Türk Dili ve Kültürünün Alman Dili ve Kültürüne Etkileri

12 Pages·2009·0.13 MB·Turkish

by  Nejdet Keleş

TÜRK D‹L‹ VE KÜLTÜRÜNÜN ALMAN D‹L‹ VE
KÜLTÜRÜNE ETK‹LER‹
The Influences of Turkish Language and Culture on German Language
and Culture
Influence de la langue et de la culture turques sur la langue et la
culture allemandes
Nejdet KELEfi*
ÖZET
Humboldt’un tabiriyle canl› bir organizmaolan bir dile baflka bir dilden farkl› alanlardan ve de¤iflik
yollardan kelimeler geçiyor. Bu yabanc› kelimeler geçti¤i dile ya yerlefliyor veya belli bir süre kullan›l›p kay-
boluyorlar. Kelime hazinesinden bir dilin hangi dillerden ve kültürlerden etkilendi¤i, bunlardan hangileriy-
le iletiflime girdi¤i anlafl›lmaktad›r. Bu yüzden dil tarihi asl›nda ayn› zamanda kültür tarihinin bir unsuru-
dur.
Almanca’daki Türkçe kökenli kelimeler bize bu dil ve kültür uluslar› aras›ndaki bilimsel ve kültürel
iletiflim ve etkileflimleri yans›tmaktad›r. ‹ncelememizden anlafl›laca¤› üzere bu iliflkiler M.S 4. yüzy›la kadar
uzanmaktad›r. Makalede Türkçe’den Almanca’ya geçen kelimeler ve bu iki dildeki kültür etkileflimi araflt›r›-
lacakt›r.
Anahtar Kelimeler
Türk kültürü, etkilenme, kelime geçifli
ABSTRACT
Any language, which is a living organism as Humboldt defines, borrows words from other languages in
different fields. These borrowed words become either a permament or temporary part of the lexicon. A close
look at the word-stock of a language may give us some idea about which languages and cultures this langu-
age has been influenced by or has been communication with. For this reason, history of language is an ele-
ment of history of culture. Words of Turkish origin in the German language reflect the traits of scientific and
cultural communication among these languages. The study explains that these relations date back to the 4th.
century. In the article we will investigate the turkish words used in german and also how the two languages
have been influenced culturally by each other.
Key Words
Turkish culture, influence, words income
Alman dilinde, tüm kültür dillerin- art›k yabanc›de¤il al›nt› olarak adland›-
de oldu¤u gibi, çok say›da yabanc› kö- r›lmaktad›rlar. O zaman öncelikle al›nt›
kenli kelime bulunmaktad›r. Kaba tasvi- teriminin tarifine dilbilim aç›klamas› ge-
riyle bunlara ana dildeki (yaflayan) ya- tirmek faydal› olacakt›r.
banc› kelimeler denmektedir. Alman dili Alman dilbilimci Winfried Ulrich,
içerisindeki durumlar›na bak›ld›¤›nda Linguistik Temel Kavramlar Sözlü¤ü ad-
ise bunlar›n büyük bir oranda art›k ya- l› eserinde al›nt›lanm›fl kelime; köken
banc› oldu¤u dahi fark edilmemekte ta- olarak yabanc› olmakla birlikte tafl›nd›¤›
mamen eski ve köklü bir kullan›m yo- yeni dil ortam›n›n telaffuz, çekim, vur-
¤unlu¤una sahip ve elzem kelimeler ol- gulama ve/veya yaz›m flartlar›na o denli
du¤u görülmektedir, dolay›s›yla bunlar adapte olmufl ki, bugün art›k yerli (gibi)
* Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fak. Alman Dili ve Edebiyat› Bölümü Araflt›rma Görevlisi
Millî Folklor 119
Y›l: 15 Say›: 57
kabul edilen kelimeler olarak tarif edili- lel gitti¤i de bu arada aç›klanm›fl olacak-
yor. Buna örnek de Latince kökenli mu- t›r.
rus’un Almanca’daki Mauer (duvar) veya Türkçe ile Almanca’n›n temas›
Frans›zca’daki ca’fe’nin yine Alman- ve etkileflimi:
ca’daki Kaffe(kahve) biçimiyle hiç yad›r- Bu iki dildeki temasasl›nda Alman-
ganmadan yerli kelimeler (gibi) olarak lar›n Etzel dedi¤i Attila yönetimindeki
kullan›lmas› veriliyor (bkz. Ulrich 1981, Hun Türkleri’nin Orta Avrupa içlerine
s. 92). kadar girdi¤i M.Ö. 374’lü y›llara dayan-
Yabanc› ve al›nt› kelimeler bir dil makta ise de makale s›n›rlar›n› çok afla-
içerisinde sadece kelime hazinesindeki ca¤›ndan 10. yy sonras›ndan günümüze
dil al›nt›lar›n›n bir k›sm›n› oluflturmak- dek olan etkileflim ve kültür-dil al›nt›la-
tad›r. Buna karfl›n daha büyük kapsam- r›na yer vermek zorunlulu¤u has›l oldu.
l› bir flekilce al›nt› (Lehnpraegung) söz Türk-Alman dil-kültür iliflkileri yo¤un
konusudur. Bu kelimeler önce ve illa so- olarak Haçl› seferleriyle bafllar, ‹stan-
mut kelimeler olarak de¤il, bilakis içerik bul’un fethiyle (1453) doru¤a ulafl›r. Sa-
olarak bir dile giriyor; iflin do¤rusu al›- vafl merkezli bir iliflki seyrinde devam
nan yeni-tan›nmam›fl ve daha önceden eden bu etkileflim negatif anlamda bir
görülmemifl-bilinmeyen bir nesnenin, bir imaja sahiptir. 1096-1270 y›llar› aras›n-
tasvirin veya düflüncenin o dildeki urba- da yap›lan sekiz Haçl› Seferi’ne Alman-
s› içerisindeki yans›malar› oluyor ve lar II. Konrad (2. Haçl› Seferi), Bat› Ro-
al›nt› çeviriden (Lehnübersetzung), al›n- ma ‹mparatoru Alman Friedrich Barba-
t› kavramlara (Lehnbedeutungen) kadar rossa (3. Haçl› Seferi), Almanya ‹mpara-
bir alan› kaps›yor. DilbilimciOtto Lend- toru VI. Heinrich (4. Haçl› Seferi) ve II.
