UT YAPIMINDA BELLİ BAŞLI ÖNEMLİ NOKTALAR ve YENİ YAPIM TEKNİKLERİ Danışman Doç

86 Pages·2005·0.53 MB·Turkish

T.C.
EGE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
Temel Bilimler Anabilim Dalı

UT YAPIMINDA BELLİ BAŞLI ÖNEMLİ NOKTALAR
ve
YENİ YAPIM TEKNİKLERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan
Ali Maruf ALASKAN

Danışman
Doç. Berrak TARANÇ

İZMİR-2004
T.C.
EGE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
Temel Bilimler Anabilim Dalı

UT YAPIMINDA BELLİ BAŞLI ÖNEMLİ NOKTALAR
ve
YENİ YAPIM TEKNİKLERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan
Ali Maruf ALASKAN

Danışman
Doç. Berrak TARANÇ

İZMİR-2004
Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne sunduğum “Ut
Yapımında Belli Başlı Önemli Noktalar ve Yeni Yapım Teknikleri” adlı Yüksek Lisans
tezinin tarafımdan bilimsel ahlak ve normlara uygun bir şekilde hazırlandığını, tezimde
yararlandığım kaynakları bibliyografyada ve dip notlarda gösterdiğimi onurumla
doğrularım.

Ali Maruf ALASKAN
İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ……………………………………………………………………………IV
KISALTMALAR………………………………………………………………….V
GİRİŞ……………………………………………………………………………...1

1. BÖLÜM
UT YAPIMINDA MALZEME BİLGİSİ

A.UT YAPIMINDA KULLANILAN AĞAÇLAR…………………………….. 1
a. Ses Kutusu, Sap Kaplaması ve Burguluk Yapımında Kullanılan
Ağaçlar………………………………………………………………... 4
b. Ses Tahtası Yapımında Kullanılan Ağaçlar…………………………... 7
c. Tuş ve Burgu yapımında Kullanılan Ağaçlar......................................... 7
d. Ön Arka Takoz Sap Çekirdeği ve Mukavemet Çıtası Yapımında
Kullanılan Ağaçlar……………………………………………………. 8

B. UT’DA SESİ ETKİLEYEN ELEMANLAR
a. Birinci Derecede Etkileyen Elemanlar…………………………………. 8
b. İkinci Derecede Etkileyen Elemanlar………………………………….. 11
c. Üçüncü Derecede Etkileyen Elemanlar………………………… ……... 11

C. SES KUTUSU YAPIMINDA KULLANILAN AĞAÇLAR……………….. 12

D. SES TAHTASI YAPIMINDA KULLANILAN AĞAÇLAR……………… 13

E. TUŞ ve BURGU YAPIMINDA KULLANILAN AĞAÇLAR…………… 14

F. ÖN ve ARKA BAĞLANTI TAKOZU, SAP ÇEKİRDEĞİ ve
MUKAVEMET ÇITASI YAPIMINDA KULLANILAN AĞAÇLAR…... 15

G. SERTLİK DERECELERİNE GÖRE AĞAÇLARIN BİRBİRLERİYLE
UYUMU………………………………………………………………………. 15

I
H. UT YAPIMINDA KULLANILAN YAPIŞTIRICILAR…………………... 17

a. Kimyasal yapıştırıcılar…………………………………………………. 18
b. Deri ve Kemik ( Boncuk ) Tutkalı ( Glüten Tutkalı)…………………... 18

I. CİLA AŞAMASINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI
a. Cilaya Hazırlık………………………………………………………... 20
b. Cila Aşamasında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Yolları…………… 21
c. Geleneksel Ut Cilası ve Sonuçları ( Gomalak Cila)………………….. 22

J. UT SÜSLEMECİLİĞİNDE KULLANILAN DEĞERLİ MALZEMELER.23

2.BÖLÜM

UT YAPIM TEKNİKLERİ

A. UT YAPIMINDA BELLİ BAŞLI STANDART ÖLÇÜLER……..……….. 24

B. ZENNE UT ÖLÇÜLERİ………………………………….…….…………… 27

C. UT YAPIM SÜRECİNDE SES TAHTASI SAP MONTAJI ve BURGULUK
a. Ses Tahtası……………………………………………….….………... 27
b. Sap Montajı…………………………………………….…….……….. 30
c. Burguluk……………………………………………….…….……….. 32

II
D. ÜLKEMİZDEKİ BELLİ BAŞLI UT YAPIMCILARI ve
KULLANDIKLARI TEKNİKLER………………………………………... 34

a. Faruk TÜRÜNZ…………………………………………………………... 34
b. Engin EROĞLUER……………………………………………………..... 52
c. Mustafa COPÇUOĞLU…………………………………………………... 53
d. Mustafa BİÇİCİOĞLU………………………………………………….... 56
e. Nuri TUTPINAR…………………………………………………..……... 59
f. Yıldırım PALABIYIK………………………………………..…………... 60
g. Necati GÜRBÜZ…………………………………………………..……... 63

E. ÇALGI YAPIM BÖLÜMLERİNDE UT YAPIMI

SONUÇ………………………………………………………………………. 68
KAYNAKÇA……………………………………………………………….... 69
KAYNAK KİŞİLER…………………………………………………...……... 70
ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………... 71

III
ÖNSÖZ

Ülkemizde Çalgı Yapımı alanında akademik düzeyde yapılmış çalışmaların
azlığı bilinmektedir.Üniversitelerde Çalgı Yapım Bölümlerinin kurulması ile birlikte
henüz çok yeni olmasına rağmen bu konuda akademik düzeyde çalışmalar başlatılmıştır.

