türkiye'de bizans tarihçiliği'nin genel durumu ve bir bibliyografya denemesi

254 Pages·2010·1.95 MB·Turkish

T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRKİYE’DE BİZANS TARİHÇİLİĞİ’NİN GENEL
DURUMU VE BİR BİBLİYOGRAFYA DENEMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ
Tunay KARAKÖK

Enstitü Anabilim Dalı: Tarih
Enstitü Anabilim Dalı: Ortaçağ Tarihi

Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Mahmut KIRKPINAR
HAZİRAN-2010

BEYAN

Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu,
kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu
üniversite veya başka bir üniversite deki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını
beyan ederim.

Tunay KARAKÖK
30 / 06 / 2010
ÖNSÖZ
Türkiye’de modern tarih yazıcılığı başlangıcından günümüze önemli değişimler ve
gelişmeler göstermiştir. Tarihçiliğin gelişimi üzerine özellikle yakın zamanlarda birçok
araştırma yapılmıştır. Fakat belirli bir alanda tarih araştırmalarının gelişimi üzerine
yapılmış derli toplu çalışmalar yok denecek kadar azdır. Mevcut incelemelerin
çalışmaların çoğunluğu ise Osmanlı tarihi araştırmalarına yöneliktir.
Bir tarih yazımı çalışması olmaktan ziyade ortaçağ tarihi alanının önemli ve müstakil
meselelerinden biri olan Bizans Tarihçiliğinin durumu üzerine bir inceleme olan bu
çalışmanın amacı Cumhuriyet döneminde Bizans Tarihi araştırmalarının Türk tarihçiliği
içinde nasıl bir konumda bulunduğunu ortaya koymaktır. Tezimiz dünya ve
Türkiye’deki Bizans Tarihi alanlarında yapılan akademik çalışmalar ışığında; Dünya ve
Türkiye’de Bizans Tarihçiliğinin teşekkülü, gelişimi, bu alanda önem arz eden bilim
adamları ve eserlerinin incelenmesi şeklinde sınırlandırılmıştır. Dünya’da Bizans
Tarihçiliği’nin doğuşu ve gelişiminin ana hatları çizildikten sonra Türkiye’de ortaçağ
tarihi araştırmalarının teşekkülü, gelişimi ve bu alanda araştırma yapan bilim
adamlarının eseleri ile birlikte değerlendirilmesi yapılmaktadır. Son olarak ise Bizans
Tarihçiliği noktasında Türkiye’deki bilimsel yayın, toplantı, sempozyum ve kongreler
ele alınarak, bunların bu alandaki çalışmalar kattıkları ele alınmıştır.
Türkiye’de Bizans Tarihçiliği’nin Genel Durumu ve Bir Bibliyografya Denemesi adını
taşıyan yüksek lisans tezimle Türk Tarihçiliğimizde Bizans Tarihi ve tarihçiliğinin yeri,
önemini ve bu alanda yaşanan değişme ve gelişmeleri ortaya koymak istedim. Bu tür bir
çalışma Türkiye’de Bizans Tarihi ve Tarihçiliği alanındaki gelişmelerin, değişimlerin ve
eksikliklerin farkında olunmasını sağlamak bakımından hiç şüphesiz yararlı olacaktır.
Devamında ise Türkiye’de Bizans Tarihçiliği alanındaki çalışmaların gelişerek ve
detaylandırılarak artması, Bizans Tarihi çalışmak isteyenlerin ve çalışan tarihçilerin
eksik ve taraflı yönlerinden haberdar ve sorunlarının farkında olmalarını sağlaması
açısından da çalışmamın bilim dünyasına katkı sağlayacağı kanısındayım.
1923 – 2008 yılları arasında dünyada ve Türkiye’de Bizans Tarihçiliğinin durumunu ve
Türkiye’de bu alanda çalışma yapan akademisyenleri ve çalışmalarını ele alan tezimiz;
giriş, üç bölüm, sonuç ve bir bibliyografyadan oluşmaktadır.
Giriş bölümünde; Tezin konusu, amacı, araştırma yöntemi ve sınırlamalar, konunun
hazırlanmasında kullanılan temel kaynaklar ve araştırmalar ele alınırken, birinci
bölümde ise Bizans İmparatorluğu’nun kökeni, kısa bir siyasi tarihçesi, Devlet İdaresi,