le bu konuda görüfllerini flöyle ifade et- Friedrich (6. Haçl› Seferi) ile kat›lm›fl-
mekte: lard›r. Özellikle II. Friedrich, Farabi ve
‹ster yabanc› kelime olsun, ister ‹bni Sina gibi bilginlerin eserlerini ve sa-
al›nt› veya al›nt› flekillenme, bütün vafl malzemesi yapan Türk ustalar› Al-
durumlarda al›nt› bir fley’ in geçifli de- manya’ya götürür. Bu kral›n o¤lu Frede-
mektir. Bu nedenle dil tarihi daima nes- rich zaman›nda Türkler din de¤ifltirme-
ne ve kültür tarihidir. Ekonomik, dini, ye zorlanm›fl, kabul etmeyenler Alman-
sosyal, ilmi, teknik, politik ve tar›msal ya’da bar›nd›r›lmam›flt›r.
alanda baflka kültürlerin Alman dilini, Tüm Avrupa’da oldu¤u gibi Alman
H›ristiyanlaflt›rmas› hadisesinden e¤len- dilinin konuflma havzalar›nda da
ti elektroni¤ine, ev düzeninden spora tüm 1453’ten sonra kesif bir “Türk tehlikesi”,
kelime hazinesini kadar etkilemifl olduk- “ezeli düflman”, “Türk sürüleri”, “gaddar
lar› kelime hazinesinden okunmakta. Bu ve barbarlar” olarak savaflan tarafa ye-
tarz bir nesnel etkileflim ve do¤urdu¤u nilmenin getirdi¤i psikolojik kin ve nef-
dili etkileme neticesi Alman dili ve kültü- retten kaynaklanan hakaretamiz, düfl-
rü için bir kazanç m›, yoksa u¤ursuzluk manl›k dolu kelimeler kullan›lmakta, di-
anlam›na m› gelir, kiflinin flahsi ve ide- linden ve kültüründen önce Türk ad›
olojik de¤erlendirmesine göre de¤iflse de, durdurulmas› ve yok edilmesi gereken
bu konu dilbilim için meflru bir soru ve bir bafl düflman kavram› olarak dile geç-
sorun de¤ildir. (Lendle 1986, s.7) mekteydi. Türklerin 1071 Anadolu fet-
Bu makalede birçok dilden al›nm›fl; hiyle Türklere karfl› bafllayan düflmanl›k
yabanc› kelimeye sahip Almanca’n›n ve rekabet, Haçl› Seferleri’ni bafllatan
Türkçe’den hangi yol ve kaynaklardan Papa Bonifaz III (1295-1303) ile daha
kelime ald›¤›n› ortaya konulup, kelime dinsel bir boyut kazanm›fl, ‹slâm ile öz-
al›nt›s›n›n kültürel iletiflimle nas›l para- defllefltirilmifl olan lider Türkler sadece
120 Millî Folklor
Y›l: 15 Say›: 57
Almanlar’›n (“teutsche Nation”) de¤il H›ristiyan cesetleri Irene s›rtlar›nda
tüm H›ristiyanl›¤›n (“Republika Christi- sere serpe, al kanlara boyanm›fllar,
ana”) düflman› olarak lanse edilmifltir. inançs›zlar›n (Türkler kastediliyor N.K)
1450-1460’l› y›llarda Westfalen Al- cesetleri Irene (tepesinin) bu taraf›nda si-
man Prensli¤inde Papa V. Nikolaus yah kanlar içinde. (Pfeiler 1956, S.15)
“Türk tehlikesi”ne (Türkengefahr) karfl› 16.yy’da ise kilisece (Biflof Fabri)
uyarmak için haçl› vaizleri göndermiflti kullan›lan bir ayin hitab› flöyle;
(bkz. Schreiber 1938, s.75). 1453’den be- Gök alt›nda Türklerden daha fena,
ri son h›z›n› alan Türk ak›nlar›na para- vahfli ve küstah bir fleytan yok. Bunlar
lel geliflen düflmanl›k ve k›skançl›k 1522 yafl ve cinsiyet ay›rt etmezler ve gençleri
Rodos baflar›s›ndan sonra h›nca kap›lan de yafll›lar› da merhamet etmeden do¤-
Almanca konuflan topluluklar›n köpek- rarlar ve annelerin karn›ndan olmam›fl
lerinin ad›n› “Türkenhund” (türkköpe- meyveleri çekip alarak parçalarlar.
¤i), “Bluthund” (kanköpe¤i) koymalar›na (Knappe 1949, S. 22)
kadar varacakt›r. Despot Türk imaj› Avrupa flehirlerinde 15. yy dan iti-
halk edebiyat›na da yans›yacak ve bin- baren ö¤lenleri yar›m saat içinde üç kez
lerce kin ve düflmanl›k dolu halk ezgileri çal›nan ve Türk tehlikesini canl› tutma-
oluflacakt›r. Özyurt’un da belgeledi¤i gi- y› amaçlayan Türk çanlar› (Türkengloc-
bi Alman kültür havzas›nda Türk imaj›
ke) yenilgiden korunmak için al›nan ted-
evvela tüm H›ristiyanl›¤› tehdit eden bir
birlere bir örnektir. Bu çanlar esnas›nda
dini düflman olarak belirginleflmifltir;
diz çökülerek üç kez, H›ristiyanl›¤›n Fa-
Türk geldi yine s›n›rlara
tihas› olan ‹ncil’deki “Vaterunser ve Ave
Dinle ki neler etti,
Maria” pasajlar› okunmufltur (bkz.
