türkçe yazılı anlatım

196 Pages·2011·2.37 MB·Turkish

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2234
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1233
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹
OKULÖNCES‹ Ö⁄RETMENL‹⁄‹ L‹SANS PROGRAMI
TÜRKÇE YAZILI ANLATIM
Yazarlar
Prof.Dr. Cahit KAVCAR (Ünite 1)
Ö¤r.Gör. Zekeriya KAYA (Ünite 2, 3)
Ö¤r.Gör. ‹brahim GÜRGEN (Ünite 4, 7)
Yrd.Doç.Dr. Hülya P‹LANCI (Ünite 5, 6)
Yrd.Doç.Dr. fierife Dilek BELET (Ünite 8)
Yrd.Doç.Dr. P›nar G‹RMEN (Ünite 8)
Editör
Yrd.Doç.Dr. fierife Dilek BELET
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2011 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Prof.Dr. Levend K›l›ç
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Dil ve Yaz›m Dan›flman›
Okutman Nurdan Söker
Ölçme De¤erlendirme Sorumlusu
Ö¤r.Gör. Ayfer Çolak Turhan
Kitap Koordinasyon Birimi
Yrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Türkçe Yaz›l› Anlat›m
ISBN
978-975-06-0908-4
1. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 5.300 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Temmuz 2011
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz............................................................................................................ viii
Kullan›m K›lavuzu........................................................................................ x
Yaz›l› Anlat›m........................................................................... 1 1. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 3
YAZMA SÜREC‹ VE YAZILI ANLATIMIN ÖNEM‹....................................... 3
YAZILI ANLATIMIN TEMEL SÜREÇLER‹...................................................... 4
Bulufl.............................................................................................................. 4
Düzenleyifl (Düzenleme).............................................................................. 4
Anlat›fl............................................................................................................ 5
BULUfi UYGULAMASI................................................................................... 6
PLAN UYGULAMASI..................................................................................... 7
ANLATIM UYGULAMASI.............................................................................. 8
YAZMA Ö⁄RET‹M‹....................................................................................... 10
Yazma Ö¤retimi Yaklafl›mlar›....................................................................... 11
YARATICI YAZMA........................................................................................ 11
YARATICI YAZMA UYGULAMASI............................................................... 12
Özet ............................................................................................................... 16
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 17
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 18
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 18
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 19
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 19
Yaz›l› Anlat›m Türleri I: Düflünce Yaz›lar›............................ 21 2. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 23
MAKALE......................................................................................................... 23
FIKRA............................................................................................................. 25
ELEfiT‹R‹......................................................................................................... 27
DENEME........................................................................................................ 28
SÖYLEfi‹......................................................................................................... 31
RÖPORTAJ..................................................................................................... 33
GEZ‹ YAZISI.................................................................................................. 35
ANI................................................................................................................. 37
GÜNLÜK........................................................................................................ 39
YAfiAM ÖYKÜSÜ (B‹YOGRAF‹).................................................................. 40
ÖZ YAfiAM ÖYKÜSÜ (OTOB‹YOGRAF‹)................................................... 42
Özet................................................................................................................ 43
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 44
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 45
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 46
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 47
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 47
Yaz›l› Anlat›m Türleri II: Sanatsal Yaz›lar............................ 49 3. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 51
fi‹‹R................................................................................................................. 51
iv ‹çindekiler
fiiir Türleri...................................................................................................... 53
Lirik fiiir.................................................................................................... 53
Epik fiiir................................................................................................... 54
Didaktik fiiir............................................................................................. 54
Pastoral fiiir ............................................................................................. 56
Dramatik fiiir............................................................................................ 57
ÖYKÜ............................................................................................................. 59
Öykü Türleri.................................................................................................. 59
Olay Öyküsü........................................................................................... 59
Durum Öyküsü........................................................................................ 60
ROMAN.......................................................................................................... 62
Roman Türleri................................................................................................ 63
Konular›na Göre Romanlar..................................................................... 63
‹fllenifllerine Göre Romanlar................................................................... 64
T‹YATRO........................................................................................................ 65
Tiyatro Türleri................................................................................................ 66
A¤lat› (Tragedya)..................................................................................... 66
Güldürü (Komedya)................................................................................ 67
