türkiye'de işsizlik sorununun çözümlenmesinde uygulanan ekonomi politikalarının analizi

240 Pages·2010·1.2 MB·Turkish

T.C.
KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FİNANS BANKACILIK YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİNDE
UYGULANAN EKONOMİ POLİTİKALARININ ANALİZİ

Yüksek Lisans Tezi

CEMİL BEKİROĞLU

İstanbul – 2010
T.C.
KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FİNANS BANKACILIK YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİNDE
UYGULANAN EKONOMİ POLİTİKALARININ ANALİZİ

Yüksek Lisans Tezi

CEMİL BEKİROĞLU

Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. MELTEM ŞENGÜN UCAL

İstanbul – 2010
İÇİNDEKİLER

Sayfa No

TABLO LİSTESİ iv
ŞEKİL LİSTESİ vii
KISALTMALAR viii
ÖZET ix
ABSTRACT xi

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM
İŞGÜCÜ, İSTİHDAM VE İŞSİZLİĞE İLİŞKİN
KAVRAMLAR VE TEORİLER

I. İŞGÜCÜ……………………………………………………….......................... 3

A. İşgücü…………………………………………………………………… 3
B. İşgücü Piyasası………………………………………………………….. 4
C. İşgücü Fazlası…………………………………………………………… 5
II. İSTİHDAM……………………………………………………………………. 5

A. İstihdam………………………………………………………………… 5
B. İstihdam Hacmi………………………………………………………… 7
C. İstihdam Seviyesi ve İşgücüne Oranı………………………………….. 8
D. İstihdamda Denge Meselesi……………………………………………. 9
1. Tam İstihdam……………………………………………………10
2. Eksik İstihdam………………………………………………….. 11
3. Aşırı İstihdam…………………………………………………... 12
E. İstihdama İlişkin Teoriler………………………………………………. 13
1. Klasik ve Neo-Klasik İstihdam Teorisi………………………… 14
a. Mahreçler Yasası……………………………………... 17
b. Faiz Teorisi…………………………………………… 18
c. Ücret Teorisi………………………………………….. 19
2. Marksist İstihdam Teorisi……………………………………… 23
3. Keynesyen İstihdam Teorisi…………………………………… 27
4. Monetarist İstihdam Teorisi……………………………………. 34
5. Arz Yanlı İstihdam Teorisi…………………………………….. 36
6. Yeni Klasik İstihdam Teorisi…………………………………... 38
7. Yeni Keynesyen İstihdam Teorisi……………………………… 40
8. Yapısalcı İstihdam Teorisi……………………………………... 42
i
III. İŞSİZLİK……………………………………………………………………... 44

A. İşsizlik………………………………………………………………….. 44
B. İşsizliğin Türleri……………………………………………………….. 46
1. Açık İşsizlik……………………………………………………. 46
2. Gizli İşsizlik……………………………………………………. 46
3. Yapısal İşsizlik……..…………………………………………... 47
4. Arızi ( Friksiyonel ) İşsizlik…………………………………… 49
5. Çevrimsel İşsizliği..……………………………………….......... 50
6. Gerçek Ücret İşsizliği…………………………………………... 50
7. Teknolojik İşsizlik…………………………………………… 51
8. Konjonktürel İşsizlik…………………………………………… 51
9. Mevsimsel İşsizlik……………………………………………… 52
10. İradi İşsizlik……………………………………………………. 53
11. Gayri İradi İşsizlik……………………………………………... 53
12. Doğal İşsizlik………………………………………………….. 54
13. Sürekli Durgunluk İşsizliği…………………………………….. 55
C. İşsizliğin Ölçülmesi……………………………………………………. 56
D. İşsizliğin Maliyeti……………………………………………………… 58
E. İşsizlikle Mücadelede Ekonomi Politikaları…………………………… 61
1. Makro Ekonomik Politikalar…………………………………… 62
a. Para Politikası………………………………………… 62
b. Maliye politikası……………………………………… 65
c. Gelirler Politikası…………………………………….. 67
2. Mikro Ekonomik Politikalar…………………………………… 70
a. Aktif İstihdam Politikaları…………………………… 70
b. Pasif İstihdam Politikaları……………………………. 73

İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE İSTİHDAM VE İŞSİZLİĞİN YAPISI

I. TÜRKİYE’DE İSTİHDAMIN GENEL DURUMU………………………….... 75
A. Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı………………………………..89
B. Türkiye’de İstihdamın Meslek Gruplarına Göre Dağılımı……………… 97
C. Türkiye’de İstihdamın İşteki Durumuna Göre Dağılımı………………... 104
D. Türkiye’de İstihdamın Eğitim Durumuna Göre Dağılımı………………. 113
E. Türkiye’de Eksik İstihdam Durumu…………………………………….. 118
F. Türkiye’de Çocuk İstihdamının Durumu………………………………... 121
G. Türkiye’de İstihdamın Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı…….. 125
H. Türkiye’de İşyeri Büyüklüğüne Göre İstihdamın Dağılımı…………….. 134
I. Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdam………………………………………….. 138

II. TÜRKİYE’DE İŞSİZLİĞİN GENEL DURUMU…………………………….. 146
A. Türkiye’de İşsizliğin Sektörel Dağılımı………………………………... 154
B. Türkiye’de İşsizliğin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı……………….. 157
C. Türkiye’de İşsizliğin İş Arama Süresine Göre Dağılımı……………….. 160
ii
D. Türkiye’de Genç İşsizliği Durumu……………………………………... 164
E. Türkiye’de İşsizliğin Bölgelere ve Şehirlere Göre Dağılımı…………... 169

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİNDE UYGULANAN
EKONOMİ POLİTİKALARI

I. CUMHURİYET’İN KURULUŞ YILLARI……………………………………. 172
II. DEVLETÇİ ANLAYIŞ DÖNEMİ……………………………………………..174
III. II.DÜNYA SAVAŞI YILLARI VE SONRASI DÖNEM – LİBERAL
EKONOMİ POLİTİKALARINA GEÇİŞ DÖNEMİ………………………… 176
IV. PLANLI DÖNEM……………………………………………………………. 178
V. 24 OCAK KARARLARI SONRASI DÖNEM……………………………….. 190
VI. 5 NİSAN KARARLARI SONRASI DÖNEM……………………………….. 198
VII. 2001 BANKACILIK KRİZİ SONRASI DÖNEM………………………….. 201
VIII. KÜRESEL FİNANS KRİZİ DÖNEMİ ……………………………………. 206

SONUÇ .................................................................................................................. 213

KAYNAKÇA.......................................................................................................... 217

iii
TABLO LİSTESİ
Sayfa No.