Bizleri kad›n erkek evlerimizden
Schilling 1895, s. 20).Bu dualar yo¤un
at›p
olarak Papa Kalixt III’ün 29 Haziran
Herkes biliyor ki ne korkunçtur,
1456’da Mora Yar›madas›’n›n kayb› ve
Küçük büyük herkesi kesti1(Özyurt
Avusturya’ya ak›nlar dolay›s›yla baflla-
1972, s. 22)
t›lm›flt›r. Yine ayn› Papa Türklere karfl›
15., 16. ve 17. yüzy›llarda Avrupa
oruç, dua ve günah ç›karma talimatna-
iki tehlikeden çok ürküyordu: Birincisi
meleri yay›nlatm›flt›r (bkz. Schreiber
‹spanya’da Granada’n›n fethiyle (Philipp
1938, s. 33). Alman topraklar›nda bu
II, 1499) son bulan Arap hakimiyetinin
Haçl› Seferi propagandas›n› Dominikan
son unsuru olup zorla H›ristiyanlaflt›r›-
Drontheim biflofu Heinrich Kalteisen
lan veya ölüm korkusu yüzünden takiy-
üstlenmifltir. Do¤ulu meslektafllar›ndan
yen resmen din de¤ifltirmifl görünen
ö¤renmifl oldu¤u kehanet bilgisiyle söz-
Araplar›n (Moriskler) halen gizlice ‹s-
de 1456 y›l›nda tüm Türklerin yok edile-
lâm dininde olufllar› ve ço¤u kentlerde -
ce¤ini ön görmüfltür (bkz. Pfeiler 1956, s.
örne¤in Almeria’da- o zamanki nüfusun
26).
% 90›n› oluflturmalar›, ikincisi ise Türk
Protestanl›¤›n kurucusu Luther
hakimiyetinin genifllemesidir. Bu iki si-
gerçi Almanya için Türkleri tehlike gör-
yasi ve kültürel unsurun çat›flmas› dili
müyor, zira ‹ncil’deki mevcut “Üç Kesik
de etkilemifltir. ‹flin içinde bir de kilise-
Boynuzdan” Afrika, Asya ve Yunanis-
nin dini propaganda çal›flmalar› ve tah-
tan’› kehanet etmifltir. Bununla beraber
rikleri vard›r. Haçl› Seferleri’nin kilisece
organizasyonu yan› s›ra ilk profesyonel Türklerin, “normal” bir düflman olarak
uydurma belgelerle bat›y› Türkler aley- görmüyor, onlar›n çok Allah taraf›ndan
hine maniple eden bir mektup örne¤i ceza için gönderilmifl bir kavim oldukla-
1448 tarihli Kosova (Hunyàdy) Savafl› r›na inan›yordu;
sonras› ortaya ç›kt›; Çünkü Türk senin iyi zaman›nda ne
Millî Folklor 121
Y›l: 15 Say›: 57
oldu¤unu ve nas›l nankör oldu¤unu, 1972, s. 120-21) bafllamas›na paralellik
Tanr›ya karfl› nas›l kötü biri oldu¤unu, arz eden tedbirler aras›nda görülebilir.
kullar›n› ve neslini nas›l yoldan ç›kard›- Türklerle ilk yo¤un dil temas› belki
¤›n›, ihmal etti¤ini ve kulland›¤›n› ö¤re- de 1492 de Mihalo¤lu Ali Bey komuta-
ten adamd›r (...) O sana Tanr›n›n iyi bir s›ndaki Laybay’›n fethine giden ak›nc›-
kamç›s›d›r ki onunla (...) ay›lacak ve lardan 7-8 bin esirin Almanya’ya getiril-
uyanacaks›n. (Lind 1940, s. 57) meleri oldu. Bu esirlerin bugün dahi es-
Türkler her fleyden önce bat›n›n po- mer olan Almanlar›n atalar› oldu¤unu
litik düflman› olarak görülmüfltür. Lut- ve ço¤unun soy isimlerinin Türkçe, ya da
her’in makalelerinden üçünün bafll›¤› bi- direkt Türk kelimesiyle an›ld›¤› bir vak›-
le bu konuda bize bir fikir vermektedir: ad›r ve asimile edilmifllerdir. Örne¤in
1-“Türklere Karfl› Savafllar Hakk›n- kendini tamamen Alman kabul eden
da” - “Vom Kriege wider die Türken” Turk soyadl› birçok sülale vard›r ki,
(1528) Türk kelimesinin o devirlerdeki yaz›m› u
2- “Türklere Karfl› Ordu Vaazlar›” – ile oldu¤undan Turk olarak yaz›lm›flt›r.
“Heerpredigt wider die Türken” (1531) Bu durum aç›kça Hitler Diktatöryas› za-
3- “Türklere Karfl› Duaya Ça¤r›” - man›nda belgelenmifltir. Heller’e göre
“Vermahnung zum Gebet wider die Tür- Adolf Hitler’in Nazi rejiminde tüm Al-
ken” (1541) (bkz. Holsten 1936, s. 5). man halk›ndan “Soy Kütükleri” isten-
Kiliseye göre ise Türkleri yenebil- mifltir. Bu kök araflt›rmalar›nda “Alman
mek için Avrupa uluslar› Protestan ve ailelerine kar›flm›fl Türk kan›” tespit
Katoliklerinin afla¤›daki günahlar›ndan edilmifl (tarih 1938) ve “Main Franken
tövbe etmeleri gerekmekteydi; bölgesindeki halk bünyesinde soy yaban-
Macar katil, ‹spanyol h›rs›zl›k edi- c›s› dikenler” adl› makaleler ayn› y›lda
yor, Alman obur ve içkici, Balt›kl›lar yay›nlanm›flt›r. Bu makalelere göre ya-
uyuyor, Polonyal› tembel, Frans›z flark› p›lan “Soy araflt›rmalar›”nda soy isimle-
söylüyor, Welfl zina ediyor, ‹ngiliz kumar- ri Weißenburger, Grünbaum, Auerbac-
baz, ‹skoç iflret aleminde.(Cosack 1871, s. her, Benedickt vs. olan “kar›fl›k ailelerin
182) Almanlar›n Türklere karfl› kazand›¤› sa-
1438-39 y›llar›nda Avusturya kral› vafllarda sadece 1700 y›l›na kadar Fran-
Albrecht Türklere karfl› savafl›yor ve ken bölgesine ülkelerine getirdikleri Ka-
1453 ‹stanbul’un fethi sonucu Avrupa’da d›n-erkek ve çocuk 400 kadar Türk esi-
Rönensans hareketi do¤uyordu. (Ploetz rin kâh direkt kâh Alman kar›fl›m› de-
1972, s. 99) vamlar› olduklar› ortaya ç›km›flt›r (bkz.
