UvA-DARE (Digital Academic Repository) Anton Philips 1874-1951. Ze zullen weten wie ze voor ...

90 Pages·2017·5.69 MB·English

UvA-DARE (Digital Academic Repository)
Anton Philips 1874-1951. Ze zullen weten wie ze voor zich hebben
Metze, M.A.H.M.
Publication date
2004
Link to publication
Citation for published version (APA):
Metze, M. A. H. M. (2004). Anton Philips 1874-1951. Ze zullen weten wie ze voor zich
hebben. [, Universiteit van Amsterdam]. Uitgeverij Balans.
General rights
It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)
and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open
content license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulations
If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please
let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material
inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter
to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You
will be contacted as soon as possible.
UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)
Download date:18 Mar 2023
Noten Noten
NOTENN BIJ INLEIDING
ii Intermediair, 22 maart 1991. Dit artikel is later opgenomen in Wennekes' boek De
AartsvadersAartsvaders (Amsterdam, 1993) over een aantal grondleggers van het grote Nederland-
see bedrijfsleven.
22 P. J. Bouman, Anton Philips. De mens/de ondernemer, Amsterdam, 1956,6-7, twee
citaten. .
33 Het boek Revolutie der eenzamen van Bouman verscheen in 1953 en werd door vak-
historicii bekritiseerd als moralistisch-suggestief en te snel in elkaar gestoken. H. van
derr Hoeven, 'Bouman, Pieter Jan (1902-1977)', in Biografisch Woordenboek van Neder-
land,land, website: www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN [16 april 2004].
44 Het Financieele Dagblad, 17 november 1980.
55 Van der Hoeven (zie noot 3) schrijft over de reacties op de biografie van Bouman
bijj verschijning. Ger Harmsen uitte zijn kritiek in het artikel 'De biografie in de ge-
schiedeniss van de arbeidersbeweging: plaats en betekenis', oorspronkelijk gepubliceerd
in:: Bulletin Nederlandse Arbeidersbeweging, nr. 19, oktober 1989, door mij geciteerd uit
dee versie op de website van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
(111 SG),www.iisg.nl/bwsa/harmsen-bna.html [16 april 2004].
66 A. Otten, Het personeel van Fa. Philips & Co. (1891-1912), interne studie, ongepubli-
ceerd,, 1983,11; Philips Company Archives (in het navolgende afgekort tot PCA).
77 I. J. Blanken, Geschiedenis van Koninklijke Philips Electronics NV, deel v, Een indu-
striëlee wereldfederatie, Zaltbommel, 2002, 446-448. Omrekening naar euro's van nu
(inn het gehele boek) op basis van koopkracht via de website van het 11 SG, Historie Pri-
cesces and Wages, Value of the Guilder, waar men de koopkracht van de gulden vanaf 1450
kann omzetten in die van euro's in 2003: www.iisg.nl/hpw/index.html [6 april 2004].
88 D. Landes, Wealth and Poverty of Nations, Londen, 1999 (Abacus), 232.
99 Het zakenblad Elan vroeg lezers, directeuren, commissarissen, consultants, finan-
cieell analisten en vakjournalisten om ondernemers te nomineren. De tien meest ge-
noemdee kandidaten zijn nader onder de loep genomen door een vakjury, bestaande
uitt Koos Andriessen, André Bindenga, Hans Blankert, Jim Bos, Johan Stekelenburg,
Maartenn Veth, Hans Weijers en Pieter Winsemius. Dezen selecteerden de winnaar op
grondd van acht criteria: 1. hij/zij is Nederlander en heeft vanuit het niets een groot con-
cernn opgebouwd; 2. hij heeft van een bestaand bedrijf een nog groter bedrijf of een we-
reldspelerr gemaakt; 3. hij is van grote betekenis geweest voor de ontwikkeling van de
Nederlandsee economie; 4. hij is, geplaatst in zijn tijd, een goed werkgever; 5. een groot
511 1
enn breed publiek ervaart deze persoon als een zeer bijzonder en groots ondernemer; 6.
hijj is gedurende langere tijd een grote persoonlijkheid met een positieve uitstraling ge-
weest;; 7. hij is een ondernemer die een voorbeeldfunctie vervult of vervulde; 8. hij staat
off stond te goeder naam en faam bekend. Elan, november 1999.
100 Deze 'ontfutseling' was al beschreven door Heerding maar in minder detail, zie
voorr verdere verwijzingen de tekst van de 'Kennismaking'.
111 F.M.M, de Goey, 'Ondernemersgeschiedenis in Amerika, Nederland en België
(1940-1995).. Trends in vraagstellingen, onderzoeksmethoden en thema's: een over-
zicht',, in: Neha-jaarboek voor economische, bedrijfs- en techniekgeschiedenis 59,1996.
