Toeleveren aan de Duitse maakindustrie

46 Pages·2012·7.33 MB·Dutch

Toeleveren aan de Duitse
maakindustrie
Een wereld te winnen
Colofon
Auteur
Jurjen Witteveen, ING Economisch Bureau [email protected]
Redactieraad
Peter van den Bergh, ING Corporate Clients [email protected]
Roland Boekhout, ING-DiBa [email protected]
Carsten Brzeski, ING Economisch Bureau [email protected]
Edse Dantuma, ING Sectormanagement [email protected]
Rindert Ekhart, ING Sectormanagement [email protected]
Martijn Hamstra, ING Business Banking Arnhem-Nijmegen [email protected]
Seine Ligtenberg, ING Business Banking Oost-Nederland [email protected]
Marcel Peek, ING Economisch Bureau [email protected]
Sacha van de Ven, ING Business Banking Oost-Brabant [email protected]
Mariëlle van der Vliet, ING-DiBa [email protected]
2
Voorwoord
In mei 2011 publiceerde ING het rapport My Industry 2030: Nederland gaat het maken. Het onderzoek beschreef de sterke
uitgangspositie van de Nederlandse maakindustrie en de mondiale groeimogelijkheden op lange termijn. Blijven inzetten op
het ontwikkelen van nieuwe technologieën is hierin de sleutel tot succes. Daarnaast kan de Nederlandse industrie groeien door
een sterkere toeleveringspositie richting de Duitse industrie te ontwikkelen. Alleen al de Duitse auto-industrie, machinebouw
en elektrotechnische industrie genereren een omzet van meer dan € 800 miljard en deze zal dit decennium de € 1.000 miljard
waarschijnlijk overstijgen. Duitsland profiteert sterk van de snelgroeiende economieën en richt zich al jaren nadrukkelijk op
innovatie. Hierdoor is en blijft Duitsland in onze ogen het kloppend hart van industrieel Europa, waar de Nederlandse industrie
meer van kan profiteren.
Met deze ‘Duitsland’-studie wil ING de door haar geschetste ambitie, namelijk het verdubbelen van de toegevoegde waarde
van de Nederlandse maakindustrie, verder concretiseren door in te zoomen op de belangrijkste buitenlandse afzetmarkt voor
de Nederlandse industrie: Duitsland. Ook willen wij met deze publicaties het belang van de industrie voor Nederland blijven
onderstrepen.
ING kiest voor een sectorbenadering. Met een specialisatie naar de industrie, ook regionaal, willen wij dicht bij partijen in de
sector staan. Voor ons heeft dit onderzoek bijgedragen aan een verdere verdieping van onze kennis en extra inzichten opgeleverd
om onze dienstverlening zo goed mogelijk aan te kunnen laten sluiten op de wensen van de industrie.
Dit document is een initiatief van ING, maar kon niet worden geschreven zonder de samenwerking met en input van een groot
aantal bedrijven en organisaties uit de sector. Wij danken iedereen die heeft meegewerkt aan interviews. Bijzonder dank aan
de Duits-Nederlandse Handelskamer en Gateway to Germany voor hun coöperatieve opstelling om diverse ondernemingen in
Duitsland bereid te vinden hun visie te geven.
Roland Boekhout
CEO ING-DiBa
Bestuurslid Duits-Nederlandse Handelskamer
3
Inhoudsopgave
Visie 5
Inleiding 7
1. Duitse maakindustrie: structuur en vooruitzichten 8
2. Nederland als toeleverancier 20
3. Veranderende keten biedt kansen 27
4. Lange adem voor lange relatie 37
4
Visie – kansen dichtbij huis
Duitsland: een enorme industrie, zo dichtbij
De Duitse industrie kent een toegevoegde waarde van bijna € 500 miljard. Ter vergelijking, die van de Nederlandse industrie
€ 70 miljard. De omzet van alleen al de Duitse maakindustrie (elektrotechnische industrie, machinebouw en automotive
sector) zal dit decennium groeien tot boven de € 1.000 miljard. Een gebied met kansen voor Nederlandse metaal, rubber- en
kunststofbewerkers, maar ook technisch dienstverleners en hightech-toeleveranciers. De rubber, kunststof en metaaltoelevering
realiseert nu € 6,2 miljard omzet in Duitsland. Met extra inzet en focus richting de Duitse industrie is een omzet in Duitsland van
€ 10 miljard in 2020 haalbaar.
