TÜRKĠYE'DE SON 10 YILDA UYGULANAN TARIM POLĠTĠKALARI VE YAġANAN EKONOMĠK ...

143 Pages·2014·2.98 MB·Turkish

i

T.C.
TRAKYA ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
ĠKTĠSAT ANABĠLĠM DALI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

TÜRKĠYE’DE SON 10 YILDA
UYGULANAN TARIM POLĠTĠKALARI VE
YAġANAN EKONOMĠK GELĠġMELER
ÇERÇEVESĠNDE YAĞLIK AYÇĠÇEĞĠ
ÜRETĠCĠ GELĠRLERĠNDEKĠ
DEĞĠġĠMLER

UĞUR GÖÇMEZ

TEZ DANIġMANI
PROF. DR. SADĠ UZUNOĞLU

EDĠRNE 2014

I

Tezin BaĢlığı: Türkiye de Son 10 Yılda Uygulanan Tarım Politikaları ve YaĢanan
Ekonomik GeliĢmeler Çerçevesinde Yağlık Ayçiçeği Üretici
Gelirlerindeki DeğiĢimler

Tezin Yazarı: Uğur GÖÇMEZ

ÖZET

Cumhuriyetin ilk yıllarından bu yana Türkiye ekonomisi içerisinde tarımın
payı sürekli azalmakta olup, bu azalıĢta tarımsal üretimden vazgeçilmesine paralel
olarak bitkisel üretim miktarlarındaki düĢüĢler önemli rol oynamaktadır. Tarımsal
üretimden vazgeçilmesinde temel sebep ise uygulanan tarım politikaları çerçevesinde
gelirin, üreticiler açısından istenen seviyelerde olmamasıdır.
ÇalıĢmada Tarım sektörünün mevcut durumu yanı sıra Türkiye ve dünyada
yağlı tohumlar sektörünün tarım sektörü içerisindeki durumu üzerinde durularak,
yağlık ayçiçeği tohumu özelinde, 2012 yılı itibariyle son 10 yıllık dönemde bölgesel
bazda yurtiçi üretim miktarları ve değiĢimleri, uluslararası ve iç piyasa fiyat
hareketleri ve bu hareketlerin üretim tercihleri üzerine etkileri, tarımda kullanılan
girdi maliyetlerindeki değiĢimler ve bu değiĢimlerin tarımsal maliyetler üzerindeki
etkileri üzerinde durulmuĢtur. Lisanslı depoculuk, biyoenerji ve arazi toplulaĢtırma
gibi üretici gelirleri üzerinde olumlu etkisi olabilecek faktörler değerlendirilmiĢtir.
Ayrıca ayçiçeği üreticilerinin sosyo-ekonomik yapıları, arazi yapıları,
tarımdan elde ettikleri gelirleri, üretim tercihleri ve sürdürülebilirliği ile uygulanan
tarımsal politikaları ve tarımsal desteklemelere olan bakıĢ açılarını gösterebilmek
adına anket çalıĢması düzenlenerek sonuçları paylaĢılmıĢtır.
Bu çalıĢmanın, 2012 yılı itibariyle son 10 yıllık dönemde uygulanan tarım
politikaları, tarım sektörü girdi maliyetlerindeki değiĢimler, tarımsal ürün fiyat
hareketleri gibi faktörler çerçevesinde yağlı tohumu ve özelde ayçiçeği üreticilerinin
II

mevcut ekonomik ve zirai durumunu ortaya koymanın yanı sıra, yağlı tohum sektör
ve üreticilerinin mevcut sorunlarına uygun politikalar geliĢtirilmesi ve bu sayede
mevcut potansiyelin hayata geçirilerek yağlı tohumlar üretim açığının giderilmesine
ıĢık tutacağı düĢünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Yağlık ayçiçeği, Tarımsal gelir, Tarımsal girdi,
Tarımsal destekleme, Tarım politikası
III

The Title of Thesis: The Applied Agricultural Policies in Turkey in The Last
Decade and Income Changes of Oil Sunflower Producers
Within Frame of The Emerging Economical Developments

The Writer of Thesis: Uğur GÖÇMEZ
ABSTRACT

Since the beginning years of Turkish Republic, the rate of agriculture in
Turkey’s economy has been decreasing in permanent as the diminished amount of
vegetable yield took an important role parallel with the assigned agricultural
production in the case that the income has not been at level which is demanded by
producers in accordance with the applied agricultural policies.

In this study, the amount and changes of domestic production, peculiar to
sunflower seed, as of the year of 2012 within last decade on the regional base, the
price movements in international and domestic market and influences of these
movements on production preferences, the changes in input cost, which is used in
agriculture and influences of these movements on agricultural cost has been put
emphasized by examining both the available situation of agricultural sector and the
situation of oil seeds sector in agricultural sector of Turkey and the world. Besides,
such factors which could affect producers’ income in positive as the licensed storage,
bio-energy and land consolidation have been analyzed.
Moreover, a questionnaire has been prepared to emerge sunflower
producers’ socio-economic and land structure, income which are acquired from
agricultural activities, point of views to the production preferences and production
sustainability and the applied agricultural policies, agricultural support, results of
which have been released in this study.
IV

This study which has been aimed at revealing oil seed and the existing
specific economic and agricultural situation of sunflower producers in the context of
such factors as agricultural policies which were applied as of the year of 2012 within
last decade, the changes of input cost in agricultural sector, the price movements of
agricultural production, has been considered as guide in order to remove the product
deficit of oil seeds production by carrying out available potency thanks to the fact
that favorable policies to the existing problems of oil seeds sector and producers
could be developed.
Key Words: Sunflower oil, Agricultural income, Agricultural input,
Agricultural support, Agricultural policies.
V

