Table Of ContentREDAKTOR NACZELNA (EDITOR-IN-CHIEF): LISTA RECENZENTÓW:
dr hab. Brygida Pawłowska-Jądrzyk, prof. UKSW dr Marcin Adamczak, UAM
ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO s. dr M. Natanaela Wiesława Błażejczyk
(DEPUTY EDITOR IN-CHIEF): dr hab. Sławomir Bobowski, prof. UWr
dr Marcin Jewdokimow prof. dr hab. Stefan Czyżewski, UŁ
CZŁONEK REDAKCJI (STAFF MEMBER): dr Aleksandra Drzał-Sierocka, SWPS
dr Paweł Kuciński dr Paul Franssen, Utrecht University (Holandia)
REDAKTOR JĘZYKOWY (LINGUISTIC EDITOR) dr hab. Barbara Giza, prof. SWPS
dr Piotr Jakubowski dr Aleksandra Jakóbczyk-Gola, UW
SEKRETARZ REDAKCJI (MANAGING EDITOR): dr Iwona Grodź, UAM
mgr Dorota Dąbrowska dr Barbara Jabłońska, UJ
ASYSTENT SEKRETARZA (ASSISTANT) dr Magdalena Kamińska, UAM
mgr Katarzyna Gołos dr hab. Jacek Kopciński, prof. UKSW
dr hab. Wojciech Kudyba, prof. UKSW
RADA NAUKOWA (ADVISORY BOARD): prof. dr hab. Tomasz Kupś, UMK
dr hab. Tomasz Chachulski, prof. UKSW dr hab. Arkadiusz Lewicki, prof. UWr
dr hab. Anna Czajka-Cunico, prof. UKSW dr hab. Marcin Łukaszewski, prof. UMFC
dr hab. Dorota Kielak, prof. UKSW prof. dr Mike Marais, Rhodes University (RPA)
dr hab. Mieczysław Mejor, prof. UKSW dr hab. Piotr Majewski, prof. UKSW
dr hab. Jan Zieliński, prof. UKSW dr hab. Katarzyna Mąka-Malatyńska, prof. UAM
prof. dr Alberto Pirni, Scuola Superiore Sant Anna, Pisa dr Barbara Markowska, Collegium Civitas
prof. dr Bernd-Juergen Warneken, Empirische ks. dr hab. Antonii Nadbrzeżny, KUL
Kulturwissenschaften, Ludwig-Uhland-Institut, Tübin- dr hab. Jacek Ostaszewski, prof. UJ
gen dr hab. Dorota Plucińska, prof. WSiE TWP w Olsztynie
prof. dr Luca Lecis, Università degli Studi di Cagliari dr Marta Anna Raczek-Karcz, ASP w Krakowie
dr Agnieszka Smaga, UKSW
KOREKTA I WERYFIKACJA PRZEKŁADÓW prof. dr hab. Grażyna Stachówna, UJ
(PROOF-READER): dr hab. Andrzej Szpulak, prof. UAM
dr Małgorzata Ciunovič dr Joanna Szymajda, Instytut Muzyki i Tańca
s. dr hab. Wiesława Tomaszewska, prof. UKSW
PROJEKT OKŁADKI (COVER DESIGN): dr Marta Więckiewicz-Archacka, UWM
dr Agnieszka Smaga dr Bartłomiej Walczak, UW
PROJEKT LOGO (LOGO DESIGN):
mgr Marek Ostrowski
strona internetowa: www.zalacznik.uksw.edu.pl
email: [email protected]
ISSN 2392-2338
Redakcja informuje, że wersją pierwotną „Załącznika Kulturoznawczego” jest wersja elektroniczna (on-line).
Zwracamy uwagę, że materiał ilustracyjny publikujemy na prawach cytatu, nie jest on objęty formułą Creative Commons.
Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/
Załącznik Kulturoznawczy nr 3/2016
SPIS TREŚCI
Słowo od redakcji 7
DOCIEKANIA KULTUROLOGICZNE (CULTUROLOGICAL INQUIRIES)
Małgorzata Jankowska
Modern Apocrypha as an Example
of Cultural Memory ‘in Action’ 10
TEMAT NUMERU: KICZ NASZ WSPÓŁCZESNY
Dagmara Jaszewska
O Gombrowiczowskim kiczu
w kontekście teorii (po)nowoczesności 32
Brygida Pawłowska-Jądrzyk
O „duchowości następczej”
i kiczosferach emocjonalnych
w dwóch ujęciach literackich (Irzykowski — Dehnel) 52
Aleksandra Hudymač
Kunderowskie zmagania z kiczem —
raz jeszcze o Nieznośnej lekkości bytu 72
Dorota Dąbrowska
O związkach kiczu i perswazji 86
Tomasz Kuźmicz
Superbohater PRL-u
na przykładzie filmu Andrzeja Kondratiuka Hydrozagadka 98
Załącznik ▪ www.zalacznik.uksw.edu.pl 3
Izabela Tomczyk
Bohater heterogeniczny — opera, cyrk i kicz
w filmie Filipa Bajona Aria dla atlety 114
Monika Jazownik
„Wielkie uproszczenie” i „dryfujące sacrum”.
Angel-A Luca Bessona jako popkulturowy apokryf 136
Helena Jadwiszczok-Molencka, Jacek Molencki
Kicz z importu?
Wprowadzenie do odbioru i oceny japońskiej animacji 154
Anna Pięcińska
„Moja sztuka jest córką baroku i psychodelii” —
twórczość Guillerma Péreza-Villalty
w kontekście zjawiska kiczu 176
Barbara Stec
Refleksja o kiczu architektonicznym.
Iluzja czy namiastka szczęścia? 194
Marta Mikołajewska
Życie jako kicz. Uwagi o sztuce biologicznej 206
VARIA
Edward Kasperski
Kategoria możliwości w myśli
i pisarstwie Sørena Kierkegaarda 226
Katarzyna Taras
O roli kamery w filmach Wojciecha Smarzowskiego 254
Anna Wróblewska
Mapowanie sektorów kreatywnych.
W poszukiwaniu definicji i metody 268
4 2016 Załącznik Kulturoznawczy ▪ nr 3
RUBRYKA AUTORSKA: CHRONOMETR (2)
Jan Zieliński
Ciężkie lekkie. Wielkopostne paradoksy 284
FOTOESEJ I OKOLICE
Piotr Jakubowski
Nieznośna lekkość pocieszenia, nieznośna miałkość protestu.
Internetowe zmartwychwstania Aylana Kurdiego 300
Magdalena Szczypiorska-Mutor
„Myślę, że umrę” 342
Bronka Nowicka
Wymiana ciała na obraz.
Próba pochwycenia drogi rzeczy od materii do wspomnienia 362
WYWIADY
rozmowa z Adą „ADU” Karczmarczyk*
Cyberewangelizacja poprzez sztukę? 376
z Piotrem Sobocińskim juniorem rozmawia Katarzyna Taras
Kamera weryfikuje 386
z dr Moniką Smoleń-Bromską rozmawia Anna Wróblewska
Kultura, czyli najmniej kochane dziecko w rodzinie 394
KOMENTARZE. OPINIE. GLOSY
Teresa Gręziak
Śpiew gregoriański i kicz w kontekście nauczania
papieża Benedykta XVI
(słuchając Music from the Vatican. Alma Mater) 406
Beata Skrzydlewska
O przyczynach kiczu we współczesnej przestrzeni religijnej 420
Załącznik ▪ www.zalacznik.uksw.edu.pl 5
Anna Szczepan-Wojnarska
Życie odmierzane poezją 434
Jan Zieliński
Wywoływanie 440
ANEKS
Krzysztof Wójcik
Nadzór miejski. Próba ujęcia problematyki
na podstawie filmu Raport mniejszości 446
SPRAWOZDANIA Z KONFERENCJI
Brygida Pawłowska-Jądrzyk, Marcin Jewdokimow
Nasze zmagania o wizualność (nie tylko) w nauce.
