Table Of ContentV . •'
.
■ *
=Карим АБДУЛОВ
"Ч
РОҲИ
БЕҲБУД
Ь Ф Гtj ( Ф$
Ри Ч ~ч ч Щ ц н,© У / ^
j y f c j 'j АьҚОЦ
/ 0 iP t
$ $ PoU ^¥'Cl>-9 -i£2-j||
O f' A ' £ * _ -
/, ? ^ P ° ~M
4
U J I ^ / f f S t
^Душанбе-1995
—
«Рохи бехбуд» манмӯаи хотирог ьа маколоти ҷомеашинос, йқтисоддон
ва олими шинохтаи тоник - профессор Карим Абдулов мебошад.
Дар «Умедхои барбодрафга...» муаллиф моро бо тарафхои неку бади
270 рӯзи фаъолияти Президент Рахмон Набиев ошно месозад.
«Аз Душанбе то Аморати Муттахидаи Араб» хотирахо ва
сафаргуфтахои муаллифро аз сафари Аморати Муттахидаи Араб инъикос
менамолд.
«Рукнхои давлатдорй ва пойгории давлат» тавсияхои муаллиф
нисбати мустахкамтар намудани пояхои давлатро дар бар мегирад.
Умед дорем, ки «Рохи бехбуд» -и Карим Абдулов дик,кати
хонандагони гиромиро налб карда, фикру акидаи эшон бахри бехбудй ва
некуахволии халки азизамон хиз.лат мекунад.
достони
ҚИСМАТИ ТАЛХИ МИЛЛАТ
Ман ба ин китоби хотирахои пурошӯб, андешахои чонгудоз, «уктахои
барчастаи як мӯлчар зиндагии давомдори мо, ки онро Каримчон Абдулов гирд
овардааст, сарсухан иавиштанй нестам. Каримчон дастхатро ба ластам дода
гуфт, ки — як хонда бароед, мешавад, ё намешавад?
Рости ran, ман аввал рӯякиву сарсарй варак задам. Вале оҳиста-оҳиста дар
сахкфахои он ба шикасти орзухо, заволи ниятҳову уммедхои поки хамватаноки
худ бархурда, як бори дигар ба чараёни кисмати талхи миллати чафокаши
точик пахлӯ задам. Хандидам, гиристам ва ба газаб омадам. Хандидам барои он,
ки мо ха лкл қадимаю пурдонишу фарханг ин қадар содда, ин қада р сахлангор ва
ин кадар тифлхӯю хушбовар будаем, ки бегонае, рахомаде метавонадморо зину
зимом зада, саворй кунад.
Гиристам бар он, ки мо мардони мехмоннавозу дӯстпарвар то ба дарачае
берахму шафкат, ноинсоф, мансабпараст, бедард ва кадрношиносе будаем, ки аз
ягон амалн бад рӯ намегардонем. Ба газаб омадам бар он ки дар ин сарзамини
пурфайзу саховатманд, ки хокаш сангро сабз мекунад, обаш нӯшдоруи хаётбахш,
кӯххояш пахлавону сарватдоранд, мо ба чои мехнати халолу бобаракат ба
гирдихамонхои бемаънй, дасисабозй, даъвохои хушку бемагз лахзахои
пуркиммати умри азизамонро ба бод медихем. Теги кину хашми худро на бар
чониби душманимугризу бегона, балки ба сари додару бародар, падару модар ва
зану хохари хештан мебардорем.
Дар ин китоб, ки пеш аз фавти собик президент навишта шудааст, бобхои
зиёде аз хоксорй, дурандешй, рахмгинй ва лангарпартоихои мархум Рахмон
Набиев бахс мекунад. Ман он эпизодхо, шикасту бастхои хонакои хукуматиро
хонда ба хулосае омадам, ки Рахмон Набиев чун Ҷаббор Расулов, чун Каххор
Махкамов ва чун баъзе вазиру вузароҳои точик худашро сохибватан,
сохибихтиёр, барӯманд аз мухаббати ёру диёр эхсос намекард. у бозичае дасти
Анатолий Омоев барин посбонхои чодутару дурӯггӯе буд.