122 Een goed overzicht van de thematiek der Nederlandse bedrijfs- en ondernemers-
geschiedeniss biedt het artikel van G. Jones en K. E. Sluyterman, 'British and Dutch Bus-
inesss History', in: F. Amatori en G. Jones, Business History around The World, Cam-
bridgee (Massachusetts), 2003. Zij verwijzen daarin terecht naar De Goey (zie voor-
gaandee noot).
133 Zoals: K. Boersma, Inventing Structures for Industrial Research. A history of the Phi-
lipslips Nat. Lab, 1914-1946, Amsterdam, 2002.
144 Ibidem, 126-127.
155 Ibidem, 85,119-121.
166 A. D. Chandler, The Visible Hand. The Managerial Revolution in American Business,
Cambridgee (Massachusetts)/Londen, 1977; Scale and Scope, The Dynamics of Industrial
Capitalism,Capitalism, Cambridge (Massachusetts)/Londen,i990.
177 TheKn ickerbocker Weekly, 21 juni 1943.
NOTENN BIJ KENNISMAKING
11 In een telegram van 31 oktober 1911 aan Gerard Philips, PCA, heeft Anton het over
dee 'Augusta Victoria'. Dat schip heeft wel bestaan maar was al in 1907 gesloopt. Hij moet
hebbenn gedoeld op de 'Kaiserin Auguste Victoria', gebouwd in 1905. Zie onder andere
websitee http://liners.members.easyspace.com/kaiserin.htm [31 januari 2004].
22 Brief Anton Philips aan Gerard Philips vanuit Plymouth, 11 november 1911, PCA,
driee citaten. Citaten zijn in dit boek omgezet in hedendaagse spelling, cijfers zijn om-
gezett in woorden volgens de in dit boek gebruikte conventie, de interpunctie is hier en
daarr aangepast ter verbetering van de leesbaarheid.
33 A. Heerding, Geschiedenis van de NV Philips' Cloeilampenfabrieken, deel 11, Een on-
dernemingg van vele markten thuis, Leiden, 1986,192-201, 408. 'Osram' was de merk-
naamm van een wolframlamp die de Duitse fabrikant Auer in 1906 voor het eerst maak-
te.. In 1908 richtte Auer met de Britse General Electric Company de Osram Lamp
Workss bij Londen op, en in 1909 La Lampe Osram te Parijs. In maart 1911 vormden Au-
er,, AEG (Allgemeine Elektricitats-Gesellschaft) en Siemens & Halske, de drie grootste
Duitsee producenten van gloeilampen, een Patentgemeinschaft voor uitwisseling van
octrooien.. Blijkens Antons brief in noot 2 werd de naam 'Osram' toen al gebruikt voor
ditt machtsblok. Begin 1920 fuseerden zij hun gloeilampendivisies in de Osram
G.m.b.. H. Kommanditgesellschaft.
44 Wolfram is een metaal dat pas bij 3380 graden smelt. De Philipsbrochure 'Een kijk-
jee in de gloeilampenfabricage' van rond 1924, PCA, omschrijft de productie van wol-
framdraadd als volgt: 'Wolframpoeder wordt onder grote druk geperst tot staven ter
diktee van een gordijnroe. Daarna worden ze onder hoge temperatuur door hamerma-
chiness getrokken, waar ze drieduizend tikken per minuut krijgen. Het brosse wolfram
512 2
wordtt zo taai en trekbaar. Het komt uit de hamermachine als een dikke draad, die men
kann opwinden. Daarna wordt de draad - opnieuw onder hoge temperatuur - door di-
versee trekstenen (in staal gevatte diamanten met een zuiver rond gat) getrokken, tot
eenn dikte van 0,01 mm is bereikt.'
55 Interview Gerard Philips in de Nieuwe Rotterdamsche Courant (NRC), 31 maart
1916. .
66 Interview ir. J.C. Lokker door prof. dr. ing. N.A. Halbertsma (publiciteitsmede-
werkerr Philips), 11 juli 1961, PC A.
77 Interview Gerard Philips in de NR C, 31 maart 1916.
88 Heerding, deel 11,199. Deze bekendmaking vond plaats op 18 oktober 1911.
99 Interview met Anton in Elsevier's Weekblad, 22 januari 1949, zoals weergegeven in
eenn dossier met anekdotes over Anton, samengesteld door de Philips Archiefdienst, nu
PCA. .
100 Uitgaande van een dollarkoers van 2,50 gulden, Heerding, deel 11,452.
111 Telegrammen van Anton aan Gerard uit New York en Cleveland, 22,23,25,30 en 31
oktoberr en 1 november 1911, PCA.