1454 Frankfurt toplant›s›nda Heller 1986, s. 264).
“Türklere Karfl› Savunma Tasar›s›” ka- Abdullah bu konuda yapt›¤› araflt›r-
bul ediliyor, tüm feodal Alman devletçik- malar›nda Bayern, Franken, Sachsen ve
leri -ki, 1871 Prusya ‹mparatorlu¤u’na Afla¤› Almanya bölgelerine binlerce esi-
dek Almanlar merkezi bir devlete sahip rin gönderildi¤ini tespit etmektedir (bkz.
de¤illerdir ve bu durumu Helmut Pless- Abdullah 1981, s. 28). Bunlara “Ganimet
ner adl› Alman sosyolog-tarihçi “Gecik- Türkler” (“Beutetürken”) denmekteydi
mifl Millet” tespitiyle tarif ediyor (bkz. ve Heller’e göre ço¤unlukla Alman ordu-
Plessner 1992, s. 1-13)- taraf›ndan Türk sunda asker, ya da Herzog denen asille-
tehlikesini (”Türkengefahr”) önlemek rin prensliklerinde hizmetçi olarak çal›fl-
için “Türk Vergisi” (“Türkensteuer- Tür- t›r›lm›fllar ve bununla asiller övünmüfl-
kenalmosen”) yürürlü¤e sokuluyordu. lerdi.Bu esir Türkler zamanla vaftiz edi-
Bu, 1521 tarihinden itibaren Avrupa’ya lerek H›ristiyanlaflt›r›lm›fl ve vaftiz ba-
yo¤un Türk sald›r›lar›n›n (bkz. Ploetz balar› ise bu asiller olmufl, onlar›n e¤i-
122 Millî Folklor
Y›l: 15 Say›: 57
timleri yine bunlar taraf›ndan üstlenil- Avusturya tarihinde “Türk savaflla-
mifltir. Gelenek gere¤i yeni isimlerini de r›” ad›yla an›lan savafllar 17. yüzy›l orta-
bu asiller koymufltur. Bu vaftiz edilenle- lar›ndan itibaren IV. Mehmet yönetimin-
re soyad verilmemifl, ancak sonralar› son de yeniden toparlanan Türklerle Habs-
ön adlar soyada dönüfltürülmüfl veya he- burg hanedan› yönetimindeki Avustur-
men bir soyad verildiyse esir oldu¤u böl- ya-Macaristan ‹mparatorlu¤u aras›nda
genin ismi konulmufltur, örne¤in “Würz- yap›lm›flt›r. Önemli olaylar flöyle s›rala-
burger” (Würzburglu), “Weißenburger” nabilir;
(Weißenburglu) gibi (bkz. Abdullah 1683 Viyana’n›n Türklerce kuflat›l-
1981, s. 18-20). mas› sonuçsuz kald›,
1526’da Mohaç’ta Türklerin Maca- 1686 Ofen bölgesi Türklerden geri
ristan’› almalar›, bu ülkeden zaptedile- al›nd›, Türkler Macaristan’dan ç›kart›l-
meyen topraklar›n Avusturya Habsburg d›,
hanedan›na kalmas›yla Türkleri geri 1687 Macarlar Stephan tac›n›
püskürtme görevi (“Türkenabwehr”) ar- Habsburg hanedan›na vererek Avustur-
t›k Almanlar›n olacakt›r. Bu karfl› koyufl ya-Macaristan çifte monarflisinin kurul-
1529’da ilk baflar›s›n› alm›fl, Türklerin mas›n› sa¤lad›,
Kanuni Sultan Süleyman devrinde Viya- 1697 Zenta’da ‹mparatorluk bafl ko-
na’y› kuflatmalar› baflar›s›zl›kla sonuç- mutan› Prens Eugen Türklerle yap›lan
lanm›flt›r (bkz. Ploetz 1972, s. 121). savafl› kazand›,
Türk-Alman iliflkileri Kanuni döne- 1699 Karloviç antlaflmas› sonucu,
minde Protestanl›¤a Osmanl› yard›m›y- Macaristan, Slovenya, H›rvatisvan
la (1555 Augsburg Din Bar›fl›) yumufla- Avusturya’ya, Ukrayna ve Podolya böl-
yacak, III. Selim zaman›ndaki Türk-Al- gesinin büyük k›sm› Polonya’ya kald›.
man askeri iflbirli¤i ve e¤itim anlaflma- Türklerin elinde sadece Temeflvar civar›
lar› ve I. Dünya Savafl›ndan beri mütte- kald›. Mora Venedik’e verildi,
fik savafl partnerli¤i ile de¤iflen global
1714-18 aras› Türklerin Venedik’e
dünya siyasi yelpazeleri içerisinde olum-
sald›rmalar› Avusturya’y› da savafla çek-
lu yönde de¤iflecek, dostlu¤a dönüflecek-
ti. Prens Eugen Belgrad’› Türklerden ge-
tir, örne¤in 1756 yedi y›l savafllar›nda
ri ald› (bkz. Ploetz 1971, s. 137-38).
Prusya ‹mparatoru II. Friedrich Osman-
Fransa, ‹ngiltere, Rusya ve ‹tal-
l›dan yard›m al›r.
ya’n›n sanayi devrimiyle elde ettikleri
1683 y›l›nda Türklerin II. Viyana
güçle emperyalist hedeflerini art›k ha-
kuflatmas›n›n baflar›s›z sonuçlanmas›
yalden eyleme geçirmesi ve yo¤un dünya
ise bu iki ulus aras›nda süren uzunca sa-
paylafl›m hareketleri, sanayisi gecikmifl
vaflta yenilen taraf›n kini, negatif kültü-
ve özellikle Fransa ile geleneksel çekifl-
rel sald›rganl›¤› ve barbarl›k-katliam
me ve rekabeti olan Almanya’y› ve o gün-
suçlamalar› psikolojik vehim ve eziklik-
lerin yaln›z adam› olan Osmanl›’y› ittifa-
ten, kendilerinin de flafl›rd›¤› bir kurtu-
ka sürükleyecektir. Bu vesileyle daha
lufl ve sevince dönüflmüfltür. Bir halk ez-
çok askeri e¤itim iflbirli¤i yap›lacak ve
gisi bu sevinci flöyle dile getiriyor;
Alman subaylar› 1882 y›l›ndan sonra
Sevin art›k asil Viyana!
