Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği

217 Pages·2013·2.41 MB·Turkish

YENİLENMİŞ 6. BASKI
T
ü
r
k
iy
e
E
n
d
o
k
r
in
o T
lo ürkiye
ji v
e
M
e E
ta ndokrinoloji ve
b
o
liz
m
a M
D etabolizma
e
r
n
e
ğ
i
D
erneği
D
İ
A
B
E
T
E
S
M
E
L
L
İ
T DİABETES MELLİTUS VE
U
S
V
E
K
O KOMPLİKASYONLARININ
M
P
L
İ
K
A TANI, TEDAVİ VE
S
Y
O
N
L
A
R İZLEM KILAVUZU-2013
I
N
I
N
T
A
N
I
, T
E
D
A
V
İ
V
E
İ
Z
L
E
M
K
I
L
A
V
U
Z
U
-
2
0
1
3
ISBN 978-605-4011-16-2 Diabetes Mellitus Çalışma ve Eğitim Grubu
TEMD DİABETES MELLİTUS VE
KOMPLİKASYONLARININ
TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2013

6. BASKI
TEMD Diabetes Mellitus Çalışma ve Eğitim Grubu tarafından hazırlanmıştır.
Mayıs 2013 / ANKARA
DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU
Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği -2013
Bu materyal Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği (TEMD) tarafından yayınlanmış ve dağıtılmıştır.
Kılavuzun tamamı veya bir kısmı izinsiz çoğaltılamaz veya ticari amalçla kullanılamaz.
ISBN: 978-605-4011-16-2
TÜRKİYE ENDOKRİNOLOJİ ve
METABOLİZMA DERNEĞİ
Meşrutiyet Cad., Ali Bey Apt. 29/12
Kızılay 06420, Ankara
Tel. [phone]
Faks [phone]
http://www.temd.org.tr
Grafik Tasarım ve Yayın Hizmetleri
BAYT Bilimsel Araştırmalar
Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti.
Ziya Gökalp Cad. 30/31
Kızılay 06420, Ankara
Tel. [phone]
Faks [phone]
Baskı
Miki Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Matbaacılar sitesi 560 Sk. No:27
Yenimahalle, Ankara
Tel. [phone]
Baskı Tarihi: Mayıs 2013
“BÜYÜK İŞLER, MÜHİM TEŞEBBÜSLER; ANCAK,
MÜŞTEREK MESA-İ İLE KABİL-İ TEMİNDİR.”
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK, 1925

ÖNSÖZ
Değerli Meslektaşlarım,
Kanıta dayalı tanı ve tedavi rehberlerinin ana amacı hekimlerin klinik uygulamaları
sırasında, sürekli değişen güncel bilgiler ışığında, doğru karar vermelerini sağlayarak
tıbbi hataları en az düzeye indirgemek ve maliyetlerin gereksiz artışını önlemektir.
Güncellenen veriler, bazen çelişkili sonuçlar doğurabilir ve o konudaki literatürü çok
yakından izleyemeyen hekimlerde bazı tereddütlere yol açabilir. TEMD tarafından
hazırlanan endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları rehberleri, tanı ve tedavi için
kanıta dayalı ve ülke verilerini de göz önünde bulunduran yol haritaları oluşturarak
bu tür çelişkilere de bir cevap verebilme hedefini gütmektedir.
Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği Çalışma Grupları üyelerinin
özverili çalışmaları ile hazırlanan rehberlerin literatürdeki değişiklikleri izleyerek
gerektikçe yenilenmesi planlanmaktadır. Bu rehberler, gıda ve ilaç endüstrisinden
doğrudan destek alınmaksızın, derneğimiz tarafından basılmakta ve herhangi bir
çıkar çatışması bulunmamaktadır.
’TEMD-Diabetes Mellitus ve Komplikasyonları Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu-
2013’ün üyelerimize ve tüm meslektaşlarımıza yararlı olması dileği ile, başta
Prof. Dr. İlhan SATMAN olmak üzere, yazım komitesine ve katkıda bulunan tüm
arkadaşlarımıza şükranlarımı sunarım.
