Table Of Content1
ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ХУРЛЫН ХӨТӨЛБӨР
Хархорин
2012 оны 7-р сарын 9
09:00-09:20 Хурлын нээлт:
Э.Сонинтогос, Соёл урлагийн их сургуулийн захирал, профессор
ХУРАЛДААН
09:20-09:50 Нүүдэлчин овгуудын ул мөр түүний нууцыг бөө мөргөл, гар тулааны урлаг,
бүжгээр хайх нь
Канг Жүн Хё, Сонг Гун Хуй их сургууль
Илтгэлтэй холбогдсон үзүүлбэр:
И Жин Хө, Юүүк Таэ, Ан Ким Вон
09:50-10:20 Хүннүчүүдийн эртний соёл ба орчин үеийн нууц мэдлэг: Харилцан үйлчлэлийн
асуудлууд
Р.И.Пшеничникова, ОХУ-ын Дорнод Сибирийн Соёл Урлагийн Улсын Академийн ректор,
профессор
10:50-11:20 Хүннүгийн бөө мөргөлийн хөгжимтэй монгол бөөгийн тахилгын аялгуу холбогдох нь
С.Соронзонболд, СУИС-ийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, дэд профессор
11:20-11:50 Эртний Хүннү улсаас өнөөдрийг хүртэлх: бөө мөргөл, гар тулааны урлаг, бүжгийн ур
ухааныг эртний Солонгосын удирдлагын бүлгийн боловсролоос хайх нь
Чүү Ми Кёнг, ДАУМ хүрээлэнгийн захирал, Санг Конг Хой их сургуулийн асс.профессор
12:00-13:00 Хархорин сумын наадмын талбайд зочлох
15:00-15:30 Хүннүгийн амьтны загварт урлагийн илэрхийллийн зарим нэг асуудлууд
Б.Баяртөр, СУСХ-ийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, дэд профессор
15:30-16.00 Монголчуудын наран шүтлэгийн тухайд
Ш.Эрдэнэцэцэг, СИС-ийн Соёл судлалын багийн тэргүүлэх профессор, дэд профессор
16:20-16:50 Хүннү-Эртний Солонгосын нүүдэлчдийн болон суурьшмал угсаатан хоорондын
харилцан нөлөөллийн зарим гэрч баримтууд
Канг Ин Үк, Пикёнгийн их сургууль, профессор
16:50-17:20 Соёл иргэншлийн түүхэн хөгжлийн агуулгад хүннү нарын оюуны соёл
И.В. Батуева, ОХУ-ын ДССУУА-ийн Хүмүүнлэг, соёл судлалын факультетын декан,
профессор
17:20-17:50 Бага Эрээний хүн чулуун дахь эзотерик мэдлэг
Л.Пүрэвлхам, Өвөрхангай, Хар хорин сумын БСГ-ын мэргэжилтэн, магистр
ХААЛТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА:
17:50-18:20 Э.Сонинтогос
Kанг Жүн Хёг
Р.И.Пшеничкова нарын үг
18:20-18:30 Дурсгалын зураг авахуулах
2
PROGRAM OF THE CONFERENCE
Khar Khorum, Mongolia
09.July.2012
09:00-09:20 Opening speech
Sonintogos E, President of MSUAC, Prof.
PRESENTATIONS
09:20-09:50 In search of traces of nomadic tribes and their secrets through Shamanism (巫),
Martial Arts (武), and Dance (舞)
Kang Joon Hyuk, Sung Kong Hoe University
Performances:
Lee JinHo, Yook TaeAn, Kim WoonSun
09:50-10:20 Ancient culture of the Huns and contemporary esoteric: problem of interaction
Pshenichnikova,R.I , President of East Siberian State Academy of Culture and Art, Prof.
10:50-11:20 Symbolism of music thinking of the Huns
S.Soronzonbold, Academic secretary of MSUAC, Acc.Prof.
11:20-11:50 In Search of Wisdom from the Ancient Hunnu State to the Present day: Shamanism (巫),
Martial Arts (武), and Dance (舞) in the Education of Ancient Korean Leader Groups
Choo, Mee-Kyung, Executive Director of Daum Adjunct Prof, Sung KongHoe University
12:00-13:00 Visiting Khar-Khorum sum Naadam site
15:00-15:30 Some issues of expression in animal featured art of the Huns
B.Bayartur, Academic secretary of MRICA, Acc.Prof.
15:30-16:00 On worshipping the sun by Mongols
Sh.Erdenetsetseg, Professor of Culture Study Team of MSUAC, Acc.Prof.
16:20-16:50 Xiongnu and Ancient Korea - some evidences of interactions between nomad and sedentary
nations
Kang, In-Uk, Prof of Pukyong National University
16:50-17:20 Spiritual culture of Huns in the context of the historical development of civilization
I.B. Batueva, Dean of ESSACA, Prof.
