Uluslar ve Ulusçuluk

233 Pages·1992·3.429 MB·Turkish

by  Ernest Gellner

Meslekten bir felsefeci ve sosyal bilimci olan ERNEST GELLNER
1925'de Paris'te doğdu. Eğitimini Oxford "Balliol College"de yaptı ve dokto­
ra çalışmasını 1961 yılında Londra Üniversitesinde tamamladı. Akademik
kariyerine Edinburgh Üniversitesinde başlayan (1947-49) E. Gellner, Lond­
ra Ekonomi Okulu (LSE)'nun sosyal antropoloji konusunda çalışma yaptığı
Sosyoloji Bölümünde Bronislaw Malinowski'nin ilk öğrencileri arasında yer
aldı. Gellner, 1962'den beri görev yaptığı LSE'de "Toplum Bilime özel iliş­
kiyle Felsefe Profösörü" resmi ünvanım taşımaktadır.
ilk kitabı olan Words and Things: A Citial Account of linguistic Phüosopy
and Studuy in Ideology adlı çalışmasında L. Wittgenstein'm kurduğu Ox-
ford'daki linguistik felsefe ekolünün savunduğu tez ve argümanları eleştire­
rek bir felsefe çevresi oluşturdu.
Thought and Change adlı çalışmasında da toplumun sanayileşmesi teme­
linden hareketle bir modern feslefe formüle etmeye çalışarak kritikler geliş­
tirdi.
Gellner'in en,büyük antropoloji çalışması Saints of the Atlas' dır. Bu çalış­
masında Yüksek Atlas Dağlarında yaşayan müslüman Berberilerde köy ha­
yatını inceledi.
Ileriki yıllarda İslam toplumlarma olan ilgisi daha da yoğunlaşarak yazdı­
ğı Müslim Society adlı eserinde çağdaş dünyada müslüman toplumlan be­
lirleyen dinamikleri yakalamaya çalşıtı. Bu çalışma aslında O'nun Ibn Hal­
dun'un Mukaddime'sinden hareketle bir İslam sosyoloji teorisi geliştirme
denemesidir.
Ernest Gellner'in yayınlanmış eserleri şunlar:
Words and Things (1959), Thought and Change (1964), Saints of the At­
las (1969), Legitimation of Belief (1974), Patrons and Clients (1977) Muslim
Society (1981). Değişik yazılarından oluşan kitaplar: Cause and Meaning in
the Social Science (1973) Contemporary Thought and Politics (1974) The De­
vil in Modern Philosophy (1974), Spectacles & Predicaments (1980), Arabs
and Berbers (1973, editör olarak)
insan yayınlan 82
inceleme-araştırraa dizisi 38
eserin özgün adı
Nations and Nationalism
dizgi, iç düzen
birim
baskı, cilt
doğan ofset
kapak baskısı
çetin ofset
kapak
yazıevi
ISBN 975-7732-41-9
insan yayınlan
klodfarer cad. 27/5 türbe/istanbul
tel: [phone]
ULUSLAR ve
ULUSÇULUK
Ernest GELLNER
çevirenler
Büşra Ersanlı Behar
Günay Göksu Özdoğan
insan yayınlan
İstanbul 1992
(Boş Sayfa)
İÇİNDEKİLER
ÇEVİRMENLERİN ÖNSÖZÜ 7
EDİTÖRÜN ÖNSÖZÜ 13
ÖNSÖZ 17
TANIMLAR 19
TARIM TOPLUMUNDA KÜLTÜR 31
SANAYİ TOPLUMU 47
ULUSÇULUK ÇAĞINA GEÇİŞ 79
ULUS NEDİR? 101
SANAYİ TOPLUMUNDA TOPLUMSAL
ADALET VE EŞİTLİK 117
ULUSÇULUK TÜRLERİ 153
ULUSÇULUĞUN GELECEĞİ 185
ULUSÇULUK VE İDEOLOJİ 203
SONUÇ 223
ÖZET 226
DİZİN 235
(Boş Sayfa)
ÇEVİRMENLE RÎN ÖNSÖZÜ
ikinci Dünya Savaşını izleyen dönemde eski sömür­
ge yönetimlerinin tasfiyesiyle birçok yeni ulus-devlet
ortaya çıktı. Ondokuzuncu yüzyıldan beri hükümünü
sürdüren ulusçuluk çağının böylece tamamen kapandı­
ğı düşünülmekteydi. Ancak son birkaç yıldır özellikle
(ulusçu akımların en yaşlı kıtası) Avrupa'da ve dağılan
Sovyetler Birliği'nin Asya topraklarında kurulmakta
olan ulusal devletler dikkatlerin yeniden ulusçuluk ko­
nusuna çevrilmesine neden oldu. Ondokuzuncu yüzyıl
ulusçuluğunun en sıcak bölgesi olan Balkan’larda bu­
gün Yogoslavya'nın parçalanması ve Sırp'larla Hırvat-
lar, Slovenler, Boşnaklar ve Amavutlar arasında baş-
gösteren çatışmalar ise uzun müddet rafa kaldırılmış
olan ulusçuluk tarihi bilgimizi yeniden gündeme getir­
mekte. Ulus, etnik köken, ulusal kimlik, ulusçuluk gibi
kavramlar da günümüz siyasi literatürünün gözde
kavramları olma durumunda.
Ernest Gellner'in Uluslar ve Ulusçuluk adlı eseri
1983 yılında yayınlanmakla birlikte bu çalışmasının
temel yaklaşımı ve ulus kavramına getirdiği yeni bakış
açısı aslında 1964'de yayımlanan ve bir dizi makaleden
oluşan Thought and Change kitabının "ulusçuluk" bö­
lümünde yer almıştı. Bu temel yaklaşım, 1970' lerde
ulusçuluk konusunda yoğun çalışmaları ile tanınan
Anthony Smith'in ilk geniş kapsamlı çalışması olan
