Uğur Emek, Bankacılık Sisteminde Rekabet ve İstikrar İkileminin Analizi

234 Pages·1610·4.91 MB·Turkish

UĞUR EMEK
BANKACILIK SİSTEMİNDE
REKABET VE İSTİKRAR
İKİLEMİNİN ANALİZİ:
TÜRKİYE ÖRNEĞİ
UĞUR EMEK
BANKACILIK SİSTEMİNDE
REKABET VE İSTİKRAR
İKİLEMİNİN ANALİZİ:
TÜRKİYE ÖRNEĞİ
MÜLKİYELİLER BİRLİĞİ VAKFI YAYINLARI: 34
Mülkiyeliler Birliği Vakfı
Yayınları No: 34
Konur Sokak No:l
06650 Kızılay - ANKARA
Tel/Faks: (0312)417 80 98
Ankara, Mart 2007
ISBN 978-975-7400-21-9
Baskı - Cilt
Başer Basını Yayın Ltd.Şti.
Aşıkpaşa caddesi, Bakkal Sokak No: 10
Keçiören-Ankara
Tel:[phone]
İÇİNDEKİLER
Tablolar.........................................................................................................6
Şekiller..........................................................................................................7
Grafikler........................................................................................................7
Kısaltmalar...................................................................................................8
Özet.............................................................................................................13
Abstract.......................................................................................................15
Giriş............................................................................................................17
I. Bankacılık Sisteminin Genel Özellikleri.......................................23
1.1. Bankacılık Sektöründe Ürün Piyasaları.....................................26
1.2. Mali Aracılık İşlevleri ve Bankaların Özellikleri....................27
1.2.1 Ödemeler Sistemine Erişim Sağlamak......................................28
1.2.2. Fon Kaynaklarının Kullanımı....................................................28
1.2.3. Risk yönetimi................................................................................29
1.2.4. Bilgi Üretimi ve Gözetim..........................................................30
1.3. Bankaların Özelliği..........................................................................30
1.4. Seçilmiş Sanayileşmiş Ülkelerde Mali Piyasaların
Yapısı ve Özellikleri...............................................................................33
1.5. Bankacılık Sektöründe Konsolidasyon Eğilimleri..................37
1.6. Bölümün Özet ve Sonuçlan ..........................................................39
II. Rekabet.................................................................................................41
II. 1. Rekabet ve Refah...........................................................................42
II.2. Rekabetin Korunmasından Beklentiler....................................44
11.2.1. Monopolistik Banka Davranışı ve Faiz Oranları................44
11.2.2. Rekabet ve Etkinlik....................................................................50
11.2.3. Rekabet ve İktisadi Büyüme İlişkisi .....................................56
3
Bankacılık Sisteminde Rekabet ve İstikrar İkileminin Analizi: Türkiye Örneği
II.3. Bankacılık Sektöründe Yoğunlaşmanın Kaynakları..............59
11.3.1. Piyasalara Giriş ve Çıkış Engelleri.........................................60
11.3.2. Gizli Anlaşma...............................................................................62
11.3.3. Birleşme ve Devralmalar...........................................................63
11.4. Rekabet Hukuku ve Politikaları.................................................63
11.5. Bölümün Özet ve Sonuçları.........................................................64
III. İstikrar(sızlık)....................................................................................67
III. 1. Mali İstikrar....................................................................................67
III.2. Piyasa Aksaklıkları.......................................................................72
111.2.1. Asimetrik Bilgi............................................................................73
111.2.2. Dışsallıklar ve Bulaşma Etkisi...............................................76
III.3.İstikrarsızlığın Nedenleri ve Yayılma Mekanizması.............77
111.3.1. Şokların Tür ve Nedenleri........................................................78
111.3.1.1. Faiz Oranlarının Yükselmesi..............................................78
111.3.1.2. Varlık Fiyatlarının Banka Bilançoları
Üzerindeki Etkileri...................................................................................79
111.3.1.3. Bankacılık Sektöründe Yaşanan Problemler...................81
111.3.1.4. Belirsizliğin Artması.............................................................82
III.3.2. Şokların Yayılma Mekanizmaları........................................82
111.4..Mali İstikrarsızlığın Etkileri........................................................83
111.5. Kamu Düzenlemeleri...................................................................89