17:20-17:50 Esoteric knowledge of stone image at the Baga Ereen
L.Purevlham , Officer of DCA of Kharkhorin
CONFERENCE CLOSING SESSION
17:50-18:20 Closing remarks by
Sonintogos E
Kang Joon Hyuk
Pshenichnikova R. I
18:20-18:30 Photo session
3
СОЁЛЫН МОД
"ХҮННҮГИЙН ЭРТНИЙ СОЁЛ ДАХЬ ЭЗОТЕРИК МЭДЛЭГ"
ОЛОН УЛСЫН ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ХУРЛЫН НЭЭЛТИЙН ҮГ
Э.Сонинтогос
СУИС-ийн захирал
Монгол Улсын Соёл урлагийн их сургууль, Оросын Холбооны Улсын Дорнод Сибирийн Соёл,
урлагийн улсын академи, Бүгд Найрамдах Солонгос Улсын Даумын Соёл урлаг судлалын хүрээлэнтэй
хамтран “Соёлын мод" Хүннүгийн эртний соёл дахь эзотерик мэдлэг сэдвийн дор олон улсын эрдэм
шинжилгээний 5 дахь хурлыг 2012 оны 7-р сарын 7-10-ны өдрүүдэд Улаанбаатар, Өвөрхангай аймгийн
Хархорин суманд зохион байгуулж байна.
Энэхүү хурал нь Оросын Холбооны Улсын Улаан Үд хотод 2011 оны 6 дугаар сард зохиогдсон
өмнөх хурлаас гарсан мэдээллийн технологи болон нүүдэлчин ард түмнүүдийн уламжлалт соёлын
асуудлыг судлах хүрээнд хамтран ажиллах, 2012 оны 7-р сард “Соёлын мод-Хүннүгийн эртний соёл
дахь эзотерик мэдлэг” хурлыг Монгол улсад зохион байгуулах, Оросын Холбооны Улс, Монгол Улс,
Бүгд Найрамдах Солонгос Улсын төлөөлөгчдөөс бүрдсэн зохион байгуулах хороог байгуулах зэрэг
санал, шийдвэрийн үргэлжлэл юм.
Энэ удаагийн хуралд дээрхи орны эрдэмтэд, профессор багш нар Хүннүгийн эзотерик
мэдлэгийн хүрээнд соёл урлаг судлал, хөгжим, бөө мөргөл, амьтны загварт урлаг, гар тулаан,
уламжлалт бүжиг, хүн чулуу, нүүдлийн болон суурьшмал үндэстнүүдийн харилцааны талаар илтгэл
хэлэлцүүлэх гэж байна.
МЭӨ III - МЭ II зууныг хүртэлх хугацаанд Төв Азийн өргөн уудам нутагт Хүннү нар нүүдэллэн
амьдарч, төр улсаа цогцлоон байгуулж, мандан бадарч байсны нотолгоо болох археологийн дурсгалууд
Монгол орны нутаг дэвсгэрээс олон тоогоор илэрч олдсоор байгаа бөгөөд өвөг дээдсийн бүтээн бий
болгож үлдээсэн соёлын биет болон биет бус өвийн арвин баялаг, оюуны соёл, ёс заншил, зан үйл
бэлгэдлийг шингээсэн соёлын биет дурсгалууд өнөөг хүртэл уламжлагдсаар байгаа нь Хүннү гүрний
төв одоогийн Монгол улсын нутаг дэвсгэр байсныг гэрчлэх баримт юм.
Хүннүгийн уртын дуу, хуур, цуур, бийваа, лимбэ, хэл хуур, бөөгийн хэнгэрэг, цэргийн бүрээ нь
олон зууны түүхэн хөгжлийн замыг туулж, нүүдэлчдийн авьяас билэг, хөгжимдөх, дуулах ур чадвар,
арга барил, дэгийг уламжилсаар иржээ. Монгол уртын дуу бол Монголын нүүдэлчдийн хөгжмийн
бүтээлийн жинхэнэ үндсэн махбодь нь хүннүгийн үеэс улбаатай, дуулах урлагийн онцгой нэгэн төрөл
юм. Хүн төрөлхтөний соёл иргэншилд оруулсан нүүдэлчин монголчуудын бүтээсэн уртын дуу, хуурын
татлага, буйлуулж исгэрүүлэх арга, монгол хөөмэй, бөөгийн онгодын хүлэг хэнгэрэг, лимбэний битүү
амьсгаа, бий биелгээ, цуур, бүрээ нь эртний хүннүгээс улбаалан өнөөдөртэй золгожээ.
Амьтны загварт урлаг ойролцоогоор МЭӨ II мянган жилд Төв Азийн аймгийн урлагийн дотоод
хөгжлийн үр дүнд үүсч хөгжсөн хэмээн судлаачид үздэг. Амьтны загварт урлагийн дурсгалууд, гоёл
чимэглэлийн урлаг Хүннүгийн үеийн булш оршуулгаас илэрч олдсоор байна. Хүрлийн үеийн амьтны
загвар маяг хожмын монгол овог аймгуудын гоёл чимэглэл дархны урлалд нөлөө, байр сууриа
хадгалсаар байв. Гол модны 20-р булшнаас олдсон мөнгөн зэмсэг дээрх бэлгэт гөрөөс нь дүрслэлийн
хувьд хятадын чилингээс эрс ялгаатай, харин европын дундад зууны үеийн ганц эвэртийн дүрслэлтэй
илүү ойр байгаа нь сонирхолтой. Ноён уулын Сүжигтийн амны 6-р булшнаас гарсан нэхмэл болон
хатгамал эдлэл дээр дүрсэлсэн хатгамал зургуудыг скиф ба Дундад Азиар дамжиж ирсэн грек, бактри
хийцтэй бүтээл, мөн ноосоор нэхсэн гилбэр барьсан хүүхдийн хөргийг грек, персийн урлагийн зүйлс
гэж судлаачид үзсэн байна. Энд мөн ноосон ханын хивс Перс болон Бага Азийн гаралтай ханын том
гөрмөл урлал байгаа болно. Сүжигтийн амны 20-р булшнаас эртний грек, ромын хийц маягаар
дүрсэлсэн эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүний хөөмөл мөнгөн чимэг олджээ.