Saygılarımla,
Prof. Dr. A. Sadi GÜNDOĞDU
TÜRKİYE ENDOKRİNOLOJİ VE METABOLİZMA DERNEĞİ
YÖNETİM KURULU BAŞKANI
DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2013 | 05
SUNARKEN
Saygıdeğer Meslektaşlarımız ve Değerli Okuyucularımız,
’Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği Diabetes Mellitus ve Komplikasyonları
Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu-2013’ kitapçığı ile altıncı kez size ulaşmanın mutluluğu,
heyecanı ve onurunu yaşıyoruz.
’TEMD Diabetes Mellitus ve Komplikasyonları Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu’, sayıları
giderek artan meslektaşlarımızın katkıları ile güncel dünya kılavuzları rehberliğinde
ve ülkemizin gerçekleri göz önüne alınarak hazırlanmaktadır. İki yılda bir kanıta dayalı
çalışmaların ışığında yenilenen bilgilerin aktarıldığı ve her kesimden meslektaşımızın
başucu kitabı olarak yararlandığı kılavuzumuz, artık ’Ulusal Tanı, Tedavi ve İzlem Rehberi’
halini almıştır. Bu anlayış doğrultusunda 2013 kılavuzumuz yeni bilgilerle desteklenerek
güncellenmiş ve ulusal kongremizde sizlere sunulmuştur.
Bir kılavuz oluşturma ve bunu yaygın olarak kullanılabilir bir başvuru rehberi durumuna
getirebilme, üstelik altıncı kez okuyucuyla buluşturabilme, takdir edileceği gibi büyük bir
sorumluluktur. Bu sorumluluğu taşıyabilme cesaretimiz TEMD 2005-2006 Yönetim Kurulu
kararı doğrultusunda başlamıştır.
Daha öncekilerde olduğu gibi, altıncı baskısında da; kılavuzun üyelerimizin katkısıyla
desteklenmiş olması, güncel dünya kılavuzlarının rehberliğinde hazırlanması,
benimsenmesi ve yaygın olarak kullanılıyor olması ülkemizde bir ortak görüş birliği
olduğunun kanıtıdır. Ayrıca; kılavuza ’TEMD Önerileri’ başlığı altında, ülkemiz gerçekleri
doğrultusunda önerilerin eklenmesi, okuyucuya ayrıcalık sağlamakla kalmayıp kullanım
kolaylığı da getirmiştir. Bu kullanım kolaylığı aynı zamanda birden çok bilim alanındaki
kullanıcılara da yönelik olarak düşünülmüştür.
Kılavuzun altıncı baskısında basit ve kolay anlaşılır olmak dışında, kullanıcıların
karşılaştıkları sorunlara kolayca yanıt bulmaları hedeflenmiştir. Konular aktarılırken,
kanıta dayalı gerçekler dikkate alınmış ve bilgiler desteklenmiştir. Kaynaklara daha
ayrıntılı yer verilmiştir. Bu baskıda özellikle ’Diyabet Tanı Yöntemleri, Anti-Hiperglisemik
İlaçlar, Tip 2 Diyabet Tedavi Algoritması, Diyabetik Ayak Ülserleri ve Diyabette Akut
Komplikasyonlar’ konularında yeni bilgiler ve değişen bakış açıları doğrultusunda
güncellemeler yapılmıştır.
Sağlık hizmeti üreticileriyle, sağlık hizmeti alanların ortak hedefi, öncelikle sorunların
giderilmesi ve hastalığın ortadan kaldırılmasıdır. Ancak, günümüzde sağlıklı olma ve
sağlıklı kalma bilinci oluşturma, toplumu bilgilendirerek hastalıkların oluşmasını ve
yaygınlaşmasını önleme yoluyla sağlık giderlerinin azaltılması, tedavi edici anlayışın
önüne geçmiştir. Kılavuzun hazırlanması sırasında bu konu önemle göz önünde
bulundurulmuştur. Yine de eksiklik ve kusurlar bulunması kaçınılmazdır. Her zaman
ifade ettiğimiz gibi, ’mükemmel iyinin düşmanıdır’ anlayışımızla ve sizlerin hoşgörüsü
rehberliğinde ’İYİ’yi yapmaya özen gösterdik. İyi ve yararlı olan herşey derneğimize ve
üyelerimize, eksiklikler editörlere aittir.
