UNIVERSITAS GE DA NEN SIS t. 40

284 Pages·2011·1.48 MB·Polish

UNIVERSITAS GE DA NEN SIS
t. 40

UNIVERSITAS GEDANENSIS
PÓŁROCZNIK
R. 22 2010 t. 40
POMORSKIE
TOWARZYSTWO FILOZOFICZNO-TEOLOGICZNE
Universitas Gedanensis, t. 40
Redaktor naczelny
Ks. Zdzisław Kropidłowski
Sekretarz redakcji
Jan Grzanka
Kolegium redakcyjne:
Janusz Jasiński, Feliks Krauze, Ks. Janusz Mariański,
Marian Pawlak, Aurelia Polańska, Dariusz Spychała,
Władysław Zajewski, Wojciech Zieliński
Korektor
Katarzyna Kornicka
Projekt okładki
Sylwia Mikołajewska
Wydawca
Pomorskie Towarzystwo Filozoficzno-Teologiczne
ul. Abrahama 38, 80-307 Gdańsk
Regon 1921108091
NIP 957-08-05-001
tel. [phone]
PKO BP II o. Gdański 53 1020 1811 0000 0802 0072 2652
Druk
Mała Poligrafia Redemptorystów
ul. Wysoka 1
33-170 Tuchów
Nakład 120 egzemplarzy
ISSN 1230-0152
Spis treści
Feliks Krause, Błąd antropologiczny a zagrożenia cywilizacyjne dla człowieka ......7
Ks. Jacek Grzybowski, Filozoficzne skutki kontrkultury – profetyczne diagnozy
o. Jacka Woronieckiego OP ..........................................................................17
Krzysztof Kalka, Mądrość w nauczaniu filozofii ...................................................37
Jan Grzanka, Pojęcie czasu immanentnego i transcendentnego w teorii Edmunda
Husserla ........................................................................................................51
Joanna Drwal, Zagadnienienie Intronizacji w perspektywie teologii biblijnej oraz
wybranych dokumentów Kościoła i pism mistycznych Sługi Bożej Rozalii
Celakówny .....................................................................................................67
Ks. Janusz Mariański, Czy młodzież polska staje się mniej religijna? ..................97
Dobrochna Bach-Golecka, Catholic Religion and Social Capital. The Case Study of
Poland ..........................................................................................................115
Jerzy Konieczny, Saga na usługach współczesnej polskiej literatury marynistycz-
nej .................................................................................................................129
Dariusz Spychała, Eremici i wspólnoty monastyczne Palestyny, Syrii i Mezopota-
mii w IV-V wieku wobec książki i bibliotek ..............................................147
Agnieszka Witczak, Rzemieślnicy gdańscy w utworze czesko-łacińskiego poety
Wacława Klemensa Żebrackiego.................................................................163
Ewa M. Ziółek, Warszawskie uroczystości ku czci błogosławionego Sadoka
w 1809 roku .................................................................................................179
Janusz Jasiński, Czy wspólny portret Polaków na Warmii i Mazurach w XIX stu-
leciu? ............................................................................................................187
Radosław Paweł Żurawski vel Grajewski, „Obok orła znak pogoni” - ostatnie
wspólne powstanie narodów dawnej Rzeczypospolitej ............................205
Zdzisław Janeczek, Kardynał August Hlond wobec zagrożeń ideologii totalitar-
nych i wyzwań społecznych........................................................................219
Contents
Feliks Krause, Error anthropologicalis et periculum ad cultum humanitatemque
pertinens ........................................................................................................15
Jacek Grzybowski, Philosophical consequenses of the counterculture – prophetic
diagnosis of father Jacek Woroniecki OP ....................................................35
Krzysztof Kalka, The wisdom of a university teacher ............................................49
Jan Grzanka, The notion of immanent and transcendent time in Edmund Hus-
serl’s theory ....................................................................................................64
Joanna Drwal, Issue of the Enthronement in the prospect of the biblical theology
and in selected documents of the Church and mystical letters of the Roza-
lia Celakówna God’s servant ........................................................................95
Janusz Mariański, The religiousness of polish young people ..............................114