Tablo1: Türkiye’de Nüfus, İşgücü, İstihdam ve İşgücüne Katılım Oranı 77
(1988-2009)
Tablo 2: Kentlerde Nüfus, İşgücü, İstihdam ve İşgücüne Katılım Oranı 80
(1988-2009)
Tablo 3: Kırlarda Nüfus, İşgücü, İstihdam ve İşgücüne Katılım Oranı 82
(1988-2009)
Tablo 4: Kentlerde Nüfus, İşgücü, İstihdam ve İşgücüne Katılım Oranı 83
(Erkek) ( 1988-2009)
Tablo 5: Kentlerde Nüfus, İşgücü, İstihdam ve İşgücüne Katılım Oranı 84
(Kadın) (1988-2009)
Tablo 6: Kırlarda Nüfus, İşgücü, İstihdam ve İşgücüne Katılım Oranı 85
(Erkek) (1988-2009)
Tablo 7: Kırlarda Nüfus, İşgücü, İstihdam ve İşgücüne Katılım Oranı 86
(Kadın) (1988-2009)
Tablo 8: Türkiye’de Büyüme Oranları 89
(çeyrek dönemler) (2002-2009)
Tablo 9: Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı 91
(bin kişi) (1988-2009)
Tablo 10: Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı 93
(%) (1988-2009)
Tablo 11: Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı 95
(Erkek) (bin kişi) ( 2000-2009)
Tablo 12: Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı 96
(Kadın ) (bin kişi) (2000-2009)
Tablo 13: Türkiye’de İstihdamın Cinsiyetlere Göre Dağılımı 97
(%) ( 2000-2009)
Tablo 14: Türkiye’de İstihdamın Mesleklere Göre Dağılımı 98
(bin kişi) (2001-2009)
Tablo 15: Türkiye’de İstihdamın Mesleklere Göre Dağılımı 99
(%) ( 2001-2009)
Tablo 16: Türkiye’de İstihdamın Mesleklere Göre Dağılımı 101
(Erkek) (bin kişi) (2001-2009)
Tablo 17: Türkiye’de İstihdamın Mesleklere Göre Dağılımı 102
(Erkek) (%) (2001-2009)
Tablo 18: Türkiye’de İstihdamın Mesleklere Göre Dağılımı 103
(Kadın) (bin kişi) (2001-2009)
Tablo 19: Türkiye’de İstihdamın Mesleklere Göre Dağılımı 104
(Kadın) (%) (2001-2009)
iv
Tablo 20: Türkiye’de İstihdamın İşteki Durumuna Göre Dağılımı 107
(bin kişi) (1988-2009)
Tablo 21: Türkiye’de İstihdamın İşteki Durumuna Göre Dağılımı 108
(%) ( 1988-2009)
Tablo 22: Türkiye’de Tarım İstihdamının İşteki Durumuna Göre Dağılımı 109
(%) ( 1988-2009)
Tablo 23: Türkiye’de Tarım Dışı İstihdamın İşteki Durumuna Göre Dağılımı 110
(%) ( 1988-2009)
Tablo 24: Türkiye’de İstihdamın İşteki Durumuna Göre Dağılımı 111
(Erkek) (%) ( 1988-2009)
Tablo 25: Türkiye’de İstihdamın İşteki Durumuna Göre Dağılımı 112
(Kadın) (%) (1988-2009)
Tablo 26: Türkiye’de İstihdamın Eğitim Durumuna Göre Dağılımı 114
(bin kişi) (1988-2009)
Tablo 27: Türkiye’de İstihdamın Eğitim Durumuna Göre Dağılımı 117
(%) ( 1988-2009)
Tablo 28: Türkiye’de Eksik İstihdam Oranları 120
(1988-2008)
Tablo 29: Çocuk İşgücü Temel Göstergeleri 122
(bin kişi) ( 1994-1999-2006)
Tablo 30: Türkiye’de Yaş Grubu, Cinsiyet ve Sektörlere Göre Çalışan Çocuklar 124
(bin kişi) (1994-1999-2006)
Tablo 31: Türkiye’de İlköğretim Okullaşma Oranları 125
(1997-2008)
Tablo 32: Türkiye’de İstihdamın Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 126
(bin kişi) (1988-2008)
Tablo 33: Türkiye’de İstihdamın Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 129
(%) (1988-2008)
Tablo 34: Türkiye’de İstihdamın Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 130
(Erkek) (bin kişi) (1988-2008)
Tablo 35: Türkiye’de İstihdamın Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 131
(Erkek) (%) (1988-2008)
Tablo 36: Türkiye’de İstihdamın Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 132
(Kadın) (bin kişi) (1988-2008)
Tablo 37: Türkiye’de İstihdamın Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 133
(Kadın) (%) (1988-2008)
Tablo 38: Türkiye’de İşyerinde Çalışan Kişi Sayısına Göre İstihdam Edilenler 135
(bin kişi) (1988-2008)
Tablo 39: Türkiye’de İşyerinde Çalışan Kişi Sayısına Göre İstihdam Edilenler 137
(%) (1988-2008)
Tablo 40: Türkiye’de Esas İşlerinden Dolayı Herhangi bir Sosyal Güvenlik 143
Kuruluşuna Kayıtlı Olmayanlar ( bin kişi) (1988-2009)
Tablo 41: Türkiye’de Esas İşlerinden Dolayı Herhangi bir Sosyal Güvenlik 144
Kuruluşuna Kayıtlı Olmayanlar ( %) (1988-2009)
Tablo 42: Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdam Oranları 145
(1988-2009)
v
Tablo 43: Türkiye’de İşsizlik Oranları 152
(1988-2009)
Tablo 44: Türkiye’de Cinsiyetlere ve Kentsel-Kırsal Alanlara Göre İşsizlik 153
Oranları (1988-2009)
Tablo 45: Türkiye’de Son Çalışılan İktisadi Faaliyet Kollarına Göre İşsizler 156
(bin kişi)
Tablo 46: Türkiye’de Eğitim Durumuna Göre İşsizler 158
(bin kişi) (1988-2009)
Tablo 47: Türkiye’de Eğitim Durumuna Göre İşsizler 159
(%) (1988-2009)
Tablo 48: Türkiye’de İş Arama Süresine Göre İşsizler 161
(bin kişi) (2000-2009)
Tablo 49: Türkiye’de İş Arama Süresine Göre İşsizler 162
(Erkek) (bin kişi) (2000-2009)
Tablo 50: Türkiye’de İş Arama Süresine Göre İşsizler 163
(Kadın) (bin kişi) (2000-2009)
Tablo 51: Türkiye’de 15-24 Yaş Grubundaki Nüfusun İşgücü Durumu 166
(1988-2009)
Tablo 52: Türkiye’de 15-24 Yaş Grubundaki Nüfusun İşgücü Durumu 167
(Erkek) (1988-2009)
Tablo 53: Türkiye’de 15-24 Yaş Grubundaki Nüfusun İşgücü Durumu 168
(Kadın) (1988-2009)
Tablo 54: Türkiye’de Bölgelerin İşsizlik Oranları 170
(2004-2009)
Tablo 55: Türkiye’de Şehirlerin İşsizlik Oranları 171
(2008)
Tablo 56: Birinci Kalkınma Planı Döneminde Hedeflenen İstihdam ve 182
İşsiz Miktarları ( milyon kişi) (1962-1967)
Tablo 57: Birinci Kalkınma Planı Döneminde Sektörlerin İşgücünden Aldıkları 183
Paylar ile Hedeflenen ve Gerçekleşen İstihdam (%) (1962-1967)
Tablo 58: İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Döneminde Tarım Dışı Sektörlerde 185
Hedeflenen İşgücü Tahminleri ( bin kişi)
Tablo 59: İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Döneminde Tarımda Azami 187
Mevsimlik İşgücü Göstergeleri ( bin kişi) (1967-1972)
Tablo 60: Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Döneminde Hedeflenen ve 194
Gerçekleşen İstihdam ( milyon kişi) (1984-1989)
Tablo 61: Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Döneminde Hedeflenen ve 198
Gerçekleşen İstihdam ( bin kişi ) (1989-1994)
Tablo 62: Türkiye’de Yabancı Kaynaklı Sıcak Para Stoku 210
(milyar dolar) (2002-2007)

