Table Of ContentTÜRKİYE’NİN TEK ARAP-ORTODOKS KÖYÜ TOKAÇLI’DA
DİNSEL VE KÜLTÜREL KİMLİK
The Religious and Cultural Identity in Tokaçlı Village That Only
Arab-Orthodox in Turkey
Doç. Dr. Tuğça Poyraz TACOĞLU*
Doç. Dr. Adem SAĞIR**
Ferhat ARIK***
ÖZ
Kültür ile kimlik arasında kurulacak ilişki, aynı zamanda farklı toplumsal olguları göz önünde
bulundurmayı gerektirir. Tarih, gelenek, tutumlar, din, ekonomik algılar, siyasi düşünme biçimleri
başta olmak üzere bütün toplumsal durumlar, zamanla kültürel öğelere dönüşmektedir. Böylece kül-
tür, kimlikleri dışarıdan şekillendiren bir unsur haline gelmektedir. Günümüzde küreselleşmenin ar-
tan baskısıyla dinden siyasete, politikadan eğitime hemen her alanda kimlik, tartışılan konular arasın-
dadır. Tartışmalar arasında temel kimlik göstergeleri olarak ise yerellikler ve dinsellikler ile bunların
uzantıları ön plana çıkmaktadır. Burada yerellikler, daha çok mekânsal aidiyetlikleri temsil ederken,
dinsellikler ise toplulukların inanç ve ritüellerine denk düşmektedir. Bu çalışma, temelde bu noktadan
hareketle, Hatay’ın Altınözü ilçesine bağlı, Türkiye’nin tek Arap Ortodoks köyü olan Tokaçlı Köyü’nde
dinsel ve kültürel kimlik olgusunu içinde bulunduğu mekân bağlamında ele almıştır. Çalışmada kül-
türel kimlik, etnik ve dini unsurlar üzerinden tanımlanmış ve çözümlenmiştir. Etnik unsur, köyün
Arap köyü olarak bilinmesiyle ilişkilendirilirken, dini unsur ise köyün Hıristiyan Ortodoks olmasıyla
ilişkilendirilmiştir. Bu bağlamdan hareketle çalışmada, toplumsal hareketlilik ve göç olgusu, katılım-
cıların kendilerini nasıl tanımladıkları ve kimlik algılamaları, komşu köylerle kurdukları ilişkileri,
kullandıkları dil ile ilgili bilgiler, köyde uygulanan gelenekler gibi konular değerlendirilmiştir. Çalış-
mada mülakat ve gözlem tekniğiyle birlikte doküman incelemesinden yararlanılmıştır. Görüşmeler,
3-7 Temmuz 2011 tarihleri arasında sahaya gidilerek gerçekleştirilmiştir. Farklı yaşlardan, farklı mes-
leklerden ve farklı eğitim seviyelerinden 50 kişi ile görüşmeler yapılmıştır. Çalışmada katılımcıların
kültürel kimliğini belirleyen temel öğenin din olduğu, etnik tanımlama biçimlerinin ise sadece dil ve
müzik gibi unsurlar etrafında şekillendiği tespit edilmiştir. Tokaçlı Hıristiyanlarının Türkiye’ye bağlı
oldukları görülmüş, kimi zaman kendilerini “Türk vatandaşı” olarak, kimi zaman ise “Türk” olarak
tanımladıkları tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kültür, Kimlik, Ortodoks Hıristiyanlık, Tokaçlı, Antakya.
ABSTRACT
Relationship which will be established between culture and identity also requires to consider
different social facts. All social conditions, especially history, traditions, attitudes, religion, economic
perceptions, political opinion are transformed into cultural elements over time. Thus, culture is be-
coming a factor which shapes the identities from the outside. Today, with the increasing pressure of
globalization, identity is the topic discussed in almost every area from politics, religion, and politics
to education. As indicators of the basic identity have come to the forefront locality and spirituality
with their extensions in discussions. While the localities represent more local belonging, the religiosity
corresponds to the beliefs and rituals of the community. The study has analyzed the phenomenon of
religious and cultural identity in Altınözü township of Hatay, the only Arab-Orthodox village is Tokaçlı.
In this study, cultural identity has defined and analyzed via the ethnic and religious facts. Ethnic fact
* Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, Ankara/Türkiye
[email protected]
** Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, Ankara/Türkiye [email protected]
*** Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü Araştırma Görevlisi, Ankara/Türkiye
[email protected]
68 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2016, Yıl 28, Sayı 110
is associated with being Arab as well as religious fact is related with being Orthodox. In this context
the study were applied with social mobility and migration, participants’ definitions of identity, relati-
ons with neighboring villages, they use information about the language, traditions, issues such as the
Tokaçlı. In this study it has used the technique of in-depth interviews and document review by the
observation technique. Interviews was conducted between 3 and 7 July 2011. 50 people were intervie-
wed with different age groups, professions and educational levels. This study has been identified that
religion is a fundamental element in determining the cultural identity of participants; ethnic forms
of identification only formed around elements such as language and music. Tokaçlı Christians have
been seen that they are connected to Turkey, they were described themselves sometimes the “Turkish
citizens” or the “Turks”.
Key Words
Culture, Identity, Orthodox Christianity, Tokaçlı, Antakya.