122 Brief Anton aan Gerard vanuit Plymouth, 11 november 1911, PC A, twee citaten.
133 Het is niet zeker dat Eddy dit ook daadwerkelijk aan Yunck heeft betaald. Op 2 mei
19122 stuurde Yunck een brief aan Philips Brothers, waarin hij om zij n geld vroeg en zich
eroverr beklaagde dat hij op twee eerdere brieven geen antwoord had gekregen: 'It's now
overover three months since I left you.' PCA.
144 Brief van advocaat Max Steinschneider te Berlijn aan Gerard Philips, 19 maart 1912,
PCA. .
155 Heerding, deel 11,207.
166 Interview Lokker, 11 juli 1961; ir. J.C. Lokker,'Enige herinneringen uit de oude tijd',
geschrevenn op verzoek van Frits Philips, zonder datum, PCA; radio- en televisietoe-
spraakk Anton, 31 januari 1949, transcriptie in PCA.
177 Brieven John Yunck aan Philips Bros., 14 maart 1912 en 2 mei 1912, PCA.
188 Brieven van advocaat Max Steinschneider te Berlijn aan Gerard Philips, 19 en 24
maartt 1912, PCA.
199 Brief van de interne accountant A. Sterner naar Anton, Hotel L'Europe te Sint-
Petersburg,, 18 maart 1912, p CA .
200 Bouman, 76. Antons lengte is afkomstig van zijn paspoort van 22 september 1915,
familiearchief. .
NOTENN BIJ HOOFDSTUK 1
ii Anton gebruikte deze uitdrukking op 30 december 1927 in een brief aan ir. J. Bee-
laertss te Brussel over een luie neef, die 'waarschijnlijk dacht in de vennootschap zijner
oomss in een "klaargemaakt bed" te komen', maar die hij geen baan had gegeven omdat
hett hem aan 'de nodige push' ontbrak; PCA.
22 Een 'Knickerbocker' is een New Yorker van Nederlandse afkomst.
33 Albert Balink, 'The City of light, the story of Dr. Anton. F. Philips-1', in: The Knic-
kerbockerkerbocker Weekly, Vol. 3, nr. 16,14 juni 1943,20 e.v., drie citaten. De oorspronkelijke tekst
iss in het Engels, de (tamelijk vrije) vertaling is van deze auteur.
44 De stamboom van Anton en Gerard reikt terug naar de geboorte van hun over-
grootvaderr Benjamin Philips in 1765 te Veenendaal, als zoon van de joodse koopman
Philipp Philips. Benjamin streek rond 1790 neer in Zaltbommel, waar hij actief was als
513 3
tabaks-- en textielhandelaar. Hij kreeg twaalf kinderen, onder wie Antons grootvader
Lionn Philips (1794). In 1826 stapte Benjamin met zijn gezin in een collectieve bekering
overr naar de Nederduits Hervormde Kerk - een stap die wel meer joden in die periode
zetten,, en die hem toegang verschafte tot de lokale elite. Zijn zoon Lion trouwde in
18200 met de intellectueel begaafde Nijmeegse Sophie Presburg en kreeg zeven kinde-
ren,, onder wie Antons vader Frederik (1830). Net als Lion waren ook zijn vijf broers ac-
tieff in de tabakshandel. Zie P. Bouman, 10-12, en A, Heerding, Geschiedenis van de NV
Philips'Philips' Gloeilampenfabrieken, deel 1, Het ontstaan van de Nederlandse gloeilampenin-
dustrie,, Den Haag, 1980,49 e.v.
55 Heerding, deel 1, 55-56, 286. Het exclusieve invoerrecht was formeel een octrooi;
Frederikk heeft er dus niet langer van kunnen profiteren dan tot 1868, toen de Neder-
landsee octrooiwet buiten werkingg werd gesteld.
66 Ook Frederiks broer Leonard was jurist en werd president van de arrondisse-
mentsrechtbankk te Tiel. Nederlands Patriciaat, Genealogieën van vooraanstaande ge-
slachten.slachten. Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag, 1964,50ste jaargang, 330-343.
77 Heerding, deel 1,58-60,63.
88 Kassiersbedrijven zijn voorlopers van banken. Ze ontstonden in de Middeleeu-
wen,, toen handelaren wegens het risico om met geld (veelal goud of zilver) te reizen dit
inn bewaring gaven aan kassiers, die vervolgens namens hen ook betalingen aan derden
gingenn verrichten. Volgens Heerding, deel 1, 58-59, vond Frederik Philips zijn werk-
zaamhedenn als correspondent van De Nederlandsche Bank (DNB) te Zaltbommel de
eerstee jaren zo onbeduidend dat hij er in 1871 weer vanaf wilde. Toen DNB het stadje in
datt geval van zijn lijst met correspondentschappen dreigde te schrappen, hield hij de
functiee aan en bouwde hij zijn bankactiviteiten langzamerhand wat uit. De bank Fred.