Бале, бадбахтона як зумра сарварони чумхурии моро Омоевхо зимом зада,
тӯтивор аз паси оина ran ёд медоданд.
Агар хушбахтона, шоире, олиме, хунарманде дар боло дар агрофи
хукуматдор ақрабое наздике медошт рӯи об мебаромад. Агар намедошт, ба
монанди Зуфнун, Файзулло Ансорй, Ғаффор Мирзо, Ашӯр Сафар, Бобо Ҳочй,
Махмуд Исмоил тӯъмаи гӯшаи фаромӯшй мешуд! Магар азобхои рӯхй ва фирори
алломаи Шапшаком Барно Исхоқова аз хотирхо фаромӯш мешавад?!
Дирӯз, ope дирӯзакак буд. Лучинский ном хокиммаофе рӯй-рӯи сархои
сабзи сохибисгеъдодхои Точикистон пой монда мегашт ва бонувони ханӯз дар
хунар ба чое нарасидан моро хамчун нобига-намояндаи халк, — бо мӯйхои
кушодаю парешон аз зинахои баланди касри Съездхо ба воситаи оинаи нилгун
ба тамоми халк такрор ба такрор намоиш медод.
Оре, мо хамин сахнахоро бо чашми худ дида, хунамон намечушид, баръакс
иифтихор мекардем аз «сабзиши» кадрхои чойдории хештан. Хамин
худписандию сахлангорихои боло буд, ки хазорхо муттахассисони хунарманди
3
русзабони иктисодиёти республикаи моро ба арш бароварда, хамчун
шахрвандони нодаркор тарки ватан карданд.
Хамин болоназари байни Ҳукумат ва захматкашон вартагузорихо буд, ки
хоки муқаддаси Ватани пахноварамонро гурӯххои иртичой ба кавму миллатхо
таксим карданд. Дар кишвари бародарию баробарй дасти кину бухл ва
душмансозй боло гирифт.
Баъди хондани дастнависи Каримҷон — баъди огохй ёфтан аз саликаи
Набиев, Омоев, Акбар Мирзоев ва даххо дигар монанди инхо пай бурдам, ки
кисмати мо то кучохо талх будааст. Ман акнун фахмидам, ки чаро баъди хатми
институти Олин адабиёт 30 сол боз маро ягон маротиба ягон хукуматдор ба ягон
вазифа таклиф накард ва ман бо 150 сӯм мохона 8 нафар фарзандро нимгушнаю
нимпӯшида бо азобхои азиме калон кардам. Ман дар ин чода танхо нестам, чун
ман с<ядхо хунармандони аёлманд хамеша аз назари болонишинон дур афтода
будем.
Шикасти давлати Президенти халкй дар ин китоб бо далелхои возеху
равшан ва суханхои обдору равону бегараз собит шудааот.
Дар як боби ин китоб аз хусуси игвогарй, беодобй, худписандй, махалгарой
ва пойфишорихои шоир Бозор Собир алайхи мардуми Шимол ran меравад. Бояд
ба хонандагони азиз арз кунам, ки дар такопӯи Бозор шоиронихакикй, ки умри
хешро бар сари сухани хак судаанд гунохе надоранд. Ман пештар хам дар лк
маколаам туфта будам, Бозор Собирро як гурӯх хавасмандони суханхои пуч,
дабдабахохон, даъватгарони бебисоти адабиёт монанди Мухаммадчон Шукуров
гумрох карданд. Аксарияти шеърхое ки у мегуфт, аз саводи адабй ори буданд.
Вазну қофияи дуруст надоштанд. Образхое ки ба назари мардум пав мерасид
моли дигарон буданд. Вале гурӯхе барои паст задани суханварони тамкиндору
бобисот ӯро хаёхуй карда бардоштанй шуданд, таърифхои дуруг кардандаш,
шоири бечора ин еохтакориро рост пиндошт ва бовар кард, ки у «риш»-ро бо
«товарищ» қофия карда, алломай замена шудааст. Оре, хамин хам кисмати талху
носозгори миллати мост,
Харон чи банда инчой кдйд кардам, даг,воисареуханнавией ба ин хотирахо
нест, ин андеш'ахо худ сарсухананд, барои хукумат ва хукуматдорони нави
констигутционй, ки халқ ингихобашон кардааст. Бигзор, онхо хонанду хулоса
бароранд. Хукуматдорй мисли он будааст, ки як косая чинй пури оби зулолеро
бардошта давию афтию хезию онро начакконию нарезонй!
