türkiye'de gelir dağılımı ve yoksulluk

145 Pages·2012·1.62 MB·Turkish

T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER FAKÜLTESİ

TÜRKİYE’DE GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK
(SAKARYA İLİ KENTSEL ALAN ÖRNEĞİ)

YÜKSEK LİSANS TEZİ
Adem ARAS

Enstitü Anabilim Dalı : Maliye
Enstitü Bilim Dalı : Maliye

Tez Danışmanı: Doç. Dr. Fatih SAVAŞAN

TEMMUZ - 2012
T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRKİYE’DE GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK
(SAKARYA İLİ KENTSEL ALAN ÖRNEĞİ)

YÜKSEK LİSANS TEZİ
Adem ARAS

Enstitü Anabilim Dalı : Maliye
Enstitü Bilim Dalı : Maliye

“Bu tez 31/07/2012 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından Oybirliği / Oyçokluğu ile kabul edilmiştir.”
BEYAN
Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu,
kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu
veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan
ederim.

Adem ARAS
30.07.2012
ÖNSÖZ
“Türkiye’de Gelir Dağılımı ve Yoksulluk (Sakarya İli Kentsel Alan Örneği)” konusu,
gelir dağılımında adaleti sağlamak ve yoksulluğu gidermek amacıyla uygulanan
politikaların gelir dağılımını iyileştirmede başarısını ortaya koymak ve Sakarya İli
kentsel alandaki durumu tespit etmek amacıyla önemli bulunulmuştur. Bu çalışmanın
hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Doç. Dr. Fatih
SAVAŞAN’a teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilir, bugünlere ulaşmamda emeklerini
hiçbir zaman ödeyemeyeceğim aileme de şükranlarımı sunarım.

Adem ARAS
30.07.2012
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR ..........................................................................................................İV
TABLO LİSTESİ ........................................................................................................... V
ŞEKİL LİSTESİ ........................................................................................................ Vİİİ
ÖZET..............................................................................................................................İX
SUMMARY .................................................................................................................... X

GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
BÖLÜM 1: TEORİK AÇIDAN GELİR DAĞILIMI VE TÜRKİYE’DE GELİR
DAĞILIMININ YANSIMASI ....................................................................................... 4
1.1. Gelir Dağılımı Kavramı ve Türleri ............................................................................ 4
1.1.1. Gelir Dağılımı Kavramı ve Gelir Dağılımı İle İlgili Farklı Yaklaşımlar ............ 4
1.1.2. Gelir Dağılımı Türleri.......................................................................................... 7
1.1.2.1. Fonksiyonel Gelir Dağılımı ................................................................... 7
1.1.2.2. Kişisel Gelir Dağılımı ............................................................................ 8
1.1.2.3. Sektörel Gelir Dağılımı ........................................................................ 10
1.1.2.4. Bölgesel Gelir Dağılımı ....................................................................... 11
1.2. Gelirin Yeniden Dağılımı ......................................................................................... 11
1.3. Gelir Dağılımı Eşitsizliğini Ölçme Yöntemleri ....................................................... 13
1.4. Türkiye’de Gelir Dağılımı Göstergeleri ................................................................... 17
1.4.1. Türkiye’de Kişisel Gelir Dağılımı ..................................................................... 18
1.4.2. Türkiye’de Fonksiyonel Gelir Dağılımı ............................................................ 23
1.4.3. Türkiye’de Sektörel Gelir Dağılımı................................................................... 27
i
1.4.4. Türkiye’de Bölgesel Gelir Dağılımı .................................................................. 27
1.5. Gelir Dağılımını Etkileyen Faktörler ....................................................................... 29
1.5.1. Emek Dağılımı .................................................................................................. 29
1.5.2. Servet Dağılımı .................................................................................................. 31
1.5.3. Faktör Fiyatları .................................................................................................. 32
BÖLÜM 2: TEORİK AÇIDAN YOKSULLUK OLGUSU VE TÜRKİYE’DE
YOKSULLUK ............................................................................................................... 33
2.1. Yoksulluk Kavramı Ve Türleri ................................................................................ 34
2.1.2. Yoksulluk Kavramı ........................................................................................... 34
2.1.3. Yoksulluk Türleri .............................................................................................. 36
2.1.3.1. Mutlak Yoksulluk – Göreli Yoksulluk ................................................ 36
2.1.3.2. Objektif (Nesnel) Yoksulluk – Subjektif (Öznel) Yoksulluk .............. 38
2.1.3.3. Tüketim Harcamasına Göre Yoksulluk ............................................... 39
2.1.3.4. Gelir Yoksulluğu – İnsani Yoksulluk .................................................. 40
2.1.3.5. Kırsal Yoksulluk – Kentsel Yoksulluk ................................................ 42
2.2. Yoksulluğun Ölçülmesi ............................................................................................ 43
2.2.1. Alınması Gerekli Asgari Kalori Miktarı Yaklaşımı .......................................... 44
2.2.2. Temel İhtiyaçlar Yaklaşımı ............................................................................... 45
2.2.3. İnsani Gelişme Endeksi ..................................................................................... 47
2.3. Yoksulluk Ölçütleri .................................................................................................. 49
2.4. Yoksulluğu Meydana Getiren Sebepler ................................................................... 52
2.5. Küreselleşme İle Yoksulluk İlişkisi ......................................................................... 54
2.6. Türkiye’de Yoksulluğa Genel Bir Bakış .................................................................. 57
ii
2.7. Türkiye’de Yoksullukla Mücadele ........................................................................... 67
2.8. Türkiye’de Gelir Dağılımı Ve Yoksulluğu Etkileyen Faktörlerin Genel Görünümü
......................................................................................................................................... 70
2.8.1. Demografik Faktörler ........................................................................................ 70
2.8.2. Ekonomik Faktörler ........................................................................................... 71
2.8.2.1. Ekonomik Büyüme .............................................................................. 71
2.8.2.2. İstihdamda ve Ücretlerdeki Gelişmeler ............................................... 73
2.8.2.3. Enflasyon ............................................................................................. 75
2.8.3. Kamu Maliyesine İlişkin Faktörler .................................................................... 75
2.8.3.1. Faiz Yükünde Azalma.......................................................................... 75
2.8.3.2. Faiz Dışı Fazla ve Bütçe Harcamaları Bileşimi ................................... 76
2.8.3.3. Vergi Gelirleri ...................................................................................... 78
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ............................................................................... 80
BÖLÜM 3: SAKARYA İLİ KENTSEL ALAN ÖRNEĞİ ....................................... 84
3.1. Sakarya İli ................................................................................................................ 84
3.2. Sakarya İlinde Kentsel Alanda Gelir Dağılımı ve Yoksulluk .................................. 90
3.2.1. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı ...................................................................... 90
3.2.2. Araştırma Sonuçlarının Değerlendirilmesi ........................................................ 91
3.2.3. Araştırma Sonuçlarının Çapraz Tablo Yöntemiyle Karşılaştırılması ................ 99
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ............................................................................. 119
KAYNAKÇA ............................................................................................................... 122
EKLER ......................................................................................................................... 129
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 131
iii
KISALTMALAR
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
AGÜ : Az Gelişmiş Ülke
BM : Birleşmiş Milletler
BUMKO : Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü
CGE : Cinsiyete Bağlı Gelişme Endeksi
CYÖ : Cinsiyet Yetkinlik Ölçümü
ÇBYE : Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi
DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
EUİGE : Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi
GİB : Gelir İdaresi Başkanlığı
GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla
GSYİH : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla
HPI : Beşeri Yoksulluk Endeksi
IMF : Uluslararası Para Fonu
İGE : İnsani Gelişme Endeksi
İYE : İnsani Yoksulluk Endeksi
KOBİ : Küçük ve Orta Boy İşletmeler
OECD : Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu
SGP : Satınalma Gücü Paritesi
SHÇEK : Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu
SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu
SYDTF : Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Fonu
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
TÜSİAD : Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği
UNDP : Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