Eleştiri ve katkılarınızın eserin yeni basımlarında önemli yol göstericimiz olacağını
yineleyerek, en çok yararlandığınız eser olması dileklerimizle saygılarımızı sunarız.
TEMD DİYABET KILAVUZU YAZIM KOMİTESİ
TEMD DİABETES MELLİTUS ÇALIŞMA VE EĞİTİM GRUBU ADINA
06 | DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2013
YAZIM KOMİTESİ
Prof. Dr. İlhan SATMAN, Prof. Dr. Şazi İMAMOĞLU,
Prof. Dr. Candeğer YILMAZ, Prof. Dr. Sema AKALIN, Doç. Dr. Serpil SALMAN ve
’TEMD Diabetes Mellitus Çalışma ve Eğitim Grubu’
KILAVUZUN HAZIRLANMASINDA KATKIDA BULUNAN MESLEKTAŞLARIMIZ
Uz. Dr. Fettah ACIBUCU Uz. Dr. Fikret DEMİR Uz. Dr. Bekir KESKİNKILIÇ
Prof. Dr. Güngör AKÇAY Uz. Dr. Ferhat DENİZ Prof. Dr. Mustafa KUTLU
Doç. Dr. Müjde AKTÜRK Prof. Dr. Oğuzhan DEYNELİ Uz. Dr. Meral MERT
Prof. Dr. Yüksel ALTUNTAŞ Prof. Dr. Nevin DİNÇÇAĞ Uz. Dr. Türkan METE
Doç. Dr. Yalçın ARAL Uz. Dr. Hatice Karaköse DOĞAN Doç. Dr. Aslı NAR
Prof. Dr. Mustafa ARAZ Uz. Dr. Sema Çiftçi DOĞANŞEN Prof. Dr. Zeynep OŞAR SİVA
Prof. Dr. Metin ARSLAN Prof. Dr. Hatice Sebila Doç. Dyt. Emel ÖZER
Uz. Dr. Mehmet AŞIK DÖKMETAŞ Doç. Dr. Gökhan ÖZIŞIK
Uz. Dr. Hayati AYAKTA Prof. Dr. Belgin EFE Doç. Dr. Mesut ÖZKAYA
Doç. Dr. Yusuf AYDIN Uz. Dr. Gülşah ELBÜKEN Uz. Dr. Mine ÖZTÜRK
Prof. Dr. Göksun AYVAZ Prof. Dr. Tomris ERBAŞ Uz. Dr. Ufuk ÖZUĞUZ
Prof. Dr. Ömer AZAL Prof. Dr. Gürbüz ERDOĞAN Prof. Dr. Mücahit ÖZYAZAR
Prof. Dr. Selim BADUR Prof. Dr. Cihangir EREM Doç. Dr. Fulden SARAÇ
Prof. Dr. Nazif BAĞRIAÇIK Prof. Dr. Canan ERSOY Uz. Dr. Özlem Soyluk
Prof. Dr. Mithat BAHÇECİ Prof. Dr. Halil Önder ERSÖZ SELÇUKBİRİCİK
Prof. Dr. Mustafa Kemal BALCI Uz. Dr. Sibel ERTEK Uz. Dr. Hadi SELİMOĞLU
Prof. Dr. Nilgün BAŞKAL Doç. Dr. Melek Eda ERTÖRER Prof. Dr. Murat SERT
Doç. Dr. Taner Prof. Dr. Erdinç ERTÜRK Doç. Dr. Yusuf Alper SÖNMEZ
BAYRAKTAROĞLU Prof. Dr. Olcay GEDİK Prof. Dr. Numan TAMER
Prof. Dr. Fahri BAYRAM Doç. Dr. Cumali GÖKÇE Prof. Dr. Refik TANAKOL