Хонандаи нозукадоро даъват мекунам, ки аз ин фарёдхо, нолахои як
ходими оддии давлатй cap-сари нагузаранд.
Каримчон Абдулов яке аз омузгорони варзидаи донишгохи Точикистон,
собик корманди сохаи идеология хамбодаи Мирзо Турсунзодаи бузургвор,
фарзандхонди Рахймзодаю Рахим Налил, дусти бегараз, пок ва дастгири
адибони номии точик аст. Ӯ бо ин китоби хеш яқ бори дигар нсбот кард, ки ӯ
шахсест баруманд аз фархангу или шарафёб аз ростиву дустй!
К тпби Киром
VI аир а Хп л к и и Тдцик истон
f N
%
УМЕДҲОИ
БАРБОДРАФТА
ё 270 рӯзи фаъолияти
президент Р.Набиев
6 Карим А бдулов
Моки августа соли 1985. Телефони утоқии корням занг зад.
Овози рафик Хочиев (котиби аввали кизби коммуниста вилоят)-ро
шунидам, ки ба май супориш доданд: соати 13.15 ба фурудгох козир
шавам ва соати 14.30 маро котиби аввали Кумитаи Марказии Хизби
Коммуниста Точикистон мунтазир аст. Рости ran дар кайрат мондам,
ба худ савол медодам, барои чи маро мудири шӯъбаи ташвикот ва
тарғиботи Кумитаи партиявии вилояти Ленино$одро ба Душанбе
даъват кардаапд? Оё ягон хатое содир карда бошам? Е шояд ба кори
дигаре...
Бинобар он ки роҳбари хизби вилоят шахсан таъкид кард,
лозим донистам, ки ба наздашон дароям, то максадашонро
фахмонанд. Аммо мӯхтарам РХочиев гуфтанд: «Аввал ба Душанбе
равед, пас аз бозгашт сӯхбат хоҳем кард».
Инак, ман дар вакти муайяшиуда дар назди котиби аввали
Кумитаи Марказии Хизби Коммунистии Точикистон хозир шудам.
Баъд аз сӯхбати якка ба якка, дар бюрои КМ маро чонишини мудири
шӯьбаи илм ва мактабхои олии Комитета Марказӣ тасдик карданд.
Роста ran хеле шод шудам, зеро ки солҳои чавониам дар Душанбе
— аввал хонандаи техникуми мо.лиявй (1955-1958), сипас донишчӯй ва
муаллими Донишгохи Давл атии Точикистон (1959-1970) гузашта буд.
Шароит, шахсони ryiioryim шахрро хеле хуб медонистам. Махсусан бо
зиёиёни чумхурй хуб ошно будам. Аксарияти олимон, адибон,
коркунони санъатро аз наздик мешинохтам ва хамаи ии ба ман
имконият медод, ки дар вазифаи нав бо осонй фаъолиАт намоям.
Воз дилпуриям аз он буд, ки мудири шӯьбаамон, Абдулбашир
Рашидов буд, ки солҳои тӯлонй дар Кумитаи хизби вилояти
Ленинобод якчоя кор кардаем, ӯ марди оқил, доно, дурандеш, дилсӯз
ва хоксор буд. Кори худро хеле хуб медонист. Барои халли
масъалаҳои маорифу тандурустй дониши хешро дареғ намедонист.
Бо ташаббуси ӯ солхои охир карорҳои хубе бахри рушду нумӯи илму
фарханг, маорифу тандурустй кабул шудаанд.
Ба ман роҳбарияти сохаи маориф ва таъминоти ичтимоиро
супориданд. Аз оғоз мо кӯшиш кардем, ки мавкеи муаллим дар
чам-ьият устувор ва эътиборнок бошад.