Хүннүгийн булшнаас гарсан таван хошуу малын уналга, эдэлгээний арга маяг, түүнд холбогдох
тоног хэрэглэл, гэр орон, амьдрах арга маяг, тэдгээртэй холбоотой үнэт эд өлгийн зүйлс, ёс заншил, зан
4
үйл, соёл урлаг, гоёл чимэглэл, эд зүйлс хийх арга технологийг илтгэн харуулсан олон олдворууд нь
Монголчуудын дунд хөгжсөөр байгаа нүүдлийн соёлын уламжлал, соёл иргэншлийн гэрч нотолгоо
болж байна.
Нүүдлийн соёл иргэншлийг бүрдүүлж, өвөг дээдсээ хүндэтгэн булш бунханаа залж байсан
Хүннү нарын тэр газар нутагт, түүний эргэн тойронд Монголчууд тэрхүү соёл иргэншлийг өвлөн
залгамжилж өнөөг хүрчээ. Хүннү нарын түүх, угсаа гарвалын талаар судлаачид нэг мөр болгон
шийдвэрлэж чадаагүй олон ээдрээтэй асуудал байсаар байна. Гэвч эртний Хүннүгийн соёл урлагийн
дурсгалууд, биет болон биет бус өвд оршиж буй далд мэдлэг тэр бүр бүрэн ил гарч ирээгүй бөгөөд
одоог хүртэл бүрэн тайлагдаагүй байна. Чухамхүү энэхүү далд мэдлэгийг ил гаргахад бидний хурлын
зорилго оршино.
Өнөөдөр бид Хүннүгийн эртний соёлоор дамжуулан хүн төрөлхтөний түүхэн соёл уламжлалын
өнөөг хүртэл тайлагдаагүй ирсэн түүх, угсаа, иргэншлийн нэгээхэн хэсгийг шинжлэн хэлэлцэхээр
цуглараад байна. "Соёлын мод" төслийг амжилттай хэрэгжүүлсээр яваа бидний анд Оросын Холбооны
Улсын Дорнод Сибирийн Соёл урлагийн улсын академи, Бүгд Найрамдах Солонгос Улсын Даумын
Соёл урлаг судлалын хүрээлэнгийн эрдэмтэн судлаач нартаа Соёл урлагийн их сургуулийн эрдмийн
зөвлөл, профессор багш нарынхаа өмнөөс амжилт хүсье.
5
НҮҮДЭЛЧИН ОВГУУДЫН УЛ МӨР ТҮҮНИЙ НУУЦЫГ БӨӨ МӨРГӨЛ,
ГАР ТУЛААНЫ УРЛАГ, БҮЖГЭЭС ХАЙХ НЬ
Канг, Жүн-Хёг
Сонг Гун Хуй их сургууль,
Бүгд Найрамдах Солонгос улс
Оршил
Бөө мөргөл, гар тулааны урлаг болон бүжиг тэдгээрийн хоорондын ялгаа гэж байхгүй үед, хүн
төрөлхтөн бид яах аргагүй нийгмийн амьтад байсан. Хэдэн арван мянган жилийн тэртээ, хамгийн
анхны хүний хөлийн ул мөр үзэгдэх болсон тэр л үед хүмүүс бүгд хамтдаа сүрэглэн амьдарч байв. Тэд
хамтдаа амьдарч ан ав хийж, түүвэрлэн аж төрж байлаа. Амьд явах зайлшгүй хэрэгцээний тулд ан ав
хийж, ан хийх бэлтгэлээ агуйд байхдаа хоорондоо тоглож, шөнө өдөргүй, хүйтнийг үл хайхран
амьдрахын төлөө тэмцэж байсан нь зөгий болон шоргоолжны адил, хүн бол яах аргагүй нийгмийн
амьтан гэдэг батлагддаг.
Хамтаараа бүлэг болон амьдархад удирдлага байх хэрэгтэй, аль ч бүлэгт удирдагч хэрэгтэй.
Учир нь хэрэгцээгүй зүйлд хүчээ дэмий үрэхгүй байх юм. Дэлхий дээр амьдарч буй амьтдын бие
физиологиос харахад хүчтэй амьтны гол зорилго үр төлөө үлдээх, хүний нийгэм ч агаар нэг бөгөөд
гагцхүү байгалийн мөн чанараас илүүтэй бидэнд хөдөлмөрлөх зайлшгүй шаардлага байсан. Энэ хүчин
зүйлсээс хамгийн чухал нь хүний биеийн энергийн систем юм.