Dobrochna Bach-Golecka, Catholic Religion and Social Capital. The Case Study
of Poland ......................................................................................................128
Jerzy Konieczny, Saga in the contemporary Polish maritime literature ...............146
Dariusz Spychała, Hermits and monastic communities of Palestine, Syria and
Mesopotamia and the history of book and libraries In 4-5 c. ...................162
Agnieszka Witczak, The Gdańsk craftsmen in the poem of Czech-Latin poet Ven-
ceslaus Clemens Zebracenus ......................................................................177
Ewa M. Ziółek, Warsaw celebrations devoted to the blessed Sadok in the year
1809 ..............................................................................................................186
Janusz Jasiński, Is united portrait of Polish people possible on Warmia and Ma-
zury in the 19th cent.? ................................................................................203
Radosław Paweł Żurawski vel Grajewski, „The Eagle and the Chaser side by side-
”The last Common Uprising of the Peoples of the Former Polish-Lithu-
anian Commonwealth ................................................................................217
Zdzisław Janeczek, Cardinal August Hlond and the threats of totalitarian ideolo-
gies and social challenges ............................................................................240
Recenzje
Księga prześwietnego bractwa bułkarzy i ciastkarzy królewskiego miasta Gdańska zapo-
czątkowana w Roku Pańskim 1724, w której zapisano nazwiska naszych czelad-
ników po latach terminowania. Opracował i wydał Zdzisław Kropidłowski.
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2010, ss. 311. (Rec. Jerzy
Konieczny) ...................................................................................................241
Orlando Figes, Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji, Warszawa 2010, Wyd. Magnum,
ss. 608. (Rec. Władysław Zajewski) ............................................................249
Jan Ziółek, Kryptonim „Pedagog” i „Zlikwidowani”. Związek Bojowników o Wolność.
Tajna organizacja niepodległościowa nauczycieli z Łowicza. Moje wspomnienia,
Lublin 2009, Towarzystwo Naukowe KUL, ss.146. (Rec. Władysław Za-
jewski) ..........................................................................................................253
Janusz Mariański, Sekularyzacja i de sekularyzacja w nowoczesnym świecie, Wydaw-
nictwo KUL, Lublin 2006, ss. 222. (Rec. Marta Waśkiewicz) ..................257
Henryk Kocój, Dyplomaci sascy wobec Konstytucji 3 Maja, Wydawnictwo Uniwer-
sytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, ss. 730 (w tym 24 strony odbitek
rękopiśmiennych źródeł). (Rec. Janusz Jasiński) ......................................265
Władysław Zajewski, W kręgu europejskich konfliktów dyplomatycznych (wiek XIX),
Ateneum-Szkoła Wyższa, Gdańsk 2010, ss. 201. (Rec. Tomasz Chinciń-
ski) ................................................................................................................269
Od wojny do wolności. Wybuch i konsekwencje II wojny światowej 1939-1989. Materiały
z konferencji naukowej odbytej 5-6 października 2009 r. w Gdańsku, pod red.
Marka Andrzejewskiego, Grzegorza Berendta, Tomasza Chincińskiego,
Andrzeja Trzeciaka, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Gdańsk-Warszawa
2010, ss 233. (Rec. Łukasz Jasiński) ...........................................................273
Zdzisław Janeczek, Poczet dowódców powstań śląskich 1919-1920-1921. Wybrane
sylwetki, Katowice 2009, ss. 476. (Rec. Tomasz Chinciński) ...................279
„Universitas Gedanensis”, R.22, 2010, t. 40, ss. 7-15
Feliks Krause (Gdańsk)
Błąd antropologiczny a zagrożenia cywilizacyjne
dla człowieka
Problematyka zawarta w określeniu „błąd antropologiczny” nie jest
nowa; towarzyszy ona człowiekowi od momentu, gdy w ramach kultury
starożytnej Grecji powstała filozofia jako najstarsza forma wiedzy o cha-
rakterze naukowym, tj. forma poznania odwołującego się w wyjaśnianiu
rzeczywistości do ludzkiego rozumu. Nowa natomiast jest nazwa tego
zjawiska, które stało się szczególnie niebezpieczne w XX wieku.