Бо як шавки баланд корро оғоз кардам. Аксарияти роҳбарони
маориф дар маҳалҳо шахсони кордон, дурандеш, дилсӯз нисбат ба
вазифаи худ буданд. Мехостам дар • ин чо номи чунин
маори(1шарварон ба мопанди: Абдурауф Додобоев, Абдулбашир
Рашидов, Бозгул Додхудоева, Ниёз Са<})аров ва садхо дигаронро, ки
хамаи тачрибаи худро баҳри тараккиёти маориф дареғ
намедоштанд, ба забои орам. Онҳо шаклу усулҳои нави таълиму
^ a L , отаоП, '/ -UuZcio \М 1Л-0 *
Росси бсзсбуд 7
тарбияро чустучӯ мекарданд, тачрибаи пешқадамро доимо дар
тамоми чумхурият пахн мекарданд.
Ман хело шод будам, ки бо шахси кордону пуртачриба,
олиҳиммат, донишманд, шахсе ки тамоми нозукиҳои мактаб,
таълим, илми педагогика, хислатҳои омӯзгор ва хонандаро хуб дарк
мекард — Абдурауф Додобоев кор кардам ва бисер нозукихои ин
сохаро аз он кас омӯхтам.
Дар хотир дорам, боре Абдурауф Додобоевич ба наздам
дароманданд ва бо оханги хос «Салом, Каримчои!» — гуфта
1шшастанд, Дар чехраи устод хастагй дидам, ки ба он кас хос набуд.
Одатан Абдурауф-ако бо чехраи кушод, хуштабъ ба наздам
медаромаданд ва баҳси тӯлонй меоростем, дарди дили хар як
коллективу шахсро мавриди муҳокима карор медодем ва бахри
бехбудии соҳа накшаҳо меаидешидем.
Имрӯз пай бурдам, ки устод коҳише дидаанд ва ё аз касе
ра1гшдаанд.
Пеш аз он ки риштаи суханро кушоям, эшон бо як рамзи ба худ
хос, бе муболига, бо овози форам ба ман рӯ оварда гуфтанд:
«Каримчон, имрӯз ман ба хулосае омадам, ки аз вазифа бояд равам
(он кас Вазири маорифи чумхурии социалистии Точикистон
буданд). Зеро ки масъалаҳои маориф хело бисёранд, халли онҳо
вазифаи фақат органҳои маориф не, балки вазифаи органҳои
партией, советй, хочагй ва ҳамаичомиа мебошанд. Афсӯс, кина хама
вакт макомоти боло (он кас дар назар доштанд пеш аз хама
роҳбарияти ҳамонвақтаи Комитети Марказиро) маро тарафдорй
мекунанд. Ба чои он, ки аз ташкилоту идораҳо, органҳои советй
талаб кунанд, ки бахри тараккиёти маорис|) ёрй расонанд, баръакс
ба кори мо хал ал мерасонанд, на хама вакт дастгирй мекунанд».
Мо дар атрофи проблемаҳои маориф хело ())икру андеша рондем
ва ба хулосае омадем, ки масъаларо пешкаши мухокимаи Пленуми
Комитети Марказй кунем ва хамин тавр хам шуд. Дар вакти тайёрй
ба Пленум мо дуруст дарк кардем, ки ҳакикатан камбудиҳо дар ин
соха хело бисёранд. Нарасидани синфхонаҳо, набудани мактабҳои
миёна дар қишлокчойҳо, нокифоягии муаллимон ба назар мераеид.
Дар аксарияти мактабҳо тачхизоти техникй, китобхои дарсй
нокифоя буд. Тачрибаи пешкадам на хама вакт дастраси омӯзгорон
мешуд. Шароити зисту зиндагонии онхо паст буд. Музди мехнаташон
ба дарачаи хело кам.