Хүний нийгэм бол амьтдаас өөр, гэхдээ тэд биеийн хүч чадлаа ашиглан амьд үлдэх ямарч
баталгаа байхгүй бөгөөд цорын ганц тэдний амьд үлдэх үндэс нь оюун ухаан хийгээд, бодгалиудын
энергийн систем юм. Энерги нь маш нарийн уялдаатай, мэдрэмж бүхий ховор зүйл бөгөөд тэдний
хооронд таталцлын хүч байдаг бөгөөд бусад бодгалиудыг татдаг нь маргашгүй юм. Аливаа бодгалиуд
үл үзэгдэх юмс хийгээд биет бус зүйлтэй харьцах ялангуяа дэлхийн үл мэдэгдэх нууц хууль, орон
зайтай танилцах боломжийг тухайн бүлгийн эрэгтэй, эмэгтэй удирдагчид олгож байлаа. Овгийн
байгууллын эхэн үед, бүлгүүдийн дунд толгойлогч үүсэн бий болох үед, нууцлаг далд хүчтэй хүнийг
толгойлогчоор сонгодог байсан.
Шашны нийгмийн үе харьцангуй маш удаан хугацаанд оршин тогтносон бөгөөд, энэ нь хүй
нэгдлээс эхлэн үүссэн бөгөөд хүн төрөлхтөний түүхийн нэгэн хэсэг үе билээ. Хэдийгээр тэд огт
танихгүй үргэлж шинэ ертөнцтэй харилцах шаардлага тулгардаг нь тэдний нүүдэллэх ахуйтай салшгүй
холбоотой. Энэ бүгдтэй харилцахад зууч нь өндөр түвшний чадвартай толгойлогч нар байсан юм. Ийм
ч учраас нүүдэлчид шашны нийгмийн хугацааг сунгахад хүргэсэн. Тэдний амьдралын хэв маяг нэг
газраас нөгөө газарт байнга нүүдэллэж, байнгын хөдөлгөөнт байдал нь тэднийг зөн совинтой болгож,
итгэлгүй байдлаас хамгаалах арга зам нь болж байлаа.Тэдний хүсэл тэмүүлэл нь байгалтай нэгдэх ур
ухааныг сурах байв. Нүүдэлчдийн зам Хойд Азийн өргөн уудам нутгийг хөндлөн гулд нүүж явахад
хүний энергийн систем чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Тэдний хувьд удирдагч хүн нь биеийн болон оюун
сэтгэлгээний, сэтгэл хөдлөлийн болоод сүнсэн энергитэй байх ёстой бөгөөд удирдагч хүний ур ухаан,
сэтгэл татам байдал, сэтгэлийн тэнхээ, бусдыг татах хүч совинтой байх ёстой. Чухамхүү энэ л үед бөө
мөргөл, гар тулааны урлаг, бүжиг зэрэг нь бие биенээсээ салангид биш нэгэн цогц зүйл байжээ.
Бидний үйл хөдлөл болон нүүдэллэх ёсон
Барууны бүжиг нь сунгалтын хөдөлгөөн дээр суурьлагдсанаар илүү булчинг тэлдэг бол
Солонгосын бүжгийн онцлог нь илүү дотоод сэтгэл хийгээд нугаралт ихтэй байдаг.
Өмнөд Азийн бүжгүүд дохионы хэлийн хөдөлгөөн болон нүүрний илэрхийлэлтэй болсон цагаас
тэд нүүрээ тодоор будах болсон (цагаан суурь хэрэглэдэг). Харин Хойд Азийн нүүдэлчид, ялангуяа
Солонгост, илүү биеийн шугамыг төв болгож, ялангуяа мөр болон гарын хөдөлгөөн хамгийн чухал
6
илэрхийлэл нь болдог. Эдгээр бүжгүүд хурууны болон нүүрний хөдөлгөөний илэрхийлэлд хүчээр
анхаардаггүй боловч өмсгөл, саваа мод болон бусад хэрэгслийг ашигладаг (хөгжөөн дэмжигчид, сэлэм,
жижиг хонхнууд зэрэг). Гэхдээ бүжиг нь гарын өргөлт, сунгалт их байдаг.
Солонгосын бүжигт гар болон мөрний хөдөлгөөн түүний шууд илэрхийлэл маш чухал үүрэгтэй,
харин хөл, хөлийн хуруу нь илүү дотоод хэмнэлийг илэрхийлдэг бөгөөд хөөрөх мэт хурдтай орон
зайны мэдрэмжтэй байдаг. “Хөөрөх” хөдөлгөөн нь ямарч өөр хөдөлгөөнгүйгээр үзэгч хүмүүсийг
хөгжөөдөг, Ogeumjil бүжигчдээс харахад тэд дотоод сэтгэлийн хэмнэлийг биеийн ихэнх хэсгийг
хазайлган хөдөлдөг бөгөөд өмсгөлтэй байдаг.