vi
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa No
Şekil 1: Klasik Modelde İşsizlik: Nominal Ücret Katılığı 23

vii
KISALTMALAR

AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
AİS Avrupa İstihdam Stratejisi
BBYSP Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı
CEİS Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası
ÇSGB T.C Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
DİE Devlet İstatistik Enstitüsü
DİSK Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu
DPT Devlet Planlama Teşkilatı
EUROSTAT Avrupa Birliği İstatistik Ofisi
GAP Güneydoğu Anadolu Projesi
GNS Genel Nüfus Sayımı
GOP Güneydoğu Onarım Projesi
GSMH Gayrisafi Milli Hasıla
GSYİH Gayrisafi Yurtiçi Hasıla
HİA Hane Halkı İşgücü Anketi
ILO Uluslararası Çalışma Örgütü
IMF Uluslararası Para Fonu
İBYSP İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı
İŞKUR Türkiye İş Kurumu
İTO İstanbul Ticaret Odası
KAMU-İŞ Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası
KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler
KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme
İdaresi Başkanlığı
MTA Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü
NAIRU Enflasyonu Hızlandırmayan İşsizlik Oranı
OECD Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü
s. sayfa
SRAS Toplam Arz Eğrisi
TİSK Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu
TMSF Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TUİK Türkiye İstatistik Kurumu
TUSİAD Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği
TÜHİS Türk Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri
Sendikası
vb… ve benzeri
vd… ve diğerleri
YHK Yüksek Hakem Kurulu

viii