Geleneksel Türk Müziği çalgılarından olan Ut’un yapımındaki önemli kilit
noktaların araştırılıp ortaya konulması, iyi bir udun malzeme ve işçilik olarak ele
alındığında nasıl bir yapı içerisinde olması gerektiğinin anlatılması ve bu noktadan
hareketle standart bir ut modeli oluşturulabilmesi için böyle bir çalışma yapılmıştır. Ut
yapımındaki bu ayrıntıların akademik bir zeminde değerlendirilerek, bu bilgilerin
okullarda eğitimin hizmetine sunulması amaçlanmıştır.

Çalışmam sırasında bana destek olan tez danışmanım Doç. Dr. Berrak
TARANÇ’a, fikirleri ile beni aydınlatan Çalgı Yapım Bölüm Başkanı V.Veyis
YEĞİN’e, atölyelerinde bütün bilgi ve birikimlerini içtenlikle aktaran değerli
yapımcılara ve tezin oluşumu esnasında bana yardımcı olan öğretim görevlisi Beril
ÇAKMAKOĞLU’na ve Öğretim Görevlisi Cem ESKİCİLER’e teşekkür ederim.

KISALTMALAR
IV
Agk : Adı geçen kitap

Ags : Adı geçen sözlük

Agt : Adı geçen tez

Bkz : Bakınız

Cm : Santimetre

E.Ü.D.T.M.K : Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuarı

f :Frekans

Gebib :Geniş bilgi için bakınız

Gr :Gram

İTÜ :İstanbul Teknik Üniversitesi

mm. :Milimetre

s : Sayfa

T.R.T. : Türkiye Radyo Televizyon

vs : Vesaire

V
GİRİŞ

Türk müziğinin makamsal ve ritim zenginliği yanında, çalgı zenginliği de vardır.
Bu zenginlikler maalesef biraz gecikme ile yeni yeni keşfedilip modern dünyanın
ilgisine sunulmaktadır. 21. yüzyılda, çağdaş dünya ülkelerinde üretilen müzik
enstrümanlarının, gelişen bilim ve teknoloji ile paralel bir ilerleme kaydettiğini
görmekteyiz. Aslında bu ilerleme çok daha eskilere, 16.ve 17.yüzyıllara kadar
dayanmaktadır. Örneğin İtalya’daki “Kremono” keman yapım okulu gibi. Burada
keman bugünkü şekline kavuştuğu gibi, yapım teknikleri ile ilgili olarak pek çok
bilimsel araştırmalar yapılmış ve çok sayıda yazılı kaynak oluşturulmuştur. Arşe yapımı
ve eşik yapımı başlı başına ayrı ayrı dallar olmuşlardır ve her parça için değişik bir
uzmanlık alanı oluşturulmuştur. Bu durum sadece kemanla sınırlı kalmamış, bütün batılı
çalgılar için benzer çalışmalar yapılmıştır. Ülkemizde ise çalgılarımız hala geleneksel
yöntemlerle ve usta çırak ilişkisi ile yapılmaktadır. Günümüzün en iyi “luthierleri”1 bile
sadece ustalarından gördüklerini uygulamaktadırlar. Çalgıların ölçülerini öğrenmiş
oldukları sabit birtakım kalıplara göre ayarlamaktadırlar. Bu alanda çok az da olsa
bireysel bazı girişimlerde yok değil, ancak bu girişimlerde yeterli araştırma ve
uygulama zemini bulamadığı için çok fazla bir yenilik veya değişim yaratamamaktadır.
Bir diğer konu ise çalgı yapım endüstrisinin, henüz oluşturulamamış olmasıdır. Bu
anlamda geliştirilmiş olan tek bir devlet girişimi vardır, o da üniversitelerdeki Çalgı
Yapım Bölümleridir. Bunlar da İ.T.Ü. ve EGE Üniversiteleridir ki bunların da
kuruluşları çok yakın zamanlara dayanmaktadır. Böylesine geniş bir kültürün ürünü
olan Türk Müziği Çalgılarının yapım teknikleri ve standardizasyonu ile ilgili olarak bu
okullarda çalışmalar başlatılmıştır. Pratikte var olan bilgiler yazılı hale getirilip eğitim
için gerekli kaynak oluşturulmaktadır.

Bu çalışma, geleneksel çalgılarımızın başında gelen ut için yapılmıştır.
Yüzlerce yıldır bilinen ve çok yaygın biçimde kullanılan udun yapımındaki belli başlı
önemli noktaları belirlemek, yeni yapım tekniklerini araştırıp bulmak, değişik ölçü ve

1 Luthier,(Fr. Lt.,luitaio) Lut Yapımcısı, Keman veya diğer telli çalgıları yapan kişi. “The New Grove
Dictionary of Musical Instruments”,Edited by Stanley Saide,2 Macmillan Pres Limited, Newyork,1984,
s,575.
1
şablonları karşılaştırıp standart bir model meydana getirerek bunu eğitimin ve icracıların
hizmetine sunmak hedeflenmiştir. Bilimsel araştırma yöntem ve tekniklerinden
yapısalcı, işlevselci ve karşılaştırma yöntemleri kullanılarak veriler sunulmuş ve
değerlendirilmiştir. Çalgılarımızın yapımı konusunda, elimizde çok sınırlı sayıda
kaynak olduğunu da göz önünde bulundurarak, yaptığımız araştırma ve incelemelerin
bu alanda yapılacak olan çalışmalara basamak olması düşünülmüştür.

2