Ogeumjil бол нүүдэлчдийн хувьд морь унах хамгийн гол үндсэн биеийн дасгал байсан, яагаад
гэвэл моринд мордоход , мориноос унахаас сэргийлэх зэрэгт тусалдаг. Энэ бол бүжигчин морь унаж
буй тэр хөдөлгөөнийг үзүүлэхийг зорьсон бүжиг. Бусад хөдөлгөөнүүд болох yeanpungdaedolgi болон
jabandujigi, pungmulpangut (алив зүйлийг зайлуулж буй) seungmu (будда бүжиг) зэрэг бүжгүүдээс харж
болох бөгөөд үндсэндээ моринд мордохоор үсрэх нь хамгийн гол хөдөлгөөн юм. Энэ хөдөлгөөн нь гар
тулааны урлагийн цохих эсвэл араас цохихтой адил суурь хөдөлгөөнүүдтэй юм. Бүжгийн хөдөлгөөн нь
pungmulpangut хонх тоглогч хөлийн хурууг хослуулах, савлах, сууж байхдаа хөдлөх зэрэг үндсэн
хөдөлгөөнүүд нь Хойд Азийн нүүдэлчин овгуудаар тархсан байдаг. Бөөгийн хөдөлгөөний гол үндэс нь
үсрэх бөгөөд алив юмыг хөөж зайлуулж буй хөдөлгөөн ба soseulsang (энэ нь хэнгэрэгэ цохингоо үсэрч
буй хөдөлгөөн), beokkujabi зэрэг хөдөлгөөнүүд нь Хойд Азийн морьтон нүүдэлчдийн бүжгээс үүсэлтэй
гэж үздэг. Pungmulgut (зайлж буй бүжгийн нэг төрөл) нь pungjang, pungmul болон dure зэрэг нэрийдэж
байсан бөгөөд Японы журмын дор байх үеэс nongak гэж дахин нэрийдэж байжээ Энэ нь Хойд Азийн
морьтон цэргийн хүчийг үзүүлсэн зарим нэг элементүүд байна. Тэд gilgunak-гийн (цэргийн марш
хөгжим) хэмнэлээр цохилтоор марш алхдаг, морьтон цэрэг хэрэгцээтэй бүхий л бүжгийн хөдөлгөөн
шаардаж байв. Тэдний бүжгийн найруулал нь цэргийнхтэй төстэй, туг барин, гоцлох харанга тоглогч,
хоёрдогч харанга тоглогч, гуравдагч харанга тоглогч, гоцлол бөмбөрчин, хоёрдогч бөмбөрчин гэх мэт.
Тэд цэргийн дүрэмт хувцасыг өмссөн. Pungmulgat болон Samcheonpo, Gyeongsangnamdo нь 1966 онд
биет бус соёлын өвийн 11 дүгээрт багтаж, 12 дугаар Nongang Garak гэж нэрлэгджээ. Энэ нь цэргийн
техникийг багтаасан ялангуяа gilgunak, ssangjingut болон ssangjinpuri godongjin (дунхэлбэрт хөдөлгөөн)
, gangmajin (singjang бол sung), hwanghwajin (энэ нь ялалт эсвэл хожигдлыг илэрхийлдэг), unmujin
(шороо босгох), geumsaejin (дугуй хэлбэрт) зэрэг эдгээр нэр нь армид дайрч довтлох үед хэрэглэгдэж
байсан үгнээс хойш ингэж нэрлэсэн. Чанга дуунууд, Sangmo-гийн дүрст тэмдэгүүд, эдгээр нь түгээмэл
хэрэглэгдэж байгаа зохист дуу дохионы суурь болсон нь Хойд Азийн нүүдэлчдийн соёлын хэв шинж
болжээ.
Солонгосын бүжигт, бөө мөргөл, гар тулааны урлаг болон сэлмийг маш түгээмэл хэрэглэдэг.
Сэлэм бол хаан болон дайчдын гол бэлгэдэл бөгөөд тухайн цагтаа шүүх эрх мэдлийн гол төлөөлөл
болж байжээ (мандолин хэлбэрт чинжаал), (bipagyeong donggeom).
Сэлэм бол маш чухал зэвсэг. Мөн жижиг хонхнууд болон donggyeong. Гэвч сэлмийг жирийн
бүжгийн хөдөлгөөнд тэр бүр хэрэглэдэггүй. Харин Солонгосын сэлэмт бүжиг нь маш сайн
уламжлагдан ирсэн бөгөөд сэлмийн хэлбэрүүд ч маш ихээр өөрчлөгдсөн. Түүнээс гадна Хойд Азийн
нүүдэлчин овгуудын бөө нар salpuri гэдэг хувцасыг өмсдөг байсан ул мөр байгаа бөгөөд сэлмийг
хэрэглэж байсны баталгаа байна. Солонгосын бөө мөргөл, гар тулааны урлагууд болон бүжгийн
түгээмэл шинжүүдийг өргөн хүрээнд судлах нь чухал юм. Эхэн үедээ, нүүдэлчдэд бүжгийн
хөдөлгөөнийг бүтээхэд тайз хэрэггүй байсан нь тэд байнгын нүүдэллэж байсантай холбоотой. Зарим
нэг хөдөлгөөн нь Өмнөд Азийн бүжгийн хэв маягтай төстэй байна.Хойд Азийн бүжгийн хөдөлгөөн нь
хүнд бөгөөд тэд эксорсизм бүжиг болон гар тулааны урлагийг хэрэглэдэг. Тэдний бүжгийн алхаа нь
жинтэй, яагаад гэвэл хөл нь үргэлж өсгийн дээр тулдаг. Cheoyeongmu болон salpuri бүжигчид сэлэм
барьсан дайчдын хөдөлгөөн хийдэг. Энэ нь илүү хүнд хүчир юм. Нүүдэлчдийн бүжиг уян хатан
хөдөлгөөнтэй. Тэд бүжиглэхдээ түүдэг гал тойрч үзэж буй хүн бүжигчинтэй хэр ойр байх нь хамаагүй
7
бөгөөд хуруугаа ер хөдөлгөдөггүй. Гэхдээ бүжигчдээс цацарч буй энерги байгальтай холбогдсоноор
үүсч буй бөгөөд тэднийг хүрээлж байдаг.
