türk ve alman edebiyatında psikolojik roman julı zeh'in “adler un engel” ile aydilge sarp'ın

150 Pages·2009·0.64 MB·Turkish

by  Fatma Karabenek

T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ALMAN DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI
TÜRK VE ALMAN EDEBİYATINDA PSİKOLOJİK ROMAN
JULI ZEH’İN “ADLER UN ENGEL” İLE AYDİLGE SARP’IN
“ALTIN AŞK VURUŞU” ADLI ESERLERİ ÜZERİNE
KARŞILAŞTIRMALI BİR ARAŞTIRMA
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
DOÇ. DR. YILMAZ KOÇ
HAZIRLAYAN
FATMA KARABENEK
KONYA 2007
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ.....................................................................................................................iii
GİRİŞ.........................................................................................................................1
1.0. ARAŞTIRMANIN DURUMU............................................................................2
2.0. PSİKOLOJİ VE EDEBİYAT.............................................................................5
2.1. Psikoloji Bilimi ................................................................................................5
2.1.1. Tanımı ve Gelişimi .....................................................................................5
2.1.2. PSİKOLOJİNİN BELLİ BAŞLI EKOLLERİ.............................................9
2.1.3. Çağdaş Psikolojide Uzmanlık Alanları.....................................................13
2.2. Edebiyat Bilimi...............................................................................................17
2.2.1. Tanımı ve Gelişimi ...................................................................................17
2.2.2. Edebiyat Biliminin Alanları.....................................................................24
2.3. Edebiyat Ve Psikoloji Arasındaki İlişki...........................................................26
2.4. Psikolojik Roman (Alm.Psychologischer Roman)..........................................30
2.4.1. Tanım.......................................................................................................30
2.4.2. Psikolojik Romanın Gelişimi ....................................................................31
3.0. AYDİLGE SARP ..............................................................................................38
3.1. Hayatı..............................................................................................................38
3.2. Eserleri...........................................................................................................38
3.3. Altın Aşk Vuruşu ............................................................................................38
3.3.1. Özet..........................................................................................................38
3.4. Karakterler......................................................................................................51
3.4.1. Ana Figürler..............................................................................................51
3.4.2. Yan Figürler..............................................................................................60
3.5. Anlatım Teknikleri..........................................................................................68
3.5.1. Anlatım Konumu......................................................................................68
3.5.2. Anlatım Biçimi.........................................................................................69
i
3.5.3. Sunuş Biçimi............................................................................................69
3.5.4. Üslup........................................................................................................76
3.6. Değerlendirme.................................................................................................81
4.0. JULI ZEH..........................................................................................................84
4.1. Hayatı..............................................................................................................84
4.2. Eserleri............................................................................................................85
4.2.1.Yayınları....................................................................................................86
4.3. Adler und Engel..............................................................................................86
4.3.1. Özet.........................................................................................................86
4.4. Karakterler....................................................................................................109
4.4.1. Ana Figürler............................................................................................109
4.4.2. Yan Figürler............................................................................................119
4.5. Anlatım Teknikleri........................................................................................125
4.5.1. Anlatım Konumu....................................................................................125
4.5.2. Anlatım Biçimi.......................................................................................126
4.5.3. Sunuş Biçimi...........................................................................................126
4.5.4. Üslup......................................................................................................132
4.6. Değerlendirme...............................................................................................136
5.0. SONUÇ............................................................................................................139
6. KAYNAKÇA......................................................................................................144
ii
ÖNSÖZ
Bu çalışmada edebiyat ve psikoloji ilişkisinden yola çıkılarak, psikolojik roman
türünün nitelikleri ortaya konulmaya çalışıldı. Aydilge Sarp’ın Altın Aşk Vuruşu ile
Juli Zeh’in Adler und Engel adlı eserleri bu nitelikler göz önünde tutularak ve
psikoloji biliminin edebiyatla ilişkisinden faydalanılarak karşılaştırma yöntemiyle
incelendi.
Bu tezin hazırlanmasında emeği geçen ve yol gösterici olan sayın Doç.Dr.
Yılmaz KOÇ hocama ve eğitimim süresince bana her konuda tam destek veren aileme
içtenlikle teşekkür ederim.