Philipss is in 1968 overgenomen door Mees & Hope, die later weer opging in MeesPier-
sonn (nu onderdeel van Fortis).
99 In de loop van de negentiende eeuw had de gloeigaslamp de rol van de olielamp
overgenomen.. Het gas werd gemaakt door vergassing van kolen of olie. Heerding, deel
1,61,, meldt dat Frederik Philips de gasfabriek in Zaltbommel kocht op 11 januari 1871.
J.. H. de Groot, Zaltbommel, Stad en Waard door de eeuwen heen, Zaltbommel, 1979,
schrijftt op 376 echter dat de aankoop in december 1869 plaatsvond. Deze auteur heeft
Heerdingg gevolgd.
100 Heerding, deel 1,62-63.
111 Jan Gielkens, 'Was ik maar weer in Bommel', Amsterdam, 1997,36 en 111. Karl Marx
wass een zoon van Heinrich Marx en de inn Nijmegen geboren Henriëtte Presburg. Haar
zusterr Sophie Presburg was gehuwd met Lion Philips, die dus tante en oom van Marx
waren.. Frederik Philips was een neef, Anton en Gerard achterneven. Marx zat in geld-
noodd en verbleef in Zaltbommel in afwachting van de afwikkeling van het testament
vann zijn overleden moeder door Lion. Het boek van Gielkens bevat een uitgebreide be-
schrijvingg van de familierelaties van Karl Marx in Nederland, en ook een uitvoerige
briefwisselingg tussen hem en zijn oom Lion.
122 Knickerbocker Weekly, 14 juni 1943,22, voorgaande twee citaten; A. Heerding, deel 1,
77-77-
133 Heerding, deel 1,77. Heerding schrijft het niet met zoveel woorden, maar hij doelt
mett deze verzinsels op enkele verhalen in de biografie van P. Bouman, die met name
overr de feiten betreffende Gerard Philips niet geheel betrouwbaar is.
144 Interview met Gerard Philips in de NRC, rubriek 'Onder de Menschen', 28 maart
1916.. Het gaat om een serie artikelen van sir James Swinburne. Heerding, deel 1,79-80,
meldtt dat deze in 1886 en 1887 zijn verschenen in een blad met de naam The Electrician.
514 4
155 Heerding, deel i, 73-81; Bouman, 17.
166 FrederikAnton (1864-1865) en FrederikAnton (1867-1870);gegevens PCA.
177 De Groot, 363-364.
188 M. Witteveen-Jansen, Twee eeuwen Philips in Zaltbommel, Zaltbommel, 1991,9 en
233 e.v.
199 De nalatenschap van Lion Philips (grootvader), overleden op 28 december 1866, is
doorr notaris mr. Otto Blommert te Zaltbommel vastgelegd in een akte van 18 februari
1867,, en bestond uit: weilanden en bouwland, twee huizen, obligaties en aandelen, en
scheepsaandelenn met een totale waarde van 189.146,53 gulden, te verdelen onder zeven
kinderen;; PCA.
200 Op 14 februari 1896, vier jaar voor zijn overlijden, werd Frederiks vermogen door
hett Institut Schimmelpfeng, een bureau voor bedrijfsinformatie te Amsterdam, ge-
schatt op vijfhonderdduizend gulden; p c A . Dit komt neer op 5,8 miljoen euro nu.
211 Bouman, 14-16. Bouman heeft bij het schrijven van zijn biografie in 1956 uitvoerig
gesprokenn met Antons echtgenote Anna en Antons kinderen. Zijn persoonsbeschrij-
vingenn en karakterschetsen zijn dus gebaseerd op hun verhalen.
222 J. L. van Zanden en A. van Riel, Nederland 1780-1914, staat, instituties en economi-
schesche ontwikkeling) Amsterdam, 2000,404, schrijven dat de zuigelingensterfte in 1870 op
2111 per duizend lag en daalde naar 151 per duizend in 1900. Op basis van CBS-gegevens
valtt te schatten dat in 1900 ongeveer tweehonderd van de duizend kinderen de leeftijd
vann vijfjaar niet haalden. Oudere gegevens zijn niet beschikbaar.
233 Bouman, 14-16.
244 Albert Balink, 'The City of Light, the Story of Dr. Anton. F. Philips-n, in: The Knic-
kerbockerkerbocker Weekly, Vol. 3, nr. 17,21 juni 1943,24.