Төгсгөл: Бөө мөргөл, гар тулааны урлаг болон бүжгийн хоорондын тэнцвэрийн үе
Бидний өнөөдрийн амьдарч байгаа цаг үе бол ямар ч хүчтэй хаадуудыг бөө мөргөлөөр
сүрдүүлэх хэрэггүй, бүжигчид зөвхөн бүжиглэнэ, бүжигчдэд татах онцгой чадвар хүч хэрэггүй, ямар ч
бөө мөргөл уламжлалт мэдрэмж хэрэггүй үед амьдарч байна. Одоо хүмүүс бүгд бие биендээ атаархаж
байна. Бөө хүн гар тулааны урлагаар хичээллэж, өөрийн сэтгэлийн хүчийг хөгжүүлэх хэрэгтэй;
бүжигчид өөрсдийгөө хөгжүүлэх, бат бөх, тэнцвэртэй, гар тулааны урлагийн хүчийг ашиглаж хамгийн
шилдэг бүжигчин байх хэрэгтэй. Хэрэв бүжигчид утга төгс бүжиглэх аваас (тэд дотоод энергиэ
хөгжүүлж байгалтай холбогдох, боловсруулах), автомашины эрин үед тэд өөрсдийн үнэт зүйлсийг
бууруулахгүйгээр хадгалан үлдэнэ. Бидний уламжлалт үзэл баримтлалын гурван элемент хэвээр үлдэх
нь (бөө мөргөл, гар тулааны урлаг, бүжиг) тэдний түгээмэл шинжүүдийг тараан түгээж хуваалцах нь,
нэгэн өдөр бидэнд амьдарч буй эрин үедээ дүн шинжилгээ хийж, хуваагдмал байгаа бүх зүйлийг
шийдэхэд чухал нөлөө үзүүлэх болно.
8
ХҮННҮГИЙН ЭРТНИЙ СОЁЛ БА ОРЧИН ҮЕИЙН НУУЦ МЭДЛЭГҮҮД:
ХАРИЛЦАН ҮЙЛЧЛЭЛИЙН АСУУДЛУУД
Пшеничникова Р.И.
Дорнод Сибирийн Соёл Урлагийн Улсын Академи,
Оросын Холбооны Улс
“Цаг хугацааны хувьд орчин үе нь Шинэ бодит байдал бүрэлдэн тогтож байгаатай холбоо бүхий
“биосфер-ноосферийн шилжилт” буюу “үечлэлийн төгсөлтийн үе дуусч” байгаагаар тодорхойлогдож
байна” гэж хүн төрөлхтөний оюуны амьдрал ба цаг хугацааны сэдвээр шинжлэх ухааны хэд хэдэн
ажлууд хэвлүүлсэн Хосе Аргуэлльс-Валум Вотан (1939-2011) онцлон тэмдэглэжээ. Шинэ цаг хугацаа
нь сар бүр 28 хоногтой, 13 сараас бүрдэх жил бүхий Майяагийн цаг тооны бичиг рүү шилжих
шилжилттэй уялдана. “Цаг тооны бичгийн шинэчлэл өөрчлөлт нь зайлшгүй хувьсан өөрчлөлт гэж
ойлгогддог зөвхөн бодит цаг хугацаа руу төдийгүй, цаг хугацааны Хууль дээр үндэслэгдсэн
сэтгэлгээний шинэ түвшин ба нийгмийн зохион байгуулалт руу үүд хаалга нээж өглөө. Үүний зэрэгцээ,
цаг тооны бичгийн өөрчлөлтөөр цаг хугацааны Хууль бол ирж буй эрин цагийн шинэ мэдлэгийн үндэс
хэмээн ойлгогдож байна” гэж Хосе Аргуэлльс-Валум Вотан “Үечлэлийн төгсгөл дуусч байгаа нь” гэсэн
номондоо онцлон тэмдэглэсэн байдаг.
Онцлон тэмдэглэсэн хувьслын үйл явцын талаар багагүй хэмжээгээр хэвлэгдэн гарсан янз
бүрийн түвшний мэдээлэлтэй холбогдуулан тухайн асуудлыг судлах зайлшгүй шаардлага бий болжээ.