111.5.1.Bankacılık Sektöründe Kamu Düzenlemelerinin Araçları 89
111.5.2.Düzenleme Aksaklıkları............................................................90
111.6. Bölümün Özet ve Sonuçları........................................................93
IV. Rekabet ve İstikrar İkilemi.............................................................95
IV. 1. Artan Rekabetin Piyasa Aksaklıklarını Artırarak
İstikrarsızlığı Tetiklemesi.......................................................................98
IV. 1.1. Piyasa Yapısı ve Likidite Riski...............................................99
IV. 1.2. Piyasa Yapısı ve Aşırı Risk Üstlenimi................................100
IV. 1.3. Rekabet ve İstikrar Arasında Olumsuz İlişki
Bulan Görgül Çalışmalar.....................................................................105
4
Bankacılık Sisteminde Rekabet ve İstikrar İkileminin Analizi: Türkiye Örneği
I V.2. Rekabetin Piyasa Aksaklıklarını Düzelterek İstikrara
Yardımcı Olması...................................................................................106
IV.2.1. Yüksek Yoğunlaşma Oıjanları ve Mali İstikrarsızlık...... 106
IV.2.2. Artan Rekabet ve Mali İstikrar............................................ 111
IV.2.3. Rekabet ve İstikrar Arasında Olumlu İlişki
Bulan Görgül Çalışmalar.................................................................... 112
IV.3. Bölümün Özet ve Sonuçları..................................................... 117
V..Türk Bankacılık Sisteminin Genel Özellikleri ......................... 123
V.l. Bankacılık Sisteminin Piyasa Yapısı....................................... 125
V.2. Bankacılık Sisteminde Kârlılık ve Verimlilik Gelişmeleri 130
V.3. Kırılganlık ve Krizler.................................................................. 133
V.4. Bölümün Özet ve Sonuçları......................................................137
VI. Türk Bankacılık Sisteminde Rekabet ve İstikrar Analizi.....141
VI. 1. Rekabet Analizi..........................................................................143
VI. 1.1 .Yapısal Yaklaşım.......................................................................144
VI. 1.2. Davranış (Rekabet) ve Performans İlişkisinin Doğrudan
Ölçümlenmesi........................................................................................150
VI. 1.2.1 Panzar-Rosse Modeli...........................................................151
VI. 1.2.2. Panzar-Rosse Modelini Uygulayan Görgül Çalışmalarl56
VI. 1.3.Panzar-Rosse Modeli Çerçevesinde Türk Bankacılık
Sektöründe Rekabet Analizi..............................................................161
VI. 1.3.1. Görgül Model.......................................................................162
VI. 1.3.2.Veri Analizi............................................................................163
VI. 1.3.3. Rekabet Analizi...................................................................167
VI.2. Etkinlik Gelişmeleri...................................................................176
VI.2.1. Veri Zarflama Yöntemi..........................................................178
VI.2.2. Veri Seçimi ve Görgül Model..............................................180
VI.2.3. Veri Zarflama Yöntemine Göre Etkinlik Bulguları......182
VI.3. Rekabet (Etkilik)-İstikrar (Ödeme Gücü)
İkileminin Analizi.................................................................................188
VI.3.1. Görgül Model.........................................................................190
5
Bankacılık Sisteminde Rekabet ve İstikrar İkileminin Analizi: Tiirkiye örneği
VI.3.2. İkilemin Görgül Bulguları ....................................................193
VI.4. Bölümün Özel ve Sonuçlan.....................................................195
Genel Değerlendinne ve Sonuç.........................................................199
Kaynakça.................................................................................................213
TABLOLAR
Tablo: 1.1. Banka Bilançosu..................................................................24
Tablo:I.2. Dünyanın Büyük Bankalarının Varlıklarının G13
Ülkelerinin GSMH’sına Oranlan.........................................................38
Tablo: III. 1. Seçilmiş Ülkelerde Sistemik Bankacılık Krizleri ... 70
Tablo: III.2. 24 Krizde Bankacılık Krizlerinin Mali Yükleri...... 87
Tablo:IV.l.Rekabet ve İstikrar Arasında Olumsuz İlişki Bulan
Kuramsal Çalışmaların Belirleyici Özellikleri...............................102
Tablo: IV.2.Rekabct ve İstikrar Arasında Olumsuz İlişki Bulan
Görgül Çalışmaların Genel Özellikleri............................................106
Tablo: IV.3.Rekabet ve İstikrar Arasında Olumlu İlişki Bulan
Kuramsal Çalışmaların Belirleyici Özellikleri............................... 110
Tablo: IV.4.Rekabet ve İstikrar Arasında Olumlu İlişki Bulan Görgül
Çalışmaların Genel Özellikleri.......................................................... 114
Tablo: IV.5. Rekabetin Banka Bilançosunun Aktif ve