Doç. Dr. Dilek BERKER Prof. Dr. Mustafa Sait GÖNEN Prof. Dr. Tamer TETİKER
Prof. Dr. Erol BOLU Uz. Dr. Nurdan GÜL Doç. Dr. Melek TEZCAN
Doç. Dr. Selçuk CAN Prof. Dr. Serdar GÜLER Doç. Dr. Füsun Baloş TÖRÜNER
Uz. Dr. Bülent CANBAZ Prof. Dr. Sevim GÜLLÜ Prof. Dr. Armağan TUĞRUL
Prof. Dr. Zeynep CANTÜRK Prof. Dr. Sadi GÜNDOĞDU Prof. Dr. Ercan TUNCEL
Doç. Dr. Mustafa CESUR Prof. Dr. Engin GÜNEY Dr. Fulya TÜRKER
Doç. Dr. Erman ÇAKAL Uz. Dr. Kağan GÜNGÖR Prof. Dr. Neslihan Başçıl
Prof. Dr. Bekir ÇAKIR Prof. Dr. Alper GÜRLEK TÜTÜNCÜ
Uz. Dr. İlkay ÇAKIR Uz. Dr. Leyla IRAK Uz. Dr. Yasemin TÜTÜNCÜ
Prof. Dr. Nuri ÇAKIR Uz. Dr. Serhat IŞIK Uz. Dr. Mehmet Ali UÇAR
Diy. Hemş. Dr. Selda ÇELİK Dyt. Uz. Cemile Çakmakçı İDİZ Doç. Dr. Kubilay UKİNÇ
Prof. Dr. Berrin ÇETİNARSLAN Prof. Dr. Hasan İLKOVA Prof. Dr. Ali Rıza UYSAL
Doç. Dr. Şevki ÇETİNKALP Prof. Dr. Taylan KABALAK Doç. Dr. Gökhan ÜÇKAYA
Uz. Dr. Sema ÇİFTÇİ Prof. Dr. Hakkı KAHRAMAN Uz. Dr. Ayşe Kubat ÜZÜM
Prof. Dr. Ramis ÇOLAK Y. Doç. Dr. Züleyha Cihan Uz. Dr. Gülşah Yenidünya YALIN
Prof. Dr. Ahmet ÇORAKÇI KARACA Doç. Dr. Dilek YAZICI
Prof. Dr. Abdurrahman Prof. Dr. Ayhan KARAKOÇ Prof. Dr. İlhan YETKİN
ÇÖMLEKÇİ Prof. Dr. Kubilay KARŞIDAĞ Doç. Dr. Murat YILMAZ
Uz. Dr. Cavit ÇULHA Prof. Dr. Fahrettin Prof. Dr. Volkan YUMUK
Doç. Dr. Selçuk DAĞDELEN KELEŞTİMUR
Prof. Dr. Taner DAMCI
*Soyadı sırasına göre alfabetik dizin yapılmıştır.
Not: Bu kılavuzda yer alan ’Diyabette Tıbbi Beslenme Tedavisi’ bölümü Doç. Dyt. Emel Özer’in
önderliğinde, ’Diyabet Diyetisyenliği Derneği’ tarafından hazırlanmıştır.
DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2013 | 07
YAZARLARIN ÇIKAR ÇATIŞMASI
’TEMD Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu-2013’
Yazım Komitesi’ndeki yazarlar, bu kılavuzun hazırlanması, yazılması ve basılması
sırasında herhangi bir firma veya grup ile herhangi bir ticari çıkar çatışması içinde
bulunmamışlardır.