Үүнд нэрт эрдэмтэн Л.В.Скворцовын “Нууцлаг мэдлэг зүйн таамнал ба хүмүүний өөрийн ухамсар”
хэмээх суурь судалгааны ажил онцгой байр суурь эзэлнэ. Зохиогч энэ бүтээлдээ нийгмийн оюуны
амьдралын янз бүрийн талуудад асар их нөлөө үзүүлсэн оросын өөрийн ухамсрын өвөг үеийг судалсан
аж. Оросын гүн ухааны тусгалыг гүн гүнзгий судалсан нь “гүн ухааны хийсвэрлэлээс үйл ажиллагааны
янз бүрийн хэлбэрүүд ба тэдний хослол зохицлын утга санааг бодитой тодорхойлох боломж олгож
байгаа соёл судлалын тодорхой талд оршин буй үзэл бодлыг шилжүүлэх нь зайлшгүй байгаа тухай уг
судлаач маш чухал дүгнэлт хийх боломж олгожээ. Энэ нь “бодит боломжуудад задлан шинжилгээ
хийх, бүхэллэг мэдлэг, амьдралын үзэгдлүүдийн мэдлэгүүд, ард түмний ахуйн төгөлдөржилт
тогтвортой байдлыг хангаж байдаг мэдлэгүүдийн зохицлын тухай үзэл баримтлалыг боловсруулах
гэсэн үг юм” хэмээн Л.В.Скворцов онцлон тэмдэглэсэн байна. “Энэ бол Оросын цаг хугацааны гол
тэнхлэгийн эхлэл мөн. Энэ бол нийгмийн амьдралын хэлбэрүүдийг олон түмний ааш авир, ажил
хөдөлмөр, амралт чөлөөт цаг, баяр наадмын хэв шинжид тодорхойлогч Соёл судлалын үе шат мөн”.
Энэхүү үйл явцын үндэс бол зохиогчийн бодлоор, мэдээллийн соёл, чөлөөт оюун ухаан дээр
тулгуурласан шинэ оюунлаг байдлын бэлгэдлийн хэв шинжүүд болох ажээ.
Эндээс үзэхүл хүмүүнлэгийн шинэ мэдлэгийн судалгаа шаардлагатай байгааг ухамсарлах
зайлшгүй чухал шаардлага байгаа нь тодорхой харагдана. Олон тооны зохиолуудыг задлан шинжлэхэд
илэрсэн энэхүү шинэ мэдлэг нь нууцлаг соёл, нууцлаг сэтгэл зүй ба гүн ухааны хүчирхэг нөлөөн дор
хэлбэржин тогтож байна. Үүнтэй холбогдуулан дөрвөн удаа хэвлэгдсэн “дүрслэлт сэтгэлгээний бүтээлч
толь” хэмээх алдарт бүтээл, Крайоны “Сириусын Цэнхэр сарнай” цувралын “Тоон код. Шатлал”
бүтээлийн нөлөөг онцгой тэмдэглэх хэрэгтэй.
Хүннү нарын /гунну/ түүх ба амьдралын судалгаанууд маш олон болсон нь эцэстээ шинжлэх
ухааны бүхэл бүтэн чиглэл Хүннү судлалыг бий болгожээ. Энэхүү чиглэлд асуудлыг судлах түүхэн, эх
сурвалжийн, хэл шинжлэлийн, он дарааллын, археологийн, угсаатны зүйн, түүх-угсаатны зүйн зэрэг
олон хандлагууд багтаж байгаа хийгээд арай цөөвтөр нь соёл судлалын зүгээс, харин нууцлаг зарчмын
зүгээс судалсан зүйл огт байхгүй байна. ,
Гэвч, хэрэв орчин үеийн нэр томъёоны ойлголтоос үзвэл онцгой туршлага болсон “нууцлаг
мэдлэг” нь хүнээс дотоод зохицол ба эс зохиоцлоо тогтоох зорилгоор өөрийнхөө дотоод руу чиглэсэн
оюуны хөдөлгөөний замнал юм. “Нууцлаг мэдлэгийн зангилаа тал нь Туйлынх ба Сансар, хүмүүн
9
гурвын органик холбоог танин барих боломж олгогч бүтээлч төсөөлөл болно. Нууцлаг мэдлэгээр
дамжуулан хүмүүн нь ертөнцийг “өөрийн гэр” хэмээн тодорхойлж байна” (Скворцов, с.8).
Л.В.Скворцов өөрийн судалгааны “Нууц мэдлэг зүйн эрс хувирал” бүлэгт түүний тодлорхой
болсон хэлбэрүүдийн талаар гүнзгий задлан шинжилгээ хийжээ. Тэрээр жинхэнэ буюу уламжлалт
нууцлаг мэдлэг зүй, дараа нь нууцлаг мэдлэг зүйн түүхэн хэлбэрүүд ба гүн ухааны, туршилтын, зохион
байгуулалтын гэсэн түүний төрлүүд хэмээн хувааж үзсэн аж. Эцэст нь зохиогч соёлжиж иргэншсэн
туршилтын хувьд шинэ нууц мэдлэг зүйг судалжээ.
Учир нь, бүтээл үйл ба төсөөлөл, нууц мэдлэгт сонирхох сонирхол нь орчин үеийн нийгэмд
шинэ оюунлаг байдал руу чиглэсэн хүн төрөлхтөний хөдөлгөөний бодлогыг тодорхойлж байна. Эртний
Хүннү нарын амьдралыг баталгаажуулсан, үйл явдалт үе шатуудын, мандалт ба уналт, амьдралын
түүхийн энэ тал дээр “Гүннү судлал” нь эргэлзээгүй сонирхолтой юм.
Тавигдсан асуудлуудыг ядаж ерөнхий байдлаар ч гэсэн ухаарахыг оролдоцгооё. Ингэхдээ бид
хамгийн гол нь, Оросын нэрт эрдэмтэн Лев Гумилевын судалгаан дээр тулгуурлах болно.
Хүннүчүүдийн угсаатны хувьд бүрэлдэн тогтох эхлэлийг МЭӨ III зуунд хамааруулж, өвөг
хүннүчүүд бол элсэн цөлийг гатлан ирсэн анхны хүннүчүүд мөн хэмээн онлон тэмдэглэсэн байдаг.