1.Giriş Araştırmanın konusunu, Hatay/
Kültür ile kimlik arasında ku- Altınözü’ne bağlı Tokaçlı Köyü’nde
rulacak ilişki, aynı zamanda farklı yaşayan Arap-Ortodoksların din-
toplumsal olguları göz önünde bulun- etniklik-yerellik çerçevesinde kültürel
durmayı gerektirir. Tarih, gelenek, kimliklerinin betimlenmesi oluştur-
tutumlar, din, ekonomik algılar, siyasi maktadır. Çalışmada kültürel kimlik;
düşünme biçimleri başta olmak üzere etniklik ve din üzerinden çözümlen-
bütün toplumsal durumlar, zamanla miştir. Etniklik, köyün Arap olmasıy-
kültürel ögelere dönüşebilmektedir. la, din ise köyün Hristiyan olmasıy-
Böylece kültür, kimliği dışarıdan, top- la ilişkilendirilmiştir. Bu bağlamda
lum ise içeriden dönüştürmektedir. çalışmada katılımcıların kökenleri
Türkiye’de bu tartışmaların odaklan- ve ne zamandır Hatay’da yaşadıkla-
dığı noktalardan birisi etniklik, diğe- rı sorgulanmıştır. Ayrıca Arap-Or-
ri ise din ve yerellik konusudur. Bu todoksların dinsel inançları ve iba-
tartışmalar, bir yönüyle Anadolu’nun detleri, doğum, düğün ve ölümlerde
oldukça eski bir medeniyet çizgisinde uyguladıkları âdetler ele alınmıştır.
yer almasıyla, diğer bir yönüyle ise Son olarak Tokaçlıların kendilerini
Türk-İslam medeniyetinin geniş bir nasıl tanımladıkları, Arap-Ortodoks
alanda hüküm sürmüş olmasıyla iliş- olmaktan kaynaklanan sorunlar ya-
kilendirilmektedir. İlk gruptaki tar- şayıp yaşamadıkları, komşu köylerle
tışmalar, Anadolu’nun yıllarca farklı ilişkileri, göç süreçleri ele alınmıştır.
medeniyetlere ev sahipliği yaptığına Araştırmada yorumlayıcı sosyoloji te-
ve farklı kültürel unsurların kaynaş- mel alınarak, anlamaya yönelik bir
tığı bir mekân olmasına dikkat çeker çalışma yapılmıştır. Nitel araştırmada
(Kula 2011). İkinci grup tartışmalar asıl araştırılan, katılımcıların araştır-
ise Türk-İslam medeniyetinin geçtiği ma problemine verdikleri anlamlardır.
coğrafyaları şekillendirdiğini açıklar Bu bağlamda birçok kişinin belirli bir
(Köprülü 2005; Barthold 2004; Gökalp fenomene ilişkin yaşanmış tecrübele-
2007). Bu bağlamda Türkiye’de farklı- rini nasıl anlamlandırdıklarının an-
lıklar üzerinden yapılacak kimlik ça- laşılabilmesi için fenomenolojik nitel
lışmaları, önemli birer sosyolojik kay- araştırma yaklaşımı kullanılmıştır.
naktır. Çalışmada ele alınan temel konular
http://www.millifolklor.com 69
Millî Folklor, 2016, Yıl 28, Sayı 110
aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Katı- 2. Tokaçlı’da Dinsel ve Kültü-
lımcıların sosyo-ekonomik düzeyleri; rel Kimliğin Sosyolojik Çözümle-
toplumsal hareketlilik ve göç eğilimi; mesi
aile, evlilik, düğün, doğum, ölümle Doğu ile Batı kültürünün kesiştiği
ilgili temel gelenek ve görenekler; ka- bir coğrafyada yer alan Hatay, birçok
tılımcıların kimliklerini tanımlama dinden ve inançtan insanın bir arada
biçimleri; köyde yaygın olarak hangi yaşadığı, çok kültürlü bir kenttir. Çok
dilin tercih edildiği. kültürlü yapısını tarih boyunca koru-
Çalışmanın evreni (163’ü erkek, muş olan ilde, birden fazla dinî cemaat
147’si kadın ve 70’i çocuk) 380 kişiden ve etnik topluluk bulunmaktadır (Doğ-
oluşmaktadır. Çalışmanın örneklemi ruel 2005:33). Çalışmaya konu olan
ise (21’i kadın, 29’u erkek) toplam 50 Tokaçlı, böyle bir temsilin biçimlerini
kişiden seçilmiştir. Çalışma, kartopu göstermesi bakımından dikkate değer-
veya zincirleme örnekleme tekniğiyle dir. Tokaçlı Köyü, Hatay/Altınözü’ye
desteklenmiştir. Bu çerçevede muh- bağlı bir yerleşim yeridir. Suriye sını-
tara ve daha sonra ulaşılan kişilere rındaki Altınözü’nün üçte birini Arap-
“Bu konuda en çok kimler bilgi sahibi Ortodokslar oluşturmaktadır. Tokaçlı