Türkiye’ye e¤itmen olarak gelecektir.
Sevin ki özgürsün art›k,
Türk askerî ve az da olsa sivil ö¤rencile-
Senin için ne kadar önemli
ri Almanya’ya e¤itim için gidecek, fakat
Türk despotlu¤undan kurtulman?
Tanzimat’la bafllayan Frans›z kültür
Kurtuldun art›k, flimdi yeniden ya-
hayranl›¤›n›n getirdi¤i yaflam tarzlar›-
fla!
n›n Almanca’s›na adapte olacaklard›r.
Tüm korkular bitti.2 (Özyurt 1972,
Bunlardan biri de ülkeyi hiç yoktan 1.
s. 264)
Millî Folklor 123
Y›l: 15 Say›: 57
Dünya Savafl›na sokan Alman hayran› ile Türkler her alan ve zeminde iletiflim
oldu¤u tarihçiler taraf›ndan tespit edi- içerisindedir. Her Alman flehrinde cu-
len Enver Paflad›r. Enver Pafla Almanla- martesi kurulan Türk pazarlar›nda Al-
r›n asla yenilemeyece¤i san›yla 1. Dünya man müflteriler oldu¤u gibi, Türk doktor
Savafl›’na onlar›n yan›nda ülkeyi savafla muayenehanelerinde de Almanlar teda-
sokar. Bu y›llarda Osmanl› topraklar›n- vi olmaya bafllam›flt›r.
da Alman kolejleri aç›lm›fl ve bu okullar- ‹flçi toplulu¤undan, ifladam›, üni-
da 500’e yak›n H›ristiyan misyoner gö- versite ö¤rencisi veya turizmciye kadar
rev yapm›flt›r. her alanda Alman-Türk temas› sa¤lan-
1960-80 y›llar›ndaki Türk iflgücü maktad›r. Fakat Alman kültürel politi-
göçüyle Almanlarla olan kültürel diya- kalar›nda “Uyum” ad› alt›nda az›nl›¤›n
loglar yeni fakat çok enteresan bir boyut asimile edilmesi hedeflenmekte ve Türk-
alacakt›r. 1985 y›llar›ndan itibaren ise çe’nin örne¤in e¤itim dili olmas›na izin
Türkler art›k Avrupa’ya vize ile girebile- verilmemektedir. Haliyle Türk kültürü-
cek ve Almanya’da yine istenmeyen bir nün korunabilmesi gittikçe zorlaflmakta-
unsur olacakt›r. Yenilerde ise Alman ve d›r. Bu yüzden 3. kuflak Avrupa
Almanca ile Türk ve Türkçe aras›nda ifl- Türk’ünün kelime hazinesinde art›k
çi Türk göçmenlerle olan 35 y›l› aflk›n Türkçe kelimeler aramak anlaflmak için
birlikte yaflam›n getirdi¤i imaj ve ileti- daha uygun bir yol herhalde.
flimler bolcad›r. Döner, Kebab, Raki, Ka- Tarih boyunca sosyolojik boyutlar›-
nake (maganda), Teestube (kahve), Ba- na da de¤inilen Türk-Alman iletifliminin
zaar (pazaryeri) gibi yayg›n terimsel ke- Alman diline etkisi konusuna ayd›nl›k
limeler ve çok karmafl›k ve problemli getirmesi bak›m›ndan yak›n zaman dili-
sosyo-kültürel iliflkiler Alman halk› ve mine dek oluflan Türklerle ilgili Alman-
Türk az›nl›k aras›ndaki kaç›n›lmaz ve ca terim ve deyimleri vermek yararl› ola-
kesif, trajik ama her aç›dan farkl›, dü- cakt›r:
flündürücü ve renkli iliflkiler sergilemek- 1. einen Türken bauen; Türk yap-
tedir. Almanya’n›n her flehrinde camili mak (An›nda esinlenen çare, 1895 y›l›n-
ve kahveli tipik bir ‹stanbul mahallesi da Kaiser Wilhelm Kanal› aç›l›fl› s›ras›n-
bulmak art›k Almanlar›n da al›flt›¤› gö- da bar›fl amaçl› kutlama törenlerinde
rünüm ve yaflam tarzlar›n› birlikte getir- Türk gemileri geçerken Türk Milli Mar-
mifltir. fl›n›n notalar› ellerinde olmad›¤›ndan Al-
Örne¤in Berlin Kreuzberg semti Al- man bandosunun bildikleri bir Alman
manlar taraf›ndan “kleines Istanbul” besteyi çalmalar› ile oluflan bir deyim
(küçük ‹stanbul) olarak adland›r›lmak- (Küpper 1968, s. 417)
tad›r. D›fliflleri bakan› fi. Gürel’in aç›kla- 2. grausam wie die Türken; Türkler
mas›na göre 1 milyon 998 bin 534 Türk gibi ac›mas›z (Alman türkülerinde geçen
vatandafl› halen Almanya’da yaflamak- deyim)
tad›r ve bunlar›n büyük bir k›sm› art›k 3. Gugelhupf (der); (Zuckergebäck);
Alman vatandafll›¤›na geçerek (2002 y›l› Türk (yeniçeri) flapkas›, kukuleta fleklin-
itibariyle 400 bin kifli) orada kal›c› ol- de bir tatl›, 1396 tarihinden beri bilini-
mufllard›r (bkz. Posta Gazetesi, s.12). yor. (Grimm, 1952, s. 52)
Bunlardan 30-40 bin Alman›n Türklerle 4. hausen wie die Türken; Türkler
evlenmifl oldu¤u bildirilmektedir. Türki- gibi ortal›¤› kar›flt›rmak, y›kmak
ye’ye evlenerek yerleflen Alman say›s› 5. Hekmek (ekmek); Almanya’da esir
600-800 civar›ndad›r. Bu say›lar Alman- düflen Türk askerlerinin ekmek isteme-
Türk nüfusunun oran› içinde çok düflük- lerinden anlafl›lan “ekmek” (sözlü akta-
tür. Ama öyle yada böyle art›k Amanlar r›m, yaz›l› olarak ispat edilmemifltir.)
