Uys Krige se familiebriewe uit Frankryk en Spanje 1931-1935

450 Pages·2009·2.09 MB·Afrikaans

1

UYS KRIGE SE FAMILIEBRIEWE UIT
FRANKRYK EN SPANJE
1931-1935
Teksuitgawe, met historiese oriëntering,
teoretiese verantwoording en annotasies

deur
Stephanus Petrus van Aardt

Voorgelê ter gedeeltelike vervulling van die vereistes vir
die graad Magister in die Fakulteit Lettere en Wysbegeerte
aan die
Universiteit van Stellenbosch

Studieleier: Prof. J.C. Kannemeyer

Desember 2009
2
DEKLARASIE

Deur hierdie tesis elektronies in te lewer, verklaar ek dat die geheel van die werk
hierin vervat, my eie, oorspronklike werk is, dat ek die outeursregeienaar daarvan is
(behalwe tot die mate uitdruklik anders aangedui) en dat ek dit nie vantevore, in die
geheel of gedeeltelik, ter verkryging van enige kwalifikasie aangebied het nie.

SP van Aardt
Desember 2009

Kopiereg © 2009 Universiteit Stellenbosch
Alle regte voorbehou
3

OPSOMMING
In hierdie verhandeling word die briewe, wat Uys Krige tydens sy verblyf in Frankryk
en Spanje tussen die jare 1931 en 1935 aan sy gesin en vriende geskryf het, in ’n
geredigeerde vorm uitgegee, terwyl annotasies verskaf word waar dit nodig is om
spesifieke persone te identifiseer en sekere gedeeltes, sover dit agterhaalbaar is, te
verhelder. Op dié wyse sal Krige se briewe teen die agtergrond geplaas word van die
Mediterreense wêreld wat hy in dié tydvak leer ken het. Terselfdertyd sal die
groeiproses belig word wat hy as skrywer in hierdie belangrike fase van sy lewe
deurgemaak het. Die hoofdoel van die studie is om, uitgaande van die beginsels van
die hedendaagse edisiewetenskap, ’n leesbare teks te konstitueer wat egter steeds
getrou aan Krige se oorspronklike briewe sal bly. Deur só ’n teks tot stand te bring,
word terselfdertyd tot dusver grotendeels onbekende fasette van ’n prominente
Afrikaanse skrywer bekend gestel. Die oorspronklike briewe is almal per hand
geskryf en is aan die Nasionale Biblioteek in Kaapstad deur J.G.J. (Bokkie) Krige
geskenk. Hy het egter eers die briewe oorgetik en in vier leergebonde bundels laat
inbind wat tans in die besit is van Eulalia Krige, die dogter van die skrywer. ’n
Fotokopie van die getikte briewe dien as die uitgangspunt van hierdie studie. Dit word
getranskribeer, versorg en met die oorspronklike briewe vergelyk om te verseker dat
die tekste korrek oorgetik is.
Die briewe van Uys Krige aan sy familie, wat in hierdie studie opgeneem
word, strek tussen die jare 1931, wanneer Krige, kort ná sy aankoms uit Londen, hom
in die suide van Frankryk vestig, tot November 1935, wanneer hy uit Spanje, ná die
publikasie van sy debuutbundel Kentering, na Suid-Afrika terugkeer.
4
SUMMARY

In this dissertation the letters of Uys Krige, which was written during his stay in
France and Spain between the years 1931 and 1935, to his family and friends, are
produced in an edited form, whilst annotations are provided where necessary to
identify specific people and to, where possible, clarify some of the written parts. Thus
Krige’s letters will be placed against the backdrop of the Mediterranean world which
he came to know during this era. At the same time Krige’s growth as writer, which
excelled during his European stay, will be highlighted. The aim of this dissertation is
to construct a readable text which remains faithful to the original writings, based on
the principles of the modern science of editions. By producing such a text, some
previously unknown facets of a prominent Afrikaans writer are also brought to light.
The original letters are all hand-written and were donated to the National Library in
Cape Town by Krige’s brother, J.G.J. (Bokkie) Krige. However, the latter retyped
these letters and bound it in four leather collections which are now in the possession
of Eulalia Krige, the writer’s daughter. Photocopies of the letters serve as the starting
point for this study. It is transcribed, edited and compared with the original letters to
ensure the letters were retyped correctly.
The letters of Uys Krige to his family which are collected in this dissertation
stretch from 1931, when Krige, shortly after his arrival from London, finds himself in
the south of France, until November 1935, shortly after the publication of his debut
poetry collection Kentering and before he heads back to South Africa.
5
MET DANK AAN:

• Prof. J.C. Kannemeyer, vir sy moeite, sy mentorskap en bowenal sy
vriendskap.
• My moeder, prof. Maxi Schoeman (aka die Hex van Heidelberg), vir haar
geduld en ondersteuning.
6
INHOUDSOPGAWE