255 Heerding, deel 1,83-86.
266 Ibidem, 90.
277 Ibidem, 286.
288 Ibidem, 218.
299 Ibidem, 102-104.
300 Ibidem, 269. Volgens Heerding lag de fout in Berlijn, waar men verkeerde bereke-
ningenn had gemaakt en een te hoge elektriciteitsprijs in de offerte had gezet.
311 De passages over de samenwerking met Reesse en de proeven van Gerard in 1890
zijnn gebaseerd op Heerding, deel 1,301-326.
322 De vier gloeilampenfabrieken waren: De Khotinsky (Rotterdam, opgericht 1883),
Boudewijnsee (Middelburg 1887), Roothaan 8c Alewijnse (Nijmegen 1889) en Goos-
sens,, Pope & Van der Kaa (Venlo 1889). Geen van hen heeft het zelfstandig overleefd.
333 De prijsdalingen speelden vooral in Duitsland. Na het wegvallen van de Edison-
octrooienn daar in 1890 begonnen AEG en Siemens & Halske in onderlinge samenwer-
kingg een neerwaarts prijsbeleid, met het doel nieuwe gloeilampenfabrieken snel om
zeepp te helpen. Zie Heerding, deel 11,4-5 en in deze biografie hoofdstuk 2 'Een prima
startschot'. .
344 Toespraak Anton tijdens een receptie ter gelegenheid van zijn vijfenzeventigste
verjaardagg in het Philips' Ontspanningsgebouw, maart 1949; transcriptie PCA.
355 Heerding, deel 1,328-333.
366 Gedenkboek met herinneringen en anekdotes, aangeboden door het personeel bij
Antonss zestigste verjaardag (toen ook de in 1931 uitgestelde viering van het veertigjarig
bestaann van het bedrijf plaatsvond), opgetekend door zijn vriend Jan Feith, 17 maart
1934»» familiearchief. Volgens biograaf Bouman, 18, waren de appels 'aardkluiten en an-
deree projectielen'. In de PCA bevindt zich een transcriptie van een tekst in het hand-
515 5
schriftt van Antons echtgenote A. Philips-de Jongh, die het heeft over 'graszoden'. Voor
hett effect zal het niet uit hebben gemaakt.
377 Transcriptie van een tekst in handschrift van Antons echtgenote A. Philips-de
Jongh.. 'Zo gebeurde het, dat eens op school een gehele klasse op twee na bleef zitten
waarr Ton natuurlijk ook bij was.' PC A.
388 Gedenkboek vijftigjarig bestaan Openbare Handelsschool te Amsterdam, 1869-
191SM5--
399 Volgens biograaf P. Bouman, 21, was het de leraar De Roode. Het Gedenkboek vijf-
tigjarigg bestaan Openbare Handelsschool te Amsterdam, 16, rept van een taalleraar
Rode. .
400 De cijfers over Antons hbs-jaar aan de Openbare Handelsschool te Amsterdam
zijnn afkomstig van een rapport met de naam H. L. Philips. Een kopie bevindt zich in de
PCA.. Het Philips-archief heeft de cijfers vergeleken met die van de leraarsvergaderin-
genn en concludeert dat 'onomstotelijk' vaststaat dat het niet H. L. (de initialen van An-
tonss oudere broer Henri) maar Anton betreft.
411 F. Boterman en P. de Rooy, Op de grens van twee culturen, Nederland en Duitsland in
hethet Fin de Siècle, Amsterdam, 1999,67.
422 Brieven van de schilder Jan Kleintjes aan Anton, 11 november 1945 en 30 december
1946,, in de PCA, maken melding van de gezegende tijden, 'toen we bij Dikkers aten
enn schik hadden in de American Bar aan het Rokin' en 'in 1892-94 bij Dikkers op de
Leidschegrachtt eten voor zestig cents met 'n glas bier erbij!' Op de website www.de-
wit.net/bronnen/teh9155 [1 februari 2004] is de telefoongids van Nederland in 1915 te
raadplegen;; deze bevat een Restaurant v/h Dikers aan de Leidschegracht 44 en een
Americann Bar aan het Rokin 20. De PCA melden dat Anton tijdens zijn tijd op de
Openbaree Handelsschool lid was van een dansclubje.
433 Boterman en De Rooy, 28.
444 Gedenkboek vijftigjarig bestaan Openbare Handelsschool te Amsterdam, lijsten
vann leerlingen en oud-Ieerlingen.