olabilir? Kimle/Kimlerle görüşmemizi Köyü, Hatay’a 26 km, ilçe merkezine
önerirsiniz?” sorusu yöneltilerek gö- ise 2 km uzaklıktadır. Tokaçlı’nın eski
rüşme yapılacak kişiler belirlenmiştir. adı, Arapçada cennet anlamına gelen
Çalışmada, nitel araştırma tek- Cneydo’dır. 1939 yılında, Hatay’ın
niklerinden derinlemesine görüşme Türkiye Cumhuriyeti’ne geçmesi ile
tekniğiyle birlikte gözlem tekniğinden köyün adı daha kolay telaffuz etmek
yararlanılmıştır. Çalışma açısından için Cünte yapılmıştır. 1960’lı yıllarda
görüşmeler çok önemlidir çünkü Arap- Yonta olarak değiştirilen köyün adı,
Ortodokslar hakkında sınırlı sayıda sonunda Tokaçlı olmuştur.1 Aile için-
akademik çalışma bulunmaktadır. Bu de kullandıkları dil Arapça olan Orto-
nedenle görüşmeler, çalışmanın temel doks Hristiyanlar, Türkiye tarafından
bilgi kaynağını oluşturmaktadır. Ça- Rum Ortodoks olarak kabul edilmek-
lışmada farklı yaşlarda, farklı meslek- tedir. Kiliselerine Arapça ya da Sür-
lerde ve farklı eğitim seviyelerinde ki- yanice adlar veren köy, dinî açıdan
şiler seçilmiştir. Görüşmeler daha çok Antakya Rum-Ortodoks Patrikliği’ne
evlerin bahçesinde ya da köy kahve- bağlıdır.2 Köyde Meryem Ana isimli
sinde yapılmış, bir kısmı resmi görüş- Rum-Ortodoks kilisesi bulunmakta-
melerden çok aile ortamında yapılan dır. Kilisenin eski dönemlerde inşa
konuşmalar şeklinde gerçekleşmiştir. edildiği bilinmektedir, günümüzdeki
Görüşmeler sırasında katılımcılar, hâlini ise 1891 yılında almıştır. Giriş
gerçek isimlerinin çalışmada kullanıl- kapısının üzerinde Türkçe olarak T.C.
mayacağı konusunda bilgilendirilmiş, Maria Ana Rum-Ortodoks Kilisesi ya-
böylece rahatça konuşabilmeleri sağ- zısı, kapısının yanında da Eski Ahitte
lanmıştır. söz edilen on emrin anlatıldığı mer-
70 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2016, Yıl 28, Sayı 110
mer yazıtlar vardır. Çatısına bitişik Örneklemin Genel Özellikleri
bir çan kulesi vardır. Çan kulesi, iba- Örneklem 29 erkek, 21 kadın ol-
det zamanlarında ve köyde bir ölüm mak üzere toplam 50 kişidir. Örnekle-
gerçekleştiğinde olmak üzere iki amaç min yaşı, mesleği, çocuk sayısı gibi ge-
için kullanılmaktadır. Tokaçlı’da Or- nel özellikleri şu şekilde belirtilebilir.
todokslarca kutsal kabul edilen Aziz Özellikler Sayı %
Yuhanna, Meryem Ana ve Aziz İlyas Cinsiyet
Erkek 21 42
adında üç ziyaret yeri vardır. Köyde
Bayan 29 58
bir papaz bulunmaktadır. Toplam 50 100
Köydeki hane sayısı 301, köyün Yaş Dağılımı
nüfusu ise 248 erkek, 264 kadın ol- 25 yaş altı 8 16
25-29 7 14
mak üzere toplam 512 kişidir. Köyün
30-34 4 8
göç vermesinden ötürü köy nüfusu son 35-39 3 6
yıllarda azalmaktadır. Köyün geçimi 40-44 4 8
45-49 2 4
temelde tarıma dayanmakta, yurt dı-
50-54 5 10
şında yaşayan köy sakinlerinden gelen 55-59 6 12
maddi desteğin de önemli bir ekonomik 60-64 5 10
65-69 4 8
gelir kaynağı olduğu görülmektedir.
70 yaş üstü 2 4
Köyde yaşayanların çalışmak için ter- Toplam 50 100
cih ettikleri yerin Avrupa olduğu tespit Medeni Durum
edilmiştir. Köyde dikkat çeken konut Evli 26 52
Bekâr 23 46
tipleri, köydeki aileler arasındaki eko-
Eşi ölmüş 1 2
nomik farklılıkları göstermektedir. Bu Toplam 50 100
evler aynı zamanda yurt dışında olan Öğrenim Durumu
Okuma-yazma bilmiyor 5 10
ailelerin de köyle süren ekonomik ve
Yalnız okur-yazar 4 8
fiziksel bağını vurgulamaktadır. Yurt
İlkokul 15 30
dışında çalışan aile bireylerinin kat- Ortaokul 6 12
Lise 20 40
kısıyla bazı evlerin dış-iç mimarisiyle
Toplam 50 100
lüks şekilde yapıldığı görülmektedir.
Meslek Grupları
Bu konutlar, dış bir gözlemle yurt dışı- Ev hanımı 16 32
na göç veren ailelerin de somut olarak Emekli 14 28
Çiftçilik 13 26
tespit edilebilmesini sağlamaktadır.
