üsküdar kadılığı 23 nolu ve h. 968-970 tarihli sicilin diplomatik yönden incelenmesi

336 Pages·2002·1.65 MB·Turkish

TC.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ
BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI

ÜSKÜDAR KADILIĞI 23 NOLU VE H. 968-970
TARİHLİ SİCİLİN DİPLOMATİK YÖNDEN
İNCELENMESİ: METİN VE İNCELEME

(Yüksek Lisans Tezi)

Sümeyye AKÇA

İstanbul 2005
TC.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ
BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI

ÜSKÜDAR KADILIĞI 23 NOLU VE H. 968-970
TARİHLİ SİCİLİN DİPLOMATİK YÖNDEN
İNCELENMESİ: METİN VE İNCELEME

(Yüksek Lisans Tezi)

Sümeyye AKÇA

Tez Danışmanı: Prof. Dr. İsmail ERÜNSAL

İstanbul 2005

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ.....................................................................................................................................IV
ÖZET…………………………………………………………………………………………VI
ABSTRACT…………………………………………………………………………………VII
KISALTMALAR...................................................................................................................VIII
GİRİŞ .........................................................................................................................................1

I. BÖLÜM

1- ŞER ‘İYYE SİCİLLERİNİN TARİFİ VE ÖNEMİ

A- SİCİLİN TARİFİ ......................................................................................................1
B- ŞER ‘İYYE SİCİLLERİNİN MUHTEVASI ...........................................................2
C- ŞER ‘İYYE SİCİLLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ ...........................................3
D- ŞER ‘İYYE SİCİLLERİNİN ÖNEMİ .....................................................................5
2- ÇALIŞMAYA KONU OLAN 23 NUMARALI ÜSKÜDAR ŞER ‘İYYE SİCİL
DEFTERİ
A- DEFTERİN TANIMI ..............................................................................................7
B- METİN YAZIMINDA KULLANILAN İMLA ......................................................9
C- DEFTERDE YER ALAN BELGELERİN MAHİYETİ ........................................10
a- ŞAHIS HUKUKU İLE İGİLİ KAYITLAR
i Köle (Kaçak Köle) ...................................................................................11
ii Vasi-Vesayet ...........................................................................................12
iii İş Akdi ...................................................................................................13
iv Vakıf-Vakfiye ........................................................................................13
v Nikah Akdi ..............................................................................................14
vi Talak (Boşama) ......................................................................................14
vii Nafaka-Mihir ........................................................................................14
I
b- MİRAS HUKUKU İLE İLGİLİ KAYITLAR

i Miras ........................................................................................................15
ii Vasiyet ....................................................................................................15
iii Tereke ....................................................................................................16

c- BORÇLAR-EŞYA VE TİCARET HUKUKU İLE İLGİLİ KAYITLAR

i Deyn (Borç-Alacak) .................................................................................16
ii İbra-Sulh-Feragat ve Terk-İ Dava ...........................................................17
iii Kefalet-Vekalet ......................................................................................18
iv Rehin-Emanet ........................................................................................18
v Bey ‘ (Alım-Satım) .................................................................................19
vi İltizam ....................................................................................................19
vii Narh ......................................................................................................20
viii Kusurlu Mal-Eksik Mal Satışı .............................................................20

d- CEZA HUKUKU İLE İLGİLİ KAYITLAR
i Sirkat (Hırsızlık) ......................................................................................20
ii Cinayet (Katl-Cerh) ................................................................................21
iii Fuhuş-Zina .............................................................................................22
iv Şetm (Küfür) ..........................................................................................22
v Darb .........................................................................................................22
vi Tarik-Yer Davaları .................................................................................23
vii İçki Davaları .........................................................................................23
II
viii Kaçak Giriş-Çıkış ................................................................................23

e- MÜTEFERRİK KAYITLAR ...........................................................................24
f- ARAPÇA KAYITLAR ...................................................................................24

II. BÖLÜM
23 NO’LU ŞER ‘İYYE SİCİL DEFTERİNİN TRANSKRİPSİYONU .............................38

III. BÖLÜM

23 NO’LU ŞER ‘İYYE SİCİL DEFTERİNİN HÜKÜMLERİNİN ÖZETİ ...................253

DİZİN .....................................................................................................................................296
BİBLİYOGRAFYA ………………………………………………………………………...323
ÖZGEÇMİŞ ………………………………………………………………………………...325