Meeste toegevoegde waarde te realiseren richting specialistische machinebouw
Vooralsnog ligt de focus van Nederland op Noordrijn-Westfalen. 41% van de export naar Duitsland gaat naar deze regio. Voor de
Nederlandse industriële toelevering liggen de grootste kansen richting de specialistische machinebouw en elektrotechnische
bedrijven. Hier kunnen Nederlandse high-tech toeleveranciers structureel waarde toevoegen, iets wat in de automotive keten
met traditioneel veel margedruk een stuk lastiger is. In de elektrotechniek en machinebouw zijn de zuidelijke regio’s Baden-
Württemberg en Beieren leidend. Afstand is echter nog altijd een belangrijke factor in het zakendoen. Hessen en Noordrijn-
Westfalen blijven daarom interessante regio’s met groeimogelijkheden, zeker voor kleinere Nederlandse toeleveranciers.
Trends positief
Hoewel de kansen in Duitsland groot zijn, is het benutten ervan een tweede. Duitse industriebedrijven, zeker in de
elektrotechniek en machinebouw, staan erom bekend dat een groot deel van de productieactiviteiten zelf wordt uitgevoerd.
Daarnaast bevinden de toeleveranciers zich vaak “Rund um die Kirche”. Toch is er een trend naar meer (buitenlandse)
uitbesteding, positief voor Nederlandse toeleveranciers. De verhouding tussen totale inkoop van producten en diensten en omzet
loopt op: van circa 60% in 1995 naar 65% nu in de Duitse elektrotechniek en machinebouw, van 68% naar 78% in de automotive.
5
Visie – kansen benutten vergt langdurige inspanningen
Concurrentie hevig
De concurrentiestrijd om de Duitse OEM-ers (eindfabrikanten) is hevig. Duitse toeleveranciers die voorheen alleen componenten
leverden, schuiven op in de keten en vervullen in toenemende mate een rol als modulebouwer en uiteindelijk system supplier. Dit
is de rol met de meeste toegevoegde waarde als toeleverancier en de rol waar een groot deel van de Nederlandse toelevering
zich op richt. Daarnaast is er in Zuid-Duitsland stevige concurrentie vanuit andere buurlanden. Meer dan 40% van de Zwitserse
export naar Duitsland gaat naar Baden-Württemberg, van de Oostenrijkse export naar Duitsland gaat ruim 40% naar Beieren.
Naast de kortere afstand naar Zuid-Duitsland hebben deze landen het voordeel dat ze Duitstalig zijn. Het beheersen van de
Duitse taal is een vereiste om succesvol zaken te doen met de Duitse industrie.
Opschalen marktbewerking noodzakelijk voor succes
Voor het benutten van kansen in Duitsland zijn ambitieuze ondernemers nodig. Het ondersteunen van ondernemers bij de eerste
stappen en het vergroten van de zichtbaarheid van Nederland in (Zuid-)Duitsland is echter een belangrijke taak van overheden,
brancheverenigingen en clusters van bedrijven. Intensivering van dit beleid is nodig, maar de eerste stappen in die richting zijn
reeds gezet. Voor ondernemers geldt dat voor succes in Duitsland een gefocuste strategie en commitment nodig zijn. Business
komt vaak pas na een meerjarige investering van tijd, geld en energie. Het volgen van het Duitse proces en de Duitse gebruiken
is essentieel om zaken te kunnen doen met onze oosterburen.
Aansluiting op Duitse maakindustrie verkleint Nederlandse afhankelijkheid van West-Europese eindmarkt
De Duitse maakindustrie is goed aangesloten op de opkomende markten: Azië is goed voor meer dan 20% van de export. Voor
de BV Nederland zorgt een sterkere toeleveringspositie richting de Duitse maakindustrie ervoor dat de grote afhankelijkheid
van de Europese eindmarkt wordt verminderd. Een actief beleid gericht op directe export naar de opkomende markten blijft
noodzakelijk, maar als tweede ‘pijler’ is een intensiever ‘Duitslandbeleid’ nodig.
