Table Of ContentANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO TELEVİZYON SİNEMA
ANABİLİM DALI
KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM SÜRECİNDE
KALIP DÜŞÜNCELERİN VE ÖNYARGILARIN ROLÜ:
“Antalya’da Yaşayan Güneydoğulular ile
Antalya Yerlileri Arasındaki
Kalıp Düşünceler ve Önyargılar”
Yüksek Lisans Tezi
Şengül Coşgun
ANKARA, 2004
1
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO TELEVİZYON SİNEMA
ANABİLİM DALI
KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM SÜRECİNDE
KALIP DÜŞÜNCELERİN VE ÖNYARGILARIN ROLÜ:
“Antalya’da Yaşayan Güneydoğulular ile
Antalya Yerlileri Arasındaki
Kalıp Düşünceler ve Önyargılar”
Yüksek Lisans Tezi
Şengül Coşgun
Tez Danışmanı
Prof. Dr. Asker Kartarı
ANKARA, 2004
2
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO TELEVİZYON SİNEMA
ANABİLİM DALI
KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM SÜRECİNDE
KALIP DÜŞÜNCELERİN VE ÖNYARGILARIN ROLÜ:
“Antalya’da Yaşayan Güneydoğulular ile
Antalya Yerlileri Arasındaki
Kalıp Düşünceler ve Önyargılar”
Yüksek Lisans Tezi
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Asker Kartarı
Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı İmzası
Prof. Dr. Asker Kartarı ..........................................
Prof. Dr. Bülent Çaplı ..........................................
Doç Dr. Muhtar Kutlu .............................................
Tez Sınav Tarihi: 01.07.2004
3
İÇİNDEKİLER
I.GİRİŞ..........................................................................................................................1
II. KURAMSAL ÇERÇEVE ...................................................................................... 8
KÜLTÜR .................................................................................................................... 8
KÜLTÜR VE İLETİŞİM .......................................................................................... 12
KATEGORİLENDİRME SÜRECİ VE ÖNYARGILAR ........................................ 16
KALIP DÜŞÜNCE VE ÖNYARGILAR ..................................................................21
1- KALIP DÜŞÜNCELER (STEROTİPLER) ......................................................... 21
A- KALIP DÜŞÜNCELERİ AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR .............................. 25
a- BİLİŞSEL AÇIKLAMALAR ............................................................................... 25
Yanılgısal İlişki ......................................................................................................... 25
Örneklerden Geliştirilen Kalıp Açıklaması .............................................................. 26
Özellik Soyutlama Modeli ....................................................................................... 26
b- GÜDÜSEL AÇIKLAMALAR ............................................................................. 26
İnsanların Kendilerini Olumlu Değerlendirme İsteği ............................................... 26
Sosyal Kimlik Kuramı .............................................................................................. 27
Davranışsal Etkileşim Modeli ................................................................................... 28
Toplumsal Durumdan Kaynaklanan Açıklama ......................................................... 28
B- KALIP DÜŞÜNCELERİN ÖLÇÜLMESİ ......................................................... 29
C- KALIP DÜŞÜNCELERİN İŞLEVLERİ ............................................................ 31
2- ÖNYARGI ............................................................................................................ 32
A- ÖNYARGILARI AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR ........................................... 33
3-KALIP DÜŞÜNCE VE ÖNYARGILARIN DAVRANIŞLAR ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİ...................................................................................................................38
4
4- KALIP DÜŞÜNCE VE ÖNYARGILARIN ETKİLERİNİN AZALTILMASI
........................................................................................................................ 40
III.YÖNTEM .............................................................................................................43
ARAŞTIRMA EVRENİ VE ÖRNEKLEM .............................................................. 45
VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ ............................................................................ 47
Görüşme .................................................................................................................... 48
Katılım Yoluyla Doğrudan Gözlem .......................................................................... 51
IV. ARAŞTIRMANIN BULGULARI ...................................................................... 54
A- ANTALYALILAR’IN, GÜNEYDOĞULULAR HAKKINDA GELİŞTİRDİĞİ
KALIP DÜŞÜNCELER VE ÖNYARGILAR NELERDİR?.................................... 54