Din, Para, Toprak, Ekonomi, Ordu - Donanma ve Türkler ile olan İlişkileri hakkında
bilgiler verilmektedir.
Çalışmamızın İkinci bölümüne bakıldığığında ise Bizans Tarihi Araştırmaları ve
Bizans Tarihçiliği noktasında Dünya’da ve Türkiye’de yapılmış olanlara ve yapılanlara
dair bilgiler bulunurken, Kâtip Çelebi’nin 17. yüzyılda Chalkokondyles Tarihi’nin
çevirisi ile başlayan ve önemli evrelerden geçerek 2000’li yıllara kadar gelmeyi başaran
Bizans Tarihi Araştırmalarının Türkiye’ deki doğuşu ve gelişimine yer verilirken,
Türkiye’de Bizans Tarihi Araştırmalarının Başlaması, Türkiye’de Bizans Çalışmalarının
Genel Durumu ve Türkiye’deki Bizans Tarihi Alanındaki Tercüme Çalışmaları
hakkında bilgiler verilmiştir.
Üçüncü bölümde ise bilimsel araştırma, çalışma ve eserleri ile Türkiye’de Bizans
Tarihçiliği’nin teşekkülünü, bu alandaki araştırmaların başlamasını ve bugüne kadar
gelişerek devam etmesini sağlayan Türk akademisyenler, Bizans Tarihi ve Tarihçiliği
ile ilgili çalışmaları ve bu alanda ortaya koydukları katkıları anlatılmaktadır. Diğer bir
ifade ile Türkiye’deki Başlıca Bizans Tarihçileri ve Çalışmaları ele alınmaktadır.
Bizans Tarihi konusu Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı’nın konusu olmakla birlikte tez
danışmanı hocam ile birlikte Türkiye’deki üniversitelerin Fen Edebiyat ve Edebiyat
Fakülteleri bünyesindeki Tarih Bölümleri bünyesinde yaptığımız araştırmaların
sonucunda Türkiye’de Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı mensubu olup bu
konu ile ilgilenen akademisyenlerimizin sayısı on üç olarak tespit edilmiştir. Bu
akademisyenlerimiz (adlarının baş harfleri ve ünvanları esas alınarak) Prof. Dr. Akdes
Nimet KURAT, Prof. Dr. Fahameddin Başar, Prof. Dr. Fikret Işıltan, Prof. Dr. Işın
Demirkent, Prof. Dr. M. Fuat KÖPRÜLÜ, Prof. Dr. Melek Delilbaşı, Prof. Dr. Nevra
Necipoğlu, Prof. Dr. Semavi EYİCE, Prof. Dr. Şerif BAŞTAV, Doç. Dr. Ebru Altan,
Doç. Dr. Levent Kayapınar, Doç Dr. Mustafa Daş ve Yrd. Doç. Dr. Muharrem Kesik
şeklinde olup, Bizans Tarihi ve Tarihçiliği konusundaki çalışmaları ve bu alanda ortaya
koydukları ışığında ayrı ayrı değerlendirilmişlerdir. İşte bu nenden dolayı çalışmamız
Bizans Tarihçiliğinin durumu üzerine bir inceleme olmanın yanında bu konu üzerine bir
bibliyografya derlemesi olmayı amaçlamıştır.
Ülkemizde bu alandaki eksikliği görerek verdikleri bu tez konusu ile beni bu ilmi
mesainin bir parçası yapan, çalışmam sırasında bana çok kıymetli zamanlarını ayırarak
yapıcı önerileri ile bana yol gösteren, saygıdeğer Tez Danışmanı hocam Yrd. Doç. Dr
Mahmut KIRKPINAR’a teşekkürlerimi sunmayı bir borç biliyorum. Bu uzun ve yorucu
süreçte her zaman yanımda olan ve maddi – manevi desteklerini esirgemeyen ailemin
tüm fertlerine ve teknik yardımlarından dolayı yakın dostum, meslektaşım Öğr. Gör.
Özgür ZEYDAN beyefendiye de ayrı ayrı şükran borçlu olduğumu ifade etmek isterim.
Tunay KARAKÖK
30 / 06 / 2010
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR .......................................................................................................... v
ÖZET .................................................................................................................... vii
SUMMARY ................................................................................................................. vii