6
Inleiding
Ondanks de eurocrisis presteert de Duitse economie relatief goed. Dit komt niet in de laatste plaats door de sterke industriële
basis die Duitsland al decennia kenmerkt. Duitse autofabrikanten en machinebouwers profiteren volop van de welvaartsgroei
in de snelgroeiende markten in Midden- en Oost-Europa en momenteel bovenal Azië. De Nederlandse maakindustrie,
toeleveranciers uit de metaal, rubber- en kunststofsector en technisch dienstverleners zouden hier van moeten kunnen profiteren,
maar dit gebeurt slechts beperkt. Duitse fabrikanten vinden hun toeleveranciers meer en meer ten oosten, maar ook nog
steeds ten zuiden van Duitsland. Naast deze ontwikkeling gaat dit rapport dieper in op de structuur en toekomst van de Duitse
maakindustrie en op de mogelijkheden voor de Nederlandse industrie om een sterkere positie richting Duitsland te verwerven.
Hoofdstuk 1 beschrijft het Duitse industriële landschap: de structuur en vooruitzichten. Het 2e hoofdstuk gaat in op de rol die
Nederland hierin speelt, ook in vergelijking tot andere landen om Duitsland heen. Hoofdstuk 3 gaat in op de veranderende supply
chain en kansen die dit de Nederlandse industrie biedt. Centraal hierin staan de Duitse automotive keten, de machinebouw en de
elektrotechnische industrie. Hoofdstuk 4 beschrijft de praktische kant van het zakendoen met Duitsland en hoe Nederland haar
rol als toeleverancier kan versterken.
7
Hoofdstuk 1. Duitse maakindustrie: structuur en vooruitzichten
• Duitsland – motor van de
eurozone
• Duitse positie onaangetast door
organisatie- en inovatiekracht
industrie
Inwoners:
• Drie “Bundesländer” huisvesten
81,8 miljoen
ruim 60% van Duitse industrie
Import:
• Maakindustie domineert Duitse € 902 miljard
669 km
industrie
6,5 uur
• OEM-ers kopen groot, maar
afnemend deel binnenlands in
Export:
• Aansluiting Duitse maakindustrie
€ 1.060 miljard
Omvang Duitse economie:
op snelgroeiende markten
€ 2.571 miljard (21% van de EU)
• Zuid- en West-Duitsland
936 km
zwaartepunten maakindustrie 9 uur
• Nederland gericht op
Noordrijn-Westfalen
• Vooral toelevering blijft dichtbij
huis
Aandeel industrie in Duitse economie:
22% (Nederland 13%)
• Sterke regio’s worden sterker
• Langzaam maar zeker zoeken
Bron: Statistisches Bundesamt, CBS, cijfers 2011
ondernemers het verder op
8
1 Duitse maakindustrie: structuur en vooruitzichten
Duitsland – motor van de eurozone
De Duitse economie werd hard getroffen door de financiële en economische crisis en het stilvallen van de
Duitsland snel mondiale economie aan het eind van 2008. Anders dan veel mensen hadden gedacht, herstelde de Duitse
hersteld van crisis… economie echter snel. Bovendien sneller dan de meeste andere landen van de eurozone. Angstscenario’s dat
de Duitse economie – net zoals in de beginjaren van de monetaire unie – weer de zieke man van Europa zou
zijn, bleken spookbeelden.
In de afgelopen jaren ontwikkelde de Duitse economie zich weer tot de groeimotor van de eurozone. De
Succes na structurele economie oogst op dit moment de successen van de structurele hervormingen in het eerste decennium
hervormingen… van deze eeuw op de arbeids- en productmarkt, de overheidsfinanciën, maar ook hervormingen en
veranderingen bij bedrijven en in de industrie.
Iets meer dan tien jaar geleden was er nog veel kritiek op het Duitse economische model. De economische
groei was te veel afhankelijk van de zware industrie en liep achter op het gebied van ICT en dienstverlening.
