van Jenny nu. Ik hou me niet bezig met voorspellingen over de ont-
Goldschmidt aan, die het weer van Aristoteles heeft-: wikkelingen van CI. De praktijk nu is dat we een populatie
“Gelijke gevallen moeten gelijk behandeld worden en onge- hebben van ongeveer twintig tot tachtig jaar, die doof of
lijke gevallen verdienen een ongelijke behandeling”. Van slechthorend is en grotendeels NGT of NmG gebruikt.
den Bogaerde gaat er vanuit dat we wel gelijk, maar altijd Daar richt ik me op. Ook richt ik me niet op hoe te anti-
verschillend zijn. ”Het verschil is relevant om rekening mee ciperen op de ontwikkelingen binnen het onderwijs. Wel
te houden. Er is een parallel met de vrouwenemancipatie: als er iets verschillend is, welke benadering er nodig is om
vrouwen wilden als gelijken aan mannen gezien worden. Ze het echt gelijk voor iedereen en toegankelijk te maken. Ik
voerden aan dat jongens en meisjes gelijk geboren worden vind het belangrijk dat het onderwijs zodanig verbetert
en ongelijke behandeling de oorzaak van de achterstelling dat mensen gelijkwaardig kunnen functioneren. Men heeft
van vrouwen was. Onderzoek wees echter uit dat er fun- recht op goed onderwijs zonder extra hindernissen. Nu
damentele biologische verschillen zijn tussen mannen en zijn er nog geen doven die in Nederland promotieonder-
vrouwen. Een gelijke behandeling benadeelt juist een van zoek op het gebied van Dovenstudies hebben afgerond.
de groepen. Een verschillende benadering is nodig om tot Het zou mooi zijn als mijn opvolger doof is. Het hoeft
gelijke kansen in de maatschappij te komen. Zo is het ook niet, maar dat het wel kán. Kennis is immers macht!”
met doven. Door te benadrukken dat ze precies hetzelfde
zijn als horenden benadelen ze zichzelf. Een kind met een FEMKE ROUTS
VHZ DECEMBER 2008 9
RR119955__VVHHZZ__66..iinndddd 99 0022--1122--22000088 1133::1155::1133
ARTIKELEN
Leerlingen met ASS opleiden
voor een diploma... en dan?
Uitkomsten van een onderzoek bij oud-leerlingen van VSO De Stijgbeugel
Jongeren met een Autisme Spectrum Stoornis (ASS) opleiden voor een diploma is een uitdaging op zich. Jongeren met
ASS voorbereiden op een volwaardige plaats in de maatschappij vereist meer dan een gestructureerde organisatie met
professionals. Ellen Luteijn en Willem Noppers beschrijven in dit artikel de resultaten van hun onderzoek en met welke
problemen hun oud-leerlingen na het schoolverlaten geconfronteerd worden en wat daar mogelijk aan gedaan kan worden.
ELLEN LUTEIJN EN WILLEM NOPPERS
Inleiding Dit is de aanleiding geweest om vorig schooljaar op De Stijgbeugel
Al sinds enige jaren heeft De Stijgbeugel in Arnhem, een cluster 2 een follow-up studie te doen bij leerlingen die de afgelopen vijf jaren
school voor voortgezet speciaal onderwijs (voor leerlingen met een eindexamen hebben gedaan op De Stijgbeugel en die in het samen-
auditieve of communicatieve beperking), bijzondere voorzieningen werkingsverband eindexamen op HAVO-niveau hebben gedaan. Er
voor leerlingen met ASS. is, door middel van vragenlijsten aan de ex-leerlingen zelf, geïnven-
Zoals voor alle leerlingen probeert De Stijgbeugel oog te hebben tariseerd welke dagbesteding ze momenteel hebben, welk vervolg-
voor de sterke en zwakke kanten van de ASS-leerlingen en de beper- onderwijs ze volgen of gevolgd hebben en welke werkzaamheden ze
kingen te vertalen in specifi eke onderwijsbehoeften. Daarvoor is op uitvoeren. Ook is er globaal gevraagd naar de zelfredzaamheid in het
De Stijgbeugel een aantal maatregelen genomen, zoals scholing voor dagelijks leven en sociale activiteiten. Tenslotte is onderzocht welke
het team, verduidelijking en structuur in de onderwijsleeromgeving, ondersteuning vanuit school van belang is geweest en welke onder-
ruimte voor de leerling om zichzelf te zijn en extra uitwisseling met steuning mogelijk is gemist.
ouders. Het doel van deze opzet was dat de verzamelde gegevens mogelijk
In de regionale samenwerking met cluster 3 (een onderwijsinstel- zouden kunnen bijdragen aan verbeteringen in het onderwijsaan-
ling voor verstandelijk gehandicapten, lichamelijk gehandicapten en bod van De Stijgbeugel. Bovendien zouden we kunnen leren van
meervoudig gehandicapte leerlingen) en cluster 4 (voor leerlingen eventuele verschillen tussen de doelgroepen van de school door een
met gedragsproblemen) biedt De Stijgbeugel ook onderwijs aan voor vergelijking te maken tussen de oud-leerlingen met en zonder ASS.
leerlingen met ASS op HAVO niveau. In het onderzoek is de groep oud-leerlingen met ASS vergeleken
met een groep oud-leerlingen met auditieve en/of communicatieve
problematiek: slechthorenden, doven en jongeren met een ernstige
ER ZIJN ALARMERENDE BERICHTEN OVER DE
spraaktaalmoeilijkheid, ook al zullen binnen deze laatste groep de
verschillen onderling mogelijk groot zijn. Deze keuze is om prag-
SCHAARSTE VAN VERVOLGONDERWIJS VOOR
matische redenen gemaakt: de focus van het onderzoek is gericht op
(ex-) leerlingen met ASS en de groepen zouden anders te klein zijn
ASS-LEERLINGEN
voor onderlinge vergelijking.
Daarnaast is alle ouders/verzorgers verzocht een vragenlijst in te
De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor passend vullen. Het idee bestond dat de ouders wellicht een ander beeld van
onderwijs voor leerlingen met ASS: er zijn alarmerende berichten de verschillende onderwerpen hebben dan hun kind. Bovendien kun-
over de schaarste van vervolgonderwijs op een hoger niveau voor nen ouders andere vormen van ondersteuning op school waarderen
mensen met ASS, de grote uitval in het MBO en “thuiszitters”. of missen. Bij de verwerking bleek echter dat de antwoorden van de
Tegelijkertijd oriënteren scholen voor voortgezet (speciaal) onder- ouders en de leerlingen sterk overeenkomen. Alleen bij de vragen
wijs en beroepsopleidingen zich meer en meer op de mogelijkheden over het zelfstandig kunnen uitvoeren van huishoudelijke taken ver-
om naast het reguliere opleiden tot een diploma, aanpassingen te rea- schillen de antwoorden bij een paar oud-leerlingen van beide groe-
liseren voor leerlingen met speciale behoeften en meer maatschappij pen: ouders geven dan bijvoorbeeld aan dat hun kinderen nog niet
voorbereidend te zijn. zelfstandig de ramen kunnen lappen, terwijl de leerlingen zelf aange-
10 VHZ DECEMBER 2008
RR119955__VVHHZZ__66..iinndddd 1100 0022--1122--22000088 1133::1155::1133