Sprawozdanie z konferencji Fotoesej — testowanie granic
gatunku, Warszawa, 18 marca 2016 r. 502
Dorota Dąbrowska
Międzynarodowa konferencja naukowa Colloquia Biblioteki
Kultury Polskiej we Włoszech — Polskość w świecie I:
Stanisław Brzozowski, Warszawa, 3 czerwca 2016 r. 506
RUBRYKA OKOLICZNOŚCIOWA
Maryla Hopfinger
Profesor Edward Kasperski (1942-2016) 514
Brygida Pawłowska-Jądrzyk
O człowieku, który kochał amarylisy 518
Ewa Szczęsna
Wspomnienie o Profesorze Edwardzie Kasperskim 522
6 2016 Załącznik Kulturoznawczy ▪ nr 3
SŁOWO OD REDAKCJI
Prezentowany właśnie numer „Załącznika Kulturoznawczego”, rocznika
naukowego Instytutu Filologii Klasycznej i Kulturoznawstwa WNH UKSW,
jest drugim z kolei numerem tematycznym po tomie zawierającym dział
Polskość i tożsamość, który opublikowaliśmy w 2015 roku. Tym razem –
trwając niezmiennie przy koncepcji badań interdyscyplinarnych oraz idei
poznawania kultury w różnorodnych jej aspektach, w całej jej złożoności
i skomplikowaniu – zdecydowaliśmy się postawić w centrum dociekań ba-
dawczych krąg zagadnień, procesów, tekstów i przedstawień artystycznych
związanych z różnymi formami przejawiania się kiczu w kulturze współcze-
snej. Interesujące nas zjawisko wydaje się ważne dla badań humanistycznych,
na przykład tych, które dotyczą obszaru artystycznych tekstów kultury
(gdyż nośnikami kiczu bywają między innymi sztuki plastyczne, literatura,
malarstwo, muzyka, rzeźba, architektura), lub tych, które stawiają sobie za
cel zgłębienie związków między charakterem przemian cywilizacyjnych
a procesami zachodzącymi w sferze zachowań społecznych, mentalności –
zarówno zbiorowej, jak i jednostkowej – wartości czy idei.
Bez wątpienia żyjemy w czasach ekspansji kiczu. Zjawisko to wiąże się
przede wszystkim z wpływem mass mediów na świadomość współczesnego
człowieka, zwłaszcza ze specyficznie ukierunkowywanym przez środki ma-
sowego przekazu dążeniem do samospełnienia i sukcesu. Badacze problemu
patrzą na kicz z wielu punktów widzenia, rozmaicie też określają i klasyfikują
teksty kultury, które skłonni są uznać za przejawy „złego smaku”. Mówi
się zatem między innymi – by ograniczyć się tu do dość przypadkowego
wyliczenia – o kiczu: telewizyjnym (w jego licznych odmianach), opero-
wym, religijnym, społecznym, patriotycznym, totalitarnym, hollywoodzkim,
egzotycznym, akademickim. Jednocześnie zasadne wydają się opinie, że
kicz i „prawdziwa sztuka” uwikłane są w dialektyczną relację wzajemnych
odniesień, iż kicz – choć bywa lekceważony i pogardzany – jest niezbędnym
elementem systemu artystycznego. Bez wątpienia utwory „sztuki wysokiej”
i kicz wchodzą ze sobą w różnego rodzaju związki, co więcej, istnieją prze-
słanki, by sądzić, że niekiedy dopiero we wzajemnym zespoleniu pozwalają
osiągnąć oczekiwany efekt estetyczny. Oznacza to, że nawet dzieło wybitne
może anektować i wykorzystywać elementy i jakości, które zrazu wydają
się godne pogardy (przykładem może być La Strada Federica Felliniego,
Załącznik ▪ www.zalacznik.uksw.edu.pl 7
którą Agnieszka Osiecka określiła niegdyś mianem „kiczu o ładunku filo-
zoficznym Hamleta”).
Dział tematyczny Kicz nasz współczesny składa się z jedenastu autor-
skich studiów; znajduje on ponadto istotne dopełnienie w innych częściach
numeru, w szczególności w Wywiadach (zob. zwłaszcza panel z udziałem
artystki multimedialnej i performerki Ady Karczmarczyk), w dziale Fotoesej
i okolice (Piotr Jakubowski, Nieznośna lekkość pocieszenia, nieznośna miał-
kość protestu. Internetowe zmartwychwstania Aylana Kurdiego) oraz w nowo
powstałej rubryce Komentarze. Opinie. Glosy (zob. szkice Teresy Gręziak
i Beaty Skrzydlewskiej). Ostatnią z wymienionych rubryk wprowadziliśmy,
mając na uwadze potrzebę dodatkowego urozmaicenia form publikowanych
tekstów. Tym razem chodziło o możliwość wprowadzenia w obszar podjętej
debaty także wypowiedzi bardziej fragmentarycznych, opartych na indywi-
dualnych doświadczeniach czy po prostu jawnie subiektywnych. Potrzeba
ta ujawniła się ze szczególną mocą w kontekście prób odniesienia kategorii
kiczu – ze swej istoty wartościującej – do zjawisk wiązanych z przestrze-
nią religijną. Mając w pamięci fakt, że Abraham Moles w swej klasycznej
monografii uznał kicz religijny za jeden z podstawowych przejawów oma-
wianego zjawiska, stanęliśmy przed dylematem: pominąć ten problem czy
jednak spróbować zainicjować wokół niego dyskusję. Wybraliśmy to drugie
rozwiązanie.