Fatma KARABENEK
Konya 2007
iii
GİRİŞ
Amaç ve Metot
Her biri insanı tanımayı hedefleyen ve yardımlaşma halinde olan edebiyat ve
psikoloji bilimleri birbirlerine çokta yabancı değildirler. Bu çalışmanın başında seçilen
eserler edebiyatın psikolojiyi, psikolojinin de edebiyatı araç haline getirmesiyle oluşan
kurgudan insanların içsel çatışmalarına, ruhsal sorunlarına, kaçışlarına, intihara,
çağımızın problemlerinden biri olan uyuşturucu bağımlılığına parmak basmaları
açısından önemlidir.
Türk ve Alman Edebiyatında kaleme alınmış iki psikolojik romanın, yani; Türk
yazar Aydilge Sarp’ın “Altın Aşk Vuruşu” ile Alman yazar Juli Zeh’in “Adler und
Engel” adlı eserlerinin bilimsel araştırma yöntemleriyle desteklenerek edebi ve
psikolojik açıdan incelenmesi bu araştırmanın konusudur. Eserlerin içeriklerinin
karşılaştırma yöntemi ile benzer ya da farklı yönlerinin ortaya konulması
hedeflenmiştir.
Çalışmanın amacı, her iki romanın karşılaştırılmasıyla Alman ve Türk
Edebiyatında psikoloji ve edebiyat ilişkisini incelemek, son dönem edebiyatın,
psikoloji bilimiyle işbirliği sonucu oluşan psikolojik roman türündeki bu iki eserde
psikolojik ve edebi unsurları tespit etmektir.
Seçilen konunun işlenmemiş olması ise özgünlüğünü artırmaktadır. Sadece
edebi açıdan bir değerlendirme ya da araştırma değil, aynı zamanda psikoloji bilim
dalını da içermesi seçilen konunun önemini artırmaktadır. Kuşkusuz tam anlamıyla
sınırlandırmalar konulmamış, ancak bulgular dikkate alınarak bir sonuca gitmeye
gayret gösterilmiştir.
1
1.0. ARAŞTIRMANIN DURUMU
Bu araştırma sırasında psikolojik romandan önce, psikoloji ve edebiyat
bilimlerinin ayrı ayrı incelenmesi ve daha sonra benzerlik ile farklılıkları ortaya
konularak karşılaştırılması yoluna gidilmiştir. Psikolojik romanın edebiyat ve
psikolojinin kesişme noktalarından birisi olmasından dolayı birbirini besleyen bu iki
bilim arasındaki ilişkiye değinilmiştir. Çalışmamızda en büyük yakınlıkları insan
ruhunu ele almak olan psikoloji ve edebiyat bilimlerini sınırlamaktan ziyade, sözlük,
ansiklopedi, bilimsel yayınlar ve internet kaynaklarından faydalanılarak tanımlarına,
gelişimlerine ve alanlarına yer verilmiştir.1
Edebiyat, psikoloji bilimi ve psikolojik roman hakkında internet ve medya
kaynaklarının yanı sıra bu alanlarda önceden yapılmış ve kaynak olabilecek bilimsel
çalışmalardan da yararlanılmıştır:
Wellek, R Warren, Austin :2 Edebiyat Teorisi adlı kaynakta edebiyatı
tanımlamanın yolunu, onun niteliklerini ortaya koymaya dayandıran bir yaklaşım
sergilenmektedir. Alman Edebiyatında psikoloji kavramına bakış, karşılaştırılan
eserler ve yazarları hakkında fikir vermesi açısından çalışmamız için faydalı bir eser
olmuştur.
Aytaç, Gürsel:3 Karşılaştırmalı Edebiyat adlı kitabında “Edebiyat Bilimi”
teriminin kökeninden, tarihçesinden bahsedilmektedir. Edebiyat biliminin bir dalı olan
karşılaştırmalı edebiyat hakkında detaylı bilgilere yer verilmiştir. Karşılaştırmalı
edebiyat alanının tarihten bu güne gelişimi açısından kaynak niteliğindedir. Ayrıca
psikolojik roman türünün tanımına da değinilmiştir. Türk ve Alman edebiyatında
karşılaştırmalı edebiyat ile ilgili bilgiler bu kaynaktan yararlanılarak sunulmuştur.