Dram........................................................................................................ 68
Geleneksel Türk Tiyatrosu........................................................................... 69
Karagöz Oyunu....................................................................................... 70
Orta Oyunu............................................................................................. 71
Meddahl›k................................................................................................ 72
Özet................................................................................................................ 73
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 74
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 75
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 75
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 75
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 76
4. ÜN‹TE Yaz›l› Anlat›m Türleri III: Yaz›flmalar................................... 77
G‹R‹fi.............................................................................................................. 79
YAZIfiMA KAVRAMI VE YAZIfiMANIN ÖNEM‹.......................................... 79
YAZIfiMALAR................................................................................................. 81
Özel Yaz›flmalar............................................................................................. 81
Mektup..................................................................................................... 81
Not (Pusula) ........................................................................................... 82
Tebrik (Kutlama) Yaz›lar›....................................................................... 82
Davetiye (Ça¤r›)...................................................................................... 83
Teflekkür Mektuplar›............................................................................... 84
Telgraf...................................................................................................... 84
Resmî Yaz›flmalar.......................................................................................... 85
Resmî Yaz› Çeflitleri....................................................................................... 90
Dilekçe..................................................................................................... 90
Dilekçe Nas›l Yaz›l›r?.............................................................................. 90
Öz Geçmifl............................................................................................... 92
Rapor........................................................................................................ 92
Tutanak.................................................................................................... 93
Tutanak Yaz›m›nda Nelere Dikkat Edilmelidir?.................................... 94
Karar......................................................................................................... 95
‹çindekiler v
‹fl Yaz›flmalar›................................................................................................. 95
Bir ‹fl Yaz›s›nda Bulunmas› Gereken Noktalar...................................... 95
Özet................................................................................................................ 97
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 98
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 99
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 99
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 99
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 100
Yaz›m Kurallar›........................................................................101 5. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 103
TEMEL YAZIM KURALLARI ......................................................................... 103
Büyük Harflerin Kullan›ld›¤› Yerler............................................................. 103
Birleflik Sözcüklerin Yaz›l›fl› ........................................................................ 106
Bitiflik Yaz›lan Birleflik Sözcükler ......................................................... 106
Ayr› Yaz›lan Birleflik Sözcükler ............................................................. 108
Al›nt› Sözcüklerin Yaz›l›fl› ............................................................................ 109
Yabanc› Özel Adlar›n Yaz›l›fl› ..................................................................... 110
Düzeltme ‹flaretinin Kullan›l›fl› .................................................................... 110
Say›lar›n Yaz›l›fl› ........................................................................................... 111
Baz› Sözcüklerin ve Eklerin Yaz›l›fl› ........................................................... 112
‹kilemelerin Yaz›m› ...................................................................................... 113
Pekifltirmeli S›fatlar›n Yaz›m› ....................................................................... 113
Sat›r Sonuna Gelen Sözcüklerin Bölünmesi ............................................... 113
K›saltmalar›n Yaz›m› .................................................................................... 114
Özet................................................................................................................ 117
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 120
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 121
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 122
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 122
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 122
Noktalama ‹flaretleri...............................................................123 6. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 125
NOKTALAMA ‹fiARETLER‹ .......................................................................... 125
Nokta ( . ) .................................................................................................... 125
Virgül ( , ) .................................................................................................... 126
Noktal› Virgül ( ; ) ....................................................................................... 127
‹ki Nokta ( : ) ............................................................................................... 127
Üç Nokta ( ... ).............................................................................................. 128
Kesme ‹flareti ( ‘ ) ........................................................................................ 129
Soru ‹flareti ( ? ) ........................................................................................... 130
Ünlem ‹flareti ( ! ) ........................................................................................ 131
T›rnak ‹flareti ( “ ” )...................................................................................... 132
Tek T›rnak ‹flareti ( ‘ ’ )................................................................................ 132
K›sa Çizgi ( - )............................................................................................... 133