Termin „błąd antropologiczny” wprowadził do antropologii filozoficz-
nej Jan Paweł II w encyklice Centesimus annus, wydanej w 1991 roku, tj.
w setną rocznicę encykliki Leona XIII Rerum novarum.1 Używając nazwy
„błąd antropologiczny” na określenie mylnej koncepcji człowieka, Jan
Paweł II pragnął wyakcentować pewne aspekty fałszywej wizji człowieka.
W XX wieku bowiem błędy poznawcze w rozumieniu człowieka, które
dotąd funkcjonowały jedynie w płaszczyźnie rozważań teoretycznych,
przeszły w sferę niebezpiecznych działań zarówno jednostek, jak i całych
społeczeństw, stając się zagrożeniem dla ludzkiej cywilizacji. Te zagrożenia
to niewyobrażalne masowe zbrodnie niespotykane w dziejach ludzkości,
jakie dotknęły różne narody.
Jakie są przyczyny, które legły u podstaw tego monstrualnego zła?
Wiadomo, że fenomen zła towarzyszy każdemu człowiekowi, każdemu
z osobna, jak i całym społeczeństwom. Obecność zła w świecie jest bez-
sporna, a natężenie zła, poczynając od początku XX wieku, stało się tak
ogromne, że człowiek poczuł się zagrożony w swym istnieniu. W ludzkiej
psychice pojawiły się pewne cechy patologiczne, które stały się podstawą
do sformułowania określenia „ fascynacja złem”2. Dlatego zrodziło się duże
zainteresowanie problemem zła, a jest ono rozpatrywane na różnych płasz-
czyznach i poziomach: przednaukowej, naukowej, literackiej, filozoficznej,
psychologicznej, socjologicznej i wielu innych. Zło, którego doświadcza
1 Encyklika Centesimus annus, 1991, 13, Jan Paweł II. Por. Błąd antropologiczny (red. A.
Maryniarczyk), Lublin 2003, s. 8. W grudniu 2002 roku odbyło się w Katolickim
Uniwersytecie Lubelskim międzynarodowe sympozjum, na którym została zarysowana
problematyka źródeł i skutków wynikających z błędnej koncepcji człowieka.
2 M. Gołaszewska, Fascynacja złem. Eseje z teorii wartości, Warszawa 1994.
8 Błąd antropologiczny a zagrożenia cywilizacyjne dla człowieka
człowiek przejawia się w różnych formach; złem jest: choroba, ból (fizyczny
i moralny), cierpienie, smutek, depresja, kalectwo, nienawiść, zabójstwa,
samobójstwa, spory rodzinne, spory partyjne, alkoholizm, narkomania,
kłamstwa, reklamy (bo oparte są na kłamstwie lub półprawdach), zdra-
dy małżeńskie, narodowe, mobbing, terroryzm (fizyczny i psychiczny),
pornografia, prostytucja, patologia w sporcie (doping), homoseksualizm,
wynaturzenia w modzie i sztuce, ludobójstwa, katastrofy, kataklizmy, utrata
niepodległości państwowej, ruchy gejowsko-lesbijskie, zbrojne konflikty,
obozy koncentracyjne, łagry, krematoria, nieuczestniczenie w wyborach
parlamentarnych i samorządowych, nieuczestniczenie w życiu politycznym
kraju, rozumianym jako roztropna troska o wspólne dobro.3
Cechą znamienną zła jest to, że wychodzi ono na ulice (marsze dewiacji,
które – jak na ironię – nazywane są marszami równości czy miłości), jest
agresywne, krzykliwe i nachalne, utożsamiane jest z dobrem, a dobro ze
złem. Ludzie zdeprawowani, o patologicznej naturze nie boją się ani nie
wstydzą swoich zboczonych zachowań i postaw; przeciwnie, chwalą się
swoim zepsuciem, mówiąc przy tym piękne słowa o tolerancji i wolności.