Serbest meslek 7 14
İnsanlar, gündelik hayatlarını köyün Toplam 50 100
eğlence mekânları olarak göze çarpan
Tablo 1- Örneklem Grubunun Demografik
çay bahçelerinde geçirmektedir. Köy- Özellikleri
de bir adet köy konağı ve iki tane köy Katılımcıların medeni durumuna
kahvesi vardır. Köyün gelenek ve gö- bakıldığında, evli ve bekârların sayısı
renekleri Arap kültürüne dayanmak- birbirine yakındır. Yaş dağılımların-
la birlikte Anadolu kültüründen de da, 25 yaş altının en yüksek, 70 yaş
baskın özellikler taşımaktadır. Yemek ve üstünün ise en düşük orana sahip
kültürü ise Hatay’ın mutfak kültürüy- olduğu görülür. Çiftçilik, köyün en
le yakından ilişkilidir. önemli meslek gruplarından birisidir.
http://www.millifolklor.com 71
Millî Folklor, 2016, Yıl 28, Sayı 110
Ayrıca katılımcılardan 4’ü yurt dışın- desiyle “Kökümüz Arap ama sonradan
dan emeklidir. Katılımcıların öğrenim değiştik” bilgisi de bu bağlamda önemli
durumlarında lise mezunu katılımcı- kabul edilmiştir. Tokaçlı’da iç ve dış
ların en yüksek oranda olduğu, bunu göçlerin aynı anda ortaya çıktığı tespit
ise ilkokul mezunlarının takip ettiği edilmiştir. Köyde ortaya çıkan göçleri
görülmektedir. üç farklı başlıkta ele almak mümkün-
Toplumsal Hareketlilik ve dür. Bunlar sırasıyla, Hatay/İskende-
Göç run ve Hatay/Antakya’ya, İstanbul’a ve
Köyün bugünkü toplumsal yapı- yurt dışına yapılan göçlerdir. Yurt dışı
sında en belirleyici unsurlardan birisi göçleri, köyün sosyo-ekonomik yapısı
göçlerdir. Tokaçlı açısından göç olgu- ve kültürel yapısında temel belirleyici
su, çalışmada iki şekilde ele alınmış- olması bakımından dikkat çekmekte-
tır. Bunlardan ilki köyün tarihsel geç- dir. 1960’lı yıllarda Hatay’dan dışarı-
mişiyle, özellikle köyde yaşayanların ya göçler işçi göçü biçiminde Almanya
atalarının köye nereden göç ettikleri başta olmak üzere Batı Avrupa’ya yö-
ya da kökenlerinin nereye dayandığı
neliktir. Batı Avrupa’ya işçi göçü, 1973
sorusuyla ilişkilendirilmiştir. İkincisi
yılında (Kıbrıs Harekâtı’nın etkisiyle)
ise, dış göçle ilişkilidir. Katılımcılar,
göçmen işçi alımlarının durdurulma-
atalarının köye nereden geldikleri
sının ardından aile birleşimleri şeklini
sorusuna net bir cevap vermemiştir.
almıştır. Evlilik yoluyla göç, günümüz-
Ancak mülakatlar sırasında bazı nok-
de de devam etmektedir. Muhtarın
talar ön plana çıkmıştır:
verdiği bilgilere göre, köyden yurt içine
“Bizim büyüklerimizden öğ-
ve yurt dışına göç eden hane sayısı ve
rendiklerimize göre bizim soyumuz
nereye göç ettikleri şu şekilde tablolaş-
Payas’tan (Hatay’ın Dörtyol ilçesine
tırılabilir:
bağlı ilçe) gelmiştir. Mesela Payas’taki
Şehirler/Ülkeler Hane Sayısı
kaleleri bizim dedelerimiz yapmış. Bir
İstanbul 300 hane
zamanlar ben tesadüfen bir cenazeye
Almanya 300 hane
gittim oraya. Orada tanıştığım 100
Antakya 40-50 hane
küsur yaşında çok efendi bir adamla
Norveç 40-45 hane
sohbet ettik. Adam, dedemi tanıyordu.
Avustralya 30-40 hane
Bizim kökümüzün Payas’tan gittiğini
Yunanistan 35 hane
söyledi. Aklıma gelmişken başımdan
geçen bir olayı daha anlatayım. Ser- Avusturya 28-30 hane
visteyken Suriye plakalı bir Mercedes Fransa 28-30 hane
geldi. Sahibi eskiden dedesinin bura- İskenderun 15-20 hane
da yaşadığını söyledi. Oturduk kahve İsveç 5-6 hane
içtikten sonra kimlerden olduğunu Danimarka 5 hane
sordum. Adamın söylediklerine göre ABD 3 hane
benim dedem ile onun dedesi kardeş- Ürdün 2-3 hane
miş” (Erkek, 66, emekli işçi). İngiltere 2 hane
ya da “Suriye’den gelmişler, Hollanda 2 hane
Adana’dan gelmişler” şeklindeki ifa- Tablo 2- Köyden Göç Eden Hane Sayısı ve Ne-
deler dikkat çekmiştir. Muhtarın ifa- reye Göç Ettikleri
72 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2016, Yıl 28, Sayı 110
Köyün dışarıya göç vermesi nede- oranla yüksektir. Katılımcılardan bi-
niyle köy nüfusu kış ve yaz aylarında risi bu durumu Türkiye’deki yurt dışı
farklılık göstermektedir. Katılımcılar- göçün tarihsel geçmişiyle aynı paralel-
dan birisi “Köyün nüfusu kışın ancak de değerlendirmiştir: “Avrupa’ya göç
150 kişi kalıyor, hep yaşlılar kalıyor, 1964 yılında başladı, çoğu devlet ka-
yazın özellikle Temmuz-Ağustos ayla- nalıyla gittiler, Avrupa’daki işçi sıkın-
rında gurbetçilerin gelmesiyle birlikte tısının giderilmesi için devletlerarası
nüfus bin kişiyi buluyor” demekte ve anlaşmalar yapılmış, sonra iş ve işçi
“Köyümüz çok güzel, havası, suyu ama bulma kurumu tarafından işe alınıp
tek kusuru var o da köyde genç kalma- Avrupa’ya gönderildiler” (Erkek, 35,
dı artık, bu nedenle ben de göç etmek Emekli).
