Türk İslam Sanatı Üzerine Denemeler

250 Pages·1982·23.293 MB·Turkish

by  Doğan Kuban

Önsöz
Tutarblitıra ryiha zıcvıelk ıüğlıty üorr umkua vr­am
sal dbuirru lagşemrae ktKiarvirra.m dsualr ulakşamva­
ramt anımıdnoınnm adseığ itla,n ımın gdiadheagr ee­k
nişi lişkiiçlieanrleim asıd avhega e niş 'cbsoienrn sus'a
oturmasTıüdrıkTr a.r iThüir,k iTyaer iihliie l gkiolniu ­
lardbau d urulaŞmbaunnıdnay nü zyöınlc esgiönreçe o k
·ilerodled uyğaud sınamdaazç,sa ağ dkaüşl tür yazınımızın
bunyue terince syaavnusnıutltaÇımüğanızk T.üü rkA,n a­
dolİus,l aBma,t· kı utuplaarraıs ıbnidyrae ryee rleşeme­
mişb irk ültoürrt amıpnodlai itdieko elroijçnia lrpıttığı
yorumlkaarv ramdsuaı;lu laşomlaaynava ekr memektedir.
İdeoloajriıdnemnyı oşr ubmu lmazko r olFaabkialytio­ r.
rumlgare rçektleerdrsüe ş tüğüentdkeia,sl it ınkdaal dık­
lariıd eoloyjeitneirns iizflaiedğteim neik tbeanş ka işbei r
yaramazTlüarrk.i ytea'rdievh es osybaill imallearn ın­
dai deolkoajvigka lyaorrıunm lyaörnıe ltbtiigrğe içd iöt­
nemii çindeByiilzi.mn seesln elulliağşe{m zao!ro luyor
günümüzTdaer.t ışmadlaa sra ğla·bmi r' csoennsus'a
oturmuByouyr ü.z den çealğedşatşi)J riitrsa evldı arg e_
lişmiyor.
1975'Çdaeğ daYşa yınltaarrıa fınSdanaanTt a rihi­
miziSn orunlaardııa ltınydaay ınlamnaakna leblue r
gereksinmdeodğemnu şOtnul.a briır k ez daghöaz,d en
geçiryiepnb,ie şm akaleek leyerek yasyaınnatltaa -mak,
rihçilevreia myidzı nalraars ısnüdrad ürükluerna msal­
l�mav ek avramlasşümrae ckiünçeü bki kra tkiıs teğin­
dend oğdYue.n ie klekriltea biıcne rbiiğröi l çüddee­
ğiştiiçğiian d ındaı değiştirdim.
Bunlayraıy ınlaömnaeyrıve enb üyübki r hgıez­rla
çekleştNierzieBhna şgelveenb 'üey ük tbiitri zklii­kle
tabbıa skıhyaaz ırlgaeynaçn çaalrıkşamdaa Yş.ıM mi ­
·
marN urA ltınyaı tledşıezk'kürbluerraiddmaii lgee tir-
meki stiyorum.
8 Mart1 982 DoğanK uban
İslaSma natIı<: avramı
*
Biry üzyaışlaıbn i ra raştıvre.md ae ğleerndidröm­e
nemindseonn rİas,l aSma natıa'nnlıanş ılam eansb ıün­
yüke ngemla,d dvie rilseırniınr ltaarnıınmıa ydainvl,e
dina raştırmalsaoryıuntılinuç ğiun dkea la«nİ slamı.
kavramı olmİaskltaaSmda ınrad.te ıy iminink u­glenel
lanı.loınşuınu zmaonl mayantlaarra fınadçaınka çna­
laşılmaesnıgneoall dukğaud abru,a landa çuaz­lışan
manladraı y anıltomlıdşu kğaun ısını uyİasnldaımr ıyor.