08 | DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2013
TEMD DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ
TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2013’DEKİ DEĞİŞİKLİKLERİN ÖZETİ
Bu yıl kılavuzumuzun yenilenmesi aşamasında genel olarak TEMD üyelerinden ve
’Diyabet Çalışma ve Eğitim Grubu’ üyelerinden bizlere ulaştırılan öneriler doğrultusunda
’TEMD Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu’nda ge-
niş değişiklikler yapılmıştır. Yapılan değişiklikler aşağıda özetlenmiştir:
¥ Her konunun sonunda ’TEMD Önerileri’ başlığı altında verilen pratik ve net öneriler
güncellenmiştir. Öneriler dayandıkları çalışmalara göre, kanıta dayalı olarak sınıf-
lanmış ve derecelendirilmiştir. Çalışmalara ilişkin kaynaklar, kullanım sırasına göre
numaralandırılarak önerilerin sonuna eklenmiştir. Kanıta dayalı tıp bulgularının sınıf-
landırılma ve derecelendirme kriterleri Tablo-I ve Tablo-II’de görülmektedir.
¥ ’Diyabet Tanı Yöntemleri’ konusunda HbA1c (A1C)’nin giderek daha çok kabul gö-
ren bir tanı yöntemi olarak benimsendiği belirtilmiş ve bu testin güvenilir bir yöntem
olarak kullanılabilmesi için ulusal standardizasyon çalışmalarına hız verilmesi gereği
üzerinde durulmuştur.
¥ ’Gestasyonel Diabetes Mellitus Tarama ve Tanı Testleri’ konusunda yeni sunulan tek
aşamalı tanı testi ile geleneksel iki aşamalı tanı testleri karşılaştırılarak bu konuda
ulusal bir strateji oluşturulabilmesi için birkaç yıl boyunca iki yöntemin birlikte değer-
lendirilmesi ve her bir tanı yöntemine göre tanı alan anne ve bebeklerin izlenmesi ge-
rektiği vurgulanmıştır. Şimdilik, 50 g glukozlu ön tarama testini takiben 75 g glukozlu
OGTT ile iki aşamalı tanı testinin uygulanması önerilmiştir.
¥ ’Glisemik Kontrol, Kan Basıncı ve Lipid Hedefleri’ ve ’Tip 2 Diyabet Tedavi Algoritma-
sı’ konuları, son 5 yıl içinde yayınlanan yeni çalışmaların sonuçları ile birlikte; yine son
birkaç yıl içinde IDF, EASD/ADA, Amerikan Klinik Endokrinologlar Derneği, Amerikan
Endokrin Cemiyeti, Joslin Diyabet Merkezi, Amerikan Hekimler Birliği, Amerikan NIH,
Kanada Diyabet Derneği, Ingiltere NICE, Uluslararası Diyabet Merkezi, Almanya Di-
yabet Derneği, Finlandiya Diyabet Derneği, İtalya Diyabet Federasyonu ve Avustralya
Diyabet Derneği tarafından yayınlanan kılavuzlar gözden geçirilerek güncellenmiştir.
Bireysel glisemik kontrol hedeflerinin belirlenmesi ve tedavi yönteminin seçilmesi ko-
nusunda hastanın yaşı, yaşam survisi, yaşam tarzı, alışkanlıkları, sosyal ve mali kay-
nakları ve tedavi beklentisi ile birlikte diyabetin süresi, daha önceki glisemik kontrol
derecesi, hipoglisemi riski, diyabet komplikasyonları, eşlik eden sağlık sorunları ve
kullandığı ilaçlar gibi bireysel farklılıkların göz önünde bulundurulması gerektiği vur-
gulanmıştır.
¥ ’Diyabette Tıbbi Beslenme Tedavisi’, ’Anti-hiperglisemik İlaçlar’, ’İnsülinler’, ’İn-
sülin Pompası’, ’Diyabetik Ayak Ülserleri’, ’Diyabetik Akut Komplikasyonlar’, Diya-
betlide Aşı Uygulamaları’ ve ’Diyabetin Önlenmesi’ konuları, yayınlanan yeni çalış-
malardan elde edilen bilgiler doğrultusunda güncellenmiştir.
DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2013 | 09