1 T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 1071 Açık öğretim Fakültesi Yayınları No: 592Türkçe
Öğretmenliği, www.aof.edu.tr/kitap/IOLTP/2273/unite01.pdf, 14.12.06, http://de.wikipedia.org/wiki/Literatur,
24.12.06; Karaalioğlu, S.Kemal;Ansiklopedik Edebiyat Sözlüğü, İstanbul 1969;
http://www.turkcebilgi.com/Psikoloji, 04.10.06; http://tr.wikipedia.org/wiki/Psikoloji, 21.03.06;
http://www.geocities.com/bilge17us/psikoloji.htm, 12.10.06;Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi,
Cilt. 26 İstanbul 1993; http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Roman, 26.12.06 ;
http://www.sosyalhizmetuzmani.org/psikolojim.htm, 10.12.06
2 Wellek, R_ Warren, A:Edebiyat Biliminin Temelleri, Ankara 1983.
3 Aytaç, Gürsel:Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi, Ankara 2001
2
Emre, İsmet:4 Psikoloji biliminin uzmanlık alanlarından birisi olan çocuk
psikolojisiyle ilgili bilgiler içermektedir. Yazar bu alan doğrultusunda çocuk
edebiyatıyla da bir bağ kurar. Bu yaklaşım edebiyat ve psikoloji ilişkisini açıkladığı
yollardan sadece birisidir. Eserde Freud, Adler ve Jung gibi önemli psikologlardan
örneklere yer verilir. Çocuk gelişimindeki tutumların nasıl sonuçlara yol açabileceği
gibi konuyla ilgili çok önemli bilgiler içerir. Uygulamalı alanlardan birisi olan eğitim
psikolojisi hakkında da açıklama getirmiş ve bu alanın insan hayatındaki önemi
üzerinde durmuştur. Edebiyatın tanımı ve bilimdeki yerine değinilmiştir. Ayrıca
edebiyat tarihi ve edebiyat eleştirisi tanımıyla tarihçesine de yer verilmiştir. Edebiyat
ve psikoloji bilimlerinin birbirlerine olan katkılarıyla insan yaşamına ne şekilde tesir
ettiklerine değinilmiştir. Önemli edebiyatçı ve psikologlardan örneklerle iki bilimin
arasındaki bağ açıklanmaya çalışılmıştır. Edebiyat ve psikoloji bilimleriyle ilgili
bilgiler bu eserden incelenmiştir. İki bilimin benzer ve farklı yönleri tespit edilmiş,
edebiyat bilimcisine yol gösterici yaklaşımlar göze çarpmıştır.
Tepebaşılı, Fatih:5 Kitabında edebiyat ve romana dair biçim ve içerik konuları
ele alınmıştır. Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi, Gençlik Edebiyatı, Genel Edebiyat
Bilimi ile Çağdaş Alman ve Avusturya Edebiyatı üzerine incelemelere yer verilmiştir.
Eser yazar ilişkisi ve eserlerdeki figürsel benzerliklerin bulunduğu karşılaştırma
çalışması yol gösterici bir kaynaktır. Roman adlandırımı ve işlevleri hakkında bilgiler
verilmiş, özellikle başlık kavramıyla ilgili örnekler dikkatimizi çekmiştir. Romanın
nitelikleri açısından önemli bilgiler ve içeriğe göre tipolojiler sunulmaktadır.
Anlatıcının roman açısından önemi ve anlatım edimindeki tutumu konu edinir.
Edebiyat biliminin diğer bilimsel yöntemler gibi kuramsal temellerinin belirlenmesi
gerektiği belirtilir.
Sadık Yalsızuçanlar:6 Sadık Yalsızuçanlar psikolojik romandan çok psikolojik
temaların baskın olduğu romanlardan söz etmenin daha doğru olduğu görüşündedir.