a- Olumsuz Kalıp Düşünceler ....................................................................................57
Hainler ....................................................................................................................... 57
Pisler ......................................................................................................................... 60
Nankörler/Hırsızlar ................................................................................................... 61
Yabaniler ................................................................................................................... 62
Saldırganlar ............................................................................................................... 65
Cahiller ...................................................................................................................... 66
Kalabalıklar ............................................................................................................... 67
Kötü Niyetliler/Gizli İşlerle Uğraşıyorlar ..................................................................69
b-Olumlu Kalıp Düşünceler .......................................................................................69
Namuslular/Saygılılar ................................................................................................69
Misafirperverler .........................................................................................................70
Dayanışma ................................................................................................................. 71
Süslüler ......................................................................................................................72
5
B- KALIP DÜŞÜNCELERİN VE ÖNYARGILARIN OLUŞMASINA NEDEN
OLAN OLAYLARIN BAĞLAMSAL AÇIKLAMASI.............................................72
C- KALIP DÜŞÜNCE VE ÖNYARGILARIN İLETİŞİM SÜRECİNE ETKİLERİ
.................................................................................................................................... 87
SONUÇ ..................................................................................................................... 95
KAYNAKÇA .......................................................................................................... 104
ÖZET .......................................................................................................................109
ABSTRACT .............................................................................................................110
6
I. BÖLÜM
GİRİŞ
Her birey, hakkında hiçbirşey bilmediği bir dünyanın içine doğar ve zamanla
toplumsal çevreyi ve onun kültürüyle ilişkili olan şeyleri sosyalizasyon sürecinde,
ailesinden, arkadaşlarından, eğitim ve medya dolayımıyla öğrenmeye başlar.
Antropolog Avruch ve Black, kültürün dünyayı nasıl göreceğimizi gösteren bir
mercek olduğunu ifade ederken1, Hall kültürün bir perde gibi görev yaparak bireyin
dış dünyayı anlamlandırmasına ve şekillendirmesine yardım ettiğini belirtir2. Bir
başka deyişle kültür neyi göreceğimiz, gördüğümüz şeyi nasıl anlatacağımız ve
kendimizi nasıl ifade edeceğimiz konusunda merkezi bir rol oynar. Bir grup ya da
topluluğun paylaştığı ortak deneyimler olan ve bu deneyimlerin onların dünyayı
algılama biçimlerini anlatan kültür, her bireyin algı durumunu, davranışlarını ve
hareketlerini etkiler. Kültürel çevre ile çeşitli şekillerde etkileşimi devam eden
bireylerin içsel sistemleri, içinde bulundukları kültürel bağlam tarafından niteliksel
ve niceliksel olarak değiştirilir. Böylece bireyler, içinde bulundukları grup ya da
toplumun kültürüne uygun şekilde yaşamaya başlarken, onlarla etkileşime girer ve
gerçekliğin benzer imajlarını paylaşır.
Dış dünyanın şaşırtıcı, insanın kafasını karıştıran karmaşasını, kültürün bizim
için daha önceden tanımlamış olduğu şeyleri seçerek, seçtiğimiz şeyi kültürümüzün
bizim için basmakalıplaştırdığı biçimiyle algılayarak3 ve karşılaştığımız her şeyi
1Susan Sutton “Differences and Similarities: What is Culture?”, www.ihc4u.org/sutton.htm
25.04.2004.
2 Edward T. Hall (1973). The Silent Language, New York, s. 84.
3 Erol Mutlu (1998). İletişim Sözlüğü, Ankara: Ark Yayınevi, s. 54.
7
kendi kültürümüzün kurallarına göre yorumlayarak aşarız. Karşılaştığımız ve
etkileşime girdiğimiz insanların davranışlarını, onların kültürel norm ve değerlerine
göre değil de kendi kültürümüzün kurallarına göre değerlendirdiğimizde o birey ya
da üyesi olduğu grup hakkında yanlış düşüncelere varabilir ve onlar hakkında
“acayip – tuhaf” gibi yakıştırmalar yapabiliriz.
Bir kişi, grup, ulus ve/veya kültür hakkındaki çoğu zaman yanlış, aşırı
basitleştirilmiş ve genelleştirilmiş olan izlenim ve düşünceler “kalıp düşünce” olarak
nitelendirilir. Bireyin sosyalizasyon süreci kadar kendi yaşam deneyimleri de başka
bir kişi, grup, ulus ya da kültür hakkındaki kalıp düşüncelerin kaynağı olabilir.