Co więcej, naciskają by te zachowania akceptować i legalizować.
Powstaje pytanie, co jest ostatecznym źródłem zła popełnianego przez
człowieka, jego eskalacji w ostatnich dziesięcioleciach? Papież odpowiada:
mylna koncepcja człowieka. Tę fałszywą wizję Jan Paweł II nazwał błędem
antropologicznym. Jeśli zatem zło ma swoją przyczynę w błędnej antropo-
logii filozoficznej, to dokładnego wyjaśnienia wymaga słowo „człowiek”.
Człowiek jako istota rozumna i wolna został nazwany bytem osobowym,
czyli osobą. Definicję tego bytu podał Boecjusz w następującej formule:
persona est substantia individua rationalis naturae – podmiot samodzielnie
bytujący (jednostkowy) o rozumnej naturze. Definicja ta została powszech-
nie przyjęta. Wyróżnia się następujące charakterystyczne cechy ludzkiego
bytu osobowego: poznanie intelektualne, miłość, wolność (autodetermi-
nizm), podmiotowość wobec prawa, zupełność (pod względem substan-
cjalnym i gatunkowym), godność. Ta ostatnia cecha, tj. godność stanowi
szczególną wartość, którą reprezentuje każdy człowiek jako istota rozumna
i wolna. Oznacza to, że osoba nie może być środkiem do osiągnięcia innych
dóbr, lecz sama jest celem wszelkiego działania, i stąd stanowi dobro samo
w sobie, zwane dobrem godziwym.
3 Analizę filozoficzną (status ontyczny) różnego rodzaju przejawów zła przedstawił M. A.
Krąpiec w swoim dziele Dlaczego zlo?, s. 77-103
Feliks Krause 9
Posiadanie wyżej wymienionych cech stawia osobę na pozycji spe-
cjalnej; osoba jest wartością nadrzędną, transcenduje bowiem i przyrodę,
i społeczeństwo, i państwo wraz ze wszystkimi jego instytucjami, gdyż te
są tylko sumą relacji między osobami jednostkowymi (bo żaden człowiek
zbiorowy nie istnieje), a więc są tworami abstrakcyjnymi, które mają służyć
rozwojowi osoby i być człowiekowi podporządkowane.
Błędy w sferze poznawczej w rozumieniu człowieka jako osoby pojawiły
się najpierw w religijnym nurcie pitagorejskim, które to rozumienie przejął
Platon. Człowiek był niejako duchem (rozumem) wcielającym się w różne
ciała ludzkie i zwierzęce (tzw. reinkarnacja). Taka koncepcja człowieka
oznacza radykalny dualizm duszy i ciała, przy czym ciało jest więzieniem
(a nawet grobem) dla duszy. Największym szczęściem dla duszy byłoby
uwolnienie się od ciała i powrót do krainy życia boskiego.
Druga koncepcja w rozumieniu człowieka pochodzi od Arystotelesa.
Platońskie dualistyczne rozumienie człowieka Arystoteles odrzucił jako
błędne, ponieważ według niego człowiek doświadcza siebie jako jeden byt.
Arystoteles stanął na stanowisku psychofizycznej jedności człowieka. Jed-
nakże jego koncepcja człowieka jako bytu powstałego według praw przyrody
oznaczała – w ujęciu chrześcijańskiej myśli filozoficznej, jak i teologicznej –
znaczną redukcję osoby ludzkiej, bo człowieka posługującego się poznaniem
intelektualnym, a więc niematerialnym nie mogła stworzyć sama przyroda.
Chrześcijańska koncepcja człowieka, którą wypracował Tomasz z Akwinu,
była zgodna z arystotelesowskim ujęciem psychofizycznej jedności człowie-
ka, ale - w odróżnieniu od tego greckiego filozofa – przyjmowała istnienie
duszy ludzkiej stworzonej bezpośrednio przez Boga. U Arystotelesa dusza
dochodzi wprawdzie z zewnątrz, ale nie jest stwarzana (bo pojęcia stwo-
rzenia Arystoteles nie znał), choć jest – jak wykazują najnowsze badania
dzieł Arystotelesa – nieśmiertelna, niezniszczalna.