TEġEKKÜR

TÜRKĠYE’DE SON 10 YILDA UYGULANAN TARIM POLĠTĠKALARI
VE YAġANAN EKONOMĠK GELĠġMELER ÇERÇEVESĠNDE YAĞLIK
AYÇĠÇEĞĠ ÜRETĠCĠ GELĠRLERĠNDEKĠ DEĞĠġĠMLER adlı Yüksek Lisans Tez
çalıĢmama katkılarından dolayı Tez danıĢmanım Prof.Dr. Sadi UZUNOĞLU’ na,
Doç. Dr. Ahmet ATAKĠġĠ’ye, Doç Dr. Gökhan SÖNMEZLER’ e, Doç. Dr. Ayhan
AYTAÇ’a ve Ġktisat Bölümündeki tüm öğretim üyelerimiz ile üniversite yönetimine,
bilimsel olarak tezin yazımında yararlandığım eserleri ve kaynakları oluĢturanlara
saygı ve Ģükranlarımı arz ederim.

ÇalıĢmalarım esnasında bana her türlü kolaylığı ve desteği gösteren Trakya
Birlik yönetim kurulu ile Trakya Birlik bünyesindeki tüm mesai arkadaĢlarıma
desteklerinden dolayı teĢekkür ederim.

Ayrıca sevgili eĢim Nuriye GÖÇMEZ, oğlum Buğra GÖÇMEZ ve kızım
Simay GÖÇMEZ’e manevi hiçbir yardımı esirgemeden yanımda oldukları için tüm
kalbimle teĢekkür ederim.
VI

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZET I

ABSTRACT III

TEġEKKÜR V

ĠÇĠNDEKĠLER VI

ÇĠZELGELER LĠSTESĠ IX

GRAFĠKLER LĠSTESĠ XI

KISALTMALAR XII

GĠRĠġ 1

1.BÖLÜM

1. TÜRKĠYE’DE TARIM SEKTÖRÜ ve EKONOMĠDEKĠ YERĠ 8
1.1. Tarım Sektörünün Ekonomi içerisindeki Yeri 9
1.2. Tarım Sektörünün Ġstihdam içerisindeki payı 12

2.BÖLÜM

2. YAĞLI TOHUMLARIN TÜRKĠYEDEKĠ MEVCUT DURUMU 15
2.1.Türkiye’de Yağlık Ayçiçeği Tohumu 20
2.1.1. 2003-2012 periyotunda yıllara göre yağlık ayçiçeği
ekim-üretim durumları 22
2.1.2. 2003-2012 periyotu bölgelere göre yağlık ayçiçeği
ekim-üretim durumları 24
2.1.3. 2003-2012 periyotu illere göre yağlık ayçiçeği
ekim-üretim durumları 25
2.1.4 Ayçiçeği tohumu piyasasında Üretici Birlikleri 26
2.1.4.1. Trakya birlik 28
2.1.4.2. Karadeniz birlik 29
2.2. Yağlı tohumlarda üretim yetersizliği ve dıĢa bağımlılık 31
VII

3.BÖLÜM

3. YAĞLI TOHUMLARIN DÜNYADAKĠ MEVCUT DURUMU 34
3.1. Dünyada Yağlık Ayçiçek Tohumu 36

4.BÖLÜM

4. TÜRKĠYEDE TARIM POLĠTĠKALARI 38
4.1. Cumhuriyet öncesi dönem Tarım Politikaları 38
4.2. Cumhuriyet Dönemi Ekonomik GeliĢmeleri ve Tarım Politikaları 38
4.3. Tarımsal Destekleme Politikaları 42
4.3.1. Destekleme Alımları 46
4.3.2. Alan Bazlı Desteklemeler 49
4.3.2.1. Doğrudan Gelir Desteği 49
4.3.2.2. Mazot desteği 51
4.3.2.3. Gübre desteği 54
4.3.3. Tarım Havzaları Üretim ve Desteklemeleri 55
4.3.3.1. Destekleme primleri(Fark ödemeleri) 56
4.3.4. Diğer desteklemeler 59
4.3.5. Ġndirimli faizli nakdi krediler 59
4.3.6. DıĢa karĢı korumacılık 62
4.4. Türkiye’de son 10 yılda yağlık ayçiçeği fiyat değiĢimleri 65

5.BÖLÜM

5.GĠRDĠ KULLANIM VE MALĠYETLERĠNDEKĠ DEĞĠġĠMLER 69
5.1.Gübre 69
5.2.Mazot 72
5.2.1.Tarımda Mazot Kullanımı 76
5.3. Tohumluk 80
5.4. Tarım Ġlaçları 81
5.5. Elektrik ve Sulama maliyetleri 82

VI.BÖLÜM

6. KRĠZLERĠN TARIM SEKTÖRÜ ÜZERĠNE ETKĠLERĠ 85
6.1. Kasım 2000, ġubat 2001 krizleri 85
6.2. 2007-2008 Küresel krizi 87

VII.BÖLÜM

7. ÜRETĠCĠ GELĠRLERĠNĠ ARTTIRABĠLECEK ALTERNATĠF
FAKTÖRLER 90
7.1. Lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsaları 90
7.2. Biyodizel 93
7.3. Arazi ToplulaĢtırma 96