Дар яке аз чамъомадхои фаълонаи маорш])и чумхурй, ки дар
шахри Душанбе барпо гашт, бисёрии вазирон, роҳбарони
корхонаҳои калонтарин, намояндагони органхои советй, чамъиятй
иштирок намуданд.Дар он чамъомад Абдурауф) Додобоев ба хозирон
мурочиат карда, кайд намуданд, ки пешрафти маориф ин гарави
муоличаи чамъият мебошад. Агар мо, — гуфтанд Абдурау<1)-ако, —
одами солим, бовичдон ба воя расонем, ил зракунии чамъият осон
8 Карьм Абдулов
мешавад, пешрафти илму техника амалй мегардад.
Дар чамъомад аксари нотикон иисба? и адабиёти ниёгони мо,
омӯхтани забони тоники бахсҳои тӯлоние оростанд ва ба хулосае
омаданд, ки бояд забони тоникиро пеш аз хама забони давлатй
эълон кунем ва махсус хуннате кабул шавад, ки омӯзиши забони
тоникй барон хамам сокинони нумхурият хукми конунй тирад.
Таклифхо шуданд, ки да]) аксарияти донишкадахо дарсхо бо
забони тоникй гузаранд ва ин пешниход аз тарафи хамаи
иштирокниёни наласа маъкул дониста шуд.
Дар ёд дорам, баъд аз ду-се рӯзинамъомад ба банда аз института
кишоварзй Давлаталй Давлатов, ки котиби комитета партиявии он
буд, занг зада.маслихат пурсид, оё барои гузаронидани тахсил дар
гурӯххо ба забони тоникй инозат мешавад ё на? Ман аввал дар
тааннуб мондам. Оё ягой хуннате писбати бо кадом забои гузаштани
дарсхо кабул шудаанд? Баъд аз омӯхтану ошно шудан бо хуннатхои
қабулшуда, маълум гардид, ки супорише будааст ва муъофики он
дарсхо аз аксарияти фаихо бо забони русй гузаронида мешудаанд.
Баъд аз ду-се рӯз банда ба мӯхтарам Давлатов занг задам ва
тавсия додам, ки бо хоҳиши донишнӯёну омӯзгорон бояд нгӯрои
илмии институт оидинорй памудани таълимбо забони тоникй карор
кабул куиад, хушбахтона ҳамин тавр хам шуд.
Ногуфта намонад, ки дар чумхурии мо шахсоне ё(})т мешуданд,
ки тоник бошанд хам мукобили норй намудани таълим бо забони
тоникй буданд. Боре оиди ин масъала бо котиби аввали Хлзби
Коммуниста Тоникистон Р.Набиев ҳамсӯҳбат шудам ва акидаи мо як
буд ва сӯҳбат ба ман илҳоми нав дод, к уши ши банда оиди хаманониба
норй кардани таълим бо забони модарй дар хамаи макомот кариб ки
номаи амал пӯшид. Як рӯз мудири шуъбаамон Б.Умаров ба наздаш
даъват кард ва супориш дод, ки аз Москва, аз Комитета Марказй
Саенко (инструктори Комитета Марказй) гӯё занг задааст ва
супориш додааст, ки дар якчанд (|)акултетҳои донишгохи Давлатии
Тоникистон таълим ба забони русй норй карда шавад ва ман бояд
гурӯҳи олимоп, мутахассисонро ба назди хеш хонам, то ки ин
масъаларо мусбй хал кунем.
Банда табиист, ки мукобили ин таклиф шудам ва пеншиходи
мудирро рад кардам. Хайрият шахсони мӯътабар дар Комитети
Марказй намъ омаданд ва хушбахтона ин таклифи аблахона рад
карда шуд.
Умаров Бахтиёр Султоновимро ба ман муаррифй карданд, ки он
шахе писари мархум Президента АкаДемияи улуми Тоникистон
мебошанд. Рости ran банда аз ин хабар хело мамнун шудам, ифтихор
доштам, ки бо фарзанди ин олими забардасти аср, «физики бузурги
мо, шахеи хирадманд, еиёсатмадору ватандӯет шмнос мешавам.
т1унки ман, хушбахтона, бо он олими машхур шииос будам, солхои
навонй, пакте ки роҳбари навонони донишгох будам, ба муносибати