diniknaib ueld enu luslasraınnaa tl anınydaarkait ma­
lar'ıb niıra da ltıntdoap lambaikl,ia md amlarbıüntıü,n
buy aratmaalçaırkıl aygaecnaekl ibluklemlaevyrea y a
İslaSma natıb'üntıünn ünün üozteurridnubeğa uzk ıo ­
şullavraıron l duğudnüuş ünmezyoer lamıYşatlınrbı.uz
alandaarkaiş tırmyaeltaerrısndi ezğliiblğa,iz edne ö nü­
neg eçilbmiegrze nelleşitsitreİmğseil admü nyası araş­
tırıcıldairnkıiün lıt,ü rbüinr liğidnodleasnya ın aitf a­
desinin dgeö sbtierrşldeiikkğl ii ndes,a ğlpaeomkl m­a
yanb irs onuuclaa ştırmıştır.
Yakıvne yOar tDao ğug ibbii rco ğrafi vebİ ösl­ge
mink ültükraür aktereivnrdeen·bs iekrlü ltsüörzk onu-
* «İsl.Sa amnatıY'onrıunm lanÜmzaesrıi andeı» Ainlae­
dolSua natArıa ştırm1a,l1 a9r6ıs8 .9, 27'ydaey ın­lan
-
mıştır.
suo lduğzua manu,l usvaelr ilüzeerr iknuer ulmbuişr
sanatta riahria ştırmyaestıenrısnai çzılkitSğıair b.ir te ­
feraonlsa bilceocğefrkisa ınırçliazrm edkeç okz ordur.
Böylegceen,e l'lk iakblueeld ilbeinör l çügtöer Oer,t Aas ­
ya'dKaunz eAyf rikad'eyğaiu nz anaünl kelİesrla dm­i
ninibni ra raygae tirgiücciü yklüel tübrierll kiağveu ş­
tukliaçriıhn e,rs anaotl gubsuut ek invaedn üçş ünce
çerçevesinde açıkslaavnb,mü atlüBına dtısıra .n atBıu­
Hıristkiüylatnüi rlüae ç ıklaimsatke mbeeynez eOyr­.
m
sakbiu nu Batıltıa rsiahnçaictlo eğrraiıf,ri k,si o,s yal,
ekonomviekp olibtaikkı mlaçrodakkn ar ışbıik.rİ slam
dünyaskıanraş ıçloıkkd ,a hah omojbeinrA vrupiaç in
biliel esrüir müyoYralakrı.n Doğu'dak,ü ltA­üvrrüupa
nünk urallaorlıunşıt uGrraenk o-RovmeeH nı ristiyan
gelenekleekor lianreYa akk,ı Dno ğu'nduanh a eksükli­
türt abakalaUrzıankDı no,ğ u'nvuenG öçebAes ya'nın
değişgiekl eneklİesrliankmiü nl türügneülni şmees·­tini
kiledaiçğıik tBıur k.a daçro ky önlgüe lenedkülşeürn,­
celeorrt amınddian,ib na skıaslıt ınodnaü çy üzysıül-
. ·
recetke kdübziesr anaüts lübuvnaurnl ığınsıü rmielke,r i
bilimbsiemrla saldBıury .ü zdedne s,a natta rihçilerinin
İslaSma natıö'zneılnl,İi skllaMemi marisgie'nneöilzn e l­
likloelrairo arkt akyoay dukblüatrüıtn a nımloanrb,i rinci
yüzyılsdoannr agkeil işmelaenrl aimçksiaınlz m ıştır.
İslatma rihidniinnsk ealr aktedraiynaen baun saf­
çad iyebilegcöerğüişmcüiiznd bdiier l eştdiaryiayne­a ca
ğış üphelRi.dB irru.n schwbiegr'alb«eeb rü tün üİls­lam
keleriynadşea yualnu slarıni,l idşiknisleedlro ilnadyeın,
zamavne m ekasnı nırlaaşraırnabıki ö,rz euly garlmıığ a
mensuopl duklsaorrıu»l abBiulnai kre.s1io nl ar«ahk­a
yırd»i yemebsielkce e,v abıhmeırzh açlodkeŞ üpheoclia ­
caktFıark.a t İksüllatmü rüsnadnea tkaa rşdıe ğişmez
birt utuoml duyğaur gıssaın,at ta riahlia nınbdiar çok
tanınomtışo ritkeantiınl bdiıgrğö ır üşBtiürrb.ii lrçeie­
lişbeinç imldeers döey lenomlisşİa s,l aSma natıb'ün­ın
tünlüfğiük ridnoiğnr uluğuhnidçşa ünp heed ilmemiştir.
