Üniversite öğrencilerinde travma sonrası büyümeyi yordayan çeşitli değişkenlerin türk ve amerikan

255 Pages·2014·2.59 MB·Turkish

by  Manolya Haselden

S Ü
O
D N
K N
E İ
Ü Ğ R V
L İ A E
T Ş S R
Ü K I S
R E B İ Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler
T
M LER NLE ÜYÜ E Ö Enstitüsü
ODE İND RİN ME ĞRE Psikoloji Anabilim Dalı
L E T Y N
ÖNER İNCEL ÜRK V İ YORD CİLER Klinik Psikoloji Bilim Dalı
İS E E A İN
İ NM A Y D
M A E
ES E N T
İ: B RİK ÇE RA ÜNİVERSİTE
İ A Ş V
R N İT M ÖĞRENCİLERİNDE

L A
İ TRAVMA SONRASI
BÜYÜMEYİ
YORDAYAN
M
ÇEŞİTLİ
a
n
o
l DEĞİŞKENLERİN
y
a
H
TÜRK VE
a
s
e
ld AMERİKAN
e
n
KÜLTÜRLERİNDE
İNCELENMESİ:
2014
BİR MODEL
ÖNERİSİ

Manolya Haselden

Doktora Tezi

Ankara, 2014
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Psikoloji Anabilim Dalı
Klinik Psikoloji Bilim Dalı

ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE TRAVMA SONRASI
BÜYÜMEYİ YORDAYAN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLERİN
TÜRK VE AMERİKAN KÜLTÜRLERİNDE
İNCELENMESİ: BİR MODEL ÖNERİSİ

Manolya Haselden

Doktora Tezi

Ankara, 2014

ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE TRAVMA SONRASI
BÜYÜMEYİ YORDAYAN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLERİN
TÜRK ve AMERİKAN KÜLTÜRLERİNDE
İNCELENMESİ: BİR MODEL ÖNERİSİ

Manolya Haselden

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Psikoloji Anabilim Dalı
Klinik Psikoloji Bilim Dalı

Doktora Tezi

Ankara, 2014

iii

TEŞEKKÜR

Doktora tez çalışmam ve tüm lisansüstü eğitim sürecim boyunca güven ve desteğini her
zaman hissettiğim değerli hocam ve tez danışmanım Prof. Dr. Ferhunde Öktem’e bana
öğrettiği her şey için teşekkür ederim.
Tezime olan katkılarıyla bana yol gösteren jüri üyelerim Prof. Dr. Tülin Gençöz ve Doç.
Dr. Banu Yılmaz’a; bu tezin ortaya çıkmasında ve ötesinde, tüm klinik psikoloji
öğrenimim süresince büyümem ve gelişmemde büyük emekleri olan Prof. Dr. İhsan
Dağ ve Prof. Dr. Elif Barışkın’a teşekkürlerimi sunarım.
Bu tez çalışmasını mümkün kılan ve bana inanarak kapılarını açan, araştırmalarıyla her
zaman ilham kaynağı olmuş sevgili Dr. Richard G. Tedeschi’ye; tez konumunun
oluşturulmasındaki büyük payı ve her aşamadaki cesaretlendirmeleri için Dr. Arnie
Cann ve Dr. Lawrance G. Calhoun’a; A.B.D’de bulunduğum süre boyunca büyümeme
fırsat tanıyarak ilk günden itibaren akademik ilgi ve yakınlıklarını benden esirgemeyen
tüm UNCC Travma Sonrası Büyüme Laboratuarı ekibine teşekkür ederim.
Araştırmamın analiz sürecinde zaman ayırarak bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşan
sevgili Dr. Thanasis Mouratidis’e, Araş. Gör. Ferhat Yarar’a, Araş. Gör. Dr. Fatma
Bayrak’a, Araş. Gör. Dr. Gökhan Akçapınar’a, Araş. Gör. Dr. Güzin Mazman’a sonsuz
teşekkürler! Bu uzun yolu keyifli bir yolculuğa dönüştüren sevgili dönem arkadaşlarım
ve dostlarım Araş. Gör. Sevginar Vatan, Uzm. Psk. Serap Piri ve Dr. Petek Batum’a
teşekkür ederim, iyi ki varsınız…
Her zaman olduğu gibi, bu süreçte de sevgi ve güvenlerini yanı başımda hissettiğim
annem Alev Ozankaya ve babam Tayfun Ozankaya’ya bana sundukları her şey için
minnettarım. Yoğun ve yorucu zamanlarda kocaman bir gülücükle bana yola devam
etme cesareti veren ve uzun çalışma saatlerinde ilgi ve desteğiyle hep yanımda olan
sevgili eşim Tadd Haselden’a güven ve desteği için teşekkür ederim. Son olarak,
hikayelerini paylaşarak bu tezin ortaya çıkmasına olanak sağlayan tüm katılımcılara
büyüme süreçlerine beni de ortak ettikleri teşekkür ediyor ve bu tezi onlara ithaf
ediyorum.
iv

ÖZET

HASELDEN, Manolya. Üniversite Öğrencilerinde Travma Sonrası Büyümeyi
Yordayan Çeşitli Değişkenlerin Türk ve Amerikan Kültürlerinde İncelenmesi: Bir
Model Önerisi, Doktora Tezi, Ankara, 2014.