455 Heerding,deeln,5i.
466 Melding van de firma Burdet & Druyvesteyn aan het bestuur van de Vereeniging
voorr den Effectenhandel, 24 november 1893; kopie in PC A .
477 W. B. F. Schaper, In het eerste gelid, Meppel, vermoedelijk 1955,73.
488 Brief van Anton aan David Rahusen, 18 maart 1922, over een kuur in Italië; PCA.
499 B.W. Blijdenstein & Co. is opgericht te Londen in 1858. B.W. Blijdenstein was in
18611 ook oprichter van de Twentsche Bankvereeniging in Amsterdam. Deze bank is in
18699 omgedoopt tot Twentsche Bankvereeniging B.W. Blijdenstein & Co. (TBV), aldus
hett boekje van ABN-AmroDe historie, Amsterdam 1993,11-12. Bedrijfshistoricus Heer-
dingg en biograaf Bouman melden slechts dat Anton stage liep bij een effectenkantoor
inn Londen. Dat dit Blijdenstein moet zijn geweest, blijkt uit een interview gehouden op
177 december 1965 met Cornelis Philips - een neef van Anton, zoon van zijn broer Hans
-- door de toenmalige Concern Archief Dienst van Philips; transcriptie PCA.
500 Dr. Joh. de Vries, Herinneringen en dagboek van Ernst Heldring 1871-1954, Utrecht,
i970>> 75-89. Ernst Heldring was telg van een geslacht van bankiers, handelaren en on-
dernemers.. Zelf was hij directeur van de Koninklijke Nederlandsche Stoomboot-
Maatschappijj (KNSM) en voorzitter van de Amsterdamse Kamer van Koophandel
(1922-1931).. In 1938 werd hij lid van de Eerste Kamer voor de Liberale Staatspartij en in
!9399 president van de Nederlandsche Handel-Maatschappij (een van de voorlopers
vann ABN Amro). Hij bekleedde tal van commissariaten, en was een invloedrijk net-
werkerr met talrijke contacten op hoog niveau in politiek en bedrijfsleven. Zijn dag-
516 6
boek,, dat hij bijhield van 1917 tot en met 1948 (met uitzondering van de Tweede We-
reldoorlog),, geeft een blik achter de schermen van het Nederlandse bedrijfsleven en de
economischee politiek in die periode. Ter inleiding op dit dagboek heeft hij zijn jeugd
enn herinneringen vanaf zijn geboortee in 1871 tot 1917 beschreven.
511 In de Nederlandse financiële gemeenschap te Londen waren veel onderlinge con-
tacten.. Het ligt voor de hand dat Anton Philips en Ernst Heldring elkaar tijdens diens
verblijff in de tweede helft van 1894 hebben ontmoet. Heldring maakt daar echter geen
meldingg van.
522 De Vries (dagboek Heldring), 76-77.
533 Ibidem, 79.
544 Ibidem, 87.
555 Adresgegevens van B.W. Blijdenstein & Co. zijn afkomstig van p c A .
566 Gedenkboek De Nederlandsche Vereeniging Londen, 1873-1898, pagina CCLI.
577 De Vries (dagboek Heldring), 75 en 82, voorgaande twee citaten.
588 Ibidem, 85, voorgaande twee citaten.
599 Ibidem, 87.
600 A. Otten, Het Personeel; PCA. Volgens een jubileumboek uit 1916 bestond het per-
soneelsbestandd eind 1891 uit tien personen, en eind 1892 uit twintig. Volgens Otten zijn
dezee cijfers niet exact betrouwbaar. De beroemde foto met dertig personeelsleden, die
iss afgedrukt in Bouman t/o 33 en ook in het jubileumboek Philips Honderd (versche-
nenn in 1991) is volgens hem van begin 1893.
611 Heerding, deel 11,31-36.
622 Uit: 100 jaar kaarslicht 1858-1958, uitgave van de NV Koninklijke Stearine Kaarsen-
fabriekk 'Gouda-Apollo', Gouda, 1958.
633 Heerding, deel 1,337.
644 Ibidem, 331. Heerding, deel 11,30.
655 Heerding,deel 1,331.
666 Heerding, deel 11,40-47.
677 Berekening op basis van Heerding, deel 1, 330, en van brief prof. Halbertsma
aann Cornelis Philips, 11 december 1950, plus diens antwoord van 14 december 1950;
PCA. .
688 Interview met Gerard Philips, NRC, 28 maart 1916. Technisch bedrijfsleider Emil
Woschkee verliet Eindhoven in september 1983, Otten, Het personeel, 3; PCA.