De nauwe banden tussen overheid, banken en bedrijfsleven, de zogenaamde Duitsland NV, was een grote
Geleidelijke horde voor buitenlandse investeringen en meer groei. De Duitse succesformule om uit deze misère te komen,
aanpassingen… was geen volledige ommezwaai van de economie, maar een geleidelijke aanpassing. Belangrijkste elementen
van de hervormingen waren zowel de flexibilisering van de arbeidsmarkt en de loononderhandelingen als
ook herstructureringen in het bedrijfsleven. Duitse bedrijven gingen door een periode van schuldreductie,
loonmatiging en outsourcing richting Midden- en Oost-Europa. Tegelijkertijd speelden bedrijven en overheid
snel in op de positieve ontwikkelingen en de vraag naar Duitse producten in Azië, met name China.
Door de hervormingen was de Duitse economie in de laatste jaren in staat om sterk te profiteren van de vraag
naar industriegoederen in opkomende landen, maar ook van nieuwe overheidsinvesteringen in ontwikkelde
landen zoals de Verenigde Staten. De sterke diversificatie van de Duitse exportindustrie, zowel in termen van
Sterke exportmix… producten als ook afzetlanden, is een belangrijk element in de groeiprestatie van de afgelopen jaren. Met de
dalende werkloosheid en toenemende investeringen in het binnenland, is inmiddels ook de binnenlandse
vraag een belangrijke groeifactor geworden. Natuurlijk is ook Duitsland niet immuun voor de Europese
schuldencrisis, maar structureel gezien is Duitsland goed gepositioneerd om te profiteren van een groeiende
wereldeconomie.
9
1 Duitse maakindustrie: structuur en vooruitzichten
Duitse positie onaangetast door organisatie- en innovatiekracht industrie
R&D-uitgaven Europese landen, % BBP 2004, 2010* Investeringen en cultuur houden Duitsland aan de top
2004 2010 2004 2010 Ook de komende jaren zal Duitsland leidend in de wereld zijn op industrieel gebied.
De Duitse organisatie- en innovatiekracht, gecombineerd met de industriële cultuur zijn
Finland 3,45% 3,87% België 1,86% 1,99%
belangrijke sterktes en zorgen onder meer voor relatief hoge uitgaven aan R&D (zie tabel).
Zweden 3,58% 3,43% Nederland 1,93% 1,83%
Denemarken 2,48% 3,06% Tsjechië 1,20% 1,56%
Duits overheidsbeleid: consistente ondersteuning industrie
Zwitserland 2,90% 2,99%** Italië 1,09% 1,26%
Hoewel de kracht van de Duitse industrie in eerste instantie een verdienste is van het
Duitsland 2,50% 2,82% Hongarije 0,88% 1,16%
industriële bedrijfsleven zelf, speelt ook de Duitse overheid een rol bij het versterken van de
Oostenrijk 2,24% 2,76% Polen 0,56% 0,74%
Duitse positie. Officieel is het beleid vooral gericht op zo min mogelijk interventie door de
Frankrijk 2,16% 2,26% Slowakije 0,51% 0,63%
overheid. Het verlagen van administratieve lasten moet het bedrijven makkelijker maken om
Slovenië 1,39% 2,11%
zich te ontwikkelen. ‘Planungssicherheit’ en ‘ein günstiges Innovationsklima’ zijn belangrijke
termen in het overheidsbeleid.
n Toename
n Afname De High-Tech Strategie 2020 beschrijft de Duitse speerpunten voor dit decennium op
technologisch gebied. Daarbij kunnen sommige sectoren in de startfase door directe of
indirecte subsidies worden gesteund. Voor het MKB bestaat bijvoorbeeld het ‘Zentrales
Aandachtsgebieden Duitse hightech-strategie Innovationsprogramm Mittelstand’ (ZIM), waaruit sinds medio 2008 ruim € 2,2 miljard
beschikbaar is gesteld ter ondersteuning van technologische ontwikkeling door het MKB.
Kenmerkend voor het Duitse beleid is de verhoging van het jaarlijkse budget tijdens de
Gezondheid Mobiliteit Klimaat / energie economische crisis. Inmiddels bedraagt het jaarlijkse ZIM-budget € 500 miljoen, tegen
€ 300 miljoen in 2008.
Veiligheid Communicatie
* Meest recente gegevens
** 2008
Bron: OECD
10