istiyorum” (Kadın, 30, Ev hanımı) diye Araştırma sırasında köydeki genç-
eklemektedir. lerin ekonomik nedenlerle ve daha iyi
Yurt dışında yaşayan köylülerin, yaşam şartları nedeniyle özellikle yurt
yazları memleketlerine gelmelerinin dışına göç etmek istedikleri tespit edil-
sebeplerinden birisi, düğünlerdir. Dü- miştir. Köydeki temel geçim kaynağı-
ğünler, köyde ve yurt dışında yaşayan nın tarıma dayalı olması, gençlerin
gençlerin birbirlerini görmeleri ve ekonomik kaygılarla köy dışında bir
birbirleriyle tanışmalarını sağlaması gelecek planlaması yaptıkları anlaşıl-
bakımından önemli bir fırsattır. Özel- maktadır. Gençler arasında üniversi-
likle yurt dışında yaşayan gençlerin, teye gitme isteği düşüktür. Gençler,
eşlerini genellikle köyden seçtikleri yaşam şartlarını yurt dışına giderek
görülmektedir. Evliliklerle ilgili olarak yükselteceklerine inanmaktadırlar.
diğer bir olgu, akraba evliliğinin yük- Ancak yurt dışına göçler, günümüzde
sek olmasıdır. Burada evlilik biçimle- vize engelleri nedeniyle zorlaşmıştır.
rinin de bir göç aracı olarak karşımı- Gençlerin bu durum karşısında yeni
za çıktığı görülmektedir. Buna göre bir gelecek arayışı içerisinde oldukla-
akrabalar arası evlilikler ile köydeki rı görülmüştür. Yurt dışına çıkmayan
gençlerin yurt dışına çıktıkları görül- gençlerde genel eğilim, yurt dışına git-
mektedir. Katılımcıların hepsinin yurt menin istenmesidir. Ancak gençlerin,
dışında akrabası olması, köyden yurt “Gitmek isterim de, mümkün değil,
dışına göçü göstermesi bakımından izin vermezler ki, vize vermezler” (Ka-
önemlidir. Derinlemesine görüşmeler dın, 18, Ev Hanımı) ifadelerinden de
sırasında katılımcıların yurt dışına anlaşılacağı üzere yapısal sorunlarla
çıkma nedenleri irdelendiğinde, köyde karşılaşılmaktadır.
yurt dışına çıkma nedenleri olarak iş Tokaçlı’da Dinî Kimlik
başlığıyla ekonomik nedenlerin ve ak- Tokaçlı’nın dikkat çeken özelliği
raba ziyareti (özellikle torunların vaf- Arap-Ortodoks köyü olmasıdır. Köyü
tiz töreni) başlığıyla ailesel nedenlerin diğer köylerden ayıran ve farklı kılan
etkili olduğu görülmüştür. Ekonomik temel nokta da burasıdır. Sünni-Türk,
kaygılarla yapılan göçler, diğerlerine Sünni-Arap ve Arap-Alevi köylerle
http://www.millifolklor.com 73
Millî Folklor, 2016, Yıl 28, Sayı 110
Tokaçlı arasındaki ilişkilerde, köyün Bir yerden sonra da içine kapanmak
mekân organizasyonundan kültürel olmuyor, illa Hristiyan olmasına dik-
organizasyonuna kadar pek çok alan- kat edelim düşüncesi bir yerden sonra
da din, temel belirleyici bir öğedir. karşılık bulmuyor” (Erkek, 58, Emek-
Tokaçlı Hristiyanlarında kül- li) şeklinde geçmiş ile bugün arasında
türel kimliğin şekillenmesinde en bir kıyaslama yaparak değişimi açık-
etkili unsur, dinleri olan Ortodoks lamıştır.