E¤ik Çizgi ( / ).............................................................................................. 134
Parantez (Yay Ayraç) ( ) ............................................................................. 135
Köfleli Parantez [ ]........................................................................................ 135
Özet................................................................................................................ 136
vi ‹çindekiler
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 138
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 139
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 139
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 140
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 140
7. ÜN‹TE Anlat›m Bozukluklar›..............................................................141
G‹R‹fi.............................................................................................................. 143
ANLATIM BOZUKLUKLARININ NEDENLER‹.............................................. 144
ANLATIM BOZUKLUKLARI.......................................................................... 145
Sözcük Düzeyinde Anlat›m Bozukluklar›.................................................... 145
Gereksiz Sözcük Kullan›m›..................................................................... 145
Yap›lar› Yanl›fl Olan Sözcükler.............................................................. 145
Sözcü¤ün Yanl›fl Anlamda Kullan›lmas›................................................ 146
Anlamca Çeliflen Sözcüklerin Bir Arada Kullan›lmas›........................... 147
Sözcü¤ün Yanl›fl Yerde Kullan›lmas›..................................................... 147
Gereksiz Yard›mc› Eylemler................................................................... 148
Dil Bilgisi Yanl›fllar›................................................................................. 148
Ba¤laç Yanl›fllar›...................................................................................... 148
Noktalama Eksikli¤i................................................................................ 149
Yaz›m Yanl›fllar›...................................................................................... 149
Cümle Düzeyinde Anlat›m Bozukluklar›..................................................... 149
Yüklem Yanl›fllar›.................................................................................... 149
Özne Yanl›fllar›........................................................................................ 150
Tümleçlerle ‹lgili Yanl›fllar...................................................................... 151
Tamlama Yanl›fllar›.................................................................................. 152
Çat› Uyuflmazl›¤›...................................................................................... 153
Deyim ve Atasözleri Yanl›fll›¤›............................................................... 153
Özet................................................................................................................ 154
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 155
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 156
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 157
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 158
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 158
8. ÜN‹TE Yaz›l› Anlat›m›n Gelifltirilmesine Yönelik Ö¤renme-
Ö¤retme Etkinlikleri...............................................................159
G‹R‹fi.............................................................................................................. 161
YAZILI ANLATIMIN GEL‹fiT‹R‹LMES‹: YAZMA E⁄‹T‹M‹............................ 161
Yazma E¤itimi Süreci.................................................................................... 161
Yaz›l› Anlat›m Becerisinin Gelifltirilmesine Yönelik Kullan›labilecek
Etkinlik Modelleri.......................................................................................... 163
Yaz›l› Anlat›m›n Gelifltirilmesine Yönelik Ö¤renme Ö¤retme Sürecinin
Özellikleri...................................................................................................... 164
Yaz›l› Anlat›m Çal›flmalar›n›n De¤erlendirilmesi......................................... 164
Ö⁄RET‹M PROGRAMLARINDA YAZILI ANLATIM..................................... 165
Okulöncesi E¤itim Program›nda Ana Dili Etkinlikleri................................ 165
‹lkö¤retim (1-5. S›n›flar) Türkçe Dersi Ö¤retim Program›nda Yaz›l›
Anlat›m........................................................................................................... 165
‹çindekiler vii
S›n›flar ‹lkö¤retim (6-8. S›n›flar) Türkçe Dersi Ö¤retim Program›nda Yaz›l›
Anlat›m........................................................................................................... 166
Ortaö¤retim Program›nda Yaz›l› Anlat›m..................................................... 167
YAZILI ANLATIMIN GEL‹fiT‹R‹LMES‹NE YÖNEL‹K ETK‹NL‹K
ÖRNEKLER‹................................................................................................... 168
Özet................................................................................................................ 175
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 176
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 177
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 177
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 178
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 179
Sözlük ................................................................................... 181
Dizin ......................................................................................183
viii Önsöz
Önsöz
‹nsanlar aras›nda iletiflimi sa¤layan en temel araç dildir. Dil ö¤retiminin temel
hedefi ise ö¤rencilerin dilin ifade edilmifl biçimlerini kavramalar›, bilgi kaynakla-
r›na ulaflarak duygu, düflünce ve hayal dünyalar›n› zenginlefltirmeleri ve dil arac›-
l›¤›yla kendilerini ifade edebilmeleridir. ‹nsano¤lunun kendini ifade etmede kul-
land›¤› yollar ise konuflma ve yazmad›r.
Tarihsel geliflim süreci içinde sözel iletiflimi kullanan insano¤lu, bilgi ve dene-
yimlerini gelecek kuflaklara aktarmak için yaz› dilini bulmufl, sözel dilin yan›nda
yaz› dilini de kullanmaya bafllam›flt›r. Yazma konuflman›n eskili¤ine karfl›l›k; yaz›-
n›n etkisinin yüzy›llarca sürmesi yönüyle, büyük önem tafl›r. Yaz›, insanlar›n duy-
gu ve düflüncelerini anlatmada kulland›klar› belli simgeler ve iflaretlerdir. Toplum-
sal yaflam, sözlü iletiflim gibi yaz›l› iletiflimi de gerekli k›lmaktad›r. Bilmek gerekir
ki toplumlar›n ayd›nlanmas› ve geliflmesi, yaz› dilinin bulunup kullan›lmas›ndan
sonra olmufltur.
Yazma becerisi alan yaz›nda tan›mlan›rken genellikle bireyin kendini yaz› ara-
c›l›¤›yla anlatabilme yetene¤i üzerine yo¤unlaflmakta ve bu beceri yaz›l› anlat›m
terimi ile karfl›lamaktad›r. ‹lkö¤retimin ilk y›llar›nda itibaren gelifltirilmeye çal›fl›lan
yaz›l› anlat›m becerisi temel okuryazarl›k becerilerinden biri olmakla birlikte ö¤-
renim yaflam›n›n ve günlük yaflam›n her aflamas›nda etkin olarak kullan›lmas› ge-
reken bir ifade becerisidir.