Bu çalışma, yakın bir ilişkinin bitmesinin ardından Türk ve Amerikalı üniversite
öğrencilerinde travma sonrası büyümenin olası çoklu yordayıcılarını bütüncül bir
model çerçevesinde incelemeyi amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak,
Olay İlişkili Ruminasyon Envanteri ve Temel İnançlar Envanteri’nin Türkçe’ye
uyarlama çalışmaları (N=600) yürütülmüştür. Araştırma örneklemini, A.B.D.’nin
Charlotte Kuzey Carolina Üniversitesi’nin farklı fakülte ve bölümlerinde
öğrenim gören 198 üniversite öğrencisi ve Türkiye’deki çeşitli üniversitelerin
fakülte ve bölümlerinde eğitimine devam eden 194 öğrenci katılımcı
oluşturmuştur ve veriler internet tabanlı sistemler aracılığıyla toplanmıştır.
Çalışmada, bağlanma biçimleri ve travma sonrası büyüme arasındaki ilişkide
ruminasyon biçimleri, başa çıkma biçimleri, genel belirti (depresyon, kaygı ve
stres) düzeyleri ile temel inançların sarsılma düzeyinin aracı rolü bütüncül bir
model çerçevesinde Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) analizi kullanılarak
sınanmıştır. Yürütülen Yol Analizi sonuçları, bağlanmaya yönelik kaygı ve
kaçınmadaki bireysel farklılıkların ilişkisel kayıpların ardından gözlenen travma
sonrası büyüme sürecine katkı sağlayabileceğini ortaya koymaktadır. Bu
doğrultuda, yakın ilişkilerin bitmesinin ardından gelen duygusal stresle mücadele
ve büyüme sürecinde Amerikalı katılımcılarda kaygılı bağlanmaya sahip
bireylerde, amaçlı (deliberate) ruminasyon biçimleri, kendiliğe yönelik inançların
sorgulanması, genel belirti düzeyi ve aktif başa çıkma, planlama ve olumlu yönde
yeniden yorumlamayı içeren bir dizi işlevsel davranışsal başa çıkma yolunun
kullanılmasının travma sonrası büyümeye katkı sağladığı yönündedir. Türk
katılımcılardan elde edilen bulgular, Amerikan örneklemine benzer biçimde
kaygılı bağlanmanın amaçlı ruminasyon, kendiliğe yönelik temel inançların
sorgulanması, genel belirti düzeyi, aktif başa çıkma, planlama ve olumlu yönde
v

yeniden yorumlamayı içeren başa çıkma yollarının kullanılması aracılığıyla
travma sonrası büyümeye aynı yönde katkı sağladığı yönündedir. Amerikalı
örneklemden farklı olarak Türk katılımcıların bağlanmaya yönelik kaçınma
düzeylerinin de, amaçlı ruminasyon ve işlevsel başa çıkma biçimlerini zıt yönde
yordayarak travma sonrası büyümeye katkı sağladığı bulunmuştur. Çalışmanın
bulguları mevcut alanyazın ışığında tartışılmış, çalışmanın sınırlılıkları, yeni
çalışmalar için öneriler ve bulguların klinik doğurguları değerlendirilmiştir.

Anahtar Sözcükler
Yetişkinlikte Bağlanma, Travma Sonrası Büyüme, Temel İnançlar, Ruminasyon,
Başa Çıkma Biçimleri, Yol Analizi, Geçerlik ve Güvenirlik, Kültürler Arası
Model
vi

ABSTRACT

HASELDEN, Manolya. Exploring Various Variables As Predictors of Posttraumatic
Growth on University Students in Turkish and American Cultures: A Model Proposal,
Ph.D. Dissertation, Ankara, 2014.

The purpose of this study was to examine the multiple predictors of posttraumatic
growth in Turkish and American university students following a relationship break up.
Firstly, Turkish reliability and validity studies (N=600) were conducted for The Event
Related Rumination Inventory and The Core Beliefs Inventory. Participants of the study
consisted of 198 students from the University of North Carolina at Charlotte, USA and
194 students from various universities in Turkey who were recruited through an online
system. Structural Equation Modelling (SEM) was conducted to test the suggested
mediated model for rumination styles, coping styles, distress (depression, anxiety,
stress) level, and the disruption level on the core beliefs between attachment styles and
posttraumatic growth. The results of the path analysis revealed that the individual
differences on attachment anxiety and avoidance have the power to predict
posttraumatic growth processes following a break-up through certain coping styles,
rumination, current distress level and core beliefs. Accordingly, in the American
sample, the results demonstrated that deliberate rumination, core beliefs about the self,
active coping, planning, positive reinterpretation and recent stress level positively
mediated the relationship between attachment anxiety and posttraumatic growth. In the
Turkish sample, similar to these results, it was found that attachment anxiety indirectly
and positively predicted post traumatic growth through deliberate rumination, core
beliefs about the self, active coping, planning, positive reinterpretation and recent stress
level, whereas attachment avoidance also negatively predicted posttraumatic growth
through coping styles, deliberate rumination, and core beliefs about the self in the
Turkish sample. The results of the study were discussed with respect to the relevant
literature as well as limitations of the present study. Lastly, suggestions for future
studies and clinical implications of the findings were evaluated.