Үүний үрээр түүхэн хүннүчүүд үүссэн байна. “Одоо хүртэл тэднийг ХУ нар буюу талын нүүдэлчид гэж
нэрлэдэг хэмээн Л.Гумилев бичжээ. Энэ бол элсэн цөлийг ялсан анхны ард түмэн юм. Үүнд маш их
эрэлхэг зориг, шаргуу зүтгэл хэрэгтэй байлаа. Мөн энэхүү ард түмэн бэрхшээлийг даван туулахын тулд
хүрээлэн буй ертөнцийг “өөрсдийн гэр” төсөөлөн хүлээн авах хүчирхэг зөнтэй байсан нь туйлын чухал.
Гол хөдөлгөгч хүч нь ард олны даван туулах чадвар буюу орчин үеийнхээр бол шинэчлэлийн хөтөлбөр
гэж яригддаг тийм чадвартай байсан нь ойлгомжтой. Учир нь шинэчлэлийн хөтөлбөр хэмээх ойлголт
өнөөдөр аливааг даван туулах хамгийн үр дүнтэй аргыг эрж хайх гэж ойлгогдож байгаа юм. “Хадны
бичээст хүннү нарын өвөг дээдэс “элсэн далай”-г гатлан ирсэн “Хөлөг”-ийг тамгалан үлдээсэн байдаг”
гэж Гумилев тэмдэглэжээ. “Энэ бол шар хөллөсөн мухлагтай тэрэг байсан бөгөөд морь хөлөглөхөд
туйлын тохиромжгүй хүнд юм” (Лев Гумилев. История народа хунну. Книга 1,: М.: 2002). Тэрээр
“элсэн далайг гатлах үед цаг агаар өөрчлөгдсөн нь шилжин нүүгчдэд тус дэм болсныг тэмдэглэжээ.
Ямар ч байсан, энэхүү нүүдэл нь хүннү нарын газар зүйн ухамсрыг өргөжихөд таатай нөхцлийг бий
болгож тэдний ажил, бүтээлч төсөөлөл, оюуны мэдлэгийг идэвхжүүлжээ гэдгийг батлаад байх нэг их
шаардлага алга, энэ бол тов тодорхой бөгөөд хүмүүнд, аливаа аялал, тэр тусмаа ямар ч тодорхой
зүйлгүй, Нууц нөхцөлд хийж байгаа аялал түүний сэтгэл зүй, хүсэл зоригт хэрхэн нөлөөлөх нь хэн
бүхэнд нэн тодорхой шүү дээ. Энэ бүх туршлага МЭӨ III зууны хүннү нарт Говийн цөлөөс эхлээд
Сибирийн тайга хүртэл тал нутгийн орон зайг эзэмшиж авах боломж олгосон хэрэг. Энэ бол тал
нутгийн төлөөх мянган жилийн тэмцлийн үр дүн юм” гэж тэмдэглээд цааш нь хүннү нараас урт удаан
хугацааны тэмцлийн үр дүнд бүрэлдэн тогтсон “ертөнцөд дайснуудыг бус, харин нөхдөө эрж олох”
гэсэн хүннү нарын гол шинжийг Гумилев онцолсон байна. Чухамхүү ард түмнүүдийг засаглаж, нууцыг
болон мэдлэгүүдийг эзэмших эрмэлзэл нь хүннүчүүдэд бусад ард түмнүүд, овог аймгуудтай соёлоор
дамжуулан харилцан харилцаанд орох идэвхтэй зорилгыг бүрэлдүүлэн бий болгожээ.
Гумилевын судалгаануудад соёл ба аж ахуйн янз бүрийн төрлүүдтэй угсаатнууд тулгарах явцад
угсаатнууд болон газар орны байдлууд хоорондын харилцан үйлчлэлийн зүй тогтлуудыг судлах
судалгаа нэлээд байр суурийг эзэлдэг. “Түрэг угсаатны өвөг дээдсүүд болох хүннү нар бүрэн дүүрэн
жинхэнэ эх соёлыг тээгчид, эртний славян-антуудын холбоотнууд байлаа” (Т. 2, с. 326). Байгалийн
нөхцлийн ачаар чухамхүү “дорнодын тал нутагт хүннү, түрэг, уйгар болон монголчуудын хүчирхэг
гүрэн байгуулагдан, үүнтэй холбогдон угсаатны харилцаанууд зарим нь үр дүнтэй, зарим нь
эмгэнэлтэйгээр өрнөж байв. Агуу их байгалийн гамшиг нийгмийн хөгжилд ч, соёлд ч, угсаатны удам
сударт ч нөлөөлөөгүй гэж тэрээр тэмдэглэсэн байдаг.
“Тэд зөвхөн аж ахуйд нөлөөлж түүгээрээ дамжуулан нүүдэлчдийн гүрний хүчин чадлын
түвшинд гарсан юм. Агуу их талын нүүдэлчид бол хүн төрөлхтөний түүх соёлд европчууд, хятадууд,
египетчүүд, персүүд, ацтекүүд, инкүүдээс ч багагүй үүрэг гүйцэтгэжээ (Гумилев, с. 328). Цаашилбал,
10