W następnych wiekach wyżej wymienione koncepcje człowieka były
modyfikowane. Miały one postać redukcjonistycznego obrazu człowieka,
który był uwięzionym w ciele duchem, albo człowiekiem, który powstał
jako skutek ewolucji w porządku przyrody. Pierwsza z tych koncepcji
akcentowała stronę świadomościową człowieka. I tak Kartezjusz związał
operacje poznawcze wyłącznie z duszą, negując jedność psychofizyczną
człowieka: ciało i dusza to dwie substancje.
Druga koncepcja akcentowała potencjał biologiczny człowieka i jego
walory fizyczne. Ewolucjoniści z Ernstem Haecklem na czele zanegowali
10 Błąd antropologiczny a zagrożenia cywilizacyjne dla człowieka
istotną różnicę między ludźmi i zwierzętami, umieszczając ich w jednym
szeregu. Tego rodzaju redukcjonizm biologiczny oznacza degradację po-
zycji człowieka w przyrodzie. To spowodowało konieczność ustanowienia
określonych norma postępowania. Ludzi mniej zaawansowanych pod
względem ewolucyjnym uznano za mniej wartościowych, a zatem mniej
przydatnych dla danego społeczeństwa.
Swoistą konsekwencją redukowania osoby ludzkiej do niektórych jej
części jest pogląd Zygmunta Freuda, by uznać człowieka za „rezerwuar”
wyłącznie sił biologicznych, zwłaszcza seksualizmu. Takie stanowisko
Freuda redukuje osobę ludzką wraz z jej bogactwem psychicznym do
aspektów życia sensytywnego i wegetatywnego, czyli do życia właściwego
roślinom i zwierzętom. M.A. Krąpiec w wykładzie wygłoszonym na mię-
dzynarodowym sympozjum antropologicznym stwierdził, że redukowanie
życia osobowego do wybranych aspektów, ich absolutyzowanie, branie
ich za całość bytową lub za element decydujący o ludzkim bycie jest stale
powtarzającym się błędem logicznym (pars pro toto) niektórych pseudo-
naukowców i pseudomyślicieli.4
Te redukcjonistyczne koncepcje człowieka stały się głównym źródłem
kryzysu współczesnej kultury, i to w różnych jej dziedzinach: nauce, ety-
ce, sztuce, w systemach społeczno-politycznych, a także w religii.5 Błędy
w powyższych dziedzinach ludzkiej działalności zaowocowały: anty-nauką,
anty-etyką, anty-sztuką, systemami anty-społecznymi. Wszystkie te dziedzi-
ny opatrzone przedrostkami „anty” chcą znaleźć klucz do panowania nie
tylko nad przyrodą, ale i człowiekiem, i całymi społecznościami. W praktyce
oznacza to sterowanie człowiekiem, a w następstwie groźne zjawisko od-
podmiotowienia człowieka (traktowanie człowieka jak przedmiot) i relacji
międzyludzkich. Ostatecznym celem tych zabiegów jest detronizacja Boga,
a ubóstwianie kosmosu, państwa, panujących i wszystkich ośrodków władzy.
W konsekwencji tego stanu rzeczy pojawiły się realne zagrożenia dla
dalszej egzystencji gatunku ludzkiego. Są nimi: wojny światowe, broń nu-
klearna, terroryzm, ludobójstwa, krwawe prześladowania na tle religijnym,
rasizm, holocaust, próba eksterminacji całych narodów – Żydów, Polaków,
Romów, eksterminacja pewnych grup ludzi (kapłanów, wierzących, inte-
ligencji), obozy koncentracyjne, łagry, aborcja, eugenika, eutanazja i inne
zbrodnie przeciw ludzkości.
4 M. A. Krąpiec, Błąd antropologiczny, s.47
5 Tamże, s. 141-199.