iv
TABLO LİSTESİ
Tablo 1: Çeşitli Araştırmalarda Gelir Gruplarının % 20’lik Dilimlere Göre
Karşılaştırılması .............................................................................................................. 19
Tablo 2: Türkiye’de % 20’lik Grupların Gelirden Aldığı Paylar, 2004–2010 ............... 21
Tablo 3: Eşdeğer Hanehalkı Kullanılabilir Gelirine Göre Sıralı Yüzde 20'lik Gruplar ve
Gelir Türlerine Göre Yıllık Gelirlerin Dağılımı, 2009-2010 .......................................... 24
Tablo 4: Yoksulluk Sınırı Yöntemlerine Göre Fert Yoksulluk Oranları, 2002-2010 .... 62
Tablo 5: Hanehalkı Fertlerinin İşteki Durum ve Çalıştığı Sektöre Göre Yoksulluk
Oranları 2002-2009 ......................................................................................................... 65
Tablo 6: Türkiye’de Üretim ve İstihdam (2001 - 2010)................................................. 72
Tablo 7: Türkiye’de Reel Brüt Ücretlerde Değişim (2005-2009) .................................. 74
Tablo 8: 2000’li Yıllarda Borçlanma Rakamları ........................................................... 76
Tablo 9: Hanehalklarına Yapılan Transferler (2006-2009)............................................ 77
Tablo 10: Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Türler İtibariyle Dağılımı (2010) ................ 79
Tablo 11: İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasında Sakarya İlinin Sosyo-
Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2003) ....................................................................... 86
Tablo 12: Sakarya İli Kayıtlı İşsiz Göstergesi ............................................................... 89
Tablo 13: Sakarya'daki Okullaşma Oranları (%) ........................................................... 89
Tablo 14: Ankete Katılan Kişilerin Yaşlarına Göre Dağılımı ....................................... 92
Tablo 15: Ankete Katılan Kişilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı ................................ 92
Tablo 16: Ankete Katılan Kişilerin Medeni Hallerine Göre Dağılımı ........................... 93
Tablo 17: Ankete Katılan Kişilerin Öğrenim Durumlarına Göre Dağılımı ................... 93
Tablo 18: Ankete Katılan Kişilerin Mesleklerine Göre Dağılımı .................................. 94
Tablo 19: Ailede Çalışan Kişi Sayısı ............................................................................. 94
v
Tablo 20: Bağlı olunan Sosyal Güvenlik Kurumu ......................................................... 95
Tablo 21: Ailenin Aylık Toplam Geliri.......................................................................... 95
Tablo 22: Ailenin Aylık Mutfak Harcaması Tutarı ........................................................ 96
Tablo 23: Ankete Katılan Kişilerin Konut Durumu ....................................................... 97
Tablo 24: Ankete Katılan Kişilerin Hanehalkı Sayısı .................................................... 97
Tablo 25: Ankete Katılan Kişilerin Hanelerindeki Çoçuk Sayısı .................................. 98
Tablo 26: Ankete Katılan Kişilerin Hanehalkı Türü ...................................................... 98
Tablo 27: Ankete Katılan Kişilerin Sakarya İlinde İkamet Süreleri .............................. 99
Tablo 28: Ankete Katılan Kişilerin Otomobil Sahibi Olma Durumu ............................ 99
Tablo 29: Ankete Katılanların Cinsiyetleri ile Aylık Toplam Geliri Arasındaki İlişki 100
Tablo 30: Ankete Katılanların Öğrenim Durumu ile Aylık Toplam Gelir Arasındaki
İlişki .............................................................................................................................. 101
Tablo 31: Ankete Katılanların Meslekleri ile Aylık Toplam Gelirleri Arasındaki İlişki
....................................................................................................................................... 102
Tablo 32: Ankete Katılanların Hanelerinde Çalışan Kişi Sayısı ile Aylık Toplam
Gelirleri Arasındaki İlişki ............................................................................................. 103
Tablo 33: Ankete Katılanların Gelir Gruplarıyla Çocuk Sayısı Arasındaki İlişki ....... 104
Tablo 34: Ankete Katılanların Aylık Toplam Gelirleriyle Mutfak Harcaması Arasındaki
İlişki .............................................................................................................................. 105
Tablo 35: Ankete Katılanların Cinsiyetleri ile Bağlı Bulunduğu SGK Arasındaki İlişki
....................................................................................................................................... 106
Tablo 36: Ankete Katılanların Bağlı Bulunduğu SGK ile Aylık Toplam Geliri
Arasındaki İlişki ............................................................................................................ 107
Tablo 37: Ankete Katılanların Aylık Toplam Gelirleriyle Otomobil Sahipliği
Arasındaki İlişki ............................................................................................................ 108
vi