„Załącznik Kulturoznawczy” 2016 nr 3 otwiera anglojęzyczna rozprawa
Małgorzaty Jankowskiej na temat współczesnych narracji apokryficznych,
zamieszczona w dziale Dociekania kulturologiczne (Culturological Inquiries).
Dział ten został zainicjowany w poprzednim numerze czasopisma przez
studium Edwarda Kasperskiego Czym jest kulturologia? Miała to być –
w zamyśle Autora i naszym – pierwsza część większego projektu, niestety,
los chciał inaczej. Redakcja ze szczerym i głębokim żalem przyjęła wiado-
mość o śmierci Edwarda Kasperskiego. Dedykujemy Profesorowi Rubrykę
okolicznościową, między innymi w uznaniu Jego zasług dla rozwoju naszego
czasopisma.
Obecny numer jak zwykle został wzbogacony o dział Varia (tu zna-
lazł miejsce ostatni z artykułów przekazanych nam przez Profesora
Kasperskiego – Kategoria możliwości u Kierkegaarda), Chronometr (czyli ru-
brykę autorską Profesora Zielińskiego), Aneks, w którym tym razem druku-
jemy w całości wybraną pracę licencjacką, oraz Sprawozdania z konferencji.
8 2016 Załącznik Kulturoznawczy ▪ nr 3
W dziale Fotoesej i okolice miamy zaszczyt opublikować między innymi
szkic Bronki Nowickiej – laureatki Nagrody Literackiej Nike 2016, a w dziale
Wywiady – rozmowę Katarzyny Taras z Piotrem Sobocińskim Juniorem,
uhonorowanym ostatnio na Festiwalu Filmowym Gdynia nagrodą za osią-
gnięcia operatorskie.
***
Tradycyjnie pragniemy bardzo gorąco podziękować wszystkim Autorom
i Recenzentom, dzięki którym udało się nam sfinalizować prace nad trzecim
numerem „Załącznika Kulturoznawczego”.
Załącznik ▪ www.zalacznik.uksw.edu.pl 9
Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska
Załącznik
Załącznik Kulturoznawczy 3/2016
DOCIEKANIA KULTUROLOGICZNE
MODERN APOCRYPHA AS AN EXAMPLE
OF CULTURAL MEMORY ‘IN ACTION’
Małgorzata Jankowska
Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytet Adama Mickiweicza
w Poznaniu
Department of Culture Studies, Adam Mickiewicz University
Poznań (Poland)
[email protected]
PROLOGUE
The article is based on some methodological considerations included in the
book under the work title The Vitality of a Symbol. The Semiotics of Modern
Apocrypha. As connected with some fragments of the not yet finalized work,
the paper is not only highly theoretical but brief as well. That is the reason
why it contains only a few examples of the presented ideas. More literary
examples of the modern apocrypha have been meticulously examined and
discussed in some further parts of the above-mentioned book: these are the
chapters to which the article is not related.
The main goal of the paper is to present and summarize some concepts
and intuitions created by scholars working in the field of memory studies,
and to apply the ideas to the analyses of the phenomenon of the modern
apocryphal writings. The Vitality of a Symbol discusses also a semiotic
perspective (e.g. the semiotic instrumentarium created by Yuri Lotman)
in which the modern apocrypha present their cultural value and appear as
a tool of inter-semiotic translation and cultural autocommunication.
The text is focused on the relations between the canon and the apocrypha
understood in a ‘traditional’, narrow sense: as the religious canon and
as unorthodox writings connected to the religious perspective of the
Holy Scripture. One can of course find a lot of different understandings of
the terms ‘canon’ and ‘apocrypha’, e.g. for Aleida Assmann or the Polish
scholar, Danuta Szejnert, the first term includes also ancient Greek myths
and classical literature. By extension, any literary variation on such a canon
10 2016 Załącznik Kulturoznawczy ▪ nr 3