Zihinden geçenlerle içsel ayrıntıların bu türün özü olduğu ve psikolojik romanların
insanın hallerini daha çok içsel özellikleriyle yansıttığı kanısındadır. Doğulu
toplumlarda zengin bir içsel hayat olmasına rağmen, batı edebiyatında içe dönük
4 Emre, İsmet:Edebiyat ve Psikoloji, İstanbul 2005
5 Tepebaşılı, Fatih:Edebiyat ve Roman, Konya 2001
6 Yalsızuçanlar, Sadık: Psikolojik Roman, Hece Aylık Edebiyat Dergisi, Türk Romanı Özel Sayısı 65.66.67,
Ankara, 2002
3
eserlerin daha tecrübeli bir şekilde verilmesi üzerinde durur. Batının içe bakış
yöntemini bu kadar geliştirmesinin temeli karmaşık içsel yaşantıların olmasıdır. Türk
romancısının karşılaştığı sorun bu karmaşık içsel dünyanın yetersizliğidir. Bununla
beraber geleneksel toplumda ne kadar trajedi içerirse içersin mahrem düşüncesinin
hâkim olmasından dolayı teşhirden kaçınma söz konusudur. Fakat batılılaşma
eğilimiyle birlikte içsel karmaşıklığın da büyüdüğü bir dönemde roman hayatımıza
girmiştir. Yalsızuçanlar’ın psikolojik romanla ilgili makalesi türe farklı bir bakış
açısını barındırmakta ve konuyla ilgili verilen bilgiler önem teşkil etmektedir. Seçilmiş
psikolojik roman örnekleri üzerinden bir yaklaşım görülmektedir. Psikolojik roman
türünde yazılmış olan romanlardan hareketle, türün özellikleri hakkında bilgi
verilmektedir. Psikolojik roman türü üzerine yazmış olduğu makale çalışmamız
açısından kaynak niteliğindedir.
Madi, Y. Oğuz:7 Psikoloji dersleri adlı kitabında psikolojinin bir ilim
sayılmasının nedenlerini açıklar. Psikoloji biliminin niteliklerine ve gelişimi esnasında
ortaya çıkan belli başlı ekollere geniş bir şekilde yer verir. Psikanaliz ekolü, Geştalt ve
davranış psikolojisiyle ilgili verilen bilgiler çalışmamızda faydalanılan konulardır.
Morgen, T.Clifford:8 Morgen, psikolojinin tanımı ve konusu hakkında önemli
bilgiler vermektedir. Soru cevap şeklindeki yaklaşımıyla, psikoloji bilimi üzerine
kapsamlı bir kaynak hazırlamıştır. Psikoloji bilimi verilen geçmiş ve güncel örneklerle
yorumlanmaya çalışılmıştır. Hayvanlar üzerinde yapılan bilimsel çalışmaların,
psikoloji bilimini ne oranda geliştirdiğine dair bilgiler sunulur. Ayrıca çağdaş
psikolojide uzmanlık alanlarından olan sosyal, klinik ve danışmanlık psikolojileri
hakkında da bu kaynaktan faydalanılmıştır.
Kabaklı, Ahmet:9 Türk Edebiyatında roman ve türleri hakkında açıklayıcı
bilgiler vermektedir. Eserde psikolojik romanın tanımı, konusu ve özelliklerine yer
verilmiştir. Kabaklı türün en önemli özelliğinin olaydan ziyade şahısların iç dünyaları
olduğunu belirtmiştir. Türün tarihi ve gelişimi hakkında örneklerle bilgi verilir. Türk
ve batı edebiyatından psikolojik roman örneklerinden de bahsedilmektedir.
7 Madi, Y. Oğuz:Psikoloji Dersleri, İstanbul 1972
8 Morgen, T Clifford:A Brief Introduction to Psychology(Second Edition), Newyork/USA 1984
9 Kabaklı, Ahmet:Türk Edebiyatı 1, İstanbul 2002
4
2.0. PSİKOLOJİ VE EDEBİYAT
2.1. Psikoloji Bilimi
2.1.1. Tanımı ve Gelişimi
Psikoloji, psykhe(ruh) ve logos (bilgi) kelimelerinin birleştirilmesiyle türetilmiş
bir sözcüktür. Bu sözcük ilk olarak Alman filozof Wolff(1676–1794) tarafından
kullanıldıktan sonra önem kazanmıştır.1879 yılında Alman bilim adamlarından Wundt,
Leipzig üniversitesi’nde ilk psikoloji laboratuarını kurar. Amerika’da ise ilk olarak
1885 yılında bir psikoloji laboratuarı kurulur. Psikoloji bilinç durumlarının
incelenmesidir. Önceleri bilim adamları insanın duygu ve düşüncelerini açıklamak için
ruhu temel alırken, günümüzde modern psikoloji bunun bilimsel bir yanı olmadığını ve
ruh hallerinin, bilinç görevleri denilen işlemlerin maddi somut temellerine dayandığını
ortaya çıkarmıştır. Kişide var olan üzülme, sevinme, düş kurma gibi ya da benzer
olaylara psikolojik olaylar denir. Birey bu olayların kendinde bulunduğunu hisseder ve
diğer insanlarda da meydana gelip gelmediğini ancak bu insanların dışa vurduğu
belirtilerle anlayabilir. Yani psikoloji dıştan tepkiler ve davranışların çözümlenmesi ile
incelenir.10
Kelime anlamı olarak psikoloji insan ve hayvan davranışlarını inceleyen, bir
grubu, bireyi belirleyen hareket etme, düşünme, duygulanma biçimlerinin tümü ve
herhangi bir edebiyat eserinde ise kahramanların kişiliklerini belirleyen duyuş,
düşünüş, davranış biçimine verilen addır.11
Merak edip, öğrenme ihtiyacı içinde olan insan hem kendini, hem dış dünyayı
anlamak ister. İnsan felsefe, din ve sosyoloji gibi çeşitli alanların konusu olmuştur.