Kühneilç i«nİ slgaemn iüşl kelyearyeı lmhıaşy,a tvıen
dünyankıant bıi re nterpretaeskyo olnaurnbaaük n ye­
sindhee rt ürlıür kv eu luasy ırımöıznüım leeyriipt,m e
yetenoelğaibn i rd indir. sBounnuuconul araska,n at
alanındyaakria tmaleatrkdiags öir ülmeann,e vbii rliğe
2
sahip uybgiarr olrıtka çyıak mrı.ş»tİ2ıs lahme rş eykiu ­
caklaybainrf enomoelna r«amki mariiskionnio,g rafisi­
nin svıenk ıarr aktebreizneim,e smiontiinf lveere ilnei
alınıvşeım naıl zesmeeç imhineirü, l keddeer indeetn­
kileybeinrh ayabti çivmeid avranyıaşrıa tm»ıaşA t.ı r.
Godar«dm alzevmeeb içimnlee rk afdaarrk ollıu rsa ol­
sunİ,s lambloıyku nycaaş amakdteav aemd enS emitik
ruh.a, n ad üşüncteayşiı ımrış;çt ünküİ slaSma natı,
Kur'gainb Mia,g rib'tekna dÇaairyn n'iıed bd4e rB.e n­
zebri drü şünşcöey dleei faeddei lmi:ş« tİisrlS aamn atı,
bütüünl keleİrsdleak mü ltüirçüi nde gelBiukş mü­ilştir.
türüond aklhaerrıu ,l usyuanş amıinkdöian emflaik tör
olatne kb idri nv et ekb idri ild b5 Bu son ifadede her
şeyg erçdeıkş gıö rünüİysolra.Sm a natıg'enlıinş ütli­ği
keledre,ğ işİiskl am-ö·nk ücletsüirlsearhiinlpee;t r idin,
içv ed ıeşt kivleee rt nifka rklgaörra,e d eğibşiiçki ­mler
dey orumlanmBıirşu tlıu.sy uanş amıdnidna dviel einn
önemilkifi a ktoölrd uğusnöuy lemoenkl,a rsıann abti ­
·
çimleryianriant ılmadsaeı nnbd aaş tgaelebni örn eme
sahiopl malahriışçnü ıp,h egseirze,k tirmekzi.d, i lKianl dı
ortakylaırğgıyı üszıe ybsiegrle nellemedir.
Ettinghatuasreanf ınödzaent lendiğbii lggiinblie,r ,
İslaSma naitlık eleİrsilnakimü ltürühneüran l anında
görülgeenr çdeıkş kıa rakvtees rü resihzilsiskib naeğ ­
lıyorİlsalras.ma navtem imarisaiçnıbiki, ç imlreerdi­n
dik,a rşoıltu şlgaürçılnoü l arbaekl irtidlimnkeius ria,l ­
larıins ted'ieğris amtazl'z emeknuilnl aniıllaeıç şıık la­
mayaç alışıyKourrl'aarvn.e' h aa disldearyea narİask­,
lam Sanialtkıe leArlilnaih,ö' lıünm süzlüğü düşüncesini
desteklbeiyrke anv raoml ar.da üknyadbaüktiü onl uşla­
rıng eçioclim nai telidğaiynaem auyğar aşmışlİa­srdır.o
lamdaskain aitf ades«isnainenas te ribnidkreo ,m pozisyo_
nuna ralarbıinrbd aağ laonltmıa yan ünitierlaedrei nde
bulduğvuenb uu nudno ğaoll aylasredbae p-siolniuşçk i­
sinrie ddetmebniirdn e»v amoıl dudğüuş ünceosrintaia y
atmışlaGredrıçİris. l7a Sma naützıe risnadfee s tettairk­
tışmalaro lmçaomkı şFtaıkrao.tl duzğaum ans,a naitl ­
keleridneinne yübsetlüi rsizliçkılkearriıngldöderınüğ lı­
mektedir.s
İslaSma natıb'üntıünn ldüoğgüm absaış lüıçcka a y­
naktagne l:i A,rr apd ileid ebiyagteılniışnm ezsoirn-lian
3
dığyıo rumlİasrl;ak mü ltvüers anatıinlıçkna ğıvne­a
rilaeşnı örnıe ;m İsSlaanma tıb'inbrıe nz esmaen aotlı­a
rakt anımlanması.