Hristiyanlık’tır. Evlilikler, sosyal iliş- Burada din konusuyla ilişkili
kiler, gelenek ve görenekler, mekân olarak Tokaçlı’da yaşayan köylülerin
organizasyonu gibi pek çok öge, dinin hem çevre köylerle hem de şehirlerde
izlerini taşır. Mülakatlar sırasında di- kurdukları iletişim ağları sorgulan-
nin kültürel kimlik üzerindeki etkileri- mıştır. Köyde zeytin toplamaya gelen
nin tespit edilmesi bakımından farklı işçilerin komşu köylerden geldiği, bun-
sorular sorulmuştur. Evlilikler konu- lardan bazılarının Hristiyan bazıları-
sunda dinin etkisi merak edilmiş ve nın da Müslüman olduğu gözlenmiştir.
bu konuda katılımcıların düşünceleri Katılımcılar, “bu konuda herhangi bir
sorgulanmıştır. Katılımcıların bazı- problem yaşanmadıklarını” aktarmış-
ları bu konudaki tutumlarını “Kitabı lardır. Sünni/Arap köyü Oymaklı ile
bilmeyenle evlenirsen zor olur, kitabı Tokaçlı gençleri arasında arkadaşlık
bilen hanım veya erkekle daha iyi an- ilişkilerinin de olduğu gözlenmiştir.
laşılır” (Erkek, 60, Emekli) şeklinde Oymaklı Köyü gençleri tarafından öl-
yansıtmıştır. Bazı katılımcılar ise bu dürülen domuzların, Tokaçlı gençleri
konuda daha esnek düşüncelere sa- arasında bir alışveriş ilişkisi de orta-
hiptir. Örneğin katılımcılara yönelti- ya çıkardığı saptanmıştır. Ancak dinî
len “Oğlunuz bir Müslüman ile evlen- kimlik konusunda bazı problemlerin
se bu durum karşısındaki tavrınız ne olduğu, katılımcılara yöneltilen “Fark-
olur?” sorusuna katılımcılardan birisi lı dinlere mensup insanlar arasında
“Niye almayayım ki? Oğlumun bura- problemler yaşanıyor mu?” sorusuna
da sevmesi daha önemli” (Kadın, 52, verilen cevaplarda ortaya çıkmıştır.
Ev Hanımı) derken; bir diğeri “artık Özellikle bazı katılımcılar bu konudaki
bu devirde Müslümanmış, Aleviymiş tutumlarını “Genelde büyükler arasın-
fark etmiyor pek, anlaşabilsinler yeter” da bir problem yaşanmıyor ama cahil
(Erkek, 42, Serbest Meslek) şeklinde gençler arasında yaşanıyor. Biz Hristi-
düşüncesini aktarmıştır. Akrabalar yan olduğumuz için bize gavur diyor-
arasında Müslümanlarla evlenenlerin lar. Ama gayet hoşgörülü davranıyo-
de olduğunu belirten bir diğer katılım- ruz” şeklinde aktarmışlardır. Bazıları
cı; “Eskiden evlilikler olduğunda ge- ise “Aslında bu topraklar tarihten beri
nelde kendi aramızda yapardık ve do- pek çok dini-etnik gruba ev sahipliği
ğal olarak Hristiyan olurlardı. Ancak yaptı ki uzun bir süre de yaşadılar.
nüfus arttı, bir taraftan göçler oldu. Birbirimize hoşgörülü olmazsak şimdi
Dolayısıyla ilişki ağımız çeşitlendi. bu kadar rahat olunamazdı burada”
74 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2016, Yıl 28, Sayı 110
şeklinde ortak kanaatlerini ifade et- sında ve bugünün değerlendirilmesin-
mişlerdir. Şehirde yaşanılan bazı prob- de nasıl bir belirleyici olduğu sorusuna
lemler ise “Kültürünüzü yaşatabiliyor yanıt aranmıştır.
musunuz?” soruna verilen cevaplarda Tokaçlı köyünde Arapça ve Türk-
karşımıza çıkmıştır: “İskenderun’da çe yaygın olarak kullanılmaktadır.
paskalya bayramını kutladıklarını” Köyde iki dilli bir toplumsal yaşantı
ifade eden katılımcılardan birisi “Eski- hâkimdir. Bununla birlikte Arapça,
den gündüz sabahın erken saatlerinde köyün yaşlıları arasında yaygın ola-
kutlarken şimdiler de gece kutluyoruz. rak konuşulurken, köyün gençleri
24’e kadar yapıyoruz, çünkü komşular aralarında Türkçe konuşmayı tercih
rahatsız oluyor” (Erkek, 65, Emek- etmektedir. Bunun sebepleri, katı-
li) şeklinde düşüncesini aktarmıştır. lımcılar tarafından farklı biçimlerde
Samandağ’da da Paskalya Bayramı’nı ifade edilmektedir. Örneğin katılımcı-
sabaha kadar kutladıklarını ifade eden lardan birisi “Annem okula gitmediği
katılımcılardan bir diğeri, düşüncesini için Türkçeyi öğrenemedi” (Erkek, 64,
“Bunda orada Hristiyanların olması- Emekli), ifadesini kullanırken bir di-
nın önemli bir etkisi vardır” (Kadın, ğeri “Gençler sürekli Türkçe konuştuk-
49, Ev Hanımı) şeklinde aktarmıştır. larından Arapçayı unutuyorlar” (Er-
Dil kek, 53, Çiftçi) ifadesini kullanmıştır.