GİRİŞ ...................................................................................................................... 1
BÖLÜM 1: BİZANS İMPARATORLUĞU .............................................................. 18
1.1. Bizans’ın Kökeni .................................................................................................... 22
1.2. Bizans Devleti Siyasi Tarihi................................................................................... 23
1.3. Devlet İdaresi ......................................................................................................... 62
1.4. Din .......................................................................................................................... 63
1.5. Para ......................................................................................................................... 65
1.6. Toprak .................................................................................................................... 66
1.7. Ekonomi ................................................................................................................. 67
1.8. Ordu ve Donanma .................................................................................................. 68
1.9. Türk Bizans İlişkilerinin Başlaması ....................................................................... 68
1.9.1. Türklerle Bizanslıların Karsılaşması ............................................................... 68
1.9.2. Selçuklu – Bizans İlişkileri ............................................................................. 70
1.9.3. Osmanlı – Bizans İlişkileri .............................................................................. 72

BÖLÜM 2 : BİZANS TARİHİ ARAŞTIRMALARI VE BİZANS
TARİHÇİLİĞİ ......................................................................................... 76
2.1.Dünya’da Bizans Tarihi Araştırmaları ve Bizans Tarihçiliği ................................. 76
2.2.Türkiye’de Bizans Tarihi Araştırmaları ve Bizans Tarihçiliği ............................... 83
2.2.1.Türkiye’de Bizans Tarihi Araştırmalarının Başlaması .................................... 84
2.2.2.Türkiye'de Bizans Çalışmalarının Gelişimi ve Bugünü ................................... 89
2.2.3.Türkiye’de Bizans Tarihi Alanında Tercüme Çalışmaları ............................... 97