Opsomming / Summary 3, 4

Hoofstuk I: Historiese konteks waarbinne Uys Krige se briewe geplaas kan word
1.1) Inleiding 8
1.2) Die literêre situasie in Afrikaans tydens Krige se korrespondensie 8
1.3) Europese leerskool en die vriendskap met Roy Campbell 11
1.4) ’n Nuwe koers 13
1.5) Uys Krige as briefskrywer en die verhouding met sy familie wat hieruit
blyk 14

Hoofstuk II: Teoretiese verkenning van die edisiewetenskap
2.1) Beskrywing van edisiewetenskaplike terme 25
2.2) Geskiedenis van die edisiewetenskap 26
2.3) Die Anglo-Amerikaanse tradisie en die Europese of vastelandse
tradisie 31

Hoofstuk III: Edisiewetenskap in Suid-Afrika
3.1) Die stand van die edisiewetenskap in Suid-Afrika 35
3.2) Edisiewetenskaplike instansies en formele opleiding in Suid-Afrika 47
3.3) Die relevansie en noodsaak vir edisiewetenskap op die gebied van die
(Afrikaanse) letterkunde 48

Hoofstuk IV: Die publikasie van briewe
4.1) Kwessies rondom publikasie van briewe 54
4.2) Metode van redigering 59
4.3) Aanpassings in die Krige-briewe 60

Hoofstuk V: Nuwe insigte wat Krige se briewe bring 69

BRIEWE UIT FRANKRYK, OKTOBER 1931 - NOVEMBER 1933 72

BRIEWE UIT SPANJE, NOVEMBER 1933 – SEPTEMBER 1935 284
7

BIBLIOGRAFIE
1) In boekvorm 445
2) Koerante en tydskrifte 447
3) Internet 449
4) Nie-gepubliseerde artikels en onderhoude 450
8
HOOFSTUK I
HISTORIES-TEORETIESE ORIËNTERING VAN DIE EDISIEWETENSKAP

1.1) Inleiding
Uys Krige kom vanuit ’n merkwaardige familie. Sy vader, Japie Krige, was ’n
bekende en voortreflike Springbok-rugbyspeler. Sannie Uys, die skrywer se moeder,
sou later die skrywer van twee bundels verhale word. Hulle oudste kind is Jacobus
Gerhardus Joubert (Bokkie) Krige,1 wat later twee boeke van die Franse skrywer
Antoine Saint Exupèry in Afrikaans sou vertaal, terwyl Krige se jonger broer François
’n bekende kunstenaar sou word. Dit is net sy jongste broer Arnold wat nooit die
kunste op enige wyse betree nie, al was hy wel suksesvol in die sakewêreld. Die
skrywer se susters Mizzi en Suzanne beoefen later elkeen die beroep van joernalis.
Bokkie is in die meeste gevalle die ontvanger van Krige se briewe vanuit
Frankryk en Spanje, hoewel ’n groot aantal ook aan sy moeder gerig is. Krige skryf
ook aan Arnold en François, sowel as aan Mizzi en Suzanne en sy vriendin Dorothea
Pyper.
Uit die briewe blyk dat die korrespondensie op ’n weeklikse basis geskied het.

1.2) Die literêre situasie in Afrikaans tydens Krige se korrespondensie
Om Krige se Europese verblyf en sy geestelike groei en die verfyning van sy prosa te
bestudeer, is dit nodig om die literêre situasie tot kort voor sy vertrek na Europa in
oënskou te neem.
Ná die Tweede Afrikaanse Beweging, tot 1934 met die verskyning van
W.E.G. Louw se Die ryke dwaas, word die Afrikaanse literêre toneel oorheers deur
skrywers wat hulle toespits op ’n tipe mikrokosmos van die Afrikaner se
beleweniswêreld. Skrywers soos Totius (By die monument, 1909), D.F. Malherbe
(Karroo blommetjies, 1909), C.J. Langenhoven (Ons weg deur die wêreld, 1913),
Gustav Preller met sy historiografiese werke, Jochem van Bruggen (Ampie: Die
natuurkind, 1924) en Eugène N. Marais (Dwaalstories en ander vertellings, 1927)
skryf almal behoorlike en soms voortreflike werke, maar hulle beperk hulle almal