124 Millî Folklor
Y›l: 15 Say›: 57
6. hurra! (Schlag! Lo’s); Haydi vur! 27. Türkenblut (das); Türk kan›;
(Vurha) k›rm›z› flarap kar›fl›ml› sert içki.1716y›-
7. Kopftuch (das); (baflörtüsü) l›ndan beri
8. Kümmeltürke (der); Ot Türk, 28. Türkenbruderschaft; Türklere
1810’lu y›llar›n kimyon bitkisiyle besle- karfl› kardefllik dayan›flmas› denen bu
nen üniversite ö¤rencilerinin aralar›n- kavram 17. yy’da Avusturya-Viyana’s›n-
daki argosu. da “Üç Tanr›l›k’›n Türke Karfl› Kardeflli-
9. schlimmer als der Türke; Türkten ¤i” –Die Türkenbruderschaft der Aller-
daha kötü heiligsten Dreifaltigkeit” ortaya ç›kt›
10. Turkbaff (der); Türk dü¤ümü 29. Türkenbund (der); Türk örtüsü
(hal› dokuma sanat›nda), bu deyim Fars- – (Türk tipi bafl örtme ), 1817 y›l›ndan
ça’dan Almanca’ya geçmifltir beri
11. turkisieren; türklemek, Türk 30. Türkenkrieg; (Almanlarla yap›-
flekli vermek lan tarihi) Türk savafllar›
12. Turkmene (der); Türkmen 31. Türkenlilie (die); lilium marta-
13. Turkmenisch; Türkmen dili ga, Türk zamba¤›
14. Turkologie(die); Türkoloji
32. türkenmässig; Türk gibi (a¤›r
15. Turkologisch; türkolojik
savaflç›), 1860’tan beri
16. Turksprache (die); Altay dil gu-
33. Türkennot (die); Türk yoksullu-
rubuna ait Türk halklar›n›n dili; Turk-
¤u; Türk savafllar› yüzünden Alman hal-
menisch (Türkmence), Kirgisisch (K›r-
k›nda bafl gösteren fakirlik
g›zca), Tatarisch (Tatarca), Türkisch
34. Türkenpredigten (die); Türk va-
(Türkiye Türkçesi), Mongolisch (Mo¤ol-
izleri; Türk yoksullu¤u sonucu Georg
ca)
Scherer gibi kilise vaizlerinin bilinen
17. Turktatar (der); Tatarca konu-
yard›m kampanyalar›n› teflvik için yap-
flan Türk
t›klar› konuflmalar. Johannes von Ca-
18. Turkvolk (das); Do¤u ve güney-
pistrano adl› Franziskaner [Franz von
do¤u Avrupa veya orta, kuzey ve küçük
Assisi (1181-1226) taraf›ndan kurulan
Asyada yaflayan Türk halk›; örne¤in
keflifl cemiyeti] taraf›ndan toplatt›r›lan
Baschkiren (Baflk›rtlar), Kasachen (Ka-
Haçl› ordusu 1456’da Hunyady’de Ma-
zaklar), Kirgisen (K›rg›zlar), Turkmenen
carlar’›n yard›m›na koflmufl ve Belgrad’›
(Türkmenler), Usbeken (Özbekler) gibi.
Türklere b›rakmam›flt›r. Ayr›ca “Das
19. Turzismus (der); yabanc› diller-
Rhedener Bruderschaftsbuch” bu “Türk-
deki Türkçe dil unsurlar›
lere Karfl› Kardefllik Cemiyet”lerinden
20. Türk – Sultan; Türk, Sultan;kö-
biriydi ve amac› savafl esirlerini sat›n al-
pek adlar›, 1810 y›l›ndan beri
ma yoluyla Türklerin elinden kurtar-
21. Türke (der-die); Türk
makt›. (Schreiber 1938, s. 74)
22. Türkei (die); Türkiye
35. Türkensattel (der);uyluk kemi¤i
23. türken- vertürken,; sahtesini
çukuru (Anatomi)
yapmak
36. Türkenstecher (der); Türk b›çak-
24. türken, einen Türken stellen -
türklemek, veya bir Türk koymak (savafl layan (b›çakla ölüm tehdidinde bulunan
e¤itiminde temsili düflman), 1900’den kifli) -1861’den beri-
beri biliniyor. 37. Türkensteuer (der); Türk savafl-
25. Türkenalmosen; Türk sadakas›; lar›nda esir düflenler için fidye paras›
Türkler yüzünden ortaya ç›kan fakirlere amaçl› vergi,
yard›m paras› 38. Türkentaube (die); Türkiye’den
26. Türkenangst (der); Türk korku- 1945’te Almanya’ya getirilen güvercin
su; Türkler geliyor korkusu (Streptopelia decaocto)
Millî Folklor 125
Y›l: 15 Say›: 57
39. Türkentaufen(das); 17. 18. yüz- pafla (art›k kullan›lm›yor, yerine Pascha
y›ldaki esir Türklerin vaftiz edilmesi geçmifl)
40. türkisch; Türk olan 12. Beg; veya der Bei(der); bey
41. türkische Gräber (die); Alman- 13. Beglerbeg(der); Beylerbeyi
ya’daki 18. yy dan beri varolan Türk me- 14. Bektaschi (der); Bektafli
zarl›klar› (Berlin, Hannover, Münih gibi 15. Bergama (der); Bergama hal› (el
flehirlerde bulunmaktad›r) dokusu, geometrik figürlü)
42. Türkischrot (das); Türk k›rm›z›- 16. Bergamotte (die); Bergama ar-
s› mudu