699 Toespraak Anton bij zijn vijfenzeventigste verjaardag; transcriptie PC A .
700 De bijna-verkoop komt aan de orde in een interview van de Philips Archiefdienst
mett Cornelis (Kees) Philips, zoon van Henri-Louis (Hans, broer van Anton & Gerard),
177 december 1965, te Zaltbommel, in PCA. Volgens een artikel in NRC Handelsblad van
44 mei 1991 was de kandidaat-koper concurrent Goossens & Pope. Bedrij fshistoricus
A.. Heerding, die de familieverhalen steevast wantrouwt, doet de bijna-verkoop af als
legendevorming,, zie zijn deel 1,331. Daarmee diskwalificeert hij en passant ook de uit-
spraakk van Anton over dit onderwerp, zie de voorgaande noot.
711 Heerding, deel 11,38.
722 Brief Philips archiefdienst aan C. Philips, 23 februari 1966, inzake details over de
winst(( verdeling) 1894-1895; PCA.
733 Knickerbocker Weekly, 14 juni 1943,23.
744 Verkoper Bosman verliet Eindhoven in juli 1894, Otten, Het personeel, 11; PCA.
755 Radiotoespraak Anton Philips ter gelegenheid van de indiensttreding van de tien-
duizendstee werknemer, 31 oktober 1927; transcriptie PCA.
766 Knickerbocker Weekly, 14 juni 1943,24.
517 7
NOTENN BIJ HOOFDSTUK 2
ii Bouman,i9.
22 Dr. H. M.T. M. Giebels, Katholicisme en socialisme in Eindhoven 1885-1920, Tilburg,
1994,23-26. .
33 Het fabriekje is behouden en is nu een museum. De stad is zó uitgegroeid dat het
gebouww nu midden in het centrum ligt. De Vest bestaat niet meer, zodat de fabriek zich
directt aan de Emmasingel bevindt.
44 Heerding, deel i, 328-330; Bouman, 19,27. Interview met C. J. Royers, die in 1898 in
dienstt trad als jongste bediende, gehouden door de Philips Archiefdienst, 1945; PCA.
55 Heerding, deel 1,338-340.
66 Interview met Anton Philips in de Nieuwe Rotterdamsche Courant (NRC) in de ru-
briekk 'Onder de Menschen' van M. J. Brusse, 28 maart 1916.
77 Ibidem.
88 Heerding, deel n, 54-56.
99 Ibidem, 53. Van Zanden en Van Riel,386-387.
100 Interview met Anton, NRC, 28 maart 1916.
111 KnickerbockerWeekly, 14 juni 1943,24.
122 Heerding, deel 11,4.
133 Ibidem, 5,54.
144 Ibidem, 70,74. Tussen 1895 en 1900 halveerden de prijzen van een normaallamp in
Nederlandd van 39 cent naar 21,5 cent, in Duitsland daalden ze van 35,5 cent naar 21,5
cent,, in Engeland van 40 naar 27,5 cent. Philips volgde deze trend, maar bleef er zo'n
tienn procent boven.
155 Ibidem, 66-70.
166 Brief Frederik Philips aan Gerard en Anton, 1 juni 1896. Het betreft de oudste be-
waardd gebleven brief in het familiearchief. De opbrengsten bedroegen 76.6o6,88y2 gul-
den,, de kosten 54.727,27 gulden en het brutoresultaat 21.879,61'^ gulden. Gerard
trouwdee op 19 maart 1896 met de Rotterdamse Johanna van der Willigen. Op 8 novem-
berr 1895 ontdekte Wilhelm Conrad Röntgen geheimzinnige straling die hij x-stralen
noemde. .
177 Giebels, 60-61, meldt: Amicitia ontstond in 1864 als afsplitsing van een bestaande
sociëteit,, na onenigheid over 'de vrijheid van het woord'. De afsplitsing omvatte vijfen-
vijftigg leden, waarvan tweeëntwintig niet uit Eindhoven afkomstig; dertien leden wa-
renn protestant. 'Het kenmerk van deze nieuwe sociëteit was de vrijzinnige geest die er
heerste.' '
188 S. H. A. M. Zoetmulder, De sociëteit Amicitia te Eindhoven van 1864,81,122, in kopie
inn PCA. Op 16 januari 1983 schreef Zoetmulder (journalist en historiograaf) een brief
aann bedrijfshistoricus Heerding. Daarin meldt hij dat Anton tijdens de ledenvergade-
ringg van 9 maart 1895 met algemene stemmen is aangenomen als buitengewoon lid van
Amicitia.. Volgens de statuten kon men buitengewoon lid worden als men tijdelijk in
Eindhovenn of randgemeenten verbleef. Zoetmulder: 'Dit komt overeen met wat al eer-
derr over A. F. Philips vermeld is, n.1. dat hij het wel voor een jaartje eens bij zijn broer
wildee proberen.' Op 27 april woonde hij voor de eerste keer een ledenvergadering bij;
PCA. .