Pasif Yapısı Üzerine Etkileri............................................................... 116
Tablo: IV.6. Bankacılık Sektöründe İstikrarın Sağlanmasına Yönelik
Araçların Rekabet Üzerine Etkileri...................................................120
Tablo: V. 1. Bankacılık Sisteminin Gelişimi...................................126
Tablo: V.2. Bankacılık Sisteminde Grup Payları ..........................128
Tablo: V.3. Ticaret Bankalarının Uzmanlaşma Seviyesi............. 130
Tablo: V.4. Ticaret Bankalarının Verimlilik ve Risk Göstergeleri 134
Tablo: V.5. Bankacılık Krizinin Maliyeti........................................ 138
Tablo:VI.l. Türk Bankacılık Sisteminde Yoğunlaşma Oranları. 148
6
Bankacılık Sisteminde Rekabet ve İstikrar İkileminin Analizi: Türkiye Örneği
Tablo:VI.2. H-İstatistiğinin Değerleri..............................................153
Tablo:VI.3. Panzar-Rosse Yöntemini Kullanarak Bankacılık
Sektöründe Rekabet Analizi Yapaıı Çalışmaların Özet Bulguları 160
Tablo: VI.4. Panzar-Rosse Analizinde Kullanılan Verilere
Ait Özet İstatistiki Bilgileri.................................................................166
Tablo:VI.5. Türk Bankacılık Sisteminde Rekabet Analizi: Panzar-
Rosse Modeli Bulgulan.......................................................................170
Tablo: VI.6. Uzun Dönem Denge Testi.............................................174
Tablo: VI.7. Veri Zarflama Analizinde Kullanılan Verilerin
Özet İstatiski Bilgiler...........................................................................181
Tablo: VI.8. Veri Zarflama Analizi Tahmin Sonuçları.................. 184
Tablo:VI.9. İkilem Analizinde Örnekte Yer Alan Bankaların
Özet İstatistiki Bilgileri........................................................................192
Tablo:VI.10. Türk Bankacılık Sektöründe Etkinlik ve Ödeme
Gücü İlişkisinin Yönü ve Boyutu.....................................................194
Tablo:VI: 11. Çalışmada Elde Edilen Analiz Bulgularının Özet
Değerleri..................................................................................................196
ŞEKİLLER
ŞekiI:1.1 -Mali Piyasaların Genel Görünümü...................................34
Şekil: III-1.Gelişen Ülke Ekonomilerinde Mali İstikrarsızlığın
Yayılması...................................................................................................84
Şekil: III-2.Gelişmiş Ülke Ekonomilerinde Mali İstikrarsızlığın
Yayılması...................................................................................................85
GRAFİKLER
Grafik: VI. 1. Üretim Kısıtı ve Etkinlik Dağılımı..........................179
Grafik: VI.2. Etkinlik Tahmini Sonuçları........................................183
Grafik: VI.3. Risk/Getiri Kısıtı, Etkinlik ve Ödeme Gücü........ 189
7
Bankacılık Sisteminde Rekabet ve İstikrar ikileminin Analizi: Türkiye Örneği
KISALTMALAR
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
BDDK Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
CBRT Central Bank of Republic of Turkey
ECB European Central Bank
EU European Union
DEA Data Envelopment Analysis
DMU Decison Making Units
DİBS Devlet İş Borçlanma Senedi
DPT Devlet Planlama Teşkilatı
GSMH Gayri Safı Milli Hasıla
HHI Hcrfindahl-Hirschman Index
IMF International Monetary Bank
KEP Katılım Öncesi Ekonomik Program
KOBİ Küçük ve Orta Ölçekli İşletme
OECD Organization for Economic Cooperation and Development
TEK Teknik Etkinlik Katsayısı
TBB Türkiye Bankalar Birliği
TMSF Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
SCP Structure-Conduct-Performance
VZY Veri Zarflama Yöntemi
TEŞEKKÜR
Bu tez çalışması Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
(Siyasal Bilgiler Fakültesi) İktisat Anabilim Dalı Doktora Programında
Prof. Dr. Aykut Kibritçioğlu danışmanlığında hazırlanmış ve Prof. Dr.
İrfan Civcir, Prof. Dr. Güven Sak, Prof. Dr. Aykut Kibritçioğlu, Doç.
Dr. Hakan Berüment ve Doç. Dr. Haşan Şahin’in katılımı ile oluşturulan
tez jürisi tarafından 08/07/2005 tarihinde yeterli bulunarak oybirliği
ile kabul edilmiştir. Hepsine teşekkür ederim.
Tez İzleme Komitesi Prof. Dr. İrfan Civcir, Prof. Dr. Aykut
Kibritçioğlu ve Doç. Dr. Faruk Selçuk’tan oluşmuştur. Değerli Faruk
Selçuk zamansız vefatı nedeniyle Tez Jürisinde yer alamamıştır.
Üzgünüm. Aramızda olsaydı, sadece benim çalışmama değil, daha
pek çok çalışmaya anlamlı katkılar sağlayacağından kuşkum yok.
İzleme Komitesi çalışmaları süresince benim çalışmama önemli
katkılar sağlamıştır. Sonsuz müteşekkirim.
Danışmanım Aykut Kibritçioğlu’nun insani hoşgörüsü ve
akademik disiplini olmasaydı, bu tez çalışması tamamlanamazdı.
Çalışmanın yönetimi, yönlendirilmesi ve geliştirilmesine yönelik, adeta
kendi çalışması gibi sağladığı titiz katkılara çok teşekkür ederim.
Uygulama bölümündeki teknik analizlerin geliştirilmesi
amacıyla yapmış olduğu yorumlar nedeniyle, Doç Dr. Haşan Şahin’in
katkısını ve kendisine olan şükranlarımı özellikle belirtmek isterim.
9