i
BÖLÜM 3: TÜRKİYE’DEKİ BAŞLICA BİZANS TARİHÇİLERİ VE
ÇALIŞMALARI ..................................................................................... 103
3.1.Prof. Dr. Akdes Nimet KURAT ............................................................................ 103
3.1.1.Eserleri: .......................................................................................................... 104
3.1.1.1.Kitapları ve Makaleleri ........................................................................... 104
3.2.Prof. Dr. Fahameddin BAŞAR.............................................................................. 105
3.2.1.Eserleri ........................................................................................................... 106
3.2.1.1.Kitapları ve Makaleleri ........................................................................... 106
3.2.1.2.Kitaplarda Bölüm Yazarlığı .................................................................... 109
3.2.1.3.Tezler ...................................................................................................... 111
3.2.1.4.Biyografi Yazıları ................................................................................... 111
3.2.1.5.Ansiklopedi Maddeleri ............................................................................ 111
3.2.1.6.Yayımlanmış Bildiri Metinleri ................................................................ 112
3.2.1.7.Kitap Tanıtma ve Haber Yazıları ............................................................ 114
3.2.1.8.Elektronik Yayın ..................................................................................... 114
3.2.1.9.TV Konuşması ........................................................................................ 114
3.3.Prof. Dr. Fikret IŞILTAN ..................................................................................... 115
3.3.1.Eserleri ........................................................................................................... 117
3.3.1.1.Kitapları ve Makaleleri ........................................................................... 117
3.4.Prof. Dr. Işın DEMİRKENT ................................................................................. 118
3.4.1.Eserleri ........................................................................................................... 130
3.4.1.1.Kitapları ve Makaleleri ........................................................................... 130
3.4.1.2.Prof. Dr. Işın Demirkent'in Danışmanlığında Yapılan Yüksek Lisans ve
Doktora Tezleri ................................................................................................... 139
3.4.1.3.Prof. Dr. Işın Demirkent'in Katılmış Olduğu Sempozyum, Kongre ve
Seminerler ........................................................................................................... 140
3.4.1.4.Prof. Dr. Işın Demirkent'in Katılmış Olduğu Konferanslarda Yaptığı
Konuşmaların Başlık ve Tarihleri ....................................................................... 143
3.5.Prof. Dr. M. Fuat KÖPRÜLÜ ............................................................................... 145
3.5.1.Fuad Köprülü’nün Tarih Anlayışı .................................................................. 150
ii
3.5.2.Eserleri ........................................................................................................... 154
3.5.2.1.Kitapları ve Makaleleri ........................................................................... 154
3.6.Prof. Dr. M. Şerif BAŞTAV ................................................................................. 155
3.6.1.Eserleri ........................................................................................................... 157
3.6.1.1.Kitapları ve Makaleleri ........................................................................... 157
3.7.Prof. Dr. Melek DELİLBAŞI ................................................................................ 157
3.7.1.1.Kitapları ve Makaleleri ........................................................................... 158
3.8.Prof. Dr. Nevra NECİPOĞLU .............................................................................. 162
3.8.1.Eserleri ........................................................................................................... 164
3.8.1.1.Kitapları ve Makaleleri ........................................................................... 164
3.8.1.2.Ansiklopedi Maddeleri ............................................................................ 168
3.8.1.3.Konferanslara ve Panellere Sunduğu Metinler ....................................... 168
3.9.Prof. Dr. Semavi EYİCE ....................................................................................... 172
3.9.1.Eserleri ........................................................................................................... 174
3.9.1.1.Kitapları ve Makaleleri ........................................................................... 174
3.9.1.2.Ansiklopedi Maddeleri ............................................................................ 188
3.9.1.3.Kitap Tanıtımları ..................................................................................... 190
3.9.1.4.Çevirileri ................................................................................................. 191
3.9.1.5.Yazdıgı Önsözler ..................................................................................... 192
3.9.1.6.Semavi Eyice'nin Hayatı ve Eserleri Hakkında ...................................... 192
3.9.1.7.Semavi Eyıce Hakkında Gazete ve Dergilerde Çıkan Ropörtajlar, Çeşitli
Haberler ............................................................................................................... 194
3.10.Doç Dr. Ebru ALTAN......................................................................................... 194
3.10.1.Eserleri ......................................................................................................... 195
3.10.1.1.Kitapları ve Makaleleri ......................................................................... 195
3.11.Doç. Dr. Levent KAYAPINAR .......................................................................... 197
3.11.1.Eserleri ......................................................................................................... 198
3.11.1.1.Kitapları ve Makaleleri ......................................................................... 198
3.12.Doç. Dr. Mustafa DAŞ ........................................................................................ 201
iii
3.12.1.Eserleri ......................................................................................................... 201
3.12.1.1.Kitapları ve Makaleleri ......................................................................... 201
3.12.1.2.Çeviriler ................................................................................................ 202
3.12.1.3.Yayımlanmak üzere çeşitli kurumlara gönderilen çalışmalar ............... 202
3.12.1.4.Yayım kararı olan uluslar arası bilimsel toplantılarda sunulmuş
bildiriler ............................................................................................................... 202
3.12.1.5.Diğer ulusal bilimsel toplantılarda sunulmuş bildiriler ......................... 203
3.13.Yrd. Doç Dr. Muharrem KESİK ......................................................................... 203
3.13.1.Eserleri ......................................................................................................... 204
3.13.1.1.Kitapları ve Makaleleri ......................................................................... 204
3.13.1.2.Kitap İçinde Bölüm Yazarlığı ............................................................... 204
3.13.1.3.Bildiriler ................................................................................................ 205

SONUÇ .................................................................................................................. 206
KAYNAKÇA ............................................................................................................. 210
EKLER .................................................................................................................. 224
ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................... 239

iv