43. Türkischrotöl (das); birçok kim- 17. Chagrin(das); taft, sagr› (s›rma)
yasal madde reaksiyonuyla üretilmifl y›- 18. Derwisch(der); dervifl
kama, boyama, tekstilde kullan›lan bir 19. Diwan (das); veya Divan (der);
kahverengi ya¤ devlet dan›flma kurulu
44. Türko(der); ‹talyanca as›ll› keli- 20. Dolma (der); dolma (yeme¤i)
me Türk demek, ancak Almanca’daki 21. Dolman (der); dolaman; (eski
kullan›m›yla Frans›z sömürgesi ordu- Türk pantolonu)
sundaki renkli giyinikli Frans›z askeri 22. Dolmetscher (der); (dolmetsc-
anlam›ndad›r. hen, Dolmetsch) tilmaç, dilmaç
Türkçe ile olan ve mutat olarak bir 23. Döner(der); döner
kelime al›nt›s› için normal olan vesile ve 24. Dönerkebab(der); döner kebab
flartlar ister yaz›l› ister sözlü olsun ara- 25. Efendi (der); Effendi(der); Efen-
c›s›z iletiflimlerdir, bugüne kadar tesbit di (Türk yüksek bürokrat›na hitabet ve
edilen Almanca’daki Türkçe kelime- unvan)
ler alfabetik s›ras›yla flunlard›r; 26. Entari(das); entari
1. Aga(der); efendi, a¤a 27. Fellache (der); çiftçi, fellah (kö-
2. Alkanna(die); al k›na kü Arapça olan bu kelime Almanca’ya
3. Altin (der); alt›n; eski Rus bak›r Türkçe’den geçmifltir)
paras› 28. Ferman (der); ferman (asl› Fars-
4. Askaris (der); asker, Arapça as- ça olan kelime Türkçe’den Almanca’ya
kar’i (Türkçe üzerinden Almanca’ya geç- geçmifltir)
mifltir). bügün bir polis terminolojisidir. 29. Fes; Fas’›n flehri Fes
5. Atabeg (der); atabey 30. Fez(der); fes
6. Ataman (der); Kazaklar›n askeri 31. Giaur(das); gavur
yada afliret lideri. 32. Gilet(das); yelek
7. Bairam (der); bayram 33. Hadschi (der); hac›; Arapça asl›
8. balkanisieren; bir ülkeyi küçük haci, Türkçe üzerinden geçmifltir.
k›s›mlara ay›rmak, parçalamak 34. Hamam(der); hamam
9. Balkanologe (der); Balkan uzma- 35. Hammal (der); hamal, Arapça
n› hamâl, Türkçe üzerinden geçmifltir.
10. Balkonologie (die); Balkan bili- 36. Hanum (die); han›m (Türk ve
mi (logie; bilim Latince’den, balkan Fars kad›nlar›na nezaketli hitap flekli)
Türkçe’den al›nm›flt›r) /Band(die) - Ban- 37. Harem(der); Harem, Arapça ya-
de- Banda; Viyana’da bir yeniçeri bando sakl› anlam›ndaki bu kelime Türkçe’den
tak›m› esir al›nd›¤›nda, Viyanal›lar bu geçmifltir
grubu Bande, Banda olarak tan›mlad›. 38. Harmalin (das) –Türkenrot
Bu kelime bugün Jazzband; caz orkest- (dasn)(Türk k›rm›z›s›)-; bitki özü k›rm›-
ras› gibi tan›mlar buradan gelmedir. z›s›; Arapça harmal
11. Bassa veya der Wascha (der); 39. Harmalin (dass)yada Türkenrot
126 Millî Folklor
Y›l: 15 Say›: 57
(das); bitki özü (kök) k›rm›z›s›, Türk k›r- 60. Kapu - Kapu (das); Osmanl›’da
m›z›s› resmi makam, daire
40. Henna (die); k›na, Arapça hin- 61. Karabach, Karabagh (der);
na, Türkçe üzerinden al›nm›flt›r Azerbaycan-Karaba¤ el hal›s›
41. Hereke(der); Hereke (hal›s›) 62. Karbatsche(der); k›rbaç
42. Hodcha (der); hoca, Farsça as›ll› 63. karbatschen; k›rbaçlamak
bu kelime de Türkçe üzerinden al›nm›fl- 64. Karaburan (der); kara boran;
t›r. Türkistan’daki yaz›n ç›kan sürekli kum
43. Horde (der); sürü, Almanca’da f›rt›nas›, türkotatarca
vahfliler sürüsü, düzensiz sürü anlam›n- 65. Karagös(der); Karagöz
da, orijinal Türkçesi; ordu. 66. Karakal (der); Karakal ( Türki-
44. Ilchan (der); ‹lhan, Mo¤ol yöne- ye vaflak›)
ticisi-sultan› 67. Kaviar(der); havyar
45. Irade (der); irade, padiflah fer- 68. Kawass, Kawasse, (der); Arapça
man›, flaflmaz istek asl› kavvas, Osmanl› ‹mparatorlu¤u za-
46. Janitschar (der); Osmanl› kara man›nda konsolosluk ve diplomatik tem-
silcilikleri koruyan polis birimi.
asker Yeniçeri
69. Kayseri(der); Kayseri hal› (orta
47. Janitscharenmusik (die); askeri
kalitede, basit, küçük hal›)
müzik
70. Kebab(der); kebap
48. Jaschmak (der); yaflmak (Al-
71. Kefir (der);süt mayas›, k›m›z
manca’da yaflmak zengin Türk kad›nla-
72. Kelek (das); kelek; hayvan pos-
r›n›n örtüsü).