Dil, kültürel kimlik için önemli Katılımcılardan bazılarının, “Burada
unsurlardan birisidir. Dilin kültürel doğan çocuk, ilk olarak Arapçayı öğre-
kimlikle ilişkisi, kültürel belleğin ku- nir, sonra okulda Türkçe öğrenir. Ben
şaklararasındaki aktarımını sağla- de okulda öğrendim Türkçeyi, sadece
yan temel araçlardan birisi olmasıdır ben değilim buradaki bütün halk okul-
(Kaplan, 1976; Moles 1983; Haviland da öğreniyor Türkçeyi. Ama bu civar-
2002). Kültürel bellek ise Assmann’a da birkaç köy var orada sürekli Türkçe
(2001: 91) göre biyolojik olarak devre- konuşulduğundan yeni doğan çocuk
dilmediği için kuşaklar ve tarih boyun- ilk olarak Türkçeyi öğreniyor. Hatta
ca devam ettirilmesi gereken bir nite- Arapça bilmeyenler de çok” şeklindeki
liğe sahiptir. Kültürel belleğin devam ifadeleri Arapçanın köydeki öğrenilme
ettirilmesi, bireye ya da topluluğa ait ve yaygınlık biçimleri konusunda fikir
kimliğin de devam ettirilmesi demek- vermektedir. Burada dikkat edilme-
tir. Dil, bir bütün olarak değerlendiril- si gereken noktalardan birisi, ailede
diğinde bir iletişim aracı olma özelli- ilk olarak Arapçanın öğrenilmesidir.
ğiyle dikkat çekmektedir. Dilin kişiler Türkçe ise sonraki süreçlerde –sosyal
arası ve kuşaklar arası bağlantıları hayat, gündelik hayat ve eğitim ha-
sağlaması nedeniyle de toplumsal yatı- öğrenilmektedir. Katılımcıların
bir işlev üstlendiği anlaşılmaktadır. Türkçe ve Arapça bilme durumlarını
Çalışmada dil, kültürel kimliğin bir şu şekilde tablolaştırmak mümkün-
unsuru olarak ele alınmakla birlikte, dür:
köyün kültürel belleğinin yaşatılma-
http://www.millifolklor.com 75
Millî Folklor, 2016, Yıl 28, Sayı 110
nuşuyor bizim çocuklar sürekli Türkçe
Seçenekler Katılımcı %
Arapça bilen 33 66 konuştuklarından Arapçayı unutuyor-
Arapça ve Türkçe bilen 17 34 lar. Konuş desen çoğu konuşamaz” (Er-
Tablo 3- Katılımcıların Arapça Bilme Durum- kek, 82, Emekli) şeklinde, bir diğer
ları
katılımcı ise “Ana dilimiz Türkçe
Dil konusunda farklı eğilimler
şimdilerde doğan çocuğa ilk Türkçe
bulunmaktadır. Örneğin Türkiye’deki
öğretiliyor” (Erkek, 62, Emekli) şek-
başka şehirlere göç edenlerin çocukla-
linde aktarmıştır. Göç süreçlerinin de
rının Türkçeyi Arapçaya göre daha iyi
dilin kullanılma biçimlerini etkilediği
konuştukları ancak Arapça anlayabil-
tespit edilmiştir. Katılımcılar tara-
dikleri hâlde konuşamadıkları tespit
fından özellikle İstanbul’da doğan
edilmiştir. Bu konuyla ilişkili katılım-
çocukların Arapçayı hiç bilmedik-
cıların ifade ettikleri başlıca durumla-
lerine dair bir aktarım olmuştur. Bu-
rı şu şekilde sıralamak mümkündür:
rada Türkçe’nin hem kentsel yaşamla
“Çocuklarım Arapça bilmiyorlar,
hem de Türkiye’ye aidiyet kimliğiyle
konuşulanları anlasalar da kendileri
yakından ilişkili olduğu anlaşılmakta-
konuşamıyor. Çünkü İskenderun’da
dır. Nitekim katılımcılardan bazıları
doğdular orada okula gittiler şu anda
bu noktada; “Hepimiz Türkiye’de ya-
yüksek öğretimini yapıyorlar. Bizler
şıyoruz, yıllardır buranın kültürüyle,
elimizden geldiği kadar Türkçe konuş-
gelenekleriyle ve gündelik hayatıyla
tuk çocuklarla.” (Kadın, 34, Ev hanı-
şekillendik. Türkçe aynı zamanda bizi
mı).
Türkiye’ye bağlayan önemli unsurlar-
“Her yerde Türkçe konuşulduğu
dan birisidir” şeklinde aktarımlar
için pek gerek duymadık Arapça öğ-
yapmışlardır. Tokaçlı köyü Hristiyan-
retmeye. Zaten çocuklar köye çok nadir
ları, dil ile kurdukları ilişki biçimleri-
gelip gittikleri için Arapçaya çok da ih-
ni, vatandaşlık bağlarıyla doğrudan
tiyaçları olmadı. Ama burada yaşayan
ilişkilendirmektedir.
çocuklar Arapça konuşmayı biliyor.
Diğer taraftan yurt dışından
İstanbul›da doğan çocuklar hiç bilmi-
emekli olup köye yerleşen katılımcı-
yorlar mesela Arapça” (Muhtar).
lardan birisi, “Çocuklarım Arapça,
Burada köy ve aile ilişkileri ile di-
Norveçce ve İngilizce biliyorlar, ama
lin öğrenilme ya da kullanılma biçim-
Türkçe bilmiyorlar” demekte, bunun
leri arasında doğrudan bir bağlantı ol-
nedenini ise, “evde eşimle Arapça ko-
duğu anlaşılmaktadır. Katılımcılardan
nuştuğumuz için” (Erkek, 60, Emekli)
bir kısmının köyde de konuşulan dil
şeklinde açıklamaktadır. Bir başka
bakımından eskiye nazaran değişmeler
katılımcı ise “Yurt dışında yaşayan
yaşandığını belirttikleri görülmüştür.