1 Jacobus Gerhardus Joubert Krige (1909-1990) kry sy bynaam “Bokkie” vanweë sy pa Japie se
sukses as Springboksenter in Paul Roos se Springbokspan wat in 1906 deur Brittanje getoer
het. Bokkie, ’n uitmuntende student aan die Universiteit van Stellenbosch, ontvang ’n
Rhodesbeurs en vertrek in 1931 na Oxford om sy studies in Engels voort te sit. Dwarsdeur sy
lewe was Bokkie vir Krige ’n sielsgenoot vir wie hy met sy skryfwerk vertrou en wie se
kritiek en kommentaar hy hoog geag het.
9
(met uitsondering van Marais met sy natuurwetenskaplike werke) tot die Afrikaner se
tradisionele milieu. In hierdie tyd was dit die strewe van die taalstryders om Afrikaans
uit te bou en tot amptelike taal te verhef. Vandaar dat die baie noue band tussen taal
en nasionaliteit in die literatuur van die tyd neerslag vind.
’n Gevoel het egter onder jonger skrywers begin ontstaan dat Afrikaans
homself op politieke, maatskaplike, filosofiese en kunsterrein buite die eng Afrikaner-
sfeer moet ontwikkel tot ’n taal wat na “volwassenheid en gelykwaardigheid [moet]
strewe”.2 In talle van sy briewe stel Krige hom in teen die letterkundige status quo en
hou hy vol dat hy nooit deel daarvan sal raak nie. In ’n brief aan Bokkie op 26
November 1932 vaar hy uit teen ouer skrywers soos Totius, J.F.W. Grosskopf en
C.M. van den Heever wat hom teleurstel met hul nuutste bydraes in Die Nuwe
Brandwag van Mei 1932. Krige beskryf die gedigte van Totius as “hopeloos”, terwyl
Grosskopf verhale skryf “soos ’n duisendpoot wat met klewerige pote oor die papier
loop en kruip en kruip en nooit end kry”. Ook op Van den Heever se “vermetelheid”
om die Suid-Afrikaans-Engelse digter Roy Campbell te kritiseer, reageer hy fel:
“God, dit lyk of die doodsbeendere van die Afrikaanse letterkunde besig is om uit
mekaar te val.”
Krige se frustrasie kan beskou word as sy inset tot die aanloop van die nuwe
Beweging van Dertig wat net ’n paar jaar ná hierdie geskrifte ’n aanvang sou neem, al
was hy met sy reaksie nie bewus daarvan dat ’n aantal jong digters sy ontevredenheid
met die middelmatigheid in die Afrikaanse letterkunde gedeel het nie.
Volgens N.P. van Wyk Louw is die uitbeelding en erkenning van drie verskynsels
nodig om die letterkunde in ’n nuwe rigting te laat ontwikkel:
1) die stroom na die stad toe;
2) die verdwyn van die ouer, lekker lewe selfs op die platteland en die plaas;
en
3) die skerper bewussyn van ’n klasverdeling onder die volk.
In sy lesing oor “Die rigting van die Afrikaanse letterkunde” op Stellenbosch in 1936,
opgeneem in Berigte te velde,3 waarin hy hierdie drie kriteria uitlê, motiveer Louw
die nood na ’n nuwe rigting, ’n nuwe “beweging” as volg:

2 Kannemeyer, J.C. 1978. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur Band 1, Pretoria:
Academica, 267.

3 Louw, N.P. van Wyk. 1939. Berigte te velde. Pretoria: Van Schaik, 9.
10
“Ons letterkunde moet gaan, en gaan vandag terug na die diep bronne van die
volk toe. Hierdie pad is só die kenmerk van alle groot literatuur, die
kunstenaar en die volk is so onmiddellik aan mekaar verbonde, dat hierdie
beweging selfs banaal kan klink. En tog moet ons dit kragtig en op alle tye
uitspreek waar ons oral rondom ons hoor dat “ons moet wegkom van die
nasionale in die letterkunde”. As dit kon, sou dit die einde beteken. Ons sou
dan in ’n broeikasatmosfeer yl versies en ’n mooi bleek prosatjie kon skrywe
[...]”

Maar by Louw, soos met die ander skrywers wat saam met hom in die Beweging van
Dertig sou figureer, het hierdie verset geensins beteken om weg te beweeg van die
Afrikaner se kultuur nie. Hy het die standpunt ingeneem dat dié ervaringswêreld juis
uitgebeeld moet word. Volgens hom het die lewe “ernstiger, naakter, feller geword, en
’n literatuur wat ná aan die volkshart staan, sal dieselfde tekens dra”.4
In samehang met hierdie “volksgevoel” wat nodig is, skryf Krige op 8
Desember 1933 aan Bokkie:

“En so deur tot die taal by te voeg – uit sy eie taalverbeelding en die deftig en
klankryke Nederlands – mag ’n Afrikaanse en werklike talentvolle skrywer en
digter pragtige werk verrig, die Duitse letterkunde met iets afsonderliks en eie,
verfrissend en kerngesond verryk… En hy behoort raseg te bly, Afrikaans,
Afrikaans tot in sy murg en been, Afrikaans in die pragtige ruim sin van die
woord – nie ’n ontwortelde, vlak kosmopoliet nie, ’n na-aper van uitgediende
Europese kunsvorms nie…”

Dit is in hierdie gees dat Krige se debuutbundel Kentering in 1935 verskyn. Hoewel
dieselfde geding met God, soos in die geval met W.E.G. Louw se Die ryke dwaas
(1934) en N.P. van Wyk Louw se Alleenspraak (1935), of die biegpoësie, soos te lees
in albei dié digbundels en Elisabeth Eybers se Belydenis in die skemering (1936), nie
in Krige se werk voorkom nie, lei hy met sy vernuwing in die digkuns saam met die
bogenoemde skrywers die Beweging van Dertig in. Op dié wyse slaan die Afrikaanse
literatuur ’n nuwe koers in.

4 Louw, N.P. van Wyk. 1939. Berigte te velde. Pretoria: Van Schaik, 11.