tundan fliflme tulumbayla tafl›nan Sal
49. Jastik veya Yastik (der); yast›k
73. Kelim(der); kilim
(Almanca’da oturma yada alta al›nan
74. Kefir(der); kefir; inek sütünden
hal›l› saman yast›k anlam›nda)
yap›lan az alkollü tatar içkisi
50. Jatagan(der); yata¤an, k›vr›ml›
75. Kemalismus(der); Kemalizm
Yeniçeri palas›
76. Kemalist(der); Kemalist
51. Jirmilik (der); yirmilik (gümüfl
77. kemalistisch; kemalistce
para)
78. Khan(der); ka¤an, han
52. Joghurt(die); yo¤urt
79. Khanat(das); hanl›k, ka¤an ili
53. Jurte (die); yurt (Orta Asya
80. Khedive (der); hidiv (1867-1914
Türk keçe çad›r›)
y›llar› aras› M›s›r valisi, sultan naibi)
54. Jürük veya Yürük (der); Yörük
81. Kiosk(der); bahçeli ev anlam›n-
hal›
da köflk, bugünkü Almanca’da gazete, si-
55. Kaffe(der); Kahve, Arapça as›ll›
gara vs. sat›lan küçük büfe olarak kulla-
qahva (menflee itibariyle flarab anlam›na
n›l›yor
gelmekte) bu kelime Türkçe üzerinden
82. Kismet (das); k›smet (Arapça
geçmifltir
as›ll› “q›smet” Türkçe’den al›nm›flt›r)
56. Kaftan(der); 1-kaftan, 2-Alman-
83. Koffein (das); Kafein (kahveden
ca’da mecaz olarak hakir görme anla-
türetilmifltir)
m›nda uzun bol elbise 84. Konak (der); konak, palas; Os-
57. Kalmuck (der); Bat› Mongolca manl›da daire binas› (adliye, hükümet
çift tarafl› yünlü bez, Türkçe’de geri kal- kona¤› vs.).
m›fl demek 85. Konya (der); (Konya) seccade;
58. Kalpak (der); kalpak, yüksek s›k örnek ifllemeli.
Tatarca’da kuzu derisinden yap›lm›fl 86. Köfte(die); köfte
flapka 87. Kurgan(der); kurgan; Do¤u Av-
59. Kantschu(der); kay›fl kamç› rupa’daki tepe mezarlara verilen ad
Millî Folklor 127
Y›l: 15 Say›: 57
88. Kurufl (der); Groschen (m); ku- 110. Perkalin (die); parkalin; asl›
rufl Farsça Türkçe’den Almanca’ya geçmifl-
89. Liman (der); liman; Karadeniz tir; kitap ba¤lamak için kullan›lan yün
k›y›lar›nda deniz kula¤› fleklindeki sa- ip demektir.
hil. 111. Pilau veya Pilaw (der); pilav,
90. Lokum(das); lokum kelimenin asl› Farsça’d›r, Almanca’ya
91. Lira(die); Lira Türkçe’den geçmifltir.
92. Makramee (das); makrama, 112. Rajah (der); Raya, Müslüman
Arapça as›ll› kelime Türkçe’den geçmifl- olmayan Osmanl› tebaas›, Arapça as›ll›
tir, Arap hal› ilmik tekni¤i bir kelimedir. Türkçe üzerinden Alman-
93. Mamelucken (die); Memlükler, ca’ya geçmifltir.
Kölemenler, Arapça memlûk (asker yada 113. Raki(der); Rak›
koruma olarak sat›n al›nan köleler- ayr›- 114. Ramasan (der); Ramazan ay›,
ca 1250-1517 M›s›r’da yönetime hakim Arapça ramadan olan kelime Alman-
olan, paral› asker veya esir Türklerin ih- ca’ya Ramadan (der) olarakta kullan›l-
tilal yap›p kurduklar› Türk devleti). maktad›r ve Türkçe’den ramazan flekliy-
94. Medrese (die); medrese, Arapça
le Almanca’ya geçmifltir.
as›ll› madrassa kelime Türkçe üzerinden
115. Saffian (der); safyan, ince keçi
geçmifltir
derisi
95. Minarett (das); minare, Arapça
116. Saki (der); saki, Arapça as›ll›
as›ll› minara kelimesi Türkçe üzerinden
kelime Almanca’ya Türkçe üzerinden
Almancaya geçmifltir
geçmifltir -özellikle Divan fliiri yoluyla-
96. Muchtar(der); muhtar
117. Sandal(der); sandal
97. Mudir (der); müdür
118. Sandschak (der); sancak (idari
98. Mulla(h) (der); molla, Arapça
merkez)
as›ll› mollah kelimesi de Türkçe’den geç-
119. Schabracke (die); flabrak; se-
mifltir
mer alt›ndaki örtü, mecazen ise Alman-
99. Muschirr (der), Müschir (der);
ca’da çirkin kad›n, yafll› eflek anlam›nda.
müflir (müsteflar)
120. Schakal (der); çakal, asl›
100. Muselman(der); Müslüman
Sanskritçe kelime Türkçe üzerinden geç-
101. Nahie- Nahije(die); nahiye
mifltir.
102. Odaliske(die); odal›k (cariye)
121. Schalwar(der); flalvar
103. Ottoman(der); Osmanl›
122. Scherbet, Sorbet (der); flerbet;
104. Pallasch(der); pala (a¤›r k›l›ç)
Arapça flarba, flurba, flarâb (içilen fley,
105. Panderma (der); (Band›rma)
yasak içki. Türkçe’den sadece olumlu
seccade; çok renkli tipik deseni olmayan
içecek anlam›yla geçmifl. Frans›zca flek-
vasati kalitede
liyle Sorbett).
106. Para (der); para; 17. yy’dan
123. Selamlik (der); 1-selaml›k, 2-
1924’e kadar kullan›lan Türk madeni
Padiflah›n Cuma namaz›na gidifli
para birimi
124. Serai (der), Serail (das); saray,
107. Pascha(der); pafla rütbesi, me-
caz kullan›m› ise Türkçe’sindeki gibi ay- asl› Farsça’d›r
n›; çok fley isteyen, kendine hizmet etti- 125. Sinopie, Sinopi (f); Sinop iline
ren. has k›rm›z› bir resim ve mozaik verni¤i.
108. Paschalik(das); pafla makam› 126. Sivas (der); Sivas hal›; çok
109. Perkal (der); parkal, asl› Fars- renkli k›rm›z› zeminli hal›
ça olan kelime Türkçe’den geçmifltir, ke- 127. Smyrna(der); ‹zmir hal›; uzun
ten bezi ba¤lamaya yarayan ince yün ip havlar› olan, çok desenli hal›.
demektir. 128. Sofa(der); sofa, sedir
128 Millî Folklor