İnsanı inceleyen bu alanlardan birisi de psikolojidir. Psikoloji insanı anlamaya çalışan,
genel anlamda 12organizmanın davranışlarını inceleyen pozitif bir bilimdir.13
10http://www.turkcebilgi.com/Psikoloji, 04.10.06
11http://tr.wikipedia.org/wiki/Psikoloji, 21.03.06
12Organizma: Geniş anlamıyla her türlü canlıdır. Psikolojinin organizma teriminden anladığı hayvan ve
insandır. Psikolojinin asıl amacı insanı incelemektir. Bazı nedenlerle (deney aracı olarak, insan davranışlarıyla
karşılaştırmak amacıyla) hayvanlar da psikolojinin konusu olmuştur.
13http://www.siirci.net/psikoloji.php, 20.10.06
5
İnsan davranışları ve bu davranışlar altında yatan asıl nedenleri bulmaya çalışan
bir bilim olan psikoloji, günümüzde kendine özgü yöntemleri ve inceleme alanları
insan olan, diğer bilim dallarıyla ilişkili ve kendi içinde alt dallara ayrılmış bir
disiplindir.14
Cengiz Kılıç’a göre; davranışı konu alan psikoloji, tıp biliminin bir koludur.
Konusu gözlenenebilen davranışı (konuşma, beden hareketleri, fizyolojik
değişiklikler) olduğu kadar, gözlenemeyen süreçleri (düşünceler, rüyalar vb.) de
kapsar. 15
Psikoloji bilimi 125 yıllık bir tarihe dayanmaktadır. Biyolojiden, sosyolojiye
kadar uzanan geniş kapsamlı bir alan olan psikoloji ABD’de yapılan bir araştırmaya
göre, 2005 yılına kadar en hızlı gelişen üçüncü alan olacak ve bir kaç yıl içinde de bu
gelişme sürecektir. Toplumdaki sorunların çoğunluğunun insan davranışıyla bağlantılı
olduğu düşünülürse, psikolojinin çok geniş bir çalışma sahası olduğunu görmek
mümkündür. Örneğin; uyuşturucu kullanımı, kişisel ilişkilerdeki güçlükler, sokak ve
evdeki şiddet, kendi sağlığımıza ve çevremize zarar veren davranışlar gibi bireysel ve
toplumsal sorunlar psikologların ilgilendikleri sorunlar arasındadır.16
Psikolojinin konusu insan ve hayvan davranışları olduğu için psikolojiyi insan
ve hayvan davranışlarını inceleyen bir ilim olarak tanımlamakta fayda vardır. Ancak
psikoloji gerçekten bir bilim midir? Peki, neden ‘zihin, düşünceler veya duygular’
değil de ‘davranış’? Ayrıca niçin hayvan davranışları? Hayvan davranışlarının
psikolojiyle ne ilişkisi olabilir?
Öncelikle bilim kelimesi üzerinde durmakta fayda vardır. Bilim sistematik
bilgiler bütünüdür. İyi bir gözlem sonucunda elde edilen bu bilgiler bazen de bilim
adamlarının düzenlediği deneyler aracılığıyla toplanır. Gözlenen bu olaylar,
betimleyici(descriptive) ve yordayıcı (predictive)genel kanunların veya ilkelerin ortaya
konulmasıyla sistematik hale getirilir.
14.http://www.geocities.com/bilge17us/psikoloji.htm, 12.10.06
15 www.ibtf.ibu.edu.tr/bolumler/psikiyatri/egitim/7.ppt , 20.10.06
16 www. turkpsikologlardernegi.org, 05.10.06
6