Türkçe yaz›l› anlat›m kitab›, yaz›l› anlat›m alan›n› tan›man›z, kavramsal bir gö-
rüfl gelifltirmeniz, etkili bir biçimde yazl› anlat›m gerçeklefltirebilmek için gerekli
becerilerle donanman›z ve bu alana yönelik ö¤renme-ö¤retme etkinlikleri düzen-
leme bilgi ve becerilerinizi gelifltirmek amac›yla haz›rlanm›flt›r. Bu amaca yönelik
olarak kitapta; yaz›l› anlat›m, yaz›l› anlat›m türleri I: düflünce yaz›lar›, yaz›l› anla-
t›m türleri II: sanatsal yaz›lar, yaz›l› anlat›m türleri III: yaz›flmalar, yaz›m kurallar›,
noktalama iflaretleri, anlat›m bozukluklar› ve yaz›l› anlat›m›n gelifltirilmesine yöne-
lik ö¤renme-ö¤retme etkinlikleri konular›na yer verilmifltir.
Konular› kendi kendinize çal›flarak ö¤renmenize olanak sa¤layacak biçimde,
uzaktan e¤itim ilkelerine uygun olarak haz›rlanm›fl bu kitaptaki bilgileri daha ko-
lay ve etkili biçimde ö¤renebilmeniz için öncelikle ünitelerin bafl k›s›mlar›nda yer
alan amaçlar bölümünü gözden geçiriniz. Ünitelerin içindekiler k›s›mlar›n› incele-
yiniz. Ünitelerin içine yerlefltirilmifl olan sorular›n ve tart›flma önerilerinin gere¤i-
Önsöz ix
ni yerine getiriniz. Ünitelere iliflkin metni çal›flt›ktan sonra ünite sonundaki özeti
okuyunuz. Ünitelerin sonundaki de¤erlendirme sorular›n› yan›tlay›n›z. Konuyla il-
gili ayr›nt›l› bilgi için ünitelerin sonlar›ndaki kaynaklara baflvurunuz. Kitaptaki ki-
mi üniteler için çekilen televizyon programlar›n› izlemeye özen gösteriniz.
Kitab›n yararl› olmas›n› umuyor, baflar›lar diliyorum.
Editör
Yrd. Doç Dr. fi. Dilek BELET
x Kullan›m K›lavuzu
Kendi kendine ö¤renme
Girifl:Ünitede ifllenen konulara
ilkelerine göre
iliflkin bilgi veren, konuya bafl-
haz›rlanm›fl olan bu kitab›n
lamadan önce sizi düflünmeye
ifllevlerini ö¤renmek için
iten, gerekti¤inde konular› daha
haz›rlanan “Kullan›m
iyi kavrayabilmeniz için yapma-
K›lavuzu”, konular›
n›z gerekenleri belirten k›sa
anlaman›zda ve s›navlara
aç›klamalard›r.
haz›rlanman›zda sizlere
fayda sa¤layacakt›r.
N Amaçlar›m›z:
Üniteyi tamamlad›¤›n›zda
kazanaca¤›n›z bilgi ve
becerilerdir.
Örnek Olay:Ünitede ifllenen konular›n günlük ya-
Yana Ç›kma:Metin içinde yer alan önemli kav-
flama yans›malar›n› içeren, kuramsal aç›klama-
ram ve ifadelere iliflkin tan›m ya da aç›klama-
larla çevrenizde yaflanan olaylar aras›nda ba¤
lard›r. Önemsemeniz gereken noktalar› gösterir.
kurman›za yard›mc› olmay› hedefleyen örnek olay-
Metin içinde yap›lan aç›klamalar›n bir tür çok
lar, anektodlar, al›nt›lar ya da gazete haberleridir.
k›sa özeti gibi düflünülebilir.
Anahtar Kav- SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
ramlar:Ünite-
de aç›mlanan Düflünelim:Metnin herhangi bir yerinde ve ge-
DÜfiÜNEL‹M DÜfiÜNEL‹M
temel kavram- rekti¤inde sizlerin düflünmesini, düflündüklerinizi
lard›r. Ünitede- belirli bir konuya yo¤unlaflt›rman›z› sa¤lamak amac›yla so-
ki önemli nok- S O R U rulan sorular ySa dOa RsizUin yapman›z beklenen davran›fllard›r.
talara iliflkin
ipuçlar› verir.
D‹KKAT D‹KKAT
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
‹çindekiler:Ünite içinde hangi konu-
S›ra Sizde:‹fllenen konular› kavray›p
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
lar›n ifllenece¤ini gösterir. Ana konu- N N
AMAÇLARIMIZ AMkAaÇvLrAaRmIaMdI›Z¤›n›z› kendi kendinize ölç-
lar›n bafll›klar›n› içerir.
menize yard›mc› olmaya amaçlayan, düflün-
DÜfiÜNEL‹M meye ve uyDgÜulfiaÜmNaEyaL ‹yMönlendiren sorulard›r.
K ‹ T A P K ‹ T A P
S O R U S O R U
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
D‹KKAT D‹KKAT