Genellikle negatif yönde olan bu izlenimler aracılığıyla bireyler, karşılaştıkları her
yeni durum, olay ve kişiye karşı nasıl bir tutum sergileyeceklerini bilirler. İnsanların,
bir grup ya da diğer bireylere ilişkin olumsuz değer yargıları ya da inançları olarak
tarif edilen önyargılar da tıpkı kalıp düşünceler gibi sosyalizasyon sürecinde
öğrenilir. Kuşaktan kuşağa aktarılan ve değişime karşı dirençli olan kalıp düşünce ve
önyargılar, insan zihninin temel niteliği olan kategorik düşünme biçiminin bir
sonucudur. Karşılaşılan her yeni bilgiyi zihinde hızla tanımlamayı, yerine koymayı
ve onlara karşı nasıl davranılacağını belirleyen kalıp düşünceler ve önyargılar
insanların kendini güvende hissetme arzularının sonucu olarak ortaya çıkar ve
iletişim sürecini etkiler.
8
TEZİN SORUNU
İnsanların çevreyi tanıma süreçlerinde, etraflarından gelen uyarılar hakkında
karar vermelerini sağlayan basitleştirilmiş ve genelleştirilmiş bilişsel formlar olarak
kalıp düşünceler ve kişiler, gruplar, nesneler ya da olaylar hakkındaki negatif yargı
ve tutumlar olan önyargılar, insan ilişkilerinin yönünü belirleyen önemli
kavramlardır.
Kişi, grup ya da uluslara karşı kalıp düşünce ve önyargıların oluşmasında,
ekonomik, toplumsal ve politik faktörler kadar kültürel farklılıkların da önemli bir
payı vardır. Farklı kültürler, üyelerine farklı kültürel norm ve değerler vererek nerede
nasıl hareket edeceğini ve neyi nasıl algılayacağını belirler. Kültürel farklılıkların
gözardı edildiği bir durumda, kendi kültürel kurallarına göre karşıdakinin
davranışlarını değerlendirenler, olumsuz düşünce ve tutumlar geliştirebilirler. Bu
durum, taraflar arasındaki ilişkilerin olumsuz yönde gelişmesine ve gerginliğe neden
olabilir.
Bu bağlamda, çalışmanın cevabını aradığı sorular aşağıdadır:
- İnanç ve bilgi sistemi olarak kültürün, iletişim sürecindeki rolü nedir?
- Farklı kültürel özelliklere sahip bireyler arasındaki iletişim sürecinin, etkin
olarak gerçekleşmesine engel olan faktörler nelerdir?
- Kalıp düşüncelerin ve önyargıların oluşum sürecinde kültürel farklılıkların
rolü nedir?
9
- Kalıp düşünceler ve önyargılar, iletişim sürecini nasıl ve hangi yönde
etkilemektedir?
- Farklı kültürle özelliklere sahip bireyler arasında gerçekleşen etkileşimin
etkin şekilde gerçekleşmesi nasıl mümkün olabilir?
TEZİN KONUSU
Hiçbir iletişim sürecinin, tarafların birbirleri hakkında önbilgiye, izlenime ya
da düşünceye sahip olmadan, sıfır noktasından başlaması ve devam etmesi mümkün
değildir. Yani iletişim sürecine katılan taraflar, birbirleri hakkında rastlantısal ya da
deneyime dayalı olarak elde ettikleri bilgilerin ve izlenimlerin etkisi altında
etkileşime girerler. Bu izlenimler, karşı tarafa nasıl yaklaşılacağını, davranışların
yönünü ve beklentilerini etkileyerek iletişim sürecini olumlu ya da olumsuz şekilde
etkilemektedir. Kalıp düşünceler ve önyargılar, grupların etkileşime girmek
istemedikleri durumlarda birbirleri hakkındaki bilgi boşluğunu doldururken, grup
üyelerinin bireysel farklılıklarının göz ardı edilmesine ve iletişim sürecinde çeşitli
problemler yaşanmasına neden olur.
Etkileşime katılan tarafların kendilerinden farklı olana karşı kalıp düşünce ve
önyargıların etkisi altında sergiledikleri olumsuz davranışlar, yanlış anlamalara
neden olur ve etkin iletişimin4 önünde duran engellere dönüşür. Kalıp düşünce ve
önyargıların ileri boyutları, ayrımcılığa, düşmanca duyguların oluşmasına, aşırı
4 Etkin İletişim: Etkileşime katılan tarafların, etkileşim sonunda, etkileşime girerken niyetledikleri
amaçlara ulaşması.
10
Description:mercek olduğunu ifade ederken1, Hall kültürün bir perde gibi görev yaparak
bireyin . Hofstede, her insanın yaşamı boyunca öğrendiği düşünme, hissetme
ve