199 Bouman, 27 en 35. Interview met C. J. Royers, die in 1898 in dienst trad, gehouden
doorr de Philips Archiefdienst op 21 september 1961; PCA. Bouman gebruikt conse-
quentt de naam 'Posthuis', maar het Gemeente Archief Eindhoven spreekt van Hotel
dess Postes.
518 8
200 Bouman, 35-
211 Gegevens over inschrijving en pensionadressen zijn door de PCA ingewonnen bij
hett gemeentearchief van Eindhoven.
222 De toelage was zestig gulden per maand, de helft van het salaris van de goedbetaal-
dee bedrijfsleider. Rekening Courant Boek van Frederik Philips; PCA. Heerding, deel 11,
522 en 258.
233 Otten, Het personeel, 14, PC A .
244 De aanleg van de tramlijn van Eindhoven naar Reusel aan de grens met België
vondd plaats in de periode 1894-1897. Zie A. J.Veenendaal jr.,'Sanders, Theodorus (1847-
1927)',, in: Biografisch Woordenboek van Nederland, website: www.inghist.nl/Onder-
zoek/Projecten/BWNN [5 september2003].
255 Zoetmulder, 90 en 122.
266 De reis vond plaats in 1882. Brief Frederik Philips aan Anna de Jongh, 6 mei 1897, fa-
miliearchief.. Bouman,36.
277 Bouman,36.
288 Biografische gegevens over G. J. de Jongh en zijn kinderen; PCA.
299 Beschrijving op basis van foto's, en identificatiebewijs van het registro de extranje-
ros,ros,afgegevenafgegeven op 1 maart 1941 te Mexico-Stad; PCA.
300 Beknopte biografie mevrouw A. H. E.M. Philips-de Jongh, PCA.
311 Interview met Anna Philips-de Jongh in NRC, 5 mei 1951.
322 Bouman, 37. De datering van de eerste ontmoeting met Anna is niet duidelijk.
Zoetmulder,, 90 en 122 wijst erop dat Marcel de Jongh misschien al in 1895 lid of buiten-
gewoonn lid van de sociëteit Amicitia werd. Het eerste bezoek van Anna aan Eindhoven
-- het diner in Het Posthuis - was in februari 1897, zo blijkt uit een gedenkboek dat haar
familiee samenstelde bij het vijftigjarig huwelijk van haar en Anton, en dat zich bevindt
inn het familiearchief. Dit betekent dat Antons bezoek aan Rotterdam daarvoor moet
hebbenn plaatsgevonden, vermoedelijk dus in de loop van 1896. Zijn zus Isabelle was ge-
trouwdd met de arts Henri van Anrooy; gegevens PCA.
333 Bouman, 38.
344 Brief Frederik en Betsy Philips aan Anna de Jongh, ter gelegenheid van de aankon-
digingg van haar verloving met Anton, geschreven vanuit Montreux, 6 mei 1897, fami-
liearchief,, twee citaten.
355 Gedenkboek vijftigjarig huwelijk, familiearchief.
366 Brief Anna aan haar vader en moeder van Zurich, 12 juni 1898, familiearchief.
377 Giebels, 60. In de Middeleeuwen gebruikten de Italianen de term 'ultramontanen'
voorr de 'aan de overzijde der bergen' (dwz. de Alpen) wonende volken. In de negen-
tiendee eeuw gebruikten niet-katholieken in Noord-Europa deze naam als scheldnaam
voorr katholieken.
388 Gerard woonde in een villa naast de sociëteit en harmonie Apollo's Lust; ter hoogte
vann het huidige Dorint Hotel, voorheen Hotel Cocagne. Anton ging er schuin tegen-
overr wonen aan Vestdijk 22. Otten, Het personeel, 14, PCA.
399 Karel Vermeeren, Eindhoven tussen gloeikouske en gloeilamp, Den Haag, 1976,163-
166.. De Meierijsche Courant, 14 juli 1923.
400 Jan Nieuwenhuis, Mensen maken een stad, over de geschiedenis van de dienst Ge-
meentewerkenmeentewerken 1855-1955, uitgegeven door de gemeente Rotterdam, vermoedelijk 1955,
89-90. .
411 Ir. H. A. van IJsselsteyn, necrologie bij het overlijden van G. J. de Jongh, in het blad
DeDe Ingenieur, 7 april 1917. Pincoffs' conglomeraat omvatte de Afrikaansche Handels-
vereeniging,, de Maatschappij Mozambique, de Nederlandsch-Indische Gasmaat-
519 9