III
ÖNSÖZ

Osmanlı Devleti’nin toplumsal hayatına ışık tutan Şer‘iyye sicil defterleri, günümüz
tarihçilerinin vazgeçemedikleri birer kaynak halini almıştır. O dönemin sosyal hayatını,
ekonomik hayatını, mahallî tarihini, şehir tarihini vuzûhuyla bize gösteren şer‘iyye sicilleri
tetkîk edilmeden yapılan tarih çalışmaları kısır kalmakta ve belirli görüşlerden öteye
geçememektedir. Ayrıca bu vesikalar, mahallî tarih açısından birinci derecede önemi hâizdir.
Günlük hayatta kişilerin şikâyetleri üzerine art arda tutulan şer‘iyye sicil defterlerinin hak
ettikleri ilgiyi ve önemi son zamanlarda yapılan çalışmalarla elde ettikleri kanaatindeyim.
Maddi ve manevi kültürümüz açısından bu tarihi arşiv kaynaklarının değerinin dillendirilmesi
mümkün değildir. Üsküdar kadılığına ve diğer kadılıklara ait sicil defterleri. İstanbul
Müftülüğü Meşihat Şer‘iyye Sicil Arşivi’nde muhafaza edilmektedir.

Bu çalışmanın konusunu teşkil eden 23 numaralı defter Üsküdar Kadılığına ait olup h.
968-970 (m. 1561-1563) tarihlerindeki kayıtları ihtivâ etmektedir. Üsküdar’ın sosyal yaşamı
hakkında önemli bilgiler içeren bu defter, alım-satım işlemleri, kaçak köleler, katil davaları
vs. hakkındaki hüccetlerden (mahkeme kararları) oluşmaktadır.

Tezimiz giriş, metin transkripsiyonu, metnin özeti ve dizinden meydana gelmektedir.
Giriş kısmında şer‘iyye sicilinin tarifi, genel özellikleri, muhtevası ve öneminden
bahsedilmiştir. Girişin ikinci kısmında ise üzerinde çalıştığımız defterin fizikî ve içeriksel
tanımından bahsedildikten sonra metni yazarken uyguladığımız, takip ettiğimiz imlaya
deyinilmiştir ve son olarak da defterde yer alan hüccetler belli bir sınıflandırılma dahilinde
konularına göre ayrılmış, her biri hakkında kısaca açıklamada bulunulduktan sonra, her
konudaki hükümlerin numaraları dipnotta belirtilmiştir. Ayrıca bu konu tasnifinin tablosu
hazırlanmış, ve konularına göre hüccetlerin numaraları varak numarasını da belirterek tabloda
gösterilmiştir. Herhangi bir sınıfa dahil edilmeyen hükümler “Müteferrik Kayıtlar” adı
altında toplanmıştır. Bunun haricinde defterde yer alan Arapça kayıtların transkripsiyonu
yapılmamış, konu tasnifinde bunlar “Arapça Kayıtlar” olarak belirtilerek hüküm numaraları
verilmiştir. Ayrıca hangi konuda ne kadar sicil olduğu grafiklerle ve istatistikî verilerle
gösterilmiştir.
IV
İkinci bölümde ise metnin transkripsiyonu verilmiş 1 numaralı varaktan itibaren
numaralandırılan hükümlerin başında hangi varak içerisinde oldukları parantez içerisinde
belirtilmek sureti ile yazılmıştır.

Üçüncü kısımda ise 23 numaralı defterde yer alan 648 adet sicilin özetleri çıkarılmış
ve bu özetler tablo içerisinde hüküm numarası ve varak numarasıyla birlikte gösterilmiştir.

Son olarak, metinden oluşturulan dizinde sayfa numarası yerine direk hüküm
numaraları verilerek araştırmacının işi bir nebze olsun kolaylaştırılmaya çalışılmıştır.

Tezimin nihayete ermesinde benden yardımlarını ve desteğini esirgemeyen kıymetli ve
saygıdeğer hocam aynı zamanda tez danışmanım Prof. Dr. İsmail ERÜNSAL Bey’e, metnin
transkripsiyonu ve diğer aşamalarda yardımcı olan Araştırma Görevlisi Sayın Dr. Bilgin
AYDIN Bey’e, ve tez zamanı desteğini hep hissettiğim sevgili arkadaşım Nuray URKAÇ’a
teşekkürü bir borç bilirim.