Theories of Nationalism(1971)’ de de ayrıntılı bir şekil­
de değerlendirilmişti. Smith de Gellner gibi ulusçuluk
olgusunu modernleşme/ sanayileşme süreçlerine ba­
7
ğımlı bir değişken olarak ele almıştır. Bu ortak bakış
açısının en önemli yanı ulusçuluğun tamamen tarihi
bir ulusal kimliğin ve bilincin varlığına veya oluşması­
na indirgenmeyip bir dizi sosyo-ekonomik, kültürel ve
siyasi etkenin bileşkesi olarak sunulmasıydı. Ulusçu­
luk insanlık tarihinin sanayileşme aşamasında şekille­
nen bir olgu olarak ele almıyordu. Çalışmalarında dil­
bilim, antropoloji, felsefe, sosyoloji gibi çok çeşitli kay­
naklardan yararlanan Gellner disiplinlerarası yaklaşı­
mının yanısıra kendine özgü terminolojisi ve sunduğu
çarpıcı, hatta bazı uç örneklerle ulusçuluk konusunda
tamamen yeni bir tartışma başlatmış oldu.
Gellner'i öncüllerinden daha özgün ve yaratıcı ya­
pan özelliği onun ulusçuluk olgusuna farklı bir düz­
lemde yaklaşmasıdır. Ulusçuluk tarihinin klasikleri
arasında yer alan çalışmalar, ki bunlar arasında Hans
Kohn özel bir yere sahiptir, temelde birkaç yüzyıllık
Avrupa tarihi içinde ulusal kimliklerin nasıl oluştuğu­
na ve ulusçuluk ideolojisinin öğelerine dikkat çekmiş­
tir. Gellner için sorun ulusçuluk ideolojisinin ne dedi­
ği, kısacası ulusçu akımlar değil, ulusçuluk ile uluslaş­
ma süreci arasındaki bağlantıdır. Yukarıda Anthony
Smith'in de bu bakış açısından yararlandığına değin­
miştik. Ancak Gellner'in hakkını Gellner'e teslim ede­
lim. Ulus ile ulusçuluk arasındaki ilişkiyi paradigma-
tik bir değişiklik düzeyinde kavrayarak yeniden kav­
ramsallaştıran ve literatüre radikal bir tanım getiren
Gellner olmuştur.
Gellner'in çözümlemesinde bir ulus'u tanımlayan ne
Fransız devriminden kaynaklanan iradi (voluntarist)
ortak duygu ne de Alman romantik ulusçuluğunun
vurguladığı tarihsel organik bütünlüktür. Bu tür ortak
bir bilinç ancak ulusal bir kimliğin varlığına tekabül
eder. Ulusları meydana getiren şey ise uluslaşmanın
kendisidir. Bu durum paradoksal gibi gözükse de ulus,
uluslaşmanın bir nedeni değil sonucudur. Uluslaşma
ise sanayi toplumuna geçişin nedenlerinden ve bu top­
8
lumun kendi nesnel koşullarından kaynaklanan bir
süreçtir. Gellner'e göre üzerinde durulması gereken
nokta bu sürecin dayattığı dilin, kültürün ve eğitimin
merkezden kumandalı kullanımıdır. Dolayısıyla ulus
olgusunun ulus-devletiyle kaçınılmaz beraberliği ve bu
ilişki gereği ulusun siyasi, ekonomik ve kültürel açı­
dan rüştünü ispatlayabilmesidir.
Gellner bize açıklıkla her etnik topluluğun ulus ol­
madığını söylüyor. Daha doğrusu ulus olgusunun in­
sanlık tarihinin en eski aşamalarından bugüne miras
kalmadığını, ancak modern dünyanın nesnel koşulları
içinde oluştuğunu belirtiyor. Dolayısıyla da ancak bu
bağlamda tarihselleştiğini ve daha sonraki bir aşama­
nın kendi nesnel gerçekliği içinde aşılabilecek bir siya­
sal/toplumsal örgütlenme biçimi olduğunu hatırlatmış
oluyor.
Gellner'in ulusu modem devletle birlikte oluşan ta­
rihsel bir kategori olarak değerlendirmesi ünlü tarihçi
E.J. Hobsbawm tarafından da benimsenmiştir. Üslup­
ları, metodları ve dünya görüşleri (Hobsbawm'un
Marksizmine karşılık Gellner’in her tür ideolojinin üs­
tünde olma iddiası) çok farklı olmasına karşın Hobs-
bawm'un 1990'da yayımlanan ve doğrudan ulusçuluğu
konu alan kitabı, Nations and Nationalism Since 1780,
Gellner'in öncüsü olduğu ulus kavramından yararlan­
maktadır.
Gellner'in "sevap"lanmn yanısıra okuyucuyu (özel­
likle de çevirmenleri) zorlayan, zaman zaman hayrete
düşüren bazı noktalara ve özellikle de uluslaşma süre­
cini evrensel bir olgu olarak tanıtmaya çalışırken "Av-
rupa-merkezci" bakış açısının neden olduğu teorik so­
runlara da değinmeden geçemeyeceğiz. Gellner ulus­
laşma sürecine ilişkin hemen hemen tüm örnekleri er­
ken sanayileşen Batı ülkelerinden derlemiş, zaman za­
man da bunlan kendi muhayyilesinde yarattığı temsili
kategorilerle canlandırmaya çalışmıştır. Dolayısıyla
modern ulus-devletin doğuşuna eş tuttuğu uluslaşma
9