çocuklarının Türkiye’ye geldiklerinde
Köyde yaşlı nüfus Arapça, genç kuşak
köyde Arapça konuştuklarını, Türkçe
ise gündelik hayatlarında daha çok
bilmemelerinin herhangi bir probleme
Türkçe konuştuklarını belirtmişlerdir.
yol açmadığını” (Erkek, 52, Emekli)
Bu konuyla ilişkili olarak katılımcı-
belirtmiştir. Ancak köydeki çay bahçe-
lardan birisi düşüncesini “Türkçe ko-
76 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2016, Yıl 28, Sayı 110
lerinde, düğünlerde ve köyün internet dır. Bir katılımcı “Kıyafetlerin ölü ile
sitesinde çalınan Arapça şarkılar, köy- birlikte mezara gömülmesinin eski-
lülerin birbirleriyle girdikleri diyalog- den beri yaygın olarak uygulanan bir
larda Arapçayı tercih etmeleri, köyde gelenek olduğunu” aktarırken bunun,
Arapçanın hâlen yaygın bir kullanım “Hristiyanlıkla bir alakası olmadığını,
alanı olduğunu göstermektedir. Dille kültürel bir gelenek olduğunu” (Erkek,
ilgili olarak dikkat çeken diğer bir hu- 54, Çiftçi) ifade etmiştir.
sus, Arapçanın yazı dili olarak papaz Köydeki ölümle ilgili dikkat çeken
dışında kimse tarafından bilinmemesi en belirgin durum, yurt dışında veya
ve kullanılmamasıdır. Köyün papazı, şehir dışında ölenlerin, cenazelerinin
eğitimi için önce Suriye’ye gitmekte, vasiyetleri ya da ailelerinin istekle-
daha sonra gelip köyde papazlık yap- ri doğrultusunda köye getirilmesidir.
maktadır. Papaz, aynı zamanda köy- Bu noktada mezarlık ile vatan topra-
lüler tarafından babamız anlamında ğı arasında dolaylı yönden bir ilişki
Abune olarak anılmaktadır. Köydeki kurulmaktadır. Bu ilişki biçimi, me-
din eğitiminin de kilisede papaz tara- zarlıklar etrafında bir aidiyet bilinci-
fından verildiği görülürken, gençlerin nin geliştiğini göstermektedir. Resmî
kilise konusunda yaşlılara göre daha nikâh dışında, kilise nikâhının yapıl-
duyarsız olduğu tespit edilmiştir. dığı görülmüştür, bunun yanı sıra ce-
Köydeki Gelenekler naze törenleri sırasında da Hristiyan
Tokaçlı’nın geleneklerine bakıldı- geleneklerinin uygulandığı tespit edil-
ğında, ilk dikkat çeken şeyin, din kim- miştir. Tokaçlı Hristiyanları düğün-
liğe paralel bir şekilde Paskalya ve lerde ve diğer eğlencelerde kendileri-
Noel’in kutlandığıdır. Bunun yanı sıra ni çevre köylerden farklı olarak “Kız
Nisan ve Aralık aylarında olmak üzere erkek ayrımı yapmadan herkesin bir
yılda iki kez oruç tutulmaktadır. Oruç- arada eğlendiği” vurgusuyla ayırmak-
lar esnasında sadece hayvansal gıda- tadırlar.
lar yenmemektedir. Doğumda uygu- Tokaçlıların komşu köylerden
lanan geleneklere bakıldığında, vaftiz kendilerini ayırdıkları bir diğer nokta
töreni dışında komşu köylerle hiçbir da mekân organizasyonuyla ilişkilidir.
farklılık bulunmamaktadır. Ölümde Bu konuda katılımcılar düşünceleri-
uygulanan gelenekler açısından ise ni “Burası temiz, yeni binalarla dolu.
birtakım farklılıklar tespit edilmiştir. Yollar düzenli, etrafta hiç çöp yok, çev-
Köyde ölüm haberi, kilise çanının üç reye karşı herkes duyarlı” şeklinde ak-
defa çalınması ile duyurulmaktadır. tarmışlardır. Ayrıca geleneksel uygu-
Katılımcılar, “Hristiyan geleneklerine lamalar ile kültürel kimlik arasındaki
uygun olarak cenazenin yıkanmadı- ilişki Tokaçlı Hristiyanlarının ken-
ğını, ölünün tabutla defnedildiğini, dilerini tanımlama biçimlerinde din,
kefenleme işleminden sonra tabuta vatandaşlık ve etniklik vurgusu sıra-
ölünün en sevdiği kıyafetleri ve özel lamasında da farklı biçimlerde karşı-
eşyalarını koyduklarını” aktarmışlar- mıza çıkmaktadır. Bu konuda yaygın
http://www.millifolklor.com 77
Description:Arap köyü olarak bilinmesiyle ilişkilendirilirken, dini unsur ise köyün coğrafyaları şekillendirdiğini açıklar Altınözü'ne bağlı Tokaçlı Köyü'nde.