Arapldairl levreio nniu nla ifadien aneçdillaernı nı
getirdKillaesri.k Arap evdeeA briaypaltaıığğnııbır a·­n
san dbiirn sdeülş üncegneilni şmieçsibini rkyaüçz y ıl
yetmişBtöiyrl.eİ csel aAmr'ıa plaerdleab,i aylaatn ındaki
gelişmevleed riin sdeolg madyıa k ültüerşlt eu tunca,
onuncyuü zyılsdoannrt aa şlaşmış bir Mküasrl­ümanlıkla
şılaşılGaebriçleikArtr.ea ,p lagreıtni rdniekd leenrdliei r in
oluar oslsun, oldutküçkae nemrikOşeytnsi İars .l aüml ­
kelesrain atlaarsıınglıe nl işmbeusi il,kç ağdan sonra
olmuştİusrl.aü mkl eleridnüinny saa natıgneat irdikle­
rini'nk,l assıifkav'te ır içlaeğnd saonn roal duğöunneum ­
leb elirtgmeerke kmektedir.
Arapd ivl ee debiyaaltaın ındyaokriu mlsaarğ,l am
bire leştisrüizngienc inden sgaençatmtae rdieahnli a nı­
naa ktarılmBıuşntukı orly.la aştbıirnaren d ebnu,k onu­
dau zmaonl abni rçboikl gianyinznıa manddai loclim­ a
sıdıri.l ykBa ur gılsaornırnaa kria ştıreıtckıillaoerlmı­i ş
duğud ai lesrüir ülebilir.
Doğu uygiani·cleılğeım eulzeursniü nreee g emeon­l
muşd iğer·e ğiiklİiis ml aSma natlarbıü'tnüınnle üfğ­ü
sanesgiünçil endirİmsilşatimin rc.e lemelbearşilnainn­
gıcınydaak laşymoal lHaerlıl eniRsotmiakH,,ı ristiyan
vee skYia kıDno ğuu ygarlıklgaerçıinydoaArnrd auş.t ır­
malaraığnı rmleırkrl nzhie pB atı'knüılnt aükrr abalık­
larınçıenr çeveksailnmdıeşA tnıca.k günümİüszldaem,
kendyia ratdteığğeır ler yeölnaeül nıdnemnab,ya aş lan­
mıştAırra.ş tırmaleağriılnei rmbkiu,eç na ğlaİrsılnaü ms ­
lübuneusna slasraıpntıa dyıağrıg ısvıanram akyoıl ay­laş
tırmı..şİ tlıMkr ü slümantlaarra fıynadraant ı·tl emköı zş­
ı?:üny apoıl arak bcaakmıilb,aa ns itleşstöiyrleermeekk
gerekibri·sra ev,l vue s ütunbliukr a pahlaıc imdiebna ,_
retm,i hrampi,m begri bbii irk 'il itüerljeimka'n içeren,
genel şbeemlakMsiuı h ammede'viinn dçeınk afna,k at
aynzıa mandRao mab azilikalMaırsııtnraı pnı,n akları­
nınP,e rasp adanalaarnıınlıantr aışnııy saonn,l anmayan
içm ekanvıeo nau yguyna,n yii _snoen svuezg erçdeıkş ı
bitkivsede alh as onrgaeo metrbiekz emesİisyllaMemi, -
4