Sümeyye AKÇA
İstanbul 2005

V
ÖZET

Osmanlı Devleti’nin toplumsal hayatına ışık tutan Şer‘iyye sicil defterleri, günümüz
tarihçilerinin vazgeçemedikleri birer kaynak halini almıştır. Çünkü, Şeriyye Sicilleri o
dönemin sosyal hayatını, ekonomik hayatını, mahallî tarihini, şehir tarihini vuzûhuyla bize
gösteren tarihi başvuru kaynaklarının başında gelir. Bu kayıtlar, günlük hayatta kişilerin
şikâyetleri üzerine art arda defterler halinde tutulmuştur. Maddi ve manevi kültürümüz
açısından bu tarihi arşiv kaynaklarının değeri tarihimiz açısından çok mühimdir.

Bu çalışmada Üsküdar Kadılığı’nın 23 No’lu defteri diplomatik açıdan incelenmiş
olup h. 968-970 (m. 1561-1563) tarihlerindeki kayıtları içermektedir. Üsküdar’ın sosyal
yaşamı hakkında önemli bilgiler içeren bu defter, alım-satım işlemleri, kaçak köleler, katil
davaları vs. hakkındaki hüccetlerden (mahkeme kararları) oluşmaktadır.

Bu tezin içerisinde, metin transkripsiyonu, metnin özeti, konularına göre
sınıflandırılmış tasnif tablosu ve dizin mevcuttur. Giriş kısmında şer‘iyye sicilinin tarifi, genel
özellikleri, muhtevası ve öneminden bahsedilmiştir. Girişin ikinci kısmında ise üzerinde
çalıştığımız defterin fizikî ve içeriksel tanımından bahsedildikten sonra metni yazarken
uyguladığımız, takip ettiğimiz imlaya deyinilmiştir ve son olarak da defterde yer alan
hüccetler belli bir sınıflandırılma dahilinde konularına göre ayrılmış, her biri hakkında kısaca
açıklamada bulunulduktan sonra, her konudaki hükümlerin numaraları dipnotta belirtilmiştir.
Ayrıca bu konu tasnifinin tablosu hazırlanmış, ve konularına göre hüccetlerin numaraları
varak numarasını da belirterek tabloda gösterilmiştir.Giriş kısmından sonra tezin ikinci
bölümde metnin okumasına geçilmiş ve transkripsiyonu verilmiş 1 numaralı varaktan itibaren
numaralandırılan hükümlerin başında hangi varak içerisinde oldukları parantez içerisinde
belirtilmek sureti ile yazılmıştır. Üçüncü kısımda ise 23 numaralı defterde yer alan her bir
sicilin teker teker özetleri çıkarılmış ve bu özetler tablo içerisinde hüküm numarası ve varak
numarasıyla birlikte gösterilmiştir. Tezin son bölümünde ise Üsküdar Kadılığı’na ait 23 No’lu
Şeriyye Sicil Defterinde yer alan kayıtlardaki önemli şahıs, yer, konu, eşya ve diğer
kelimelerden oluşan bir indeks hazırlanmıştır.

VI
ABSTRACT

Kadı registers that shed the light on the social life of the Ottoman Empire are one of
the most important sources for today historian. Because, Kadı registers are top of history
sources that thay look our social life, economical life, local history and town history of the
Ottoman Empire. This registers were keeping with complaint of human life. The value of this
historical sources are very important our material and moral culture.

In this thesis, 23. register of Üsküdar Kadılığı contains h. 968-970 (m.1561-1563)
registers. This registers which contain rich important infoımation about social life of Ottoman
Empire belonged to debt cases, to inheritance cases, to runaway slave, to murder cases and
about this situation judgement (hüccet).

This thesis incule transcription of these pages, summary of these pages, chart of
subject classfication. Thera are discription of Kadı registers, general characteristics and
importance in the part of the entrance. The second part of entrance, after referring about
physical description, there is speeling part which used while writting Kadı registers. After
that, the judgements (hüccet) are classified with their subject. Besides this, the cahrt of subject
classification is prepared and the numbers of judgements about their subject are looked on the
chart. After the entrance, the second part of thesis, there is resding of registers and
transcription is gived. In the third part, every registers which in the 23. register are worked on
the summary looks on the chart with their judgements numbers and paper numbers. At the end
of the thesis, index which consist of important person names, place names, subject and good
names